CC BY
0MAKTABGACHA TA'LIMDA BOSHQARUV TENDENSIYALARI
Raxmatullayev O.Z.
Maktabgacha ta'lim agentligi direktori o'rinbosari https://doi.org/10.5281/zenodo.11242765
Annotatsiya. Ushbu maqola maktabgacha ta'lim tashkilotlarida zamonaviy boshqaruv tendensiyalarini tadqiq qiladi. Maqolada texnologiyaning integratsiyasi, pedagoglarning malakasini oshirish, ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik qilish, shuningdek, inklyuziv ta'limga o'tish kabi asosiy masalalar muhokama qilinadi. Bu tendensiyalar maktabgacha ta'lim tashkilotlariga bolalarning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun qulay sharoitlar yaratish imkonini beradi.
Kalit so'zlar: maktabgacha ta'lim, boshqaruv tendensiyalari, texnologiya integratsiyasi, pedagoglar malakasi, ota-onalar bilan hamkorlik, inklyuziv ta'lim.
Aннотация. В данной статйерассматриваюця современные тенденсииуправления в дошколных учебных заведениях. Статя обсуждайет интеграцию технологий, повышенийе квалификации педагогов, сотрудничество с родителями и общественностю, а также переход к инклюзивному образованию. Ети тенденсии позволяют дошколным учебным заведениям создават благоприятные условия для успешного развития детей.
Ключевые слова: дошколное образование, тенденсии управления, интеграция технологий, квалификация педагогов, сотрудничество с родителями, инклюзивное образование.
Abstract. This article explores modern management trends in preschool educational institutions. It discusses the integration of technology, the enhancement of educators' qualifications, collaboration with parents and the community, and the transition to inclusive education. These trends enable preschool institutions to create favorable conditions for the successful development of children.
Keywords: preschool education, management trends, technology integration, educator qualification, parent collaboration, inclusive education.
Maktabgacha ta'lim - bu bolalarning rivojlanishida hal qiluvchi bosqich bo'lib, ularning intellektual, ijtimoiy va jismoniy salohiyatlarini shakllantirishga yordam beradi. Zamonaviy jamiyatning tez o'zgaruvchan talablariga javob bera olish uchun maktabgacha ta'lim tizimi ham doimiy ravishda yangilanib, takomillashuvi zarur. Bugungi kunda boshqaruv tendensiyalari, ayniqsa texnologiyaning integratsiyasi, pedagoglarning malakasini oshirish, ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik qilish hamda inklyuziv ta'limga o'tish kabi sohalarda sezilarli o'zgarishlar kuzatilmoqda. Maktabgacha ta'limning ahamiyati va uning bolalarning kelajakdagi rivojlanishiga ta'siri juda katta. Bu davrda bolalarning intellektual, ijtimoiy va jismoniy salohiyatlari shakllanib, asosiy ko'nikmalar va bilimlar paydo bo'ladi. Shuning uchun, zamonaviy jamiyatning tez o'zgaruvchan talablariga javob bera olish maqsadida, maktabgacha ta'lim tizimining takomillashuvi juda muhimdir.
Joriy boshqaruv tendensiyalari, ayniqsa texnologiyaning integratsiyasi, pedagoglarning malakasini oshirish, ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik qilish hamda inklyuziv ta'limga o'tish kabi sohalarda katta o'zgarishlar kuzatilmoqda. Texnologiyalarning integratsiyasi, masalan, ta'lim jarayonini qiziqarli va samarador qilibgina qolmay, balki bolalarning yangi axborotni qabul
qilish qobiliyatini ham oshiradi. Elektron o'quv materiallari, interaktiv doskalar va ta'limiy dasturlar bolalarning o'qishga bo'lgan qiziqishini oshirib, ularni yanada faol ishtirok etishga undaydi. Pedagoglarning malakasini oshirish esa, ularning yangi o'qitish usullari va texnologiyalardan foydalanish qobiliyatini kuchaytirib, ta'lim sifatini yaxshilashga yordam beradi. Mutaxassislarning doimiy kasbiy rivojlanishi, maktabgacha ta'lim tizimini zamonaviy talablarga moslashtirish imkonini beradi. Ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik qilish, shuningdek, inklyuziv ta'limga o'tish har bir bolaning individual xususiyatlari va ehtiyojlarini inobatga olgan holda ta'lim berish imkonini yaratadi. Bu yondashuvlar nafaqat ta'lim muassasalarida, balki butun jamiyatda ham teng imkoniyatlarni ta'minlashga yordam beradi.
