CC BY
9
ТКБ 8Т1
DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-114-119
МАДХИЯСАРОИ ХАМЧУН МЕРОСИ ФАРХАНГИ ВА ИРТИБОТИ ОН БО ШЕЪРИ КЛАССИКИИ ТО ЦИК
ПАНЕГИРИЧЕСКОЕ ПЕНИЕ КАК КУЛЬТУРНОЕ НАСЛЕДИЕ И ЕГО СВЯЗЬ С ТАДЖИКСКОЙ КЛАССИЧЕСКОЙ ПОЭЗИЕЙ
Таваккалов Хайдармамад Султонмамадович,
н.и.ф., дотсенти кафедраи адабиёти Донишгоуи давлатии Хоруг ба номи М. Назаршоев (Тоцикистон, Хоруг)
Таваккалов Хайдармамад Султонмамадович,
к.ф.н., доцент кафедры литературы Хорогского государственного университета имени М. Назаршоева (Таджикистан, Хорог)
MUSICAL PRAISE AS A Tavakkalov Haydarmamad Sultonmamadovich, CULTURAL HERITAGE AND ITS candidate of philological sciences, Associate RELATION TO CLASSICAL POETRY Professor of the department of literature under
Khorog State University named after M. Nazarshoev (Tajikistan, Khorog),E-mail: haydar 6060 @ mail.ru
Вожа^ои калидй: мадция, мадциясарои, шеъри классики, адабиёти форсии тоцики, мероси фарцанги, малакут, суннат, тацамуллгарои, чандандеши, азо, цуввият, мусщии рулоны, мувозинат, лацн
Цацони муосир анъанацои фарцангии халццои гуногунро, ки ба равобити фарцангии маънави асос ёфтааст, меомузад. Бояд ёдовар шуд, ки мардум ба суннатцое, ки дорои арзишцои милли ва ахлоци цастанд, дар цама давру замон эцтиёц доштанд ва имруз цам онцоро гироми медоранд. Аз ин цицат дунёи имруз моро бо тацаввулот ва тагйироташ водор менамояд, ки аз арзишцои милли бештар бацра бигирем. Мадциясарои аз зумраи суннатцои миллии маънави ва фарцанги мацсуб мешавад, ки дар миёни мардуми Бадахшон пацн гардидааст. Мадция, аслан дар нишасти шабцои цумъа, истицболу тацлили ягон цодисаи муцими ахлоцию мазцаби, мацфилцои ифтитоци цойцои муцаддас, ба цо овардани ёдбуди гузаштагон ва маросими мотам сароида мешавад ва он бо шеъри ноби адабиёти классикии форсии тоцики робитаи мустацим дорад. Дар мацолаи мулоцизацои муцим дар мавриди мавцеи мадциясарои дар цаёти руцони ва фарцангии сокинони Бадахшон сухан рафта, алоцаи он бо шеъри классикии тоцик тадциц ёфтааст. Таъкид шудааст, ки мазмун ва фасоцати шеъри форсии тоцики яке аз сабабцои тацвияти мавцеъ ва мацоми суннати мадциясарои дар миёни мардум гардидааст.
Ключевые слова: восхваление, религиозно-панегирическое пение, классическая поэзия, персидско-таджикская литература, культурное наследие, мир верхний, традиция, толерантность, плюрализм, похороны, идентичность, духовная музыка, баланс, мелодия.
Современный мир изучает культурные традиции разных народов, в основе которых лежат духовные межкультурные взаимоотношения. Следует отметить, что на протяжении всей жизни люди стремились к соблюдению традиций, имеющих национальные и моральные ценности, которые почитаются и по сегодняшний день. В связи с этим, современный мир с его быстрой эволюцией и изменениями заставляет нас больше извлекать выгоду из наших национальных ценностей. В статье рассматривается панегирическое пение, являющееся одним из духовных и национальных культурных традиций жителей Бадахшана. Мадхия - духовная поэзия обычно исполняется на вечерних пятничных мероприятиях, чтобы приветствовать и отпраздновать важные морально-религиозные события: открытие святынь, почитание памяти умерших и их оплакивание и т.д. В данной статье автором выражаются важные соображения относительно места религиозно-панегирического песнопения в духовной и культурной жизни жителей Бадахшана, указывается на их связь с таджикской классической поэзией. Подчеркнуто, что содержание и красноречие таджикско-персидской поэзии стали одной из причин укрепления поз иций и статуса традиции мадхия в народе.
