112Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
"MENTAL ARIFMETIKA'' KURSLARINI TA'LIM KLASTERI ASOSIDA
TATBIQ QILISH
D. M. Maxmudova
p.f.f.d.(PhD), CHDPI
N. A. Mirxalilova
CHDPI "Aniq va tabiiy fanlar yo'nalishi"(matematika) 2-bosqich magistranti
Ko'pchilik odamlar daholar aynan daho bo'lib tug'iladi, deb hisoblaydi. Amaliyot esa aksini ko'rsatadi. Yangilik dasturlarida aqliy salohiyati yuqori bo'lgan bolalar haqidagi xabarlar tez-tez paydo bo'lmoqda. Buning hech qanday hayratlanarli joyi yo'q. Agar miyasining har ikkala yarimsharini rivojlantirsa, har qanday bola o'qish yo ijodiyotda aqlbovar qilmas yutuqlarga erishishi mumkin. Bunda unga qiyosi yo'q fan — mental arifmetika yordam beradi. Ma'lumki, faqat 5 foiz odamgina o'zini turli sohalarda ko'rsatib, hayotda o'zi xohlagan cho'qqilarga chiqa oladi. Qolgan 95 foiz odam o'z oldiga faqat maqsad qo'yadi, lekin hech qachon ularga yeta olmaydi. Bunga sabab, bu odamlar miyasining chap yarimshari o'ng yarimshariga nisbatan tezroq rivojlanadi. Mantiqiy fikrlash borasida tengi yo'q hisoblangan bu kishilar tabiat in'om etgan ichki hissiyot va tasavvurdan foydalanmaydi.
Mental arifmetika miyaning har ikkala yarimsharlari bir xilda rivojlanishiga imkon beradi. Mental arifmetika tarixi sharq madaniyatidan kelib chiqqan. Mental arifmetika qadimgi Xitoyda muhim sivilizatsiya yutug'idir. Mental arifmetikasi tasvirlaridan foydalanib, o'quvchilarga ko'rish, eshitish, qo'l terish va miyani hisoblash jarayonida tananing funksiyalarini muvofiqlashtirish, chap va o'ng miyalarning muvozanatli rivojlanishini rag'batlantirish va butun miyaning eng yaxshi rivojlanishiga erishish uchun miyada tasavvur qilishni yaratish imkonini beradi. 2013 yil 4 dekabr kuni YUNESKOning nomoddiy madaniy merosni himoya qilish bo'yicha konferensiyasida Xitoy abakus loyihasi "Insoniyatning nomoddiy madaniy merosi vakillari ro'yxati" ga rasmiy ravishda kiritildi. Kalkulyator paydo bo'lishidan oldin odamlar raqamli hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun qalam va qog'ozdan foydalanganlar. Ushbu jarayonda abakus paydo bo'ldi, masalan, Yaponiya, Xitoy va boshqa mamlakatlarda bu odamlarga tezroq raqamli hisoblarni bajarishga yordam beradi.
Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Mental arifmetika bu san'at va aql idrokni rivojlantiruvchi dasturdir. Ushbu dastur yordamida bolalar nafaqat o'qishda muavaffaqiyatga erishadilar, balki hayot motivatsiyasiga ega bo'lib , maqsadga intiluvchan bo'la boshlaydi. Bu dasturni o'rgangan o'quvchilar bir qancha davlatlarda ta'lim tizimida yuqori natijaga erishib borishmoqda. Mutaxasislarning fikricha bu dasturni o'rganish uchun 4yoshdan 16 yoshgacha bo'lgan bolalarni rivojlanishiga ancha yaxshi yordam beradi. O'qish davomiyligi bolalarning qabul qilishiga qarab ikki yilgacha bo'lishi mumkin. Sonning kvadrat va kub darajasini hisoblash dasturning so'nggi bosqichidir. Tajribalar shuni ko'rsatadiki, har qanday yoshdagi bolalar darslarni tezda qabul qilib , ishtiyoq bilan bajaradilar.
Mental arifmetikasi -bu yuqori sifatli dastur bo'lib,matematik amalni miyada
kalkulyatordan ham tezroq hisoblashni o'rgatadi. Mental arifmetika dasturi bolalarga
quyidagi malakalarni rivojlantirishga yordam beradi.
