Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУЛЬТИМЕДИАГА АСОСЛАНГАН КОМПЬЮТЕР ЎЙИНЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ'

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУЛЬТИМЕДИАГА АСОСЛАНГАН КОМПЬЮТЕР ЎЙИНЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
327
394
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / таълим самарадорлиги / мультимедиа технологияси / ўйин / компьютер / тақдимот / услуб. / образование / эффективность образования / мультимедийная технология / игра / компьютер / презентация / стиль.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Бегматова Нодира Хакимовна

Мақолада мактабгача таълим ёшидаги болалар фаолиятида компьютерли таълимий, ривожлантирувчи ва таълимийривожлантирувчи ўйинлардан фойдаланиш имкониятлари баён этилган бўлиб, компьютерни таълим бериш воситаси сифатида мультимедиали компьютер ўйинларида фойдаланиш таълим-тарбия самарадорлигини ошириш имкониятини беради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРИМЕНЕНИЕ В УЧЕБНО-ВОСПИТАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ ДОКШОЛЬНЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ КОМПЬЮТЕРНЫХ ИГР, ОСНОВАННЫХ НА МУЛЬТИМЕДИА

В статье описаны возможности использования компьютерного образования, развивающих и образовательно-развивающих игр в деятельности детей дошкольного возраста, отмечается, что использование компьютера в качестве средства обучения в мультимедийных компьютерных играх позволит повысить эффективность образования.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУЛЬТИМЕДИАГА АСОСЛАНГАН КОМПЬЮТЕР ЎЙИНЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ»

Бегматова Нодира Хакимовна,

Карши давлат университети "Алгортмлар ва дастурлаш технологиялари" кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИГА МУЛЬТИМЕДИАГА АСОСЛАНГАН КОМПЬЮТЕР УЙИНЛАРИНИ КУЛЛАШ

УДК: 373.24

БЕГМАТОВА Н.Х. МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИДА МУЛЬТИМЕДИАГА АСОСЛАНГАН КОМПЬЮТЕР УЙИНЛАРИНИ ЦУЛЛАШ

Маколада мактабгача таълим ёшидаги болалар фаолиятида компьютерли таълимий, ривож-лантирувчи ва таълимий- ривожлантирувчи уйинлардан фойдаланиш имкониятлари баён этилган булиб, компьютерни таълим бериш воситаси сифатида мультимедиали компьютер уйинларида фойдаланиш таълим-тарбия самарадорлигини ошириш имкониятини беради.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, таълим самарадорлиги, мультимедиа технологияси, уйин, компьютер,такдимот, услуб.

БЕГМАТОВА Н.Х. ПРИМЕНЕНИЕ В УЧЕБНО-ВОСПИТАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ ДОКШОЛЬНЫХ ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ КОМПЬЮТЕРНЫХ ИГР, ОСНОВАННЫХ НА МУЛЬТИМЕДИА

В статье описаны возможности использования компьютерного образования, развивающих и образовательно-развивающих игр в деятельности детей дошкольного возраста, отмечается, что использование компьютера в качестве средства обучения в мультимедийных компьютерных играх позволит повысить эффективность образования.

Ключевые слова и понятия: образование, эффективность образования, мультимедийная технология, игра, компьютер, презентация, стиль.

BEGMATOVA N.K. APPLICATION IN EDUCATIONAL PROCESS OF PRE-SCHOOL EDUCATIONAL INSTITUTIONS OF COMPUTER GAMES BASED ON MULTIMEDIA

The article describes the possibilities of using computer education, developing and educational-developing games in the activities of preschool children, and using a computer as a means of learning in multimedia computer games will increase the effectiveness of education.

Key words and concepts: education, efficiency of education, multimedia technology, game, computer, presentation, style.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

Кириш.

Хозирги даврда мультимедиа технологиям тез ривожланиб бораётган замонавий ахборот технологиясининг асосий йуналиши сифатида куп сох,аларда, жумладан, таълим сох,асида самарали фойдаланиб келинмокда.

Баркамол авлод таълим-тарбиясида турли технологияларни, жумладан, мультимедиа технологиясини татбик этиш бугунги куннинг асосий вазифаларидан бири х,исобланади. Мактабгача таълим узлуксиз таълимнинг биринчи тури булибгина колмай, балки ижод-кор, ижтимоий фаол, маънавий жих,атдан бой шахсни шакллантирувчи биринчи поFона х,амдир. Бола фаолиятининг 80 фоизини турли уйинлар, жумладан, дидактик уйинлар ташкил этади1.