Texnologiyaning maktabgacha ta'limga ta'siri ta'lim sifatini oshirish va o'quv jarayonini samarador qilishda katta ahamiyatga ega. Zamonaviy interaktiv o'quv materiallari va dasturlar orqali bolalarning o'rganish qiziqishlarini oshirish mumkin. Bu materiallar bolalarni tanqidiy fikrlashga va muammolarni mustaqil ravishda hal qilishga undaydi, bu esa ularning intellektual rivojlanishi uchun juda muhimdir. Interaktiv ta'limiy dasturlar, masalan, raqamli o'yinlar va mobil ilovalar, bolalarning matematika va til o'rganish ko'nikmalarini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishishlarini ta'minlaydi. Bu dasturlar orqali ta'lim olish jarayoni o'yin shaklida bo'lib, bolalar o'zlarining bilimlarini amaliy qo'llash imkoniyatini topadilar. O'yinlar va ilovalar ularga murakkab matematik muammolarni hal qilish va yangi so'zlarni o'rganishga yordam beradi, shuningdek, ularning e'tiborini jalb qilib, o'qishga bo'lgan ishtiyoqlarini oshiradi. Bundan tashqari, interaktiv materiallar o'qituvchilarga ham katta yordam beradi. O'qituvchilar ushbu texnologiyalardan foydalanib, darslarni ko'proq vizual va dinamik qilib o'tkazishlari mumkin, bu esa bolalarning diqqatini saqlash va ularni o'quv materiali bilan chuqurroq aloqa qilishga undaydi. Har bir bolaning o'ziga xos o'qish usuli va tezligini inobatga olgan holda, dasturlar o'qituvchiga har bir bolaga mos keladigan individual yondashuvlarni tanlash imkonini beradi.
Ma'lumotlarni boshqarish tizimlari (MBT) va avtomatlashtirilgan kuzatuv usullari maktabgacha ta'lim muassasalari uchun zamonaviy va samarador vositalarni taqdim etadi. Bu tizimlar o'qituvchilar va muassasalar uchun har bir bolaning o'quv jarayonidagi progressini kuzatish va tahlil qilish imkoniyatini yaratadi, bu esa ta'lim berish sifatini oshirishga yordam beradi. MBTlar bolalarning akademik va ijtimoiy rivojlanishi haqida ma'lumotlarni yig'ish, saqlash va tahlil qilish uchun ishlatiladi. Masalan, ta'limiy jarayonlarni, ta'limiy jarayonlarga qatnashishni, natijalarini va bolalarning faoliyatini kuzatib borish mumkin. Bu ma'lumotlar pedagoglarga har bir bolaning ta'lim olish jarayonida duch kelayotgan qiyinchiliklarni aniqlash va shu asosda o'qitish strategiyalarini moslashtirish imkonini beradi. Avtomatlashtirilgan kuzatuv usullari esa ta'lim muassasalarida ma'lumotlarni tez va samarali tarzda tahlil qilishga imkon beradi. Bu tizimlar pedagoglarning progressini real vaqt rejimida kuzatib borish uchun qo'llaniladi, bu pedagoglarga tezkor qarorlar qabul qilish va muammoli holatlarga zudlik bilan munosabat bildirish imkonini ta'minlaydi. Bunday tizimlarning qo'llanilishi maktabgacha ta'lim tashkilotlari uchun quyidagi afzalliklarni olib keladi:
1. Individualizatsiya: Har bir bolaning individual ta'lim olish ehtiyojlarini aniqlash va moslashuvchan o'quv rejalarini ishlab chiqish.
2. Samaradorlik: Ta'limiy jarayonni boshqarish va o'quv materiallarini tarqatishda vaqt va resurslarni tejash.
3. Tahlil: Ma'lumotlarni chuqur tahlil qilish orqali ta'lim sifatini oshirish va o'qitish jarayonini takomillashtirish.
4. Hisobot berish: Ota-onalar va ta'lim boshqaruvi organlariga bolalarning rivojlanishi va o'quv faoliyati haqida aniq va ishonchli ma'lumotlarni taqdim etish.
