Научная статья на тему 'МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА ТЎҒРИ ЙЎНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ'

МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА ТЎҒРИ ЙЎНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
611
61
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Вестник науки
Область наук
Ключевые слова
КАСБИЙ ДИАГНОСТИКА / КАСБИЙ МАСЛАҲАТ / БИЛИШ

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Авазбаев А.И., Курбанов П.З., Сейтназаров Ж.К.

ушбу мақолада касб танлаш учун енг муҳим иш талаблари муҳокама қилинади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

QUESTIONS OF CORRECT VOCATIONAL GUIDANCE OF PUPILS

This article discusses the most important job requirements for choosing a profession.

Текст научной работы на тему «МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА ТЎҒРИ ЙЎНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ»

УДК 37

Авазбаев А.И.

к.п.н. доцент ТГПУ им Низами (Ташкент, Узбекистан)

Курбанов П.З.

преподаватель КГПИ (Коканд, Узбекистан)

Сейтназаров Ж.К.

студент ТГПУ им Низами (Ташкент, Узбекистан)

МАКТАБ УКУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА ТУГРИ ЙУНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация: в этой статье рассматриваются наиболее важные требования к работе по выбору профессии.

Ключевые слова: профдиагностика, профконсультация, когнитивность, ремесло.

Касбга йуналтириш (касбга тайёрлаш) - шахснинг булгуси касбий фаолият субъекти сифатида узига нисбатан шаклланиш жараёнини утайди. Касбга йуналтиришга ёшларнинг касбни эркин ва мустакил танлашнинг илмий-амалий тизими сифатида караш лозим.

Умумий урта таълим мактаблари мехнат таълими дарсларида шаклланган куникма ва малакалар мехнат килишга умумий тайёргарликни, халк хужалигининг аник бир сохасида куллашни вазифа килиб куйиши лозим. Бундан ташкари, бошка фан укитувчилари хам урганилаётган мавзу дастурларини узгартирмасдан, яъни мантикий кетма-кетлигига таъсир килмасдан, ушбу фан

хусусиятларини хисобга олган холда укувчиларни мехнат жараёнлари, мехнат турлари куринишлари ва технологияси билан таништириб боришлари бозор иктисодиёти тамойилларини, Республикамизнинг иктисодий потенциални очиб беришлари лозим.

Укувчилар билан касб танлашга йуллаш буйича ишлар олиб бориш жараёнида уларни замонавий ишлаб чикариш полетехник асослари, фан-техника тараккиёти даврида саноат ва кишлок хужалигининг ривожланиш истикболлари, ишчи ва хизматчиларнинг мехнат фаолияти мазмунидаги тегишли узгаришлар билан таништириш хамда ана шу масалаларни ишлаб чикариш мухитидаги корхоналар мисолида аниклаштириб бериш лозим.

Касб танлашга йуллаш фани барча олий таълим муассасалари талабаларини педогогик фаолиятга тайёрлаш жараёнида уларга методик-педогогик билимларини, мехнат куникма ва малакаларини, мехнат маданияти ва касбга доир махоратини ошириш, умумий урта ва махсус погонадаги укув юртларида методик жихатдан тугри ва ижодий ёндашиб ташкил килиш хамда утказиш имконини беради.

Мехнат ва касбий тайёргарлик тизими бевосита ёшларнинг мехнат ва касб тарбиясини, таълимини касбий ахборотлар, касб танлаш, касбга йуналтириш ишларини амалга оширадиган ишлардан биридир. Халкимизнинг миллат, халк, элат булиб шаклланишини мехнатсиз, касбларсиз, хунарсиз тасаввур этиб булмайди. Одамзод пайдо булишидан бошлаб мехнат билан шугулланган, турмуш буюмлари ясаган. Дастлаб факат кун кечириш учун килинган мехнат кейинчалик, каттарок максадни, бойлик орттириш учун амалга оширилиб хатто, X асрларда йирик харбий кушинларни, миллионлаб халкларни буюмлар, анжомлар билан таъминлай оладиган ишлаб чикариш сохалари даражасигача тараккий этди.

Х11-ХУ асрларда Мовароуннахр ва Хуросонда хунар илми, кулами ривожланиши энг юкори погонага кутарилди. Х,ар бир халк ота-бобосидан мерос булиб, авлоддан-авлодга утиб келаётган узининг тарихий-маданий бирлиги

билан ажралиб, узига хос хусусиятларни саклаб келган. Узбеклар хам шулар жумласидандир. Республикамиз худудида утказилган археологик тадкикотлар шуни курсатадики, хунармандчилик бу ерларда икки минг йиллар олдин ривожланган. Бу даврда синфий жамият пайдо булиб, йирик мехнат таксимоти негизида хунармандчилик мустакил соха булиб ажралиб чиккан.

1Х-Х11 асрларда хунармандчилик кенг ривожланиб, халкимизнинг хорижий давлатлар билан иктисодий-маданий алокалари авж олган. Айрим манбаларга асосланиб шуни айтишимиз мумкинки, 32 хил хунар тури мавжуд булган ахоли яшайдиган жойни шахар деб аташган. 1897 йили биринчи ахоли руйхати вактида катта шахарларда ахолининг купчилик кисми хунармандлар хисобланган.

Хунармандчиликнинг кадимий даврларда энг куп таркалган тури темирчилик, заргарлик, мисгарлик ва туникасозлик булган. Хозиргача кенг таркалган кадимий касблардан бири ёгоч буюмлари ясаш хунармандчилигидир. XX аср бошларида тикув машиналарининг пайдо булиши билан янги хунармандчилик касби-машинасозлик юзага келди. Узбекларнинг энг кенг таркалган уй касбларидан бири дуппидузликдир.

