CC BY
25INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
MADANIYATSHUNOSLIK YONDASHUVI ASOSIDA TALABALARDA AXLOQIY VA ESTETIK KOMPETENTLIKNI RIVOJLANTIRISH Lobar Xaydarova
Buxoro davlat universiteti erkin tadqiqotchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10003547
Mamlakatimizda ma'naviy-ma'rifiy jarayonlarni tashkil etishning yaxlit tizimini yaratish, yoshlarni axloqiy va estetik jihatdan barkamol inson etib tarbiyalashning tashkiliy-amaliy va ilmiy-tadqiqiy jihatlarini takomillashtirish, mazkur yo'nalishda davlat tashkilotlari, fuqarolik jamiyati institutlari, ommaviy axborot vositalari hamda xususiy sektorning ijtimoiy hamkorligini samarali yo'lga qo'yishga katta ahamiyat qaratilmoqda.
O'zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ma'naviy-ma'rifiy ishlarning samarasi va ta'sirchanligini oshirish, ko'lami va miqyosini yanada kengaytirish, mamlakat aholisi, avvalo, yoshlar qalbida amalga oshirilayotgan islohotlarga daxldorlik hissini kuchaytirish, targ'ibot-tashviqot va tarbiya yo'nalishidagi ishlarni ilmiy asosda tashkil etish, mazkur sohaga doir ilmiy va uslubiy tadqiqotlar samaradorligini oshirish, ijtimoiy-ma'naviy muhit barqarorligini mustahkamlashga qaratilgan doimiy monitoring tizimini joriy qilish ustuvor vazifalar sifatida belgilab olingan. Bu esa, talabalarda ma'naviy kompetentlikni rivojlantirishning umumkasbiy kompetensiyalar tizimidagi o'rni va rolini ochib berish, pedagogik-psixologik fanlarning aksiologik imkoniyatlarini yoritib berish hamda muloqotning ijtimoiy-perseptiv uslubini faollashtirishga doir vaziyatlarni ishlab chiqishni taqozo etadi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi PF- 4947-son "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to'g'risida"gi, 2019-yil 8-oktabrdagi PF-5847-son "O'zbekiston Respublikasi oliy ta'limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to'g'risida"gi, 2020 yil 6-noyabrdagi PF-6108-son "O'zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta'lim- tarbiya va ilm-fan sohalarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi farmonlari, 2019-yil 3-maydagi PQ-4307-son "Ma'naviy - ma'rifiy ishlar samaradorligini oshirish bo'yicha qo'shimcha chora- tadbirlar to'g'risida"gi, 2021-yil 26-martdagi PQ-5040-son "Ma'naviy- ma'rifiy ishlar tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarorlari, Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 31-dekabrdagi 1059-son "Uzluksiz ma'naviy tarbiya konsepsiyasini tasdiqlash va uni amalga oshirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarorida yoshlarning ma'naiyatini oshirish, sifatli ta'lim jarayonlarini tashkil etish orqali ularda axloqiy va estetik kompetentlikni rivojlantirish asosiy vazifalardan biri etib belgilangan.
Oliy ta'lim tizimida talabalarda madaniyatshunoslik yondashuvi asosida talabalarda axloqiy va estetik kompetentlikni rivojlantirish o'quv jarayonini tashkil etishni quyidagi jihatlar bilan tavsiflash mumkin:
- ushbu yondashuv madaniy an'analarga asoslanadi. Ular ta'lim jarayonining mazmunini belgilaydi: u mintaqada yashovchi ma'lum bir xalqning madaniy me'yorlari va qadriyatlarini va uning mentalitetini hisobga olgan holda amalga oshiriladi;
- talaba madaniyat sub'ekti sifatida ishlaydi: unga ijtimoiy xulq-atvorning ma'naviy-axloqiy asoslari, madaniy rivojlanish va madaniy o'zini namoyon qilish qobiliyati, madaniyat vositasida o'z ijodiy salohiyatini ro'yobga chiqarish qobiliyati mavjud bo'ladi;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
- madaniyatshunoslik yondashuvi o'quv jarayonini talaba hayotiga yaqinlashtirishga, ularni bir-biri bilan chambarchas bog'langan va o'zaro ta'sir qiluvchi tarkibiy qismlarga aylantirishga yordam beradi.
- ta'lim tizimida talabalarning milliy o'ziga xosligi, diniy e'tiqodi, tarixiy merosi hisobga olinishi asosiy mezon hisoblanadi.
- tarbiyaviy faoliyatda oila tajribasi va o'quvchining ijtimoiy-madaniy merosidan foydalanimra a.nox,Hfla эtтн6ор K;apaTH.naflH;
- o'quv jarayoni o'quvchining madaniy o'ziga xosligi, oilaviy qadriyatlari, turmush tarzi, an'ana va urf-odatlari bilan tanishishiga asoslangan holda ularning kognitiv qiziqishni faollashtiradi va talabaning ta'lim faoliyatini hissiy idrok etishiga turtki bo'ladi.
Madaniyatshunoslik yondashuvi asosida talabalarda axloqiy va estetik kompetentlikni rivojlantirishda madaniy meros, milliy an'analar, etnik o'ziga xoslik va ijtimoiy-pedagogik merosni integratsiyalash, ularning uzviyligi va o'zaro bog'liqligini ta'minlashga qaratilgan bo'lib, ta'lim mazmuni ma'naviy xususiyatlar va faoliyat uchun axloqiy ko'rsatmalar bilan ta'minlangan madaniy shaxsni rivojlantirishga qaratiladi.