Keywords: revival, religious-panigric singing, classical poetry, Persian-Tajik literature, cultural heritage, upper world, tradition, tolerance, pluralism, funeral, identity, spiritual music, balance, melody
The modern world studies the cultural traditions of different peoples, which is based on spiritual intercultural relationships. It should be noted that throughout their lives, people have striven to observe traditions that have national and moral values, which are revered to this day. In this regard, the modern world with its rapid evolution and changes focused us to benefit more from our national values. Panagric
singing is one of the spiritual and national cultural traditions of the inhabitants of Badakhshan. Madhya-religious poetry is usually performed at Friday evening events to welcome and celebrate important moral-religious events: the opening of shrines, honoring the memory of the dead and mourning them, etc. In this article, the author expresses important considerations regarding the place of religious panagric chants in the spiritual and cultural life of the inhabitants of Badakhshan, points out their connection with Tajik classical poetry. It is emphasized that the content and eloquence of the Tajik-Persian poetry became one of t he reasons for strengthening the position and status of the Madhya tradition among the people.
Мусаллам аст, ки имруз тамоюли зиндагонй ба суйи чахонишавист ва дар руёруйи ин чахонишавй ва авчи чомеаи шахрвандй суннатхои миллй бояд мав;еи худро хамчун чавхари хастии хар як миллат ва фарханг боз хам мустахкамтар созанд. Инчунин, чои зикр аст, ки суннатхо ва маросимхо бо хам меомезанд, хамдигррро пурра месозанд ва аз якдигар бахра мегиранд. Дар ин чо месазад ба як андешаи донишманди Аврупо Азиз Исмоил мурочиат кунем, ки чунин аст: «Дар дунёи имруз, ки дар он инсон на бо як суннат ё бо гурухе аз суннатхо, балки бо суннати бисёр ру ба ру аст, донистани ба кадом суннат бояд пайравй чуяд ва онро гиромй бидорад, зарур аст. Суннатхои бисёр дар чихатхои мухталифи якдигар харакат мекунанд, дар хам тадохул пайдо мекунанд ва бо хам бархурд меёбанд» [2, с.204]. Сокинони Бадахшон, ки таърихан мансуби миллати точик астанд, мухофизи бисёре аз суннатхои ;адимаи ин миллат мебошанд. Аз чумла, суннати мадехасарой, яке аз он суннатхои щадима буда, мисли "Фалак", "Шашма;ом", "Гуруглй" ва амсоли инхо дар тарбияи чомеа иштироки фаъол доштааст. Ин расми ;адим як рукни устувор ва пояи мустахками бинои маърифатй ва этикии чомеа буд ва имруз хам аст ва фардо хам дар хамин на;ш баромад хохад кард. Чаро ки мардум ба суннатхое, ки дорои арзишхои миллй ва ахло;й хастанд, дар тули рузгорашон эхтиёчманд буданд ва имруз хам онхоро гиромй медоранд.
Бояд таъкид кард, ки дар даврахои мухталиф суннатхо хатман кохиш меёбанд, дар тули асрхо ва аз наслхо ба наслхо ба тагйирот дучор мешаванд. Бо мурури замон чизе аз онхо коста мешавад, чизи дигаре зам мегардад ва ё дар онхо сифату шаклу мазмун табдил мешавад. Фикри ин чониб бар он аст, ки суннатхои эъти;одй - мазхабй аз решахои таърихии худ чудонопазир ва ногусастанианд, махз ба хотири решахои эъти;одиву маърифатии таърихиашон онхо чун суннатхои асосй пойдор мондаанд ва хоханд монд.
Дар гузашта дар мавриди мадхиясарой дар Бадахшон, ки дар миёни мардум бештар ба номи маддо дар он ёд мешавад, олимон тад;и;оте анчом медоданд. Масалан, Низом Нурчонов ханузсоли 1959 ба тах;и;оти муси;ии мардумони кухистони Бадахшон огоз кард ва пажухишро дар мавриди маддо дар китоби "Муси;ии мардуми Помир" нашр намуд.