Уйин оркали болаларда машFулотлар жараёнида муваффакиятли билим олиши, янги мух,итга мослашув куникмалари ривож-лантирилади. Бугунги кунда компьютерлар халк хужалигининг барча сох,аларида кенг кулланилмокда. Шунинг учун, ёш авлоднинг компьютер саводхонлигини шакллантириш мактабгача таълим ташкилотларидан бошла-ниши максадга мувофикдир.

Мавзунинг долзарблиги. Узбекистон Республикаси "Таълим туFрисида"ги Конунининг 5-моддасида "Таълим ташки-лотларида инновацион фаолиятни куллаб-кувватлаш ва укув дастурларини инновацион технологияларни куллаган х,олда амалга ошириш", 46-моддасида эса педагог ходим-ларнинг мажбуриятлари сифатида "Ахборот-коммуникация технологияларидан, укитиш ва тарбиянинг илFор х,амда инновацион шакллари ва усулларидан фойдаланиши"2, -лозимлиги таъкидланган.

2017-2121 йилларда Узбекистон Республи-касини ривожлантиришнинг Харакатлар стра-тегияси Ижтимоий сох,ани ривожлантириш йуналишининг "Таълим ва фан сох,аларини ривожлантириш" бандида "Узлуксиз таълим тизимини янада такомиллаштириш, сифатли

1 Абдукодиров А.А., Бегматова Н.Х. Мактабгача таълим муассасаларида мультимедиа технологиясидан фой-даланиш услубиёти (укув-услубий кулланма). - К,арши: Насаф, 2011. - 257 б.

2 Узбекистон Республикаси "Таълим туFрисида"ги Конуни 2020 йил 23 сентябрь, УРК.-637-сон https://lex. uz/docs/5013007

таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиё-сатини давом эттириш, умумий урта таълим сифатини тубдан ошириш, чет тиллар, информатика хамда математика, физика, кимё, биология каби бошка мухим ва талаб юкори булган фанларни чукурлаштирилган тарзда урганиш" вазифалари белгиланган3.

Мультимедиа технологиясидан таълим сохасида фойдаланишнинг долзарблиги туFрисида Узбекистон Республикаси Прези-дентининг 2020 йил 5 октябрдаги «Ракамли Узбекистон - 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-6079-сонли Фармонида "Таянч олий таълим муассасаларида етакчи профессор-укитувчилари маъру-заларининг аудиовизуал таълим контентини хамда мультимедиа таълим махсулотларини (аудиокитоблар, 3D, VR ва бошкалар) ишлаб чикарувчи махсус медиа марказларни ташкил этиш" вазифалари белгиланган4.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 октябрдаги "Ахборот технология-лари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни IT-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4851-сон карорида "Ахборот технологи-ялари сохасидаги кадрларни тайёрлаш тизимини такомиллаштириш «Ракамли Узбекистон — 2030» стратегиясини муваффакиятли амалга ошириш, ракамли технологияларни ривожлантириш ва ахолининг кунда-лик хаётига кенг жорий этишни таъминлаш-нинг мухим шартларидан бири хисобланади"5. Узбекистон Республикаси "Мактабгача таълим ва тарбия туFрисида" ги Конунининг

3 Узбекистон Республикаси янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси туFрисида. - Т.: Адолат, 2017. -111 b.

4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил

5 октябрдаги «Ракамли Узбекистон - 2030» стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-6079-сон Фармони. https:// lex.uz/docs/5030957

5 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 октябрдаги "Ахборот технологиялари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни IT-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4851-сон карори. https://lex.uz/docs/5032128

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

53-мoддacидa мaктaбгaчa тaълим вa тapбия тизимини илмий-уcлубий жиxaтдaн тaъмин-лaш вaзифaлapи бeлгилaнгaн 6УЛИ6, жумлa-дaн, тaълим-тapбия жapaëнигa илFop пeдa-гогик вa axбopoт тexнoлoгиялapини жopий этиш, мaктaбгaчa тaълим тaшкилoтлapи учун yк1ув-уcлубий вa дидaктик мaтepиaллap ишлaб чик,иш вa ишлaб чикapиш, мaктaбгaчa тaъ-лим вa тapбия coxacидa илмий тaдкикoтлap oлиб бopиш, мaктaбгaчa тaълим вa тapби-яни бoшкapишнинг зaмoнaвий уcлублapини ишлaб чикиш вa жopий этиш кaбилap кyздa тутилгaндиp1.