Shu tarzda, ma'lumotlarni boshqarish tizimlari va avtomatlashtirilgan kuzatuv usullari maktabgacha ta'lim tashkilotlarida ta'lim sifatini oshirish va o'qitish jarayonini optimallashtirishga katta hissa qo'shadi.
Pedagoglarning professional rivojlanishi maktabgacha ta'lim sifatini yaxshilashda asosiy omillardan biri hisoblanadi. Zamonaviy ta'lim talablari va ilm-fanning tez rivojlanishi bilan, pedagoglarning malakasini oshirish ularning ish samaradorligini oshirish va ta'lim tashkilotlarining umumiy natijalarini yaxshilash uchun juda muhimdir. Pedagoglarning kasbiy rivojlanishini ta'minlash uchun davomiy ta'lim va malaka oshirish dasturlari juda muhimdir. Bu dasturlar orqali o'qituvchilar zamonaviy pedagogikalar, yangi ta'lim metodlari va innovasion yondashuvlarni o'zlashtirishlari mumkin. Masalan, malaka oshirish kurslari, vebinarlar va mahalliy hamda xalqaro seminarlar o'qituvchilarga yangi bilimlar va ko'nikmalarni egallash imkonini beradi. Bu kabi ta'limiy dasturlar orqali o'qituvchilar:
Zamonaviy ta'lim texnologiyalarini qo'llashni o'rganishadi: yangi o'qitish vositalari va dasturlar bilan ishlash ko'nikmalari oshiriladi, bu esa o'quv jarayonini qiziqarli va samarali qiladi.
Ijtimoiy va psixologik ko'nikmalarni rivojlantirish: Pedagoglar bolalarning turli ijtimoiy va emosional ehtiyojlariga muvofiq yondashuvlarni o'rganishadi.
Inklyuziv ta'limga yondashuvlar: Har xil ta'lim ehtiyojlariga ega bolalarga moslashuvchan ta'lim berish usullarini kengaytiradi.
Ta'limiy yangiliklar va ilmiy yondashuvlar: So'nggi pedagogik tadqiqotlar va o'qitish amaliyotlari bilan tanishish.
Bunday dasturlar pedagoglarga o'z bilimlarini doimiy ravishda yangilash va o'z kasbiy faoliyatlarini takomillashtirish imkonini beradi, natijada, maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim sifati oshirilishiga hissa qo'shiladi. Shu tariqa, pedagoglarning malaka oshirish dasturlari nafaqat pedagoglar uchun, balki butun ta'lim tizimi uchun ham katta qiymatga ega bo'ladi.
Xalqaro hamkorliklar va tajriba almashish imkoniyatlari pedagoglar uchun kasbiy rivojlanishning bebaho manbai hisoblanadi. Bu hamkorliklar orqali o'qituvchilar dunyoning turli burchaklaridagi maktabgacha ta'lim tizimlari bilan tanishib, ularning eng yaxshi amaliyotlarini o'rganish va o'z faoliyatlariga tatbiq etish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Xalqaro tajriba pedagoglarga o'zlarining pedagogik yondashuvlarini kengaytirishga va yangilashga yordam beradi, bu esa ta'lim sifatini oshirish va pedagoglarning ko'nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Xalqaro almashinuv dasturlari orqali pedagoglar nafaqat boshqa mamlakatlardagi o'qitish metodlarini o'rganishadi, balki o'z tajribalarini ham baham ko'rish imkoniyatini topadilar. Bu kabi almashinuvlar pedagoglarga global miqyosda muloqot qilish va madaniy farqlarni tushunish kabi muhim ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Shu tariqa, pedagoglar o'zlarining pedagogik mahoratlarini yanada chuqurroq o'zlashtirish imkoniga ega bo'lib, o'z tashkilotlarida o'qitish samaradorligini oshirishga hissa qo'shadilar. Bu turdagi hamkorliklar natijasida pedagoglar ta'limning xalqaro standartlariga mos keladigan bilim va ko'nikmalarga ega bo'lishadi, bu esa o'quv tashkilotning umumiy sifatini yaxshilashga yordam beradi. Xalqaro tajriba almashish dasturlari pedagoglar uchun muhim professional rivojlanish vositasi bo'lib qolmoqda, ular orqali o'qituvchilar o'z kasbiy mahoratlarini yanada oshirish va ta'lim tashkilotlarida yangi va samarali yondashuvlarni joriy etish imkoniga ega bo'ladilar.