Дар иртибот бо маъсалаи фав; муха;;и; Назархудо Дастамбуев таъкид мекунад, ки дар миёни ин фархангхо, пайравони тари;аи исмоилия бо таърих ва мероси маънавию моддии кунунй ва гузаштаи худ ма;оми вижае доранд ва бо доштани мушаххасоте, чун тахаммулгарой ва гуногунандешй метавонанд ба таври муваффа; ба раванди чахонишавй мутоби; гарданд [1, с.91]. Дар та;вияти гуфтахои зикргардида рочеъ ба мав;еи мадхия дар хаёти маънавй ва ахло;ии мардуми Бадахшон ва иртиботи он бо адабиёти классикии форсии точикй чанд мулохизаро баён менамоем, то мав;еи ин зумра суннатхоро дар раванди чахонишавй муайян карда тавонем.
Мадхия, ки чун асари силсилавй ва яке аз жанрхои бузургхачм дар шакли созию овозй дар байни точикони Бадахшон густариш ёфтааст, аз падидаи нодир дар муси;ии суннатии ;адими ин мардум махсуб меёбад. То имруз, дар баробари фалаку лалаик, даргилику булбулик, то андозае дафсоз ва дигар навъу намудхои суруд, мадхия мав;еашро дар хаёти маънавй ва фарханги мардум нигох дошта меояд.
Мадхиясарой, аслан, дар нишасти шабхои чумъа, исти;болу тачлили ягон ходисаи мухими ахло;й - эъти;одй, махфилхои ифтитохи чойхои му;аддас, ба чо овардани ёдбуди гузаштагон ва дигар идхои динию миллй расм аст. Махсусан, ин суннати ;адимии мардумй ба маросими мотами ахли исмоилияи Бадахшон иртиботи ;авй пайдо намуда, сароидани он дар хонаи азодор аз ибтидои фавти шахс то шаби сеюм (алхол шаби дуюм) то ба чо овардани оини махсус бо истилохи "sirowpathed" - "чарогравшанкунй" субхи шабе, ки гуё рухи мархум аз хона берун шуда ба малакут мепайвандад, идома меёбад [3, с.163-178; 6, с. 58-78; 12, с.605-610; 13, с.141-162;14, с.585-591].
Тахлили ин расму суннат суолеро ба миён меорад, ки ичрои он барои пешрафти чомеъаи маданй чи манфиат дода метавонад? Барои посух додан ба ин суол, пеш аз хама, гуфтан ба
маврид аст, ки шеър ва муси;й аз ибтидои зухури худ бо хам тавъам гаштаанд ва дар хар давру замон ба хам иртиботи ногусастанй доштаанд. Хдр дуи инхо барои бехбудии хаёти маънавии инсон ато гардидаанд, то ки инсон аз як чихат, агар дар ботинаш ба воситаи онхо хисси покй, мехру садо;ат ба мухит, хаётдустй, хештаншиносй, бегашии ;алб пайдо намояд, аз суи дигар, на фа;ат дар зиндагй мав;еи худро жарфтар ва волотар дарк месозад, балки он неруро тараннум ва васф кунад, ки уро офарида ва хал; кардааст. Он чо, ки мадхиясарой аст, мардум дар он чо ширкат мекунад, бо рухбаландй онро гуш мекунад ва мухим аз хама, як масъулияте, яъне итоат ва пайравй аз имон, ки мутоби; ба хар давру замон чун фалсафаи динй дар тафаккури исмоилия махсуб мешавад, бо самимият эхсос мекунад. Аз ин лихоз, мадхиясарой хусусиятхое дорад, ки онхо барои пешрафти ахло;ии чомеъа дар замони муосир таъсири мусбат мерасонанд. Дар ин таъсир на;ши шеъри класикии форсии точикй хеле назаррас ва таъсирбахш аст.