Madaniyatshunoslik yondashuvi talabalar uchun atrofdagi dunyo tuzilishi va uning ishlash qonuniyatlarini o'rganish uchun asos bo'lib xizmat qilib, turli xil ko'rinishlari, madaniy an'analarning xilma-xilligi ta'lim faoliyatini amalga oshirish usullari va texnologiyalarining xilma-xilligini belgilaydi.
Madaniyatshunoslik yondashuvi har bir shaxsning ijodiy va rivojlantiruvchi faoliyatiga, o'z ta'limi va rivojlanishiga mazmunli yondashishga ko'rsatma bo'lib xizmat qiladi. Bunda axloqiy va estetik tarbiya asosiy o'rinni egallaydi.
Madaniyatshunoslik yondashuvi asosida talabalarda axloqiy va estetik kompetentlikni rivojlantirish mafkurasi uchta ustunga asoslanadi: shaxsiyat, ta'lim va madaniyat. U ta'limning insonparvarlik yo'nalishini va madaniy merosni o'zlashtirish jarayonida o'quvchi shaxsining insonparvarlik rivojlanishini nazarda tutadi.
Madaniyatshunoslik yondashuvi asosida talabalarda axloqiy va estetik kompetentlikni rivojlantirish g'oyalari:
- o'quv rejasi va muayyan fanni o'rganish mazmuniga kiritilmagan ushbu madaniyat sohasining shakllanishi va rivojlanishi mantig'i to'g'risida keng tushuncha;
- madaniyatni muayyan qonuniyatlar va tamoyillar asosida faoliyat yurituvchi va rivojlanuvchi tizim, yaxlit tuzilma sifatida ko'rib chiqish;
- bilimning asosi - boshqa odamlarning qarashlari, qadriyatlari, g'oyalari, e'tiqodlari, fikrlarini hurmat qilish tamoyili;
-aniq bilim va ilmiy nazariyalarni o'rganish jamiyat va alohida xalqlar madaniyati taraqqiyoti jarayonida rivojlanib, o'zgarib turadigan tarixiy jarayonlar sifatida qaralganda amalga oshiriladi.
Madaniyatshunoslik yondashuvi asosida talabalarda axloqiy va estetik kompetentlikni rivojlantirishni amalga oshirish shakllari:
Madaniyatlararo shakl. Bu shakl madaniyatning turli modellarini, shaxsning shakllanishi va rivojlanishiga ta'sir etuvchi ijtimoiy va madaniy rivojlanish shartlarini taqqoslashga asoslanadi. Bundan tashqari, bu erda shaxsning individual ruhiy xususiyatlari va uning madaniyatni idrok etishi va uning me'yorlari va qadriyatlarini qabul qilish ko'rib chiqiladi.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE "STRATEGIES FOR THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS BASED ON THE APPROACH OF CULTURAL STUDIES: PROBLEMS AND SOLUTIONS" _October 19-20, 2023_
Madaniy-tarixiy shakl. L.S. Vygotskiy tomonidan taklif qilingan. Bu bolaning aqliy shakllanishi va rivojlanishi jarayonida ijtimoiy belgilar tizimi orqali madaniy qadriyatlar va madaniy tajribani o'zlashtirishiga asoslanadi. Shaxsning ijtimoiy rivojlanishi jarayonida uning ijtimoiy xususiyatlari madaniy xususiyat va madaniy yo'nalish kasb etadi. Organizmning psixik xususiyatlari ham madaniy xususiyat kasb etadi. Bunday rivojlanish bolaning va kattalarning birgalikdagi madaniy faoliyati jarayoni bo'lib, uning proksimal rivojlanish zonasida amalga oshiriladi, uning davomida tananing aqliy funktsiyalari tuzilishi o'zgaradi.
Madaniy-falsafiy integratsiya. Bu shakl madaniyatshunoslik, madaniyat antropologiyasi, gumanitar va tabiiy fanlar g'oyalari va ularning ta'lim jarayonini tashkil etish asoslaridagi o'rnini birlashtirishga asoslanadi.
Madaniy psixologiyaning bir shakli. U madaniyatning umumiy psixologiya chegaralaridan markaziy mavqega o'tishiga asoslanadi.
Fikrlash va madaniyatning aloqasi. Ushbu shakl bilan madaniy asoslar kundalik hayot bilan bog'liq. Shunday qilib, ma'naviy va moddiy qadriyatlarning aloqasi amalga oshiriladi, madaniyatning asosiy tarkibiy qismlari taqqoslanadi va ularning tananing fikrlash jarayonlariga ta'siri aniqlanadi.
Klassik bo'lmagan shakl. U umumiy, madaniy psixologiya g'oyalarini falsafa va antropologiya bilan uyg'unlashtirish va ularning pedagogikaga ta'sirini aniqlashga asoslanadi. Madaniyat va inson o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri aloqalardan uzoqlashish mavjud. Madaniyatning inson shaxsining rivojlanishiga vositachilik ta'siri ko'rib chiqiladi.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 26-martdagi PQ-5040-son "Ma'naviy-ma'rifiy ishlar tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Qarori // "Xalq so'zi" gazetasi, 2021-yil 27-mart, № 62 (7842).
2. Baydenko V. I. Выявление состава компетенций выпускников вузов как необходимый этап проектирования ГОС ВПО нового поколения: методическое пособие. М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки специалистов, 2006. - 72 с.
3. Belyaeva V.A. Теория и практика духовно-нравственного становления и развития учителя в светской и православной педагогической культуре: Автореф. дис... дра пед. наук. - М., 1999. - 28 с.
4. Bim-Bad B.M. Педагогическая антропология: Учеб. пособие./Авт.- сост. Б. М. Бим-Бад. М.: Изд-во УРАО. 1998. - 575 с.