Maktabgacha ta'lim Tashkilotlari bilan ota-onalar va jamoatchilikning samarali hamkorligi, bolalarning ta'limiy muvaffaqiyatini oshirish va ularga ijobiy muhit yaratishda muhim
rol o'ynaydi. Bu hamkorlik strategiyalari axborot almashish va jamoat ishtirokini oshirishni o'z ichiga oladi. Ota-onalarga muntazam ravishda ta'lim jarayoni va bolalarning rivojlanishi haqida ma'lumot berish, ularni maktabgacha ta'lim jarayoniga jalb qilish muhimdir. Bu o'z navbatida ota-onalarning farzandlarining akademik va ijtimoiy faoliyatlariga ko'proq jalb qilinishlarini ta'minlaydi. Muntazam uchrashuvlar, maktab yuzasidan axborot sessiyalari va bolalarning o'quv jarayoniga oid yangiliklarni ulashish, ota-onalarni ta'lim jarayonidan xabardor qilib turishda samaralidir. Turli tadbirlar, ochiq eshiklar kuni va maxsus loyihalar orqali jamoatchilik a'zolarini ta'lim jarayoniga faol ishtirok etishga jalb qilish mumkin. Bu tadbirlar jamoatchilikni maktabgacha ta'limning ahamiyati va uning farzandlarning kelajagiga bo'lgan ta'siri haqida tushuncha berishga yordam beradi. Masalan, mahalliy kutubxonalar va boshqa jamoat tashkilotlari bilan hamkorlik qilish, bolalarga mo'ljallangan ta'limiy loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish, jamoatchilik a'zolarini maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatiga jalb qilishda yaxshi samara beradi.
Inklyuziv ta'lim muhiti har bir bola, shu jumladan ma'lum nogironligi bor bolalar uchun ham teng ta'lim imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan muhim strategiyadir. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari ushbu strategiyani amalga oshirish uchun inklyuziv ta'limga o'tish dasturlarini ishlab chiqish va joriy etishlari zarur. Bunday dasturlar doirasida ko'riladigan choralar quyidagicha bo'lishi mumkin: Pedagoglarning inklyuziv ta'lim metodlari va yondashuvlari bo'yicha tayyorgarlikdan o'tishi, ularga har xil ta'lim ehtiyojlariga ega bolalar bilan ishlash bo'yicha zarur bilim va ko'nikmalarni beradi. Bu kurslar pedagoglarga individuallashtirilgan ta'lim rejalarini ishlab chiqish, moslashuvchan o'qitish usullarini qo'llash va bolalarning turli xilligini qadrlash kabi mavzularni o'z ichiga olishi mumkin. Inklyuziv ta'lim muhiti har bir bola uchun qulay va samarali bo'lishi kerak. Bu maqsadga erishish uchun maktabgacha ta'lim tashkilotlari jismoniy muhitni, o'quv materiallarini va dasturlarni bolalarning turli ta'lim ehtiyojlariga moslashtirishlari zarur. Masalan, nogironligi bor bolalar uchun maxsus jihozlangan o'quv sinflari, ta'limiy o'yinlar va vizual materiallarni taqdim etish kabi amaliyotlar kiritilishi mumkin. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari bolalarning individual ehtiyojlarini aniqlash va ularga mos keladigan ta'lim usullarini ishlab chiqish bo'yicha ishlarni amalga oshirishi kerak. Bu, o'z navbatida, har bir bolaning ta'lim olish huquqini ta'minlaydi va ularning ta'limiy muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini oshiradi. Shu tarzda, inklyuziv ta'limga o'tish dasturlari orqali maktabgacha ta'lim tashkilotlari har bir bolaga teng ta'lim imkoniyatlarini yaratishga hissa qo'shadi va jamiyatda hamma uchun adolatli va inklyuziv ta'lim muhitini rivojlantirishga yordam beradi.
