Научная статья на тему 'MAKTAB GEOMETRIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA DASTURLASH TILLARIDAN FOYDALANISH'

MAKTAB GEOMETRIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA DASTURLASH TILLARIDAN FOYDALANISH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

95
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «MAKTAB GEOMETRIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA DASTURLASH TILLARIDAN FOYDALANISH»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

MAKTAB GEOMETRIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA DASTURLASH TILLARIDAN FOYDALANISH

M. A. Saypiyeva

Navoiy shahar Ayrim fanlar chuqur o'rgatishga ixtisoslashtirilganl-maktabi,

Navoiy O'zbekiston

Ma'lumki, jamiyat rivojlangani sari iqtisodiyot, fan, texnika, texnologiya, madaniyat, san'at, tibbiyot kabilarning turli masalalari haqidagi mavjud ma'lumotlar, axborot zahiralaridan foydalanishni tashkil etish, intellektual va iqtisodiy hayotga tobora ko'proq ta'sir ko'rsatadi.

Fan - texnikaning rivojlanishi natijasida hozirgi kunga kelib, har bir sohada ijobiy natijalarga erishilmoqda. Mamlakatimizning istiqbolli kelajagini, uning taraqqiyotini, rivojlanish bosqichlarini yangi texnologiyalardan foydalanmasdan tasavvur etish mumkin emas.

Zamonaviy kompyuterlarda turli zamonaviy dasturlash tillari keng ko'lamda qo'llanilmoqda. Bu dasturlar iqtisodiyot, boshqarish, xizmat ko'rsatish va ayniqsa, sanoat va ishlab chiqarishning turli sohalarida muhim ahamiyatga molik masalalarni hal qilishda ba'zan yagona omilga aylanmoqda. Bu esa o'z navbatida muhandislik va boshqarish sohasi xodimlari uchun kompyuterlardan unumli va oqilona foydalanishni taqozo etadi.

Shu jumladan, ta'lim sohasida ham zamonaviy dasturlash tillari va mana shu dasturlash tillari orqali yaratilgan dasturiy vositalar keng qo'llanilmoqda. Bugungi kunda ta'lim sifatini yanada oshirish va vaqtdan unumli foydalangan holda sifatli, kerakli va ko'p bilimga ega bo'lish eng dolzarb masaladir. Zamonaviy dasturlash tili hisoblangan Delphi dasturlash tilida yaratilgan, matematikani o'rganuvchilar uchun qulay bo'lgan amaliy dastur ushbu dolzarb masalaga munosib yechim bo'la oladi. Delphi dasturlash tilida yaratilgan amaliy dasturning mazmun mohiyati shundan iboratki, bu amaliy dasturda xoh algebraik, xoh geometrik masala bo'lsin uning yechimini topish, geometrik shakllarning chizmalarini tasvirini ko'rish mumkin.

Quyida keltiriladigan misolda uchburchakning yuzini hisoblash uchun amaliy dastur tuzilgan. Ushbu dasturda uchburchakning yuzini turli formulalar (masalan, Geron formulasi) va parametrlari (masalan, ikki tomoni va ular orasidagi burchak bo'yicha) orqali hisoblash keltirilgan.

Misol. Delphi dasturida uchburchak yuzini Geron formulasi, tomoni va unga tushirilgan balandligi bo'yicha, ikki tomoni va ular orasidagi burchak orqali, bitta

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

tomoni va uchta burchagi bo'yicha topish formulalari orqali hisoblash dasturi quyidagicha ko'rinishda bo'ladi:

Bu masalani yechishimiz uchun Delphi dasturini ishga tushirib uning oynasida quyidagi tugmalarni hosil qilamiz:

1. Standart komponentalar palitrasidan "Labell", "Label2", "Label3" "Label4", "Label5", "Label6", "Label7", "Label8", "Label9", "LabellO", "Labelll", "Label12", "Label13", "Label14" tugmachalarini hosil qilamiz.

