Научная статья на тему 'МАККАЖЎХОРИ 707 ДУРАГАЙИНИ САМАРҚАНД ВИЛОЯТИ ШАРOИТИДА ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

МАККАЖЎХОРИ 707 ДУРАГАЙИНИ САМАРҚАНД ВИЛОЯТИ ШАРOИТИДА ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

71
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Маккажўхори / нав / дурагай уруғлар / ўсув даври / нав / эртапишар / ўртапишар / кечпишар / экиш схемаси ва ўғитлаш меъѐри

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Ғулом Сайдалимович Ғайбуллаев, Абдувоси Фарходович Ялгашев

Ўзбекистон Республикасининг суғориладиган ерларидаги интенсив деҳқончиликда маккажўхоридан юқори дон ҳосили етиштириш учун баҳорги ва ѐзги муддатларда экилувчи юқори ҳосилли дурагайлардан фойдаланиш лозим. Маккажўхорининг эртапишар ва ўртапишар дурагайлари юқори уруғ ҳосилдорлиги ва ѐзги оралиқ экин сифатида экиш учун катта аҳамиятга эга. Биз илмий тадқиқот ишимизда Ўзбекистонда маккажўхорининг дурагай уруғларини етиштиришда экиш схемалари ва ўғит меъѐрларини ўрганиб чиқишни ўз олдимизга мақсад қилиб қўйдик

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Ғулом Сайдалимович Ғайбуллаев, Абдувоси Фарходович Ялгашев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАККАЖЎХОРИ 707 ДУРАГАЙИНИ САМАРҚАНД ВИЛОЯТИ ШАРOИТИДА ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

МАККАЖУХОРИ 707 ДУРАГАИИНИ САМАРКАНД ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА

ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Гулом Сайдалимович Гайбуллаев

ТДАУ Самарканд филиали доцэнти, ц.х.ф.д

Абдувоси Фарходович Ялгашев

ТДАУ Самарканд филиали доценти

АННОТАЦИЯ

Узбекистан Республикасининг сугориладиган ерларидаги интенсив дехцончиликда маккажухоридан юцори дон хосили етиштириш учун бахорги ва ёзги муддатларда экилувчи юцори хосилли дурагайлардан фойдаланиш лозим. Маккажухорининг эртапишар ва уртапишар дурагайлари юцори уруг хосилдорлиги ва ёзги оралиц экин сифатида экиш учун катта ахамиятга эга. Биз илмий тадцицот ишимизда Узбекистонда маккажухорининг дурагай уругларини етиштиришда экиш схемалари ва угит меъёрларини урганиб чицишни уз олдимизга мацсад цилиб цуйдик.

Калит сузлар: Маккажухори, нав, дурагай уруглар, усув даври, нав, эртапишар, уртапишар, кечпишар, экиш схемаси ва угитлаш меъёри.

Кириш: Маккажухори (Зеа майс) дунё дехцончилигида экиладиган асосий цишлоц хужалик экинларидан бири хисобланади. Унинг дони дунёдаги дон балансида етакчи уринлардан бирини эгаллайди. Замонавий маккажухори тарихи инсоният цишлоц хужалигининг бошидан, тахминан 10 000 йил олдин бошланади, етиштирадиган мамлакатларда 90-йилларда маккажухори экилган майдон 109 минг гектарни, хосилдорлиги эса гектаридан 36,5 сентнерни, ялпи дон хосили эса 472 млн

' и и • • и и

тоннани, яъни хосилдорлик буйича дунё дон балансида учинчи уринни эгаллайди. 2021/2022 йилларда жахон маккажухори етиштиришнинг мамлакатлар буйича тацсимланиши

www.samaguni.uz

Republican Scientific and Practical Conference

Маккажухори халц хужалигида жуда катта ахамиятга эга булиб, ундан узоц йиллардан буён инсоният озиц-овцат ва чорва моллари учун озуцабоп экин сифатида фойдаланиб келмоцда.