Maktabgacha ta'limda boshqaruv tendensiyalari tezkor rivojlanmoqda va bu o'zgarishlar ta'lim sifatiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda. Texnologiyaning joriy etilishi, pedagoglarning malakasini oshirishi, ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik qilishi, shuningdek, inklyuziv ta'limga o'tish kabi sohalarda erishilgan yutuqlar maktabgacha ta'limni yanada samarali va hamma uchun qulay qilib bermoqda. Kelajakda bu tendensiyalarning davom etishi va yangi g'oyalarning joriy etilishi kutilmoqda, bu esa maktabgacha ta'limni yanada rivojlantiradi va barcha bolalar uchun eng yaxshi imkoniyatlarni yaratib beradi. Maktabgacha ta'lim sohasida boshqaruv tendensiyalari zamonaviy ta'lim talablari va jamiyatning o'zgaruvchan ehtiyojlariga mos ravishda tez sur'atlar bilan rivojlanmoqda. Bu tendensiyalar orasida texnologiyaning integratsiyasi, pedagoglarning malakasini oshirish, ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik hamda inklyuziv ta'limga o'tish muhim o'rin tutadi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari ushbu o'zgarishlarni samarali boshqarish orqali bolalarning rivojlanishi uchun qulay va samarali muhit yaratishga qodir.
Takliflar
1. Texnologiyalarni joriy etish: Maktabgacha ta'lim tashkilotlari zamonaviy texnologiyalardan foydalanishni kengaytirishlari kerak, bu bolalarning o'quv jarayoniga bo'lgan qiziqishini oshiradi va pedagoglarga darslarni samaraliroq o'tkazish imkonini beradi.
2. Pedagoglarning malakasini oshirish: Davomiy kasbiy rivojlanish dasturlari orqali pedagoglarning bilim va ko'nikmalarini doimiy ravishda yangilash ta'minlanmali. Bu, o'z navbatida, ta'lim sifatini oshirishga va pedagoglarning ish samaradorligini yaxshilashga yordam beradi.
3. Ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlikni kuchaytirish: Maktabgacha ta'lim tashkilotlari ota-onalar va mahalliy jamoatchilik bilan muntazam hamkorlik qilish orqali o'z faoliyatlarini keng jamoatchilikka oshkora qilishlari va qo'llab-quvvatlashni kuchaytirishlari lozim.
4. Inklyuziv ta'limga o'tishni faollashtirish: Har bir bola uchun teng ta'lim imkoniyatlarini yaratish maqsadida, maktabgacha ta'lim tashkilotlari inklyuziv ta'lim dasturlarini ishlab chiqishi va amalga oshirishi zarur. Bu o'zgarishlar tashkilotlarning barcha bolalarga moslashuvchanligini oshiradi va ularning jamiyatga integratsiyasini ta'minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, maktabgacha ta'lim tashkilotlari zamonaviy boshqaruv tendensiyalarini samarali amalga oshirish orqali bolalarning muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun zarur sharoitlarni yaratishga qodir bo'lishlari mumkin. Bu jarayonda texnologiyaning integratsiyasidan foydalanish, pedagoglarning malakasini oshirish, ota-onalar va jamoatchilik bilan hamkorlik qilish hamda inklyuziv ta'limga o'tish kabi amallar muhim rol o'ynaydi. Ushbu strategiyalarni to'g'ri bajarish maktabgacha ta'lim sifatini oshirishga va bolalarning har tomonlama rivojlanishiga ko'maklashadi, bu esa ularning kelajakdagi ta'limiy va ijtimoiy muvaffaqiyatlariga asos soladi.
REFERENCES
1. Matthews et al., "Professional career development", 2004.
2. Sutherland and Canwell, "Professional development functions", 2004, pp. 181-182.
3. Armstrong and Taylor, "Management perspective on professional development", 2020.
4. Mouräo and Fernandes, "Competence development in organizations", 2020.
5. Valieva F. R. The importance of educational content in preparation of competative personnels. 2 nd International Conference bridge to science: research works San Francisco, USA February 28, 2018 121-122 list http://doi.ogr/10.15350/L 2/3
6. Olimov Q.T, Li D.Ye, Mavlonov N.Sh, Technology of creation electronic textbooks on special disciplines for vocational education, J: Xalqaro ilmiy jurnal "Vestnik nauki" 2020-yil 23-fevral № 2 (23)
7. Qodirova F., Toshpo'latova SH., A'zamova M. "Maktabgacha pedagogika" O'quv qo'llanma. -T.: 2013y
8. Kalmuratov T.N. Issues of Improving the Management of Family Non-Governmental Preschool Education Organizations. International Journal of Social Science Research and Review, http://ijssrr.com editor@ijssrr.com Volume 4, Issue 4 November, 2021 Pages: 135139.5 bet