Мадхиясарой на фа;ат хондану навохтан аст, балки он як суннате аст, ки аз як чихат, агар бо ашъори ахло;ии худ ашхоси аламзадаро тасалло бахшад, аз чихати дигар дилгармии онхоро нисбат ба зиндагй афзоиш медихад. Сониян, он на фа;ат авлод, чомеа, балки инсонхои новобаста аз нажодро низ ба хам наздик мекунад. Дар вучуди онхо ба ивази магрурй, сабру тахаммулро нисбати хамдигар фарохам месозад. Барои та;вияти ин фикр як газали андарзии Носири Хусрави Кубодиёнй (1004 -1088), ки аз чониби мадхиясароёни водии Fунд (яке аз водихои н. Шугнон) дар ма;оми ситоиш дар шаби маърифат сароида мешавад, мавриди таваччух ;арор медихем. Дар он мутафаккир Носири Хусрав хамаи одамонро шоху барги як дарахти тануманд ва нихоли шинондаи Худованд шуморида, хама гуна зулму тааддй дар ха;;и онхоро чун кори хилофи амру нахйи Худо медонад. Байте аз он шеър:
Халц хама яксара нщоли Худоянд, Х,ец на баркан ту з - ин нщолу на бишкан [11, с. 16].
Ё газали шоири Афгон Шои;, ки дар водии Вахон онро ;асидахони номии дехаи Ямги нохияи Ишкошим Курбонбеков Махмадбек месарояд, чунин мазмуни муассир дорад:
Одамиро давлате болотар аз инсоф нест, Xßp ки беинсоф бошад лоици авсоф нест. Марди беинсоф дар чашми хирад бошад забун, Мешавад аз циматаш кам гар тиллои соф нест. Мешиносад ахли дониш ростиро аз дуруг, Гар надонад фарци софу цалбро сарроф нест. Гавхари умри гиромиро макун бехуда сарф, Давлати цуду сахо аз олами исроф нест [9, с.119].
Мадхиясарой эъти;одро нисбати офаридгор зиёд мекунад, зеро бидуни боварй, ки унсури мухими зиндагй аст, хамкорию иттиход гайриимкон аст.
Тахаммул ва эхтиром аз пахлухое аст, ки ашъори мадхиявй тараннум мекунад. Мо бояд кулли эъти;оди мардум ва эъти;оди кулли мардумро хурмат намоем, вале ин ба он маъно нест, ки аз а;идаи худамон дар канор бошем, балки бо а;ли кунчков ва чустучугар хувияти худамонро низ эътироф карда тавонем. Дар матнхои зиёде, ки аз чониби мадхиясароёни навохии Бадахшон сароида мешаванд вахдонияти мардумон ба чашм мерасад. Яке аз онхо, ки ба сифати мадхия дар барномаи Саидназаров Султонназар ма;ом дошта, дар хузури мехмон сароида мешавад, боз хам аз Хдким Носири Хусрав буда, у олами инсониро аз як гавхар мешуморад. У таъкид мекунад, ки офаридагор барои хамагон парастор буда, якнавохт тиб;и аъмол мукофот медихад. Аз ин ру писарро хотирнишон менамояд, ки мардумй меваи донишмандиву хиридмандист:
Аз мардуми ба сурати цисмй макун писанд, Мардум бад - он наи, ки ту хубу муцассами. Мардум ба дониши ту, чу доно шави, равост, Гар хиндуи ба цисм ва ё турку датами, Номи наку гузин, ки бад - он чун бихонамат, Дар цон - т шоди ояду дар дил- т хуррами. Хртам миёни мо ба саховат самар шудааст, Хртам туй, агар ба саховат чу Х^отамй [4, с.214].
Кобили ;айд аст, ки муси;ии рухонй ;удрати онро дорад, ки мардумонро аз назардиди танги зиддиятхои тоифавй берун оварда, барои эътирофи чандфархангй заминаеро фарохам созад. Муси;ии суннатй омехта бо сухани фасех бидуни забондонй ба нажодхои мухталиф таъсири
мyсбaт расонда метавонад. Барои та;вияти ин а;ида мо ба сацифацои яке аз бyзyргтaрин китобцои олами ;адим оид ба муси;й, ба асари Абу Насри Форобй "Китоб-ал-муси;й ал-кабир" мурочиат мекунем.