Юкopидa бaëн килингaн дaлиллapдaн кypиниб туpибдики, мaктaбгaчa тaълим тизи-мигa мaънaн мукaммaл вa интeллeктуaл pивoжлaнгaн шaxcни тapбиялaшдa paкaмли тexнoлoгиялapдaн фoйдaлaниш, мультимeдиa тexнoлoгияcини жopий этиш, тapбиялaнув-чилapни кoмпьютep билaн элeмeнтap тapздa фoйдaлaнишгa ypгaтиш вa мaктaб тaълимигa кoмпьютep caвoди билaн тaйëpлaш, шм-пьютepни УЙИН вocитacидa эмac, бaлки тaъ-лим бepиш вocитacи cифaтидa фoйдaлaниш xaмдa кoмпьютep yйинлapидa мультимeдиaни тaтбик этиш бугунги куннинг дoлзapб мacaлa-лapдaн биpи экaнлигини кypcaтaди.

Myaммонинг цуйилиши. Axбopoт тexнo-лoгияcининг тeзкopлик билaн pивoжлaниши нaтижacи xaмдa кoмпoнeнтлapини биpлaшти-pишгa зapуpият туFилгaни caбaбли мультимe-диa тexнoлoгияcи юзaгa ^лди.

Tуpли ëшдaги кaттaлap вa бoлaлapни муль-тимeдиa кoмпoнeнтлapигa эгa бул^н шмпью-тep yйинлapи кизиктиpaди. Улap aжoйиб ^e-нoгpaфик тoвушли бoшкapув cуxбaтлaшишдa тaбиий тoвушгa якин 6Ули6, муcикaли ^a-тув вa yлчoвли гpaфикa, динaмик xapa^, куп paнгли видeo кaтopлap, кoмпьютep мoни-тopи экpaнидa peaл x1oдиcaни шaкллaнти-paди. Уйин дacтуpлapи шaxcий кoмпьютepлap яpaтилгунгa кaдap бapчa кoмпьютepлapнинг дacтуpий тaъминoти тapкибидa бyлгaн. LUax-cий кoмпьютepлap ишлaб чикapилa бoшлaгaн дaвpлapдa э^ кoмпьютep ишлaб чикapувчи xap биp кoмпaния вa фиpмa кoмпьютepлapи

1 Узбeкиcтoн Pecпубликacи Пpeзидeнтининг 2G19 йил 16 дeкaбpдaги «Мaктaбгaчa тaълим вa тapбия тyFpиcидa»ги УPК-595-coн. №нун xужжaтлapи мaълу-мoтлapи миллий бaзacи, 17.12.2G19 й., 03/19/595/416G-coн)

улapни туpли xил уйин дacтуpлapи билaн тaъ-минлaй бoшлaдилap. Koмпьютep yйинлapидaн дacтлaб дaм oлиш мaкcaдлapи учун фoйдaлa-нилгaн, кeйинчaлик тaтбик этиш coxaлapи кeнгaйиб бopaди.

Тадцицот методлари: диaлoг, aнaлoгия, тaкдимoт, пeдaгoгик кузaтиш, caвoл-жaвoб.

Мaвзу бyйичa илмий aдaбиëтлapнинг ^c^a тaxлили.

Pecпубликaмиздa кoмпьютepли дидaк-тик yйинлap Xaлк тaълими вaзиpлиги Pecпу-бликa тaълим мapкaзидa тaйëpлaниб ^лин-гaн. Мacaлaн, мapкaздa "Xoтиpa", "Пaзл", "Суз яcaш" yйинлapи тaйëpлaнгaн.

BIARR ^ухи "Paнг вa шaкллapни Уpгaнaмиз" дacтуpини яpaтгaнлap вa дacтуp кoмпьютepли 8 xил туpли мaшк вa yйинлapни уз ичигa oлaди. Булap: "Шaкллapни Уpгaнaмиз", "Бу кaндaй шaкл?", "Paнглapни Уpгaнaмиз", "Шeъpлap", "Boшкoтиpмa", "Уйлaб тoпинг", "Бугунги дacтуp" кaбилapдaн ибopaт2.

