Научная статья на тему 'МАККАЖЎХОРИНИНГ ХАЛҚ ХЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

МАККАЖЎХОРИНИНГ ХАЛҚ ХЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
99
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маккажўхори / азот / фосфор / калий / карбамид ҳосилдорлик силос / уруғ. / corn / nitrogen / phosphorus / potassium / urea yield silage / seed.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — B. Xalmuratova, G. Jumaniyazova

Маккажўхорининг халқ хўжалигидаги аҳамияти ва дунё деҳқончилигида кўп тарқалган энг қимматли ва серҳосил экин тўғрисда қизиқарли маълумотлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF CORN IN THE NATIONAL ECONOMY AND WAYS OF FEEDING

Interesting information is given about the importance of corn in the national economy and the most valuable and fruitful crop widely used in world agriculture.

Текст научной работы на тему «МАККАЖЎХОРИНИНГ ХАЛҚ ХЎЖАЛИГИДАГИ АҲАМИЯТИ ВА ОЗИҚЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УУТ: 633.15: 631.82 МАККАЖУХОРИНИНГ ХАЛЦ ХУЖАЛИГИДАГИ А^АМИЯТИ ВА ОЗЩЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ Бахтигул Халмуратова

к.х.ф.ф.д. ^оракалпокстон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар иниститути

Гулимхан Жуманиязова

Магистр. ^оракалпокстон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар иниститути https://doi.org/10.5281/zenodo.7227528 Аннотация. Маккажухорининг халц хужалигидаги а%амияти ва дунё де%цончилигида куп тарцалган энг цимматли ва сер%осил экин тугрисда цизщарли маълумотлар берилган.

Калит сузлар: маккажухори, азот, фосфор, калий, карбамид %осилдорлик силос,

уруг.

ЗНАЧЕНИЕ КУКУРУЗЫ В НАРОДНОМ ХОЗЯЙСТВЕ И СПОСОБЫ КОРМЛЕНИЯ

Аннотация. Приведены интересные сведения о значении кукурузы в народном хозяйстве как наиболее ценной и урожайной культуре, широко используемой в мировом сельском хозяйстве.

Ключевые слова: кукуруза, азот, фосфор, калий, мочевина, выход силоса, посевной материал.

THE IMPORTANCE OF CORN IN THE NATIONAL ECONOMY AND

WAYS OF FEEDING

Abstract. Interesting information is given about the importance of corn in the national economy and the most valuable and fruitful crop widely used in world agriculture.

Key words: corn, nitrogen, phosphorus, potassium, urea yield silage, seed.

КИРИШ

Маккажухорининг халк хужалигидаги ахамияти юкори булиб, дон ва яшил масса учун кенг майдонларда экиладиган мухим маданий усимлик хисобланади. Сунгги йилларда бир канча саноат сохаларида фойдаланилиши билан бирга, озик-овкат хамда чорва хайвонлари учун туйимли озукабоп экин сифатида фойдаланишда маккажухорининг ахамияти янада ортган.

Маккажухори дунё дехкончилигида куп таркалган энг кимматли ва серхосил экин хисобланиб, донли экинлар орасида умумий дон хосили буйича иккинчи, экин майдони буйича учинчи уринда туради. Маккажухори бошка донли экинларга караганда хосилдорлиги ва озукавийлигининг юкорилиги билан устун туради.

