CC BY
14INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
MADANIYATSHUNOSLIK YONDASHUVI ASOSIDA YUQORI MALAKALI, ZAMONAVIY PEDAGOGLARNI MADANIY DUNYOQARASHINI RIVOJLANTIRISH
Dilfuza Xolbo'tayeva
T.N.Qori Niyoziy nomidagi O'zbekiston pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti II-bosqich
tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo.10003513
Bugungi kunga kelib, ta'lim sohasidagi islohotlar o'qituvchining funksiyalarini ham bir qadar o'zgartirmoqda. O'qituvchi o'quvchilarga bilimlarni taqdim etish bilan bir qatorda ularda madaniy dunyoqarashni hosil qilishga ham alohida e'tibor qaratishi kerak. Bunday vaziyatda bo'lajak o'qituvchilarda madaniy yondashuv orqali madaniy dunyoqarashni shakllantirish ko'nikmalarini hosil qilish bilan bog'liq pedagogik faoliyat o'zining yangicha tavsifiga ega bo'lmoqda. Pedagogik nuqtayi nazardan qaraganda ta'lim jarayoni ishtirokchilarining predmetli-faoliyatli refleksiyasi asosiy o'rinni egallaydi. Bunday refleksiya har tomonlama rivojlangan shaxsning bilish faoliyatini takomillashtirish va kengaytirish uchun nihoyatda zarur hisoblanadi. Bunday refleksiyaga ega bo'lgan bo'lajak o'qituvchilar yuqori darajadagi bilish mustaqilligiga erishadilar. Bunday o'qituvchilar turli darajadagi munosabatlarda atrofdagilar bilan mahsuldor aloqaga kirishadilar.
Bugungi kunda ta'lim jarayonining asosiy harakatlantiruvchi kuchi sifatida madaniy dunyoqarashga ega bo'lgan pedagog qiyofasini shakllantirish nazarda tutilmoqda. Chunki, fan texnika rivojlanayotgan hozirgi sharoitda yuksak madaniy dunyoqarashga ega bo'lgan mutaxasislarni tayyorlash pedagogikaning istiqbolli yo'nalishi hisoblanadi. Ommaviy madaniyat xurujlari ko'payayotgan hozirgi sharoitda madaniy dunyoqarashga ega o'qituvchiga bo'lgan ehtiyoj ortmoqda. O'qituvchining dunyoqarashi bevosita o'quvchilarning madaniy dunyoqarashi shakllanishiga ta'sir ko'rsatadi. Pedagogik jarayonga faqatgina texnik yoki texnologik nuqtayi nazardan yondashish kutilgan samaradorlikka erishish imkonini bermaydi. Buning uchun Oliy pedagogik ta'lim jarayoni xarakterini bir qadar o'zgartirish, uni talabalarning dunyoqarashini rivojlantirishga yo'naltirish talab etiladi.
Bo'lajak o'qituvchilarda refleksiv yondashuv orqali madaniy dunyoqarashni shakllantirish Oliy ta'limdan farqli tarzda ularning o'zlarini anglashlari va o'z faoliyatlarini mustaqil tahlil qila olishlari orqali namoyon bo'ladi. Bunda ular o'zlarining shaxsiy bilish faoliyatlarini maqsadga yo'naltirishlari va unga tuzatishlar kiritishlari lozim. Shuning uchun ham refleksiya mustaqil va o'z-o'zidan hosil bo'ladigan ko'nikma emas. U mavjud tajribalarni jamoaviy faoliyat natijasida o'zlashtirish mahsuli hisoblanadi. Shundagina o'quvchi refleksiv faoliyatga faol tarzda ishtirok etadi va buning natijasida refleksiv ko'nikmalarni egallashga muvaffaq bo'ladi. Buning uchun ta'lim jarayonida muayyan shart-sharoitlar yaratilishi lozim. O'qituvchining pedagogik faoliyati uning vazifalaridan kelib chiqqan holda bo'lajak o'qituvchilarda refleksiv yondashuv orqali madaniy dunyoqarashni shakllantirish ko'nikmalarni hosil qilishga yo'naltiriladi.
Bo'lajak o'qituvchilarda refleksiv yondashuv orqali madaniy dunyoqarashni shakllantirishning muhim shartlaridan yana biri o'quvchilarning faoliyati ular tomonidan o'zlashtirilgan harakatlarni qayta-qayta takrorlashga yo'naltirilmasligi, balki ularning o'quv harakatlarining turli, qulay variantlarini amalga oshirishlari bilan belgilanadi. Bu jarayonda o'quvchilar o'z tajribalaridan kelib chiqqan holda ma'lum tanlovlarni amalga oshirishlari, o'zlari
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
uchun mahsuldor bo'lgan nuqtayi nazarni shakllantirishlari, asoslay olishlari va ro'yobga chiqarishlari kerak.
Bunday vaziyatda o'qituvchining faoliyati yo'naltiruvchi xarakter kasb etadi. Mazkur sharoitda refleksiv ko'nikmalar o'qituvchi tomonidan taklif qilingan harakatlarni takrorlash natijasida shakllanmaydi, balki noma'lum holatlar va vaziyatlarni tahlil qilish, muvaffaqiyatsizliklarning sabablarini mustaqil izlash va aniqlash natijasida hosil bo'ladi. O'quvchilar muvaffaqiyatga erishmagan vaziyatlarda barchasi tugadi, degan hayolga bormasliklari, balki bu yutuqlarga erishishning boshlang'ich nuqtasi ekanligini o'qituvchi ular ongiga yetkaza olishi kerak. Ular har qanday muammo chuqur o'ylash va faol nuqtayi nazarga ega bo'lish orqali bartaraf etilishini yaxshi tushunib yetishlariga o'qituvchi ko'maklashadi.