P.P. Boкиeв, P.Й. Мexмoнoв вa Д.K. Ху^ид-динoвлap куйидaги кoмпьютepли дидaктик yйинлapдaн "Учбуpчaк шaклини топ", "Paнгни тoп", "Энг кaттacини тaнлa", "Сoнини тoп" "TyFpиcини тaнлa", "Aлифбoни ypгaнaмиз", "Apчa ëнcин чиpoклapинг", "Лaбиpинт", "Фapкини тoп", "Йил фacлини топ" кaби yйинлapни кoмпьютepдa яpaтиш вa улapдaн фoйдaлaниш уcлубини бepгaнлap. Шунин^к 2-5 ёшли мaктaбгaчa тaълим муaccacaлapи бoлaлapи учун 1Ü тa туpли xил yйинлapнинг нoмлapини вa мaзмунини кeлтиpгaнлap3.

Koмпьютepли дидaктик yйинлap тaйëpлaш вa улapдaн фoйдaлaниш .yйичa К^ши дaв-лaт унивepcитeтидa caмapaли ишлap oлиб бopилмoкдa. Муaллиф Н.Х. Бeгмaтoвa тoмo-нидaн кyплaб кoмпьютepли дидaктик yйинлap яpaтилгaн вa улapдaн фoйдaлaнилмoкдa4.

Bулap: "Шaкллapни уcтмa-уcт куйиш", "Буш кaтaкни тyлдиp", "Boш xapфлapни pacмлap уcтидa жoйлaштиp", "Koмпьютepли cвeтoфop

2 BIARR жaмoacининг "Paнг вa шaкллapни Уpгaнaмиз" дacтуpи.

3 Boкиeв P. P., P.Мexмoнoв, Д. Xуcниддинoвa. Бoлaлap бoFчacидa бoшлaнFич кoмпьютep caвoдxoнлиги. - Tooi-кeнт: Иктишд-мюлия, 2G1G.-112 б.

4 Beгмaтoвa Н.Х. "Интepфaoл yйинлap (мaктaбгaчa ëшдaги бoлaлap учун)" ЭХ,М учун дacтуp II Узбeкиcтoн Pecпубликacи Интeллeктуaл мулк aгeнтлиги. Гувoxнoмa №DGU 023B6. 2G.12.2G11

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM / COBPEMEHHOE OБPAЗOВAHИE 2G22, 3 (112)

1-расм. Катакни тулдир уйини.

лабиринт", "Кушчани кафасга жойла". "Эколо-гик уйин", "Суз тузиш", "Минора ясаш", "Икки халка", "Жадвални тулдир", "Фасллар уйини" ва х,оказолардир.

Асосий к,исм.

Юкорида таъкидлаб утилган компьютерли дидактик уйинларни куйидагича туркумлаш мумкин:

1. Компьютерли таълимий уйинлар.

Компьютерли таълимий уйинлар асосан бола-ларга таълим бериш, урганилган материални такрорлаш ва мустах,камлашга каратилган. Шунингдек, улар урганиладиган материалга кизикиш уЙFотиш ва уни билишга интилиш, х,авас килиш вазифаларини х,ам бажаради1.

Компьютерли таълимий уйинларга куйидагилар киради: "Уй ясаш", "Сонини топ", "Урта буйлисини аникла", "Суз ясаш", "Алиф-бони урганамиз", "Катакни тулдир", "Экологик уйин" ва х,оказолар.

Шулардан "Уй ясаш" уйинининг таълимий жих,атларига эътибор каратамиз. "Уй ясаш" уйини ёрдамида тарбияланувчилар геометрик фигуралар мавзуси х,ак,ида тасаввурга эга буладилар.

Учбурчак, туртбурчак ва квадрат шаклла-рини урганиш. Дастлаб машFулотнинг техно-логик харитаси тузилади.

МТТ тарбияланувчиларига геометрик шак-ллар буйича тасаввурларни шакллантириш учун Power Point дастури асосида анимаци-яли, ранглари жилоланган ва овоз берил-ган такдимот тайёрланган булиб, у компьютер хотирасига киритилади. Тарбиячи дастлаб ушбу такдимотдан фойдаланиб, машFулотни бошлайди. Такдимот уч кисмдан иборат: учбурчак, туртбурчак ва квадрат.

1 Абдукодиров А.А., Бегматова Н.Х. Мактабгача таълим муассасаларида мультимедиа технологиясидан фой-даланиш услубиёти (укув-услубий кулланма). - К,арши: Насаф, 2011. - 257 б.

Тарбиячи мавзу асосидаги такдимот мате-риалини монитор экранига намойиш этади ва унга гурух тарбияланувчиларининг эътибо-рини каратади.