Ем-хашак учун маккажухорининг дони ва пояси ишлатилади. Унинг дони жуда туйимли (1 кг маккажухори дони 1,34 кг озука бирлигига эга) хисобланиб, чорва хайвонлари ва паррандаларга бутунлигича ёки ёрма (майдаланган) холида берилади. Маккажухорининг пояси молларга яшил холича берилади, ундан хашак хамда дони сут-мум пишиш даврида урилганда эса юкори сифатли силос тайёрлаш мумкин. Маккажухори силосининг бир килограмми туйимлилиги жихатидан 0,20-0,25 озука бирлигига, сутаси билан бирга бостирилганда эса 0,40 озука бирлигига тенг булади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ТАДЦЩОТ МЕТОДИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мaккaжyхоpи экиш учун еp кyздa шyдгоp килитади. Ту^окнинг хyсyсиятигa ^apa6 шyдгоpлaш чyкypлиги 28 - 30 см Ba yндaн хдм 4y^yp булиши мумкин. Мaккaжyхоpи еp тaнлaмaйди. Уни x,ap кaндaй экиндaн бyшaгaн еpгa экиш мумкин. Мaккaжyхоpигa Fyзa, дон Ba aйниксa, дон - дyккaкли экинлap яхши утмишдош экин x,исоблaнaди. Мaккaжyхоpини мaккaжyхоpидaн кейин Ba уни тaкpоpий экин сифaтидa экилгaндa хдм яхши нaтижa беpaди. Мaккaжyхоpини пapвapиш килиш тyпpок кaткaлоFигa кapши кypaш, ;aTOp оpaлapини ишлaш, ягонaлaш, озиклaнтиpиш, сyFоpиш Ba ypyFлик мaйдонлapидa кyшимчa чaнглaшдaн ибоpaт. Мaккaжyхоpини экишдaн олдин микpоэлементлapдaн Си Ba Со ra озгита тyйинтиpиб олиб экилгaндa яхши униб чикиши кyзaтилди.

Мaккaжyхоpи озиклaниш Ba pивожлaниш дaвpини иккитa мух,им боскичга булиш мaксaдгa мyвофик: 5-7 бapг Ba 9-10 бapг чикapиш дaвpидaн то попук чикapишгaчa булган дaвp. Мaккaжyхоpининг биpинчи pивожлaниш дaвpидa pепpодyктив оpгaнлapи шaкллaнaди. Келaжaкдaги хосилнинг юкоpи булиши биpинчи дaвpдaги озyкa моддaлapи, aйниксa фосфоp моддaсигa жyдa боFликдиp. Ушбу дaвpдa мaккaжyхоpи нимжон булиб yсaди, озyкa моддaлapидaн кaм фойдaлaнaди. Илдиз системaси кучсиз pивожлaнгaн Ba еpдaги озyкa моддaлapини яхши yзлaштиpa олмaйдигaн бу дaвpдa, осон yзлaштиpилaдигaн моддaлap, aйниксa фосфоp билaн тaъминлaш мухим шapтлapдaн биpи хисоблaнaди.

Мaккaжyхоpи униб чиккaндaн сунг 10-15 кун утиб, унинг фосфоpгa булган тaлaби кpитик нyктaгa етaди. Фосфоp моддaси илдиз системaсини pивожлaнтиpиб, мaккaжyхоpининг ку^ок озyкaлaнишигa Ba pепpодyктив оpгaнлapининг шaкллaнишигa олиб келaди. Мaккaжyхоpини 5-7 бapг чикapгaнидaн сунг бapгидaн озиклaнтиpишни бошлaш кеpaк. Озиклaнтиpиш 3 хaфтa дaвомидa, x,ap хaфтa 2 мapтaдaн, ОВХ èm кул пypкaгичлapидa aмaлгa ош^иш кеpaк бyлaди. Бу дaвpдa мaккaжyхоpи фосфоp моддaси Ba микpоэлементлapгa жyдa тaлaбчaн бyлaди. Ушбу дaвpдa кapбaмиднинг 4 % лик эpитмaсидa (100 лир сyвгa 4 кг кapбaмид) бapгдaн озиклaнтиpиш хaм яхши нaтижa беpaди. Бapгдaн озиклaнтиpиш эpтaлaб Ba кечки тайт, 20 ° С дapaжaдaн бaлaнд бyлмaгaн x,apоpaтдa aмaлгa ошиpилсa тapкибдaги aзотни yзлaштиpиш осон бyлaди. Бyндa тapкибдaги aзотнинг 90-95 % и тез Ba осон yзлaштиpилaди. Кapбaмид билaн бapгдaн озу^ни пестицид Ba тypли микpоyFитлap билaн биpгaликдa кyллaш кимèвий воситaлap тaъсиpини ошиpиб, yлap келтиpиб чикapaдигaн стpессли омиллapдaн aсpaйди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАСИ ВА МУ^ОКАМА