Материаллар ва методлар: Тадцицотлар 2022 йилда Тошкент давлат аграр университети Самарцанд филиали тажриба даласида олиб борилди. Тадцицотниг объекти хисобида маккажухорининг Сербиянинг ЗП фирмасидан келтирилган эртапишар, уртапишар ва кечпишар (222, 366, 606, 707) ФАО дурагай уруглари экилиб урганилди.

Илмий-тадцицот ишларида кузатиш, хисоблаш ва тахлиллар «Дала тажрибаларини утказиш услублари» (УзПИТИ, 2007), фенологик кузатувлар ва биометрик тахлиллар ^ишлоц хужалик экинлари навларини синаш Давлат комиссиясининг услуби (1989), буйича аницланган.

Натижалар ва уларнинг тахлили:

2022 йилги тажриба даласида Сербиянинг ЗП фирмасидан келтирилган ФАО 707 дурагайи тизмасининг уруглари беш хил фонда НПК 120:90:60 кг/га, ст НПК 150:110:75 кг/га ва НПК 180:130:90 кг/га, НПК 210:150:105 кг/га, НПК 240:180:120 кг/га усимликнинг кучат цалинлиги ст 60 минг/га, 70 минг/га ва икки хил вариантда бир кунда экилди ва майсалар бир кунда униб чицди. 707 дурагайининг оталик тизмасида рувак чицариши ва оналигида попук чицариш муддатларини кузатиш шуни курсатадики, НПК 120:90:60 кг/га, кучат цалинлиги гектарига ст 60 мингдан - 70 минггача оширилганда рувак чицариш 44 кундан 46 кунгача булган булса, попук чицаришига 51 кундан 53 кунгача вацт керак булди. Угит меъёрини ст НПК 150:110:75 кг/га купайтирилганда, ушбу цонуният сацланди, кучат цалинлиги гектарига ст 60 мингдан - 70 минг/гача оширилганда, оталикда рувак чицариш 45 кундан 47 кунгача, попук чициш эса 52 кундан 54 кунгача фарц цилди. НПК 240:180:120 кг/га, усимликлар кучат цалинлиги гектарига ст 60 мингдан - 70 минг булганда рувак чициши, 48 кундан 50 кунга ва попук чициши энг куп 55 кундан 57 кунгача фарц цилди.

® О

www.samaguni.uz

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

О

347

(1-жадвал).

Сербиянинг ЗП фирмасинингФАО 707 дурагайининг усув даври (2022 й.)

к г Майсаларни униб чикишидан то Майсаларни униб чикишдан

и ч £ сута пишишигача, сана то сута пишишигача, кун

НПК меъёри, кг/га Кучат кали минг/га майсаларни униб чикиши рувак чикариши попук чикариши сутани пишиши рувак чикариши попук чикариши сутани пишиши