Тарбиячи Нодирбекни компьютер олдига утказади. Бошка гурух болаларига машFулотни кузатиб боришни буюради ва монитор экранига эътибор беришларини таъкидлайди. Экрандаги биринчи слайдда учбурчак шакли-даги байрокча, уй томининг ён томондан куриниши, сувокчининг учбурчак шаклидаги иш куроли ва конверт тасвирланган. Бу тас-вирлар болаларга айтилади. Айтилган материал (буюм)ларни Нодирбек кайта такрор-лайди: учбурчак шаклидаги байрокча, уй томининг ён томондан куриниши ва хат жой-лаштирадиган конверт.

Тарбиячи: болалар, эътибор беринг, учбур-чакнинг учта томони ва учта бурчаги булади. "Сичконча"дан фойдаланиб, унинг курсо-рини битта - битталаб хар бир томонига, хар бир бурчагига олиб бориб курсатади. Сунгра Нодирбекка айтилганларни кайтаришни бую-ради.

Нодирбек: учбурчакнинг учта томони ва учта бурчаги булади.

Тарбиячининг назорати остида

"сичконча"нинг курсорини учбурчакнинг томонлари ва бурчакларига олиб бориб курсатади.

Тарбиячи: Нодирбек, хат солишга мулжалланган конверт сиртида кандай шак-ллар бор ва уларнинг сони нечта?

Нодирбек конверт сиртига эътибор бериб, туртта учбурчак шаклидан иборат эканлигини айтади.

Тарбиячи Нодирбекнинг билимини бахолайди ва яна бир нечта тарбияланувчилар билан шу тартибда шугулланади. Гурух болалари Нодирбекнинг ишини кузатиб тур-гани учун, улар хам учбурчак туFрисида маъ-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

2-расм. Учбурчак, туртбурчак, квадрат ва доира шаклларидан ^осил цилинган уйнинг ён томонидан тасвири.

лумот оладилар. Тарбиячи яна икки-уч тар-бияланувчига Нодирбекнинг бажарган ишини кайта бажаришни топширади.

Учбурчакдан кейинги слайд "туртбурчак" деб номланган. Ушбу слайдда "Тунча" жур-нали, доска ва эшикларнинг тасвирлари жой-лаштирилган, квадрат слайдида эса кафель (квадрат шаклдаги Fишт плита), квадрат шак-лдаги дераза ва квадрат шаклидаги экран тасвирлари берилган.

Тарбиячи ушбу слайдлардан фойдаланиб, юкорида келтирилган тартибда машFулотни давом эттиради. Учбурчак, туртбурчак, квадрат туfрисида маълумот бериб булингач, тарбияланувчиларга уй мавзусидаги муль-тимедиали такдимот намойиш этилади ва уларнинг эътибори ундаги элементларга каратилади (2-расм).

Шундан кейин, 15-20 дакикали оралик боскич (дам олиш боскичи) бошланади. Бу боскичда тарбиячи:

1. Учбурчакка оид "топишмок уйин" утказилади. Бунда тарбиячи "^оздаги туртбурчак шаклдан кандай килиб калам ёрдамида иккита учбурчак ясаш мумкин?", деган саволни куяди ва болаларга уйлаб куриб, жавобни ким биринчи булиб топса, шу укувчи аъло бах,о билан такдирланиши айти-лади.

2. "Топишмок уйин" утказилгач, тарбияла-нувчилардан бири шеър айтиб беради.

Уйга вазифа: тарбияланувчиларга уйда картон ва кайчи ёрдамида учбурчак, туртбурчак

2-расм. ^арфларни расмлар устига жойлаштириш уйини.

^^ IQRTDMGOAL ^^

ва квадрат ясаб келиш вазифаси топшири-лади.

Харфларни ургатишга доир компьютерли таълимий уйин (бош х,арфларни расмлар устига жойлаштириш).

Тарбиячи ушбу компьютерли таълимий уйинни утказиш учун х,ам дастлаб уйин максади, тартиби, вазифасини тарбияланувчиларга етказади.

Уйиннинг максади: болаларда бош х,арфларни фарклаш ва "сичконча"дан фойда-ланиш малакасини х,осил килиш.

Уйин тартиби: Расмда келтирилган мева ва полиз мах,сулотларининг бош х,арфларини топиш ва расмлар устига бош х,арфларни жойлаштириш.

Вазифа: уйинни ким тезрок бажариш.