Дар боби ' 'Асно ф -ал-алцон ва Fоётaцa" (маънй ва намудцои оцангцо) омадааст, ки оцангцо се навъ мешаванд - яке барои тарбияи нафс ("мулазза" - лаззатбахш, роцат бахшидан, фарацбахшии руц ва f.), дуввумй барои ривочи тахаййулот ("мухайяла"), дар тасаввури шунаванда тачассум кардани цолатцои муайяни зиндагй, муцокии ин ё он амал ва сейумй алцоне, ки аз шунидани онцо дар ботини шунаванда изтироб ба амал меояд ("инфиолиййа"), гуё руц ба царакат меояд ва касро ба фаъолият мачбур месозад (цамон намуди машцури оцангцои "инфиолия") [5, с.62].
Маълум мешавад, дар мазмуни алцони инфиолия (аз решаи феъли арабии "фаъала" - кор кардан (царакат кардан) ма;сади ба изтироб овардану водори ин ё он амалу царакат сохтани шунаванда дар назар дошта шудааст. Худ аз худ маълум аст, ки барои ин гуна оцангцоро сохтан ва онцоро ифода кардан чй гуна сатци баланди цунарй, истеъдод ва малакаи олй зарур аст. Бо боварии тамом метавон гуфт, ки оцангцои мадция намунаи олии мацз цамин ;абил алцони инфиолия ба шумор мераванд, ки ба дилцои мардум новобаста аз нажоду забон дилгармй медицанд.
Шукр кардан, сабру тацамул инсонцоро водор месозад, ки дар зиндагй бояд як таъодуле бошад, ки инсон тавасути он чацорчуби ахло;ии худро нигоц дошта тавонад. Мувозинат дар зиндагй дар матнцои мадцие, ки аз чониби мадциясароён ичро мешаванд ба чашм мерасад. Мадциясарои чавони децаи Емси ноцияи Рушон Давлат;адамов Нек;аддам бо танбури ачдодй аз ашъори Носири Хусрав матнцоеро дар шаби маърифат месарояд, ки мазмун ва муцтавои онцо ба таъодули зиндагй тавцам аст. Ба цайси мисол:
Пуркина мабош аз хамагон доим чун хор, На низ забун бош ба як бор чу хурмо [11, с. SS].
Тиб;и ин панд, инсон бояд на мисли хор бошад, ки танцо боиси озори халониши y бошад ва на мисли хурмо ширин бошад, ки цама кас уро хуранд, балки як мувозинате дошта бошад, ки мав;еи худро дар зиндагй муайян карда тавонад.
Ё ки:
Гар чи муш аз осиё бисёр гирад фоида, Бегумон рузе фуру кубад сари муш осиё [11, с.78].
Муш агар муддати тулонй ба Fорaти Faллa мaшFyл шавад, рузе кирдори y боиси маргаш мегардад. Яъне, инсон агар бо шиддати зиёд Fорaтгaрй ва дуздиро пешаи худ ;арор дицад рузе фаро мерасад, ки мукофоти онро бигирад.
Аз мутолиаи осори шоирони мадецасаро ва тацлили он бармеояд, ки яке аз цадафцои муцими сурудани ашъори ойинй баёни таърихи дин, васфи цоли бузургони дин, нишон додани роци дуруст ба мардум, ташви;и арзишцои хуби ахло;й, рафторй, кирдорй ва боварцои осмонй будааст. Ва мацбубияти ашъори мадци эъти;одй дар назди мардум низ ;абл аз цама дар он аст, ки он сомеъони худро цадафмандона ба роци нек, парцез аз рафторцои нораво, дар зиндагй ибрат гирифтан аз хул;у атвори бузургони дин, устувории а;ида ва эцтиром гузоштан ба суннатцои диниро тaрFиб менамояд. Пойбандй ба усул ва арзишцои исломй ва инсонй, устуворй дар роци а;идаи динй, дар мардум парваридани муцаббат ба ацли байти Хдзрати пaЙFaмбaр аз цадафцои дигари ин намуди шеъри форсии точикй мебошад, ки тавассути оцангцои суннатй ба самъи мардум расонида мешаванд.