2. Standart komponentalar palitrasidan 5ta "Buttonl", "Button2", "Button3", "Button4", "Button5" tugmachalarini hosil qilamiz.

3. Standart komponentalar palitrasidan "Editl", "Edit2" "Edit3", "Edit4" "Edit5", "Edit6", "Edit7", "Edit8" "Edit9", "Edit10" "Edit11", "Edit12"

tugmachalarini hosil qilamiz.

"Button2" tugmachasining dasturlash maydonchasiga dasturni kiritamiz, buning uchun "Tomoni va unga tushirigan balandligi bo'yicha" tugmasini ikki marta tez-tez bosib, kodlarni yozish oynasiga o'tamiz va quyidagi dasturlarni kiritamiz: var a,h,S:real; begin

a:=strtofloat(edit4.Text); h:=strtofloat(edit5.Text); S:=h*a/2;

label5.Caption:=' S='+floattostr(s); end;

"Button3" tugmachasining dasturlash maydonchasiga dasturni kiritamiz, buning uchun "Ikki tomoni va ular orasidagi burchak bo'yicha" tugmasini ikki marta tez-tez bosib, kodlarni yozish oynasiga o'tamiz va quyidagi dasturlarni kiritamiz: var a, b, y, S:real; begin

a:=strtofloat(edit6.Text);

b:=strtofloat(edit7.Text);

y:=strtofloat(edit8.Text);

S:=1/2*a*b*sin(y);

label5.Caption:=' S='+floattostr(s);

end;

"Button4" tugmachasining dasturlash maydonchasiga dasturni kiritamiz, buning uchun "Bitta tomoni va uchta burchagi bo'yicha" tugmasini ikki marta tez-tez bosib, kodlarni yozish oynasiga o'tamiz va quyidagi dasturlarni kiritamiz:

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

var a,x,y,z,S:real; begin

a:=strtofloat(edit9.Text);

x:=strtofloat(edit10.Text);

y:=strtofloat(edit11.Text);

z:=strtofloat(edit12.Text);

S:=sqr(a)*sin(y)*sin(z)/2 *sin(x);

label5.Caption:=' S='+floattostr(s);

end;

"Button5" tugmachasining dasturlash maydonchasiga dasturni kiritamiz, buning uchun "Uchta tomoni bo'yicha" tugmasini ikki marta tez-tez bosib, kodlarni yozish oynasiga o'tamiz va quyidagi dasturlarni kiritamiz: var a,b,c,p,S:real; begin

a:=strtofloat(edit1.Text); b:=strtofloat(edit2.Text); c:=strtofloat(edit3.Text); if a+b<=c then

label5.Caption:='bunday uchburchak mavjud emas'+floattostr(S) else begin if a+c<=b then

label5.Caption:='bunday uchburchak mavjud emas'+floattostr(S) else begin if b+c<=a then

label5.Caption:='bunday uchburchak mavjud emas'+floattostr(S)

else begin

p:=(a+b+c)/2;

S:=sqrt(p * (p-a)*(p-b)*(p-c));

label5.Caption:=' S='+floattostr(s);

end;

end;

end;

"Dasturdan chiqish" tugmasini faollashtirish uchun quyidagi dastur kiritamiz.

begin

Form1.Close; end; end.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 145 www.ares.uz

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Uchburchak yuzini hisoblash uchun "F9" tugmasini tanlaymiz natijada dastur oynasi quyidagi ko'rinishga keladi, dasturga tegishli qiymatlami kiritamiz:

Bu

oynaning belgilangan ma'lumot kiritish joylariga kerakli ma'lumotlarni kiritib har xil formulalar bo'yicha uchburchak yuzini hisoblash mumkin.

REFERENCES

1. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

2. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

3. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.

4. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

5. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan Academic Research, Uzbekistan 146 www.ares.uz

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

6. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хаво хдроратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

7. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.

8. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.

9. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

10. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно -коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

11. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.

12. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

13. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XOJALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

14. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 810.

15. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

16. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)

17. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.