60 ст 18/ИВ 1/ВИ 8/ВИ 01/ВИ 48 51 115

120:90:60 ИИ

70 18/ИВ 3/ВИ 10/ВИ 04/ВИ ИИ 50 53 114

60 ст 18/ИВ 2/ВИ 9/ВИ 03/ВИ 47 52 115

150:110:75 ст ИИ

70 18/ИВ 4/ВИ 11/ВИ 07/ВИ ИИ 49 54 119

60 ст 18/ИВ 3/ВИ 10/ВИ 05/ВИ 51 53 117

180:130:90 ИИ

70 18/ИВ 5/ВИ 12/ВИ 09/ВИ 48 55 119

210:150:105 60 ст 18/ИВ 4/ ВИ 11/ВИ 07/ВИ 47 54 117

70 18/ИВ 6/ ВИ 13/ВИ 11/ВИ 49 56 122

240:180:120 60 ст 18/ИВ 5/ВИ 12/ВИ 09/ВИ 48 55 119

70 18/ИВ 7/ВИ 14/ВИ 13/ВИ 55 57 128

Тажриба натижаларига кура, НПК 240:180:120 кг/га ошиб бориши, ст НПК 150:110:75 кг/га нисбатан рувак чикариш ва попук чикаришни сезиларли узайишига таъсир курсатди. Шунингдек, тажриба давомида Сербиянинг ФАО 707 дурагайи оналик тизмасини пишиш кунига усимликларнинг кучат калинлиги ва азот угит меъёрларини таъсирини ургандик. Тажриба даласида биринчи фонда НПК 120:90:60 кг/га, усимлик кучат калинлиги гектарига ст 60 мингдан - 70 минггача ошиб борганда, пишиш даврини 1-4 кунга кечикишини куришимиз мумкин. Иккинчи фонда эса ст НПК 150:110:75 кг/га, кучат калинлиги гектарига ст 60 мингдан - 70 минггача ошиб бориши пишиш куни 2-6 кунга кечикишини такрорлайди. Бешинчи фонда НПК 240:180:120 кг/га булганда энг узок пишиш даври кузатилди, яъни дурагай- нинг кучат калинлигини 70 минг/га ошиб бориши, ст 60 минг/га нисбатан 3-7 кунга узайиши кузатилди. 2022 йилги илмий-тадкикот ишларимизда хам Сербиянинг ФАО 707 дурагайида рувак чикариш, попук чикариш ва пишиш даврига угит меъёри ва хар хил кучат калинлигини таъсирини урганганимизда Сербиянинг ФАО 707 дурагайининг оталик тизмасида рувак чикариш ва оналик тизмасида попук чикариш муддатларини кузатиш шуни

October 5-6

www.samaguni.uz

Republican Scientific and Practical Conference

348

курсатадики, угит меъёри НПК 120:90:60 кг/га, кучат цалинлиги гектарига ст 60 мингдан - 70 минггача оширилганда рувак чицаришга 44 кундан - 46 кунгача керак булган булса, попук чицаришига 51 кундан - 53 кунгача керак булди.Угитлар меъёри НПК 120:90:60 кг/га - НПК 240:180:120 кг/га оширилганда, ушбу цонуният сацланди, оталикда рувак чицариш гектарига ст 60 мингдан - 70 минг/га оширилганда 48 кундан 50 кунгача булган булса, попук чициши эса 55 кундан 57 кунгача фарц цилди. Тажриба натижаларига кура, угит меъёрини НПК 120:90:60 кг/га дан - НПК 240:180:120 кг/га ошиб бориши рувак ва попук чицишини сезиларли узайишига олиб келди (1-жадвал).

Сербиянинг ФАО 707 дурагайи оналик тизмасининг донини пишиб етилиш давригача кучат цалинлиги ва азотли угит меъёрларини таъсирини урганганимизда, олдинги натижаларини такрорланганлигини курамиз. НПК 120:90:60 кг/га хамда кучат цалинлиги гектарига ст 60 минг/га булган вариантда 115 кунда пишиш кузатилса, кучат цалинлиги 70 минг/га 120 кунни ташкил этди. Бу эса кучат цалинлигининг 70 минг/га ошиб бориши, ст 60 минг/га нисбатан 2-5 кунга кечикишини курсатди.

Хулоса: Тадцицотлар натижасида, маккажухорининг юцори лизинли Сербиянинг ФАО 707 дурагайи уругини етиштиришда кучат цалинлигини гектарига 60 мингдан 70 минг тупга оширилиши усимлик баландлигига, хужалик учун фойдали

' и и и v>

биринчи сутани жоилашишига, усув даврига хамда усув даври охирида сацланиб цоладиган усимлик кучат сонига уз тасирини курсатди. Усимликларнинг цалинлашуви доннинг пишишини муайян цонуният асосида 1-4 кунга кечиктириб, асосий ривожланиш фазаларини (попук чициши ва рувак чициши) бошланишини ва усув даврини сийрак экилган вариантга нисбатан 2-5 кунга узайтиради.

REFERENCES

1.Массино И.В., Массино А.И. Юцори лизинли маккажухори дурагайларининг хосилдорлиги ва сифати. // Сборник «Чорвачиликнинг иктисодий ислохатлар асосида ривожлантириш». - Ташкент, 1998. - С. 92-95.

2.Массино И.В., Ахмедова С.М., К.Ашуров. Фермер хужаликларида озуцабоп экинлар етиштириш технологияси буйича тавсиянома. - Тошкент, 2007. - 24 Б.

® О

www.samaguni.uz

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

О

349

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.