Научная статья на тему 'МАДАНИЯТШУНОСЛИК ФАНИНИНГ ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИДА ТУТГАН ЎРНИ'

МАДАНИЯТШУНОСЛИК ФАНИНИНГ ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИДА ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

262
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маданият / маданиятшунослик / культура / культуралогия / маданий борлиқ / маърифат / маданий жараѐн / маданий тараққиѐт. / культура / культурология / культурное бытие / просвещение / культурный процесс / культурное развитие.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Акмал Зиядиллаевич Исмайилов

Ушбу мақолада ижтимоий-гуманитар фанлардан бири ҳисобланган Маданиятшунослик фанининг жамият тараққиѐтидаги ўрни бўйича илмий изланишлар олиб борилган. Хусусан, мақолада маданият, унга берилган таърифлар таҳлил қилиниб, бугунги глобаллашув даврида маданиятга бўлган жамиятнинг эҳтиѐжи тўғрисида ҳам баҳс юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РОЛЬ КУЛЬТУРОЛОГИИ В РАЗВИТИИ ОБЩЕСТВА

В данной статье проведено научное исследование роли культурологии как одной из социально-гуманитарных наук в развитии общества. В частности, в статье анализируется культура, даются ей определения, а также обсуждается потребность общества в культуре в современную глобалистскую эпоху.

Текст научной работы на тему «МАДАНИЯТШУНОСЛИК ФАНИНИНГ ЖАМИЯТ ТАРАҚҚИЁТИДА ТУТГАН ЎРНИ»

МАДАНИЯТШУНОСЛИК ФАНИНИНГ ЖАМИЯТ ТАРАВДИЁТИДА

ТУТГАН УРНИ

Акмал Зиядиллаевич Исмайилов

Тошкент вилояти Чирчиц Давлат педагогика институт

Аннотация: Ушбу мацолада ижтимоий-гуманитар фанлардан бири хисобланган Маданиятшунослик фанининг жамият тарацциётидаги урни буйича илмий изланишлар олиб борилган. Хусусан, мацолада маданият, унга берилган таърифлар тахлил цилиниб, бугунги глобаллашув даврида маданиятга булган жамиятнинг эхтиёжи тугрисида хам бахс юритилган.

Калит сузлар: маданият, маданиятшунослик, культура, культуралогия, маданий борлиц, маърифат, маданий жараён, маданий тарацциёт.

РОЛЬ КУЛЬТУРОЛОГИИ В РАЗВИТИИ ОБЩЕСТВА

Аннотация: В данной статье проведено научное исследование роли культурологии как одной из социально-гуманитарных наук в развитии общества. В частности, в статье анализируется культура, даются ей определения, а также обсуждается потребность общества в культуре в современную глобалистскую эпоху.

Ключевые слова: культура, культурология, культурное бытие, просвещение, культурный процесс, культурное развитие.

THE ROLE OF CULTURAL SCIENCE IN THE DEVELOPMENT OF SOCIETY

Abstract: in this article, scientific research on the role of Culturology as one of the socio-humanitarian Sciences in the development of society has been carried out. In particular, the article analyzes culture, the definitions given to it, and also discusses the need of society for culture in today's globalist era.

Keywords: culture, culturology, cultural being, enlightenment, cultural process, cultural development.

Барчамизга маълумки, илм-фан, айницса ижтимоий-гуманитар фанлар хар цандай давлатнинг бугунги куни ва келажагини белгилайдиган мухим сохадир. Узбекистон замини азалдан башарият цивилизациясига бециёс хисса цушган, жахон илм-фани ва маданияти тарацциётига сезиларли даражада хисса цушган улуг алломалари, буюк мутафаккирлари билан шухрат цозонган. Бугунги кунда ривожланган давлатлар цаторига чициш

йулидан бораётган мамлакатимизда хам ижтимоий-гуманитар фанларнинг урни жуда мухим ахамиятга эга.