Fолибни аниклаш: уйинга навбат билан учта тарбияланувчи жалб этилади, улар бирма-бир компьютер олдида утириб, уйинни бажарадилар. Тарбиячи х,ар бир тарбияланувчининг уйинни тулик бажарган вактини аниклаб боради. Учтасидан ким киска вакт мобайнида уйинни бажарган булса, у FOлиб деб топилиб, бах,оланади ва раfбатлантирилади.

Уйиннинг бориши: тарбиячи компьютерни ишга туширади ва монитор экранида компьютер хотирасига киритилган олма, анор, тар-вуз ва ковун расмларини х,амда улар уртасида жойлашган турли хил бош х,арфлар акс этти-рилган мультимедиали слайдни экранга чикаради.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

Тарбиячи: болалар экранда нималарнинг расмларини кураяпсизлар?

Болалар: олма, анор, тарвуз ва ковунни кураяпмиз.

Тарбиячи: уларнинг уртасида нималар жойлаштирилган?

Болалар: турли хил бош харфлар жойлаштирилган.

Тарбиячи: энди, расмлар устига олма, анор,тарвуз ва ковунларнинг бош харфини жойлаштириш уйинини бошлаймиз.

Тарбиячи: вазифа расмлардаги мева ва полиз махсулотлари устига харфларни жойлаштириш, ким тезрок харфларни расмлар устига жойлаштириб чикса, у уйин Fолиби булиши ва "сичконча" билан ишлашни яна бир марта такрорлашини айтиб, сунгра, Ахмадбекка уйинни бошлаш хакида топширик беради.

Ахмадбек олдин кайси харфларни кайси расмга жойлаштириш кераклигини уйлаб куради ва О, А, Т, Q харфларини айтади.

Тарбиячи: "Сичконча"дан фойдаланишни яна бир марта такрорлайди ва уйинни бош-лаб, вактни белгилайди. Ахмадбекни бажара-ётган ишини бошка тарбияланувчилар куза-тиб турадилар.

Ахмадбек: расмлар устига харфларни жойлаштириб, - мана бажардим, дейди.

Тарбиячи шу захоти вактни белгилаб, Ахмадбек вазифани канча вактда бажарган-лигини аниклайди.

Тарбиячи: энди навбат Алибекка, деб уни компьютер олдига утказади ва Алибек, Ахмадбек бажарган уйинни куриб турдинг, сен хам шу уйинни бошла дейди.

Алибек олма, анор ва тарвуз-ковунларнинг номини айтиб, уларга тааллукли бош харфларни жойлаштиради, бу жараённи бошка тарбияланувчилар ва тарбиячи кузатиб туради. Алибек вазифани бажариб булиши билан, тарбиячи вазифани бажаришга кетган вактни аниклайди.

Тарбиячи уйин навбати Валибекка, - деб, компьютер олдига Валибекни утказади ва вактни белгилайди.

Тарбиячи Валибекни уйинни бажаришга сафрлаган вактини аниклаб, натижани эълон килади: Ахмадбек 2 дакикада, Алибек 2,5 дакикада, Валибек 3 дакикада бажарди, -дейди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тарбиячи Ахмадбек уйинни тезрок бажар-гани учун, уйин Fолиби булди, шунинг учун, у уч балл ("аъло" бахо) билан бахоланади - деб, компьютер олдига янги учта тарбия-ланувчини таклиф этади ва уйин шу тарика давом этади.

2. Компьютерли ривожлантирувчи уйинлар бола тафаккурини ривожлантириш, аклий фаолиятини ошириш, диккатини баркарорлаштириш, идрокини фаоллашти-риш ва хоказоларга каратилган. Компьютерли ривожлантирувчи уйинлар мантикий уйинлар сирасига киради1.

Компьютерли ривожлантирувчи уйинлар "Кушчани кафасга жойла", "Лабиринт", "Тетрис", "Денди", "Пазл", "Фаркини топ" каби-лардир.

Компьютерли ривожлантирувчи уйинга "Гул, балик, кушчани жойлаштир" уйинларини мисол тарикасида келтириш мумкин. Бу уйин буйича хам мультимедиали слайд тайёрланиб, компьютер хотирасига юкланган булади.

Слайд намойишга куйилгач, монитор экра-нининг юкори кисмида бирин-кетин гул, балик ва кушча намойиш этилади, экраннинг куйи кисмида аралаш холда мушукча жойлаштирилган кафас, гулдон, сувсиз аквариум, буш кафас, ко*оз ташланадиган буш саватча ва сувли аквариум жойлашади.

