Научная статья на тему 'МАХСУС МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИ ТАФАККУРИ РИВОЖЛАНИШИДА ИЖТИМОИЙ МУҲИТНИНГ АҲАМИЯТИ.'

МАХСУС МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИ ТАФАККУРИ РИВОЖЛАНИШИДА ИЖТИМОИЙ МУҲИТНИНГ АҲАМИЯТИ. Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАХСУС МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИ ТАФАККУРИ РИВОЖЛАНИШИДА ИЖТИМОИЙ МУҲИТНИНГ АҲАМИЯТИ.»

Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects

Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkennqisodiyot^a^edagogikajnst^

МАХСУС МАКТАБ УЦУВЧИЛАРИ ТАФАККУРИ РИВОЖЛАНИШИДА ИЖТИМОИЙ МУХИТНИНГ АХДМИЯТИ.

Ш. Т. Халикова

Тошкент иктисодиёт ва педагогика институти доценти, Узбекистан

Куриш кобилиятининг зарарланиши тафаккурнинг умумий ривожланишига тускинлик кила олмайди. Чунки, вокеликни сезгилар оркали тасаввур килиш, харакатланаётган жисмни тулик акс эттириш кузи ожиз бола тафаккурини нисбатан ривожлантиради. Кузи ожиз боланинг тафаккури соFлом тенгдошиникидан деярли фарк килмайди. Тафаккур хукм, хулоса чикариш ва тушунча шаклида намоён булар экан, махсус мактаб тарбияланувчилари узи яшаб турган мухитга, жамиятга мослаша борадилар. Биз биламизки, тушунча нарса ва ходисаларнинг энг мухим ва асосий хусусиятларининг акс эттирилиши демакдир. Тушунчалар одамнинг турмуш тажрибаси ва билимларини эгаллаш жараёнида таркиб топади, ривожланади. Махсус мактабга келган кузи ожиз бола аввал факатгина уз уйида курган, билган вокеа-ходисалар хакида тушунчага эга булган булса, у энди таълим жараёнида билимларни эгаллай боради, атроф-мухитдаги вокеликни теранрок англай бошлайди ва унинг фикр юритиш фаолияти янада кенгаяди. Кузи ожиз болаларда атрофдаги олам,ижтимоий мухит хакида конкрет тушунча хосил килиш учун тизимли равишда иш олиб борилиши зарур.

Мавхум тушунча деганда нарса ва ходисаларнинг бевосита узи хакида эмас, балки шу нарса, ходисалардан, фикран ажратиб олинган бирор белги, хусусиятлар хакида фикр юритиш тушунилади. Айникса, кичик мактаб ёшидаги куриш нуксонига эга болалар тафаккур жараёнида моддий олам конуниятларини англай бошлайдилар. Бизни куршаб турган оламдаги вокеа-ходисалари орасидаги узаро боFликлик, ижтимоий мухитни англаш тафаккур жараёнида юзага келади. Биз олиб бораётган илмий тадкикот жараёнида маълум булишича, куриш кобилиятининг бузилиши борликдаги тушунчаларни тахлил -тасниф килишни кийинлаштиради, сабаб ва окибат хусусидаги фикрлар сифатига таъсир этиши мумкин, лекин бу кузи ожизлар тафаккури соFлом болаларникидан кескин фарк килмаслиги маълум булди.

Кичик мактаб ёшида ногирон укувчиларда аналитик-синтетик фаолият етарлича ривожланмагани, фикр юритиш усуллари эса тулик эмаслиги учраб туради. Шунинг учун мавжуд бирор масала ва мисолни ечиш усули тушунтирилиб берилмаса, уларда кийинчиликлар юзага келиши, натижасида

419

Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects

Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkentjqtisodiyot^a^edagogikajnstituti^^^^^^^

мисол энг оддий усулда, таваккалига ечилади. Кузи ожиз болаларда хаётий тажрибанинг ошиши туфайли мустакил фикрлаш, аклнинг танкидийлиги тез ривожланади. Тафаккурнинг мустакиллиги кузи ожиз бола учун катта ахамиятга эга. Унда тафаккурнинг туFри ривожланиши учун вокеа -ходисаларни, предметларни туFри таърифлаш, тахлил килиш, таккослаш ва умумлаштиришга ургатиб бориш керак. Тафаккур бошка рухий жараёнлар билан хамоханг ривожланади. Шунинг учун тафаккур ривожланиши билан бирга нутк фаолияти хам усади. Бу эса кузи ожиз болада уз фикрини туFри, аник ифодалаш малакасини таркиб топтиради. Уз навбатида нутк тузилишидаги такомиллашув натижасида болада суз бойлиги ошади. Секин-аста табиат, жамият, одамлар хакида уз нуктаи назари, караши шаклланади. Кузи ожиз бола тафаккурининг сифатини : мазмундорлиги, чукурлиги, кенглиги, самарадорлиги, тезлиги ташкил этади. Олимларнинг хулосаларига караганда, кузи ожизларда рухий камчиликлар соFлом тенгдошларига нисбатан купрок учрайди. Кичик ёшдаги болаларда рухий камчиликлар деярли сезилмайди. Уларда учрайдиган тухтовсиз йиFлаш, бош силкитишни, тепинишни купинча оддий эркалик, инжикликка йуйишади. Вакт утиши билан касаллик ва рухий холатларнинг куринишлари аникрок намоён була бошлайди: бола мактабга борганида машFулотларга бепарво, диккати таркок, уз кобиFига уралганлик, нуткининг етарли ривожланмаганлиги аникрок курина бошлайди.