-Diqqatni jamlash;
-Mantiq;
-Tasavvur qilish;
-Analitik fikrlash;
-Ijodiy fikrlash;
-Tinglash va kuzatuvchanlik;
-Tasviriy xotira.
Ushbu dastur bo'yicha bo'yicha ta'lim olayotgan bolalar nafaqat matematikadan balki boshqa fan sohalarida ham muvaffaqiyatga erisha oladilar. Bu yerda ular o'ziga ishonuvchanlikka va qiyinchilikni yenga olish xislatiga ega bo'ladi. Bolalarni hozirgi kunda chalg'ituvchi omillar ko'p bo'lganligi sababli, o'qishga qiziqishi qiyin bo'lganda, aynan shu muammoda mental arifmetika ota-onalarga yordam beradi.
Xitoy davlatining tez rivojlanish siri - xitoylik bolalarning miya ikki yarim sharining ishlashi va ularning bir vaqtning o'zida bir nechta ish bilan shug'ullana olish qobiliyatida ekan. Bunga sabab ularda mental arifmetika yaxshi rivojlanganligidir. Mental arifmetika bilan shug'ullangan bolalar ikki qo'lda ishlashlari, hisoblashlari, rasm chizishlari natijasida bolalar miyasining ikki yarim shari ham ishlaydi, natijada bu bolalar o'qishlari, ijod qilishlariga yaxshi imkoniyatlar yaratishlari, doim oldinga harakat qilishlari mumkin.
Bizning yosh avlodimiz ham Xitoy bolalari singari ixtirolar qilishiga, yangiliklar yaratishiga, erkin fikrlay olishlariga imkoniyatlar yaratish lozim.
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
Yurtimizda ixtirochi bolalarni qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida pedagogik ta'lim innovatsion klasteri asosida quyidagilarni amalga oshirish lozim:
- Pedagogik ta'lim innovatsion klasteri markazida mental arifmetikani respublikada rivojlantirish bo'yicha loyiha ishlab chiqish;
- Mental arifmetika kurslarini ko'paytirish;
- OTM larga mental arifmetikani fan sifatida kiritish;
- Maktabgacha ta'lim va umumiy o'rta ta'limning 7-sinfigacha ma'lim me'yorlar asosida mental arifmetikani majburiy fan sifatida kiritish;
- Har bir viloyatda, tumanda muayyan mental arifmetika fan klublarini faoliyatini yo'lga qo'yish;
- Mental arifmetika bo'yicha tez-tez sovrinli olimpiadalar o'tkazib turish (bog'chalar, maktablar, fan klublari, institutlar orasida) va o'quvchilarni hayotga ma'lum sohalarga yo'naltirib borish.
Hozirda mental arifmetika kurslarida o'qish narxlari qimmat (taxminan 2500000 so'mgacha), o'quvchilarni o'qitish narxi esa 300000 so'mgacha. Bu kurslarda o'qish va o'qitishga hammaning ham qurbi yetmaydi, shunday ekan O'zbekistonda yaqin yillarda Xitoy kabi aqliy rivojlanish kam kuzatiladi. Buning yechimi esa mental arifmetikani fan sifatida OTM larga kiritish hamda yosh avlodga ta'lim beruvchi talabalarga yana bir innovatsion fan- mental arifmetikani mukammal o'rgatishdan iboratdir.
REFERENCES
1. O'zbekiston tumani 18-UO'TM rasmiy veb sayti.
2. O"zbekiston intellektual trenerlar ligasi federatsiyasi (O'lTLF) telegram sahifalari.
3. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.
4. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.
5. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 2181-
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 102 www.ares.uz
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/2181-13852021- 00193. Стр. 265- 273.
6. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8
7. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.
8. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хдво хдроратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.
9. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.
10. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 1717717185.
11. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.
12. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно -коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.
Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan
Academic Research, Uzbekistan 103 www.ares.uz
Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari
Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti
13. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.
14. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.
15. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM - O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO JALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.
16. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 810.
17. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.
18. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)
19. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)