Болалар ушбу жараённи тарбиячи билан биргаликда куриб турадилар уйиндан максад болаларнинг мантикий фикрла-рини устиришдан иборат. Вазифа гул, балик ва кушчани пастдаги гулдон, сувли аквариум ва буш кафасга туFри жойлаштиришдан ибо-рат.

Тарбиячи слайдни экранда намойиш этгач, кадрни шу ерда тухтатиб болалардан сурайди. Гул, балик ва кушчани кайси бир идиш ва кафасга жойлаштириш мумкин? Болалардан туFри жавоб олгач, тарбиячи уйинни бажариб курсатади, сунгра бир нечта бола-ларга бажартиради.

Уйинда иккита ечим бор: туFри ва нотуFри ечим. Агар бола баликни сувсиз аквариумга жойлаштирса, нотуFри ечим булади, шунинг-дек, кушчани мушукча бор булган кафасга

1 Бегматова Н.Х. Методика проведения компьютерных образовательных игр в дошкольных учреждениях // Технологии и методики в образовании. - Воронеж, 2011. - № 3. - С. 3-6.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

жойлаштирса, бу хам нот^ри ечим булади, чунки мушукча кушчани еб к,уяди ва хоказо. Шундай килиб ушбу уйинда боланинг аклий ва фикрлаш кобилияти ривожлантирилади.

Компьютерли таълимий-

ривожлантирувчи уйинлар. Компьютерли дидактик уйинларнинг катта кисми таълимий-ривожлантирувчи уйин шаклида буладилар хамда бир вактнинг узида иккита функцияни бажаради - болаларга таълим бериш билан бир каторда, уларнинг фикрлаш ва аклий кобилиятларини хам ривожлантирадилар.

Таълимий-ривожлантирувчи уйинларга "Кимнинг уйи каерда", "Шаклларни урганамиз", "Сонини топ", "Суз тузиш", "Фасл-лар уйини" ва хоказолар киради.

Элементар компьютерли "Светофор-лабиринт" уйини.

Лабиринт чизмасида иккита параллел шох куча берилган. Уларни бир нечта кичик кучалар кесиб утган. Мактабгача таълим таш-килоти биринчи шох кучанинг бошида, бирор тарбияланувчининг уйи эса иккинчи шох кучанинг охирида жойлашган. Шох ва кичик кучалар кесишган жойларда рамзий свето-

форлар урнатилган (чизмада: я -яшил ранг, к-кизил ранг).

Вазифа: тарбияланувчи йул коидасига риоя килиб, мактабгача таълим ташкилотидан уйига бориши керак.

Уйиннинг мазмуни.

1. Уйин бошланишидан олдин тарби-ячи гурухни компьютер олдига таклиф этади ва йул коидасини содда шаклда (яъни, светофор чироFи кизил ёнса тухтаб туриш, сарик ёнса харакатга тайёрланиш ва яшил ёнса харакатланиш кераклигини) тушунтириб беради.

2. Тарбиячи компьютерни ишга туши-риб, монитор экранига лабиринт схема-сини чикаради ва экранда нималарни кураяпсизлар?-деб болалардан сурайди.

Тарбияланувчилар "Экранда кучалар ва рамзий светофор чирокларининг схемала-рини кураяпмиз",- дейишади.

Тарбиячи: Светофор чироклари кандай рангларда булиши мумкин?

Тарбияланувчилар: кизил, сарик ва яшил рангларда булади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

4-расм. Лабиринт чизмаси.

UY

• я Ж,

я МТМ I

Тарбиячи: светофор чироFининг кайси ран-глиси ёнганда тухтаб туриш керак, кайсиниси ёнганда х,аракат килиш керак.

Тарбияланувчилар: кизил ёнса тухташ керак, яшил ёнса х,аракатланиш керак.

Тарбиячи: энди шу коидага асосан мак-табгача таълим ташкилотидан уйларингизга бориш уйинини бажарасиз.

Уйинни бажариш:

1) "Сичконча" курсорини мактабгача таълим ташкилотига олиб борилади.

2) Курсор куча буйлаб рамзий чирокларга (я,к) мос равишда х,аракатлантирилади.

3) йул-х,аракати коидасига риоя килиб, мактабгача таълим ташкилотидан уйигача киска вактда борган тарбияланувчи уйин Fолиби х,исобланади.

МашFулот охирида тарбияланувчилардан бири светофор х,акида шеър айтади.