Шу уринда фалсафий фанлардан бири хисобланган "Маданиятшунослик" фанига алохида тухталиб утмокчимиз. "Табиатдан фаркли уларок, - дейилади . 1999 йилда Ростов - Дон шахрида чоп этилган "Фалсафа"га оид дарсликда, маданият - бу инсонлар яратган ва яратаётган хам моддийлик, ва хам маънавийликдир. Маданият - бу у ёки бу эхтиёжларни кондириш максадида махсус ишлов берилган, инсонийлашган табиат".[1] Хдкдкатан хам одамнинг биологик холатида хайвонларга хос табиий имкониятларнинг камлиги, уни уз мавжудлигини таъминлаш максадида табиатга таъсир этишга, ишлов бериб уз ризкини топишга мажбур этган. Ушбу ишлов бериб яратилган борлик маданият булиб, у борликнинг инсон томонидан махсус равишда ишлов бериб яратилган кисми булгани учун унга нисбатан синоним тушунча сифатида "маданий борлик" тушунчаси ишлатилади. "Маданият сузи эса арабча "мадина" ва "ият" суз ясовчи кушимчанинг кушилишидан хосил булган булиб айнан "шахарга оид" деган маънони беради. Лекин бу суз кириб борган бошка халклар тилларида, шу жумладан, узбек тилида хам, билимлилик, тарбия курганлик маъноларида ишлатила бошланган"[2]. Маданият сузи шахарга оид ва маърифатга оид деган маъноларни англатсада, илмий адабиётларда "культура" сузининг маъно-мазмуни даражасида ишлатилиб келинмокда. "Cultura" деганда дастлаб табиат объектларини инсон мехнати фаолиятининг натижасида узгариши, бошкача айтганда ерга ишлов бериш, дехкончилик билан шугулланиш тушунилган. Хдкдкатдан хам "маданият" сузи "культура" иборасини муайян даражада экс эттиради. Агар "культура" грекчадан ишлов бермок, парваришламок, тарбияламок, маърифатли килмок, ривожлантирмок ва кадрламок деган маъноларни берар экан, инсонларни маърифатли килмок хам ишлов бермокни ифодалайди. Маърифат эса оддий фикр алмашишдан тортиб укув масканларигача шахарларда кучайган булади.

Маданият тушунчасига таъриф беришда илмий адабиётларда турли хил ёндошишлар мавжуд. Ушбу ёндошишларни туркумлашлар катор адабиётларда берилган. Мазкур адабиётларда курсатилишича, баъзи адабиётларда "маданият" сузининг лотинча маъносидан келиб чиккан холда маданият жамият билан айнанлаштирилади. Хрлбуки, жамият маданиятга нисбатан хажм жихатидан кенгрокдир. Баъзи адабиётларда маданият кадриятлар билан тенглаштирилади. Хрлбуки, табиий кадриятлар хам, инсон томонидан ишлов бериб яратилган, аммо башарият учун кадрсиз булган

ижтимоий ходисалар хам мавжуддир. Баъзи адабиётларда маданият ижодий фаолият маъносида ишлатилган. Хрлбуки, инсоннинг яратувчилик фаолияти маданий ходисаларнинг мавжудлик усули ва бир жихатидир. Куплаб адабиётларда маданият инсон онгининг объективлашиши маъносида берилса-да, аммо бунда унинг этимологик мохиятидан узоклашилган. Баъзи адабиётларда маданият субъектларнинг такомиллашиши ва жамиятнинг сифат даражалари маъноларида хам ишлатилган. Биз маданиятни талкин килиш буйича ушбу ёндошишларнинг ютукларини умумлаштирган холда берилган куйидаги таъриф-тавсифга кушиламиз: "Культура тушунчасининг этимологик маъноси "ишлов бериш", "парваришлаш", "тарбиялаш" каби терминларнинг узидаёк унинг онтологик мохияти акс этган. Гап инсон томонидан хох табиатнинг узгартирилган формаси булсин, хох унинг жамиятнинг ички холатидан келиб чиккан холда бевосита яратган муносабатлари булсин - янги сифатга эга булган борлик устида кетмокда. Инсоният илк бор маданият тушунчасининг маъносини узи ишлов бериб яратган буюмларнинг сифат холатини табиий буюмлар сифатидан фарклаш учун ишлатган. "Ишлов бериш" инсон фаолиятини акс эттирувчи муносабат сифатида нисбатан тургун, такрорланиб турадиган, мухим, зарурий муносабат сифатида маданиятнинг онтологик мохиятини белгиловчи конундир. "Ишлов бериш" жамиятнинг барча сфераларига хос инсон фаолияти сифатида ва демак, маданий фаолияти сифатидаги атрибути хисобланади. Уз-узидан равшанки, маданият категорияси ижтимоий хаётнинг барча сохаларига хос булиб, инсон томонидан бевосита "ишлов берилиб", "парваришлаб", "тарбиялаб" яратган буюмлари ва муносабатларини акс эттиради. Демак, онтологик аспект буйича маданият инсон, инсоният томонидан бевосита яратилган янги сифатга эга булган борлик - маданий борликдир" [3] Демак, маданий борлик жамият мавжудлиги ва ривожланишининг асоси. Биз ушбу ижтимоий фалсафий методологик фикрларга кушиламиз ва куллаб-кувватлаймиз.