Мaккaжyхоpи донинг тapкибидa 65-70% yглевод, 4-8 % мой, 8-12% белок Ba минеpaл тyзлap боp. Яшил поясидa 10 -18% кypyклaй елементлap, 0, 2-3% мaй, 0,4-0, 7 % белок, 4% Kam Ba 6 -10 % кpaхмaл боp. Узбекистондa aсосaн яшил мaссa Ba дон учун экилaди. Мaккaжyхоpи дони бapчa тypдaги x,aйвонлap Ba кyшлap учун жyдa туйимли озиад x,исоблaнaди. Унинг тapкибидa ypтaчa 10,6 % белок, 69,2 % aзотсиз экстpaктив елементлеp, 4,3 % мaй, 1,4 % кул елеменлеp болaды. Туйимлилиги тapфдaн мaккaжyхоpи дони бошад дони экинлapдaн юкоpи тypaди.

Мaккaжyхоpининг иккинчи pивожлaниш дaвpи жaдaл усиш дaвpи хисоблaниб, 17-20 сyткa дaвом этaди. Ушбу кискa дaвp мобaйнидa усимликнинг aсосий мaссaси шaкллaниб, озуад моддaлapдaн aзот Ba фосфоpнинг умумий микдоpидaн 50 %, кaлийнинг эсa 70 % ни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

узлаштиради. Ушбу давр азотли угитга кескин талабчан давр хисобланади. Бу даврда усимликни азот билан таъминлаш самарали хисобланади.

Маккажухори попук чикариб, гуллаш ва сут тулиш даврида калийга талаби ошади. Минерал угитлар ривожланиш даврининг турли фазаларида кулланилади. Уруг экишдан 10-14 кун олдин фосфорли угитларнинг 100 % ни, маккажухорининг 1-ривожланиш даврида азотли угитнинг 20%, 2-ривожланиш даврида эса 80% ни куллаш максадга мувофик булади.

ХУЛОСА

Х,озирги вактда уругликни хар бир хужаликда тайёрлаш мумкин. Бу холда маккажухори уруглари экиш давригача сутада сакланиши керак. Саклаш даврида буларнинг намлиги 14-15% дан ошмаслиги шарт. Экишга 10-15 кун колганда суталар янчиб олинади. Экиш учун сутанинг урта кисмидаги донлар ишлатилади. Сутанинг остки ва устки (уч) кисмидаги донлари бир хил катталикда булмаганлиги сабабли уларнинг униб чикиш даражаси паст булади. Экиладиган уругнинг тозалиги 99-99,8 %, униб чикиш даражаси 85-95% булиши тавсия этилади.

REFERENCES

1. Массино И. В., Азизов К. К., Бобоев Ф. Г., Еденбаев Д., ^одирхонов С. Й., Тохирбоева Д. У., Норматова Г. Ф., Сиддиков Р. И., "Узбекистоннинг сугориладиган ерларида маккажухори дурагайларини етиштириш буйича кулланма", Тошкент, 2018, - 46 б.

2. 2.Массино И. В., Еденбаев Д., Бобоев Ф. Г., Азизов К. К. "Маккажухори, ок жухори ва Африка куноги экинларида илмий тадкикотлар олиб бориш буйича услубий кулланма (селекция, уругчилик ва технология)", Тошкент, 2017, - 28 б.

3. 3.Arzimov A. «Qaraqalpaqstanda makke j etistiriw». Broshyura

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.