Шундай килиб, мактабгача таълим ташки-лотларида тарбиявий ах,амиятга эга булган элементар компьютерли светофор-лабиринт уйинидан фойдаланиб, болаларда:

- компьютер саводхонлигининг шаклла-ниши;

- йул коидалари элементларини мустах,кам эгаллаши;

- мантикий фикрлашни ривожлантириш;

- рангларни фарк килиш малакаларига эга булиш натижаларига эришилади.

Тарбиячи болалар билан интерфаол мулокотда булиб, уларни фикр юритишла-рига имкон яратади ва бирлашиб туFри жавоб танлагач уйинни сичконча ёрдамида даст-

лаб узи бажариб курсатади, сунгра болаларга мустакил бажартиради.

Компьютер уйинларида мультимедиа тех-нологияси асосида яратиладиган янги технология методикаси куйидаги саволларга жавоб бериш керак:

- МТТ болаларига ургатиладиган мате-риални кандай усул билан ургатиш керак?

- машFулотни кандай тарзда утказиш керак?

- ургатиладиган материални х,ажми ва мураккаблик даражаси кандай булиши керак?

- шакли, методи, мазмуни кандай булиши керак?

- кандай дидактик воситалардан фойда-ланиш керак?

Ушбу муаммони х,ал этиш борасида МТТлар учун мультимедиага асосланган янги техноло-гиянинг таълим бериш методикасини ишлаб чикиш зарур. МТМлар учун мультимедиали янги технологиянинг туб мазмуни - бу мультимедиали компьютер таълимидир. Жумла-дан:

- дидактик воситалари (слайдлар, такдимотлар ва бошка кургазмали куроллар) компьютерда тайёранади;

- билим материалларини болаларга ургатиш х,ам компьютерлардан фойдаланиб амалга оширилади.

Хулоса.

Юкорида баён этилганлардан келиб чикиб куйидаги хулосага келиш мумкин:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

- мактабгача таълим - узлуксиз таълим-нинг биринчи тури булгани учун уни узлуксиз таълим тизимида бошка таълим турлари билан узвийлигини таъминлаш;

- мактабгача таълимга тегишли узига хос ва мос мультимедиа технологиясидан фой-даланиш, янги педагогик технологияларни ишлаб чикиш, яратиш ва уларнинг методика-сини шакллантириш;

- мактабгача таълим ташкилотла-рида мультимедиага асосланган компьютер уйинларини таълим-тарбия жараёнига татбик этиш.

Шундай килиб, мактабгача таълим ташки-лотларининг таълим-тарбия жараёнига муль-тимедиага асосланган компьютер уйинларини яратиш ва тарбияланувчиларни мактаб таъли-мига компьютер саводи билан боришларини таъминлаш давр талаби хисобланади.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси "Таълим туFрисида"ги Конуни. 2020 йил 23 сентябрь, УРК-637-сон. - https://lex.uz/docs/5013007

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFрисида»ги ПФ-4947-сон Фармони // Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., № 6.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги "Ракамли Узбекистон - 2030" стратегиясини тасдиклаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-6079-сон Фармони. - https://lex.uz/docs/5030957

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 6 октябрдаги "Ахборот техно-логиялари сохасида таълим тизимини янада такомиллаштириш, илмий тадкикотларни ривожлантириш ва уларни 1Т-индустрия билан интеграция килиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПК-4851-сон карори. - https://lex.uz/docs/5032128

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 16 декабрдаги «Мактабгача таълим ва тарбия туFрисида»ги УРК-595-сон. (Конун хужжатлари маълумотлари мил-лий базаси, 17.12.2019 й., 03/19/595/4160-сон)

6. Абдукодиров А.А., Бегматова Н.Х. Мактабгача таълим муассасаларида мультимедиа технологиясидан фойдаланиш услубиёти (укув-услубий кулланма). - Карши: Насаф, 2011. - 257 б.

7. Бегматова Н.Х. "Интерфаол уйинлар (мактабгача ёшдаги болалар учун)" ЭХМ учун дастур // Узбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлиги. Гувохнома №DGU 02386. 20.12.2011.

8. Бегматова Н.Х. Методика проведения компьютерных образовательных игр в дошкольных учреждениях // Технологии и методики в образовании. - Воронеж, 2011. - № 3. - С. 3-6.

9. В1АКК жамоасининг "Ранг ва шаклларни урганамиз" дастури.

10. Бокиев Р. Р., Р.Мехмонов, Д. Хусниддинова. Болалар боFчасида бошланFич компьютер саводхонлиги. - Тошкент: Иктисод-молия, 2010. - 112 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 3 (112)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.