Булардан ташкари, хунармандлар теридан хар хил буюмлар ясаганлар, пойафзалчилар уз махсулотларини шахар ва кишлокларда юриб ахолига сотганлар. Нонвойлар, кандолатчилар ва кассоблик хам хурматли касблардан бири булиб уларнинг дуконлари хар кадамда учраган. Катта туй-маъракалар утказиш одати махсус ошпазлик касбини юзага келтирган.

Касб-хунар эгаллашнинг ахамияти тугрисида комусий олим Абу Али ибн Сино (980-1037) нинг асарларида курамиз. Унинг фикрича болага ёшлигидан бирор касб-хунарни ургатиш лозим. Бола касб-хунарни маълум даражада узлаштириб булгандан сунг уз касб-хунаридан хаётда фойдаланиш, яъни халол мехнат билан мустакил хаёт кечиришга ургатиш керак.

Умумий урта таълим мактабларида укувчиларни касбга йуналтиришнинг илмий-педогогик асосларини ишлаб чикиш лозим.

Бунинг учун куйдаги камчиликлар бартараф этилмоги лозим. - хозирги кун талаблари асосида ихтисосликлар классификаторини ишлаб чикиш;

-танлаш меъзон ва меъёрларини ишлаб чикиш; -касб танлаш характери буйича ахборотни талаб даражасида булиши; -танлаш натижалари буйича тезкор алоканинг урганилиши.

Касб танлаш учун укувчи уз имкониятларини бахолай олиш куникмасига, яъни акли, кизикиши, хар хил касблар буйича билими, бу касбларнинг имкониятлари, келажаги хакида маълумотга эга булиши керак.

Шахсда касбга йуналтиришни махсус илмий амалий фаолият оркали амалга оширилади, укувчиларнинг инсон сифатида шаклланиш боскичларида шахс ва жамиятга ягона бир тизим сифатида каралади, утиш даврида бозор иктисодиёти муносабатлари талаблари инобатга олинади. Касбга йуналтиришни шакллантиришнинг куйидаги воситалари мавжуд:

- касбий ахборот ва таълим тарбия;

- укувчи кизикишларини урганиб бориш ва махорат билан устириш;

- касбий маслахат;

- касб танлови;

- касбий мослашиш.

Курсатилган воситалар касбга йуналтириш мазмунининг асосини ташкил

этади.

Укувчиларни касб танлашга тайёрлигини курсатувчи меъзонлар куйидагилардан иборат:

когнитив (ахборотга эга эканлиги);

касбга кизикиш меъзони.

Изланишлар натижасида касб танлаш (йуналтириш) буйича алохида Давлат таълим стандарти ишлаб чикилиши ва у куйидагиларни уз ичига олиши лозим:

-укувчиларни касб танлашга йуналтиришга тайёрлашнинг ёш боскичлари мазмуни:

а) кичик ёшдаги(ЫУ синфлар);

б) урта ёшдаги(У-У11 синфлар);

в) катта ёшдаги укувчилар(УП-1Х синфлар).

Изланишлар натижаси шуни курсатадики, мактаб укувчиларининг 50 фоизи индивидуал касб консултациясига мухтож. Буларга куйдагилар киради:

- у ёки бу сабаб мустакил касб танлай олмайдиган укувчилар;

- ота-оналари билан зиддият пайдо буладиган укувчилар;

- узининг танлаган касб йулининг тугрилигини исбот килиш истагида булган укувчилар.

Шу сабабли хам мактаб касбга йуналтириш кабинети туман касбга йуналтириш ва психологик педогогик ташхис маркази билан биргаликда касбга оид консултация ишларига алохида эътибор билан ёндашишни талаб этади.

Умумий урта таълим мактабларида укув методик кабинети ташкил этиш касбга йуналтириш буйича амалий ишларнинг моддий базасини яратиш ва мустахкамлашдаги дастлабки мухим кадам хисобланади.

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, касб танлаш ишига нисбатан куйиладиган энг мухим талаб-укувчиларнинг юксак даражада фаол булиши лозимлигидир, бу фаоллик касбий тарбия, касб танлаш негизларини шакллантириш хисобига таъминланади. Мехнат укитувчилари профдиагностика хамда профконсультацияга тайёргарлик курган булсалар ва бу ишни уз вактида утказсалар, укувчиларнинг фаоллиги ортиб касб танлаш борасида хам яхши натижага эришадилар.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

Юнусов М.Р. Махсус мактабларда хунармандчиликка боскичма-боскич укитишнинг илмий - методик асослари. Пед. Фан. Ном. Дисс., автореферат, 1998 й.

Раззоков Б.Х. Миллий кадриятлар воситасида булажак укитувчиларнинг касб маданиятини шакллантириш. Мугаллим хам узликси билимлендириу. Нукус-2021. № 3/3. 52-54 б.

Avazbaev A.I.

Ph.D. Associate Professor of TSPU named after Nizami (Tashkent, Uzbekistan)

Kurbanov P.Z.

KSPI teacher (Kokand, Uzbekistan)

Seitnazarov Zh.K.

student of TSPU named after Nizami (Tashkent, Uzbekistan)

QUESTIONS OF CORRECT VOCATIONAL GUIDANCE OF PUPILS

Abstract: this article discusses the most important job requirements for choosing a profession.

Keywords: vocational diagnostics, vocational consultation, cognitive, handicraft

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.