Кузи ожиз бола фаолиятида ички сезгилари билан бир каторда тери сезгиларининг ахамияти бекиёс. Шунинг учун хам мия функциясининг бузилиши, рухий камчиликлар унинг фаолиятига салбий таъсир курсатади.

Кузи ожизлар учун махсус Луи Брайль системасининг яратилиши ногиронлар хаётида катта узгаришлар ясади, чунки Брайлнинг шу тизими асосида ногиронлар дунёвий, диний маълумот олмокдалар. Махсус мактаблар учун дарсликлар,бадиий адабиёлар,хаттоки Куръони Каримнинг ва Хддиси Шарифнинг хам брайл шрифтидаги нашрлари мавжуд.

Кузи ожиз болаларда идрок, тасаввур жараёнларини илмий урганиш шуни курсатадики, кузи ожизлик аклий фаолият ривожланишига уз таъсирини сезиларли курсатмайди, лекин тасаввурлар сифатига салбий таъсир килади.

Агар бола бош миясининг фаолиятида камчиликлар мавжуд булса, тафаккур жараёнида кескин нуксонларни юзага келтиради. Кузи ожиз бола билан узлуксиз равишда шуFулланиш натижасида куникма ва малакаларни туFри шакллантириш, рухий жараёнлар сифатини такомиллаштириш таълим -тарбия жараёнида амалга оширилади ва уз самарасини беради.

420

Tashkent Institute of Economics and Pedagogy Science, education, innovation: modern tasks and prospects

Ташкентский институт экономики и педагогики Наука, образование, инновации: современные задачи и перспективы ^oshkentjqtisodiyot^a^edagogikajnstituti^^^^^^^

Боланинг ёши у^айиши, хаётий тажрибалари ошиши туфайли идрок фаолияти, мавхум тушунчалар хосил булиш жараёни мураккаблаша боради. Тафаккур жараёнларининг барчаси унинг фикрлаш фаолиятида иштирок этади. У факатгина муаммони ечиш билан чекланмасдан, балки, уни ечиш йулларини кидиради, аниклайди, назорат килади ва узига узи бахо беришга урганади. Атроф-мухитдаги нарсалар ва ходисалар хакида кузи ожиз бола тасаввурга эга булишида, фикр юритишида купрок тактил сезгиларига суянади. Унда туFри фикрлаш малакасини шакллантириш учун уни етарли билимлар билан куроллантириш зарур. Аввало, кузи ожиз болани атроф-мухитда туFри харакатлана билишга, вокеа-ходисалар сабабини анализ ва синтез килишга ургатиш лозим. Уз фикрини равон ифодалай олишга урганиш ногирон боланинг жамиятда уз урнини топишида мухим омил булиб хизмат килади. Кузи ожизлик инсоннинг умумий биологик ривожланишига уз таъсирини утказмайди, лекин рухий жараёнларнинг юзага келишида, кечишида турли кийинчиликларни юзага келтиради.Юкорида келтирилган фикрлардан келиб чиккан холда шуни таъкидлаш лозимки,ногирон болалар тафаккурини туFри шаклланиши уларнинг ижтимоий мухитда фаолият олиб боришларига замин яратади ва жамиятда уз урнини эгаллашларида ёрдам беради.

References / Адабиётлар

1. Абидова Н.Махсус психология."Баркамол авлод" Тошкент 2017.

2. Выготский Л.С. Дефект и сверхкомпенсация // Проблемы дефектологии. Сост. Т.М.Лифанова. М., 1995.

3. Ермаков В.П. Якунин Г.А. Развитие, обучение и воспитание детей с нарушением зрения. М., 2003.

4. Ермолович З.Г., Белянкова О.В. Особенности зрения частичнозрячих и слабовидящих учащихся и как охранять его в условиях образовательной интеграции // Особенности интегрированного обучения детей с нарушением зрения. Мн., 2004.

5. Ермолович З.Г. О психологических аспектах управления развитием учебно-познавательной деятельности младших школьников с нарушением зрения // Особенности интегрированного обучения детей с нарушением зрения. Мн., 2004.

6. Сорокин В.М. Специальная психология. СПб, 2003.

421

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.