Аз ин лицоз мо гуфта метавонем, ки мадция яке аз анъанаи пурарзиши мардуми Бадахшон мацсуб ёфта, то цоло цам арзиш ва ацамияти хешро гум накардааст. Ба а;идаи мо, яке аз сабабцои дарозумрии ин суннат дар он аст, ки муаллифони ин гуна ашъор ба василаи он масоили гуногуни динй ва ирфонй, ахло;ию фалсафй матрац карда, ба одоби фардию ичтимой, ки ба онцо ба назари эътибор нигаристаанд, ишора намудаанд. Аз ин чост, ки ин осор чанбаи таълимию тарбиявй касб карда, дар тамоми ;арнцо мавриди мутолиаи ацли адаб ва мардуми босавод ;арор гирифт. Ва аз ин роц асари хосе дар шууру андешаи одамон гузоштааст ва мегузорад. Дарозумрии мадецасароиро цамчунин дар ширинии баён, зебоии сухан, равонию содагии баён, вазну ;олабцои шеърии барои мадция мувофи;, дилчаспию дилангезии оцангцо ва мазмуни баланди ашъори интихобшуда дидан мумкин аст, ки орифу ом ва пиру чавонро ба худ баробар мaшFyл месозад. Албатта, чунин сифату хусусиятро шеъри классикии форсии точикй дорад, ки дар мутуни мадцияи суннати мадциясарой мав;еи бориз дорад. Мацз цамин
хусусиятхои мадеха боис гардидааст, ки шоирон дар пайравй аз гузаштагони худ шеърхои навро барои ин навъи созу наво эчод намоянд, офарандагони охангхои муси;й охангхои нав офаранд, сарояндахо хунари сарояндагии худро пайваста такмил диханд.
Дар хотима ;айд кардан ба маврид аст, ки мадхиясарой губори дилхоро мезудояду ба вучуди инсон тозагй мебахшад, уро водор месозад, ки домани илму хунару адаб гирад ва он чй ки ризои офаридгор аст, онро ;албан ба ичро расонад. Барои та;вияти ин хулоса як мадхи дигари маъмул, ки матнаш ба Шамси Табрезй мансуб аст ва онро яке аз мадхиясароёни бехтарини водии Шохдара Муалибшоев Мамадалй ичро мекунад ва ба ;авли худаш, хангоми ичрои он магзи сари сароянда дар косахонаи сар ва ;албаш даруни сина ра;с мекунанд, оварда мешавад. Ду байти газал ин аст:
Домани илму адаб гир, ки дар рохи яцин, Ба сари ганци цаноат чу нигахбон адаб аст. Сар макаш аз хатти фармони нигахбони адаб, З-онк мацсуди Худованд зи имон адаб аст [10, с.8]. Хамин тари;, суннати мадхиясарой дар тули таърих хешро чун манбаи тарбияи ахло;й муаррифй намуда, пайдо гардидани мав;еи хоссаи он дар миёни дигар суннатхову маросим ба чанд сабаб вобастагй дорад. Истифодаи фаровон аз ашъори мадхии эъти;одй ва тарбиявии шеъри классикии форсу точик яке аз ин сабабхо ба шумор меояд ва он ба пажухиши бештар ниёз дорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Дастамбуев, Н. Фалсафаи ичтимоии исмоилияи муосир: Масоили марбута ва халли онхо / Н. Дастамбуев. - Душанбе: Душанбе-Принт 2020. - 123 с.
2. Исмоил, Азиз.Дебоча/Суннатхои аклонй дар Ислом/А.Исмоил.-Душанбе:Нодир,2003.-С . 17.
3. Мирхасанов, Г. Чарогравшан - хамчун суннати исломй / Г. Мирхасанов / Масъалахои помиршиносй. Барориши 5. - Душанбе: Дониш, 2003. - С. 163-178.
4. Назриев, Ч,., Девона;улов, А. Панди падар-хирмани зар / Назариев Ч,урабек, Девона;улов Али;ул / Носири Хусрав Дируз, имруз, фардо. - Хучанд, 2005.- С. 206-220.
5. Низомов, А. Таърих ва назарияи Шашма;ом / Низомов А. - Душанбе: Ирфон, 2003. - 650 с.
6. Охониёзов, В. Д. Масоиле чанд марбут ба суннати чарогравшанкунй / В. Д. Охониёзов / «Мероси Ачам». Барориши 1. - Душанбе, 2010. - С. 58-78.