Юкоридагилардан келиб чикиб маданият тарихи ва маданият назариясини айнан Маданиятшунослик фани урганади. Фан сифатида инсониятга хос маданий жараённи, унинг мазмун-мохияти ва ахамиятини тахлил киладиган, маданият тараккиётининг умумий конунларини урганадиган ижтимоий-гуманитар фандир.

Маданиятшунослик фани, биринчидан, ибтидоий турмуш тарзидан то хозирги кунгача булган даврдаги маданий жараённи бутунлигича, яхлит идрок этишга, маданият тараккиёти хакида барча фанлар томонидан

тупланган билим ва тушунчаларни интеграциялашга кумаклашувчи фандир

[4].

Иккинчидан, Маданиятшунослик маданиятни мураккаб ва динамик ходиса, узига хос феномен, система сифатида урганувчи фандир.

Учинчидан, инсоният тараккиётининг барча боскичларига хос маданий жараённи, инсонлар томонидан яратилган моддий ва маънавий-маданий жараённи, ютукларни таккослаш, солиштириш оркали энг умумий маданиятшунослик конунларини аникловчи фандир.

Маданиятшунослик энг ёш фанлардан бири хисобланади. У асосан XX аср иккинчи яримида мустакил фан сифатида шаклланди ва Fарб мамлакатлари Олий укув юртларида укитила бошланган. Узбекистон узининг давлат мустакиллигини кулга киритган кейин маданиятшунослик фанини республика Олий укув юртларида алохида фан сифатида укитиш йулга куйилган эди. Афсуски, кейинги вактларда Маданиятшунослик фанига етарлича эътибор берилмаяпти, Олий таълим муассасаларида укитилмаяпти. Шуларни хисобга олган холда, Маданиятшунослик фанини Олий таълим муассасаларининг барча бакалавриат йуналишларида укитилишини максадга мувофик деб биламиз.

Хулоса урнида шуни таъкидлаш керакки, аникса бугунги глобаллашув даврида фукароларимизга хар кандай маданий янгиликларни тугри ва хакконий тушунтириб, тахлил килиб беришда ижтимоий-гуманитар фанларнинг айникса Маданиятшунослик фанининг урни бекиёсдир. Агар ижтимоий-гуманитар, хусусан Маданиятшунослик фани уз функциясини бажармаса халк глобаллашув жараёнларининг гирдобига ва тузогига тушиб миллий маданиятидан ажралиб колиши мумкин.

REFERENCES

1. Философия: учебник для студентов высших учебных заведений. - Ростов / Дон: «Феникс», 1999. - С. 312.

2. Фалсафа: (Укув кулланма). Э.Ю.Юсуповнинг умумий тахрири остида. - Т.: "Шарк", 1999. 301-бет.

3. Рустамбоев М.Х,., Абдухоликов С.О. Хукук методологияси: хукукни фалсафий тушуниш буйича изланишлар (жиноят хукуки ва сиёсий-хукукий таълимотлар тарихи фанлари ва виждон эркинлиги хукуклари мисолида). I-китоб. - Т.: 2005. - Б. 209.

4. Ikramov R.A. Ismayilov A.Z. (2020). Historical and theoretical roots of establishing a democratic law in Uzbekistan. //EPRA International Journal of Multidisciplinary Research (IJMR) 6(10), 507.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.