Bo'lajak o'qituvchilarda refleksiv yondashuv orqali madaniy dunyoqarashni shakllantirish natijasida tarixiy haqiqatlarni anglash, ularda xalqimizning o'tmishi haqidagi obyektiv tafakkurni shakllantirish imkoniyati vujudga keladi. Shu asosda bo'lajak o'qituvchilarda mustaqillikkacha bo'lgan davrda xalqimizning qadr-qimmati, shani va nomusi poymol qilinganligi, o'zbek xalqining milliy urf-odatlari va qadriyatlari toptalganligi va ularni unutishga majbur etilganligi haqidagi obyektiv tasavvur shakllanadi. Shuningdek, yaqin o'tmishimizni o'rganish, tahlil qilish va obyektiv baholash asosida o'quvchilarning refleksiv ko'nikmalari takomilashtiriladi.
Ta'limda ro'y berayotgan o'zgarishlar zamonaviy inson hayotining barcha sohalarida kuzatilayotgan va pedagogik jarayonlar va hodisalarga ta'sir ko'rsatadigan global jarayonlarning bir qismidir, shuning uchun sof pedagogik muammolarni hal qilish, falsafiy va madaniy rejani tahlil qilish ahamiyatlidir. Ta'lim tizimining yangi paradigmaga o'tishi pedagogik madaniyat dinamikasini va o'qituvchi shaxsini muayyan ijtimoiy muhitga nisbatan o'zaro bog'lashni, bugungi kunda paydo bo'layotgan yangi pedagogika va pedagogik amaliyotni asoslashni talab qiladi. O'quv fanining mazmunini jamiyat talablariga mos ravishda qurish zarurati paydo bo'ldi. Pedagogik faoliyat har doim ma'lum bir ijtimoiy-tarixiy va ijtimoiy-madaniy kontekstda yozilgan. O'qituvchi ma'lum bir ijtimoiy-madaniy tajribaning tashuvchisi sifatida ishlaydi, bu esa zamonaviy o'qituvchining kasbiy faoliyati haqida madaniy-pedagogik faoliyat sifatida fikr yuritish imkonini beradi. Zamonaviy o'qituvchining kasbiga bunday qarash uning kasbiy tayyorgarligi jarayonida ijtimoiy-madaniy komponentga bo'lgan ehtiyojni belgilaydi. Zamonaviy jamiyatning pedagogik madaniyatidagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda va ularning ma'nosini anglagan holda, o'qituvchi o'z kasbiy faoliyatini qayta tashkil etadi. Ijtimoiy-madaniy kompetentsiya zamonaviy o'qituvchining kasbiy mahoratining o'ziga xos belgisiga aylanadi, chunki u uni yangi pedagogik madaniyatning yaratuvchisi mavqeyiga qo'yadi.
Kundalik hayotda odamlar madaniyatning tarixiy mazmuniga muvofiq harakat qiladilar.Madaniyat tadbirlar dasturi sifatida shaxsda ijtimoiy madaniyatni o'zlashtirish jarayonida shakllanadi, ya'ni uning ichida shaxsdan tashqarida bo'lgan madaniyatni ichkilashtirish sodir bo'ladi. Shaxsiy madaniyat (uning ongi va o'z-o'zini anglashining mazmuniga aylanadi). Pedagogika fanlarini oqitishda ijtimoiy-madaniy yondashuvni amalga oshirish nafaqat pedagogik voqelikni anglash, balki pedagogik faoliyat dasturi sifatida pedagogik madaniyatni ham o'zlashtirish imkonini beradi.
REFERENCES
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE
TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS"
October 19-20, 2023
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-fevraldagi "2022-2026 yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonnning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi PF-60-sonli farmonidagi uzluksiz ta'lim tizimini rivojlantirishga oid ustuvor vazifalar.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 11-maydagi "2022-2026 yillarda xalq ta'limini rivojlantirish bo'yicha milliy dasturni tasdiqlash to'g'risidagi"gi PF-134-sonli Farmonining mazmun, mohiyati.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 28-noyabrdagi "O'zbekistonRespublikasidamilliymadaniyatniyanadarivojlantirishkonsepsiyasinitasdiqlasht o'g'risida"giPQ-4038-sonQarorining mazmun, mohiyati.
4. R.G.Safarova. Pedagogikada madaniyatshunoslik yondashuvining rivojlanish tendensiyalari. // "Zamonaviy uzluksiz ta'limni raqamlashtirish: pedagogika sohasidagi zamonaviy tendensiyalarva rivojlanish omillari" mavzusida Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to'plami. Andijon 2022. B. 20-23
5. Safarova Rohat Gaybullaevna. DEVELOPING PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE PROFESSIONALS ON THE BASIS OF CULTURAL APPROACH. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(9), 17-22. https://internationaljournals.co.in/index.php/giirj/article/view/2470
6. Tanatova D.K. Ijtimoiy xotira madaniyatning antropologik kodeksi sifatida // Ijtimoiy siyosat va sotsiologiya. - M., 2003. - No 3 (19). - 0,7 p.l. 7.