7. Охониёзов, В.Д. Суннати мадхиясарой: Мафхум, тарзи ичро ва баракати он / В. Д. Охониёзов // Пайванд, №.3 - Душанбе, 2018. - С. 37-45.
8. Определение гражданского общества. Проект Ага Хана «Человековедение». - Душанбе, 2000. - 450 с.
9. Таваккалов, X., Мамадшерзодшоев, У. Рубоби помирй дар оинаи таърих ва ривоёт / X. Таваккалов. У. Мамадшерзодшоев. - Душанбе: Паёми ошно, 2019. - 199 с.
10.Таваккалов, X. Чанд мулохиза перомуни мадхия / X. Таваккалов / Паёми донишгохи Хоруг, бахши 2 (илмхои гуманитарй). - Хоруг, 1999, №1. - С. 72-77.
11.Хусрав, Носир. Девони ашъор / Носири Хусрав, куллиёт, ч.1. - Душанбе, 2003. - 639 с.
12.Хочибеков Э. Рочеъ ба як суннати мазхабии мардуми Бадахшон / Хочибеков. Э. / Носири Хусрав: дируз, имруз, фардо. - Хучанд, 2005. - С. 605-610.
13.Шохуморов, А. Чарогравшанкунй - суннати ориёиву исмоилии мардуми Бадахшон / А. Шохуморов / Масъалахои помиршиносй. Барориши 5. - Душанбе: Дониш, 2003. - С. 141-162.
14.Шохзодамухамадов У. «Чарогравшанкунй» - оини исломии исмоилиёни Осиёи Марказй / У. Шохзодамухамадов / Носири Хусрав: дируз, имруз, фардо. - Хучанд, 2005. - С. 585-591.
REFERENCES:
1. Dastambuev, N. Modern Ismaili Social Philosophy: Related Issues and Their Solutions / N. Dastambuev. - Dushanbe: Dushanbe-Print, 2020. - 123 p.
2. Ismail, A. Introduction. The intellectual tradition in Islam / A. Ismoil - Dushanbe, 2003. - P. 17.
3. Mirhasanov, G. Charogravshan - as an Islamic tradition / G. Mirhasanov / Themes of studies of Pamir. Edition 5. - Dushanbe: Donish, 2003. - P.163-177.
4. Nazriev, J., Devonakulov, А. The father's advice is the heap of gold. / Nazariev Jurabek, Devonakulov Alikul. / Nosiri Khusraw Yesterday, today, tomorrow. - Khujand, 2005. - P. 206-220.
5. Nizomov, А. The History and theory of Shashmaqom / A. Nizomov. - Dushanbe: Cognition, 2003. - 650 p.
6. Okhoniyozov, V.D. Some issues in regard to the Charagh tradition / V.D. Okhoniyozov / "Merosi Ajam"/. Vol. 2. - Dushanbe, 2010. - P.58-78.
7. Okhoniyozov, V.D. Madhiya tradition: meaning, performance and its blessing / V.D. Okhoniyozov / Payvand. Vol. 2018...
8. Definition of civil society / Aga Khan Project "Human Science." - Dushanbe, 2000. - P. 450.
9. Tavakkalov, H., Mamadsherzodshoev, U. Pamiri rubab in the mirror of history and legends / H. Tavakkalov, U. Mamadsherzodshoev. - Dushanbe: Payomi oshno. - 2019. - P. 199.
10.Tavakkalov, H. Some thoughts on the Madhiya / H. Tavakkalov / Bulletin of Khorugh University, Section 2 (humanities sciences ). - Khorugh, 1999, №1. - P.72-77.
11.Khusrav, Nosiri. Collection of poems / Nosiri Khusrav, V.1. - Dushanbe, 2003. - P. 639.
12.Hojibekov, E. Regarding a religious tradition of the people of Badakhshan / E. Hojibekov / Nosiri Khusrav: yesterday, today, tomorrow. - Khujand: Nodir, 2005. - P.605-610.
13.Shokhumorov, A. Charoqrawshankuni - Aryan and Ismaili tradition of the people of Badakhshan / A.Shokhumorov/Themes of studies of Pamir. Edition 5.-Dushanbe: Knowledge, 2003. - P.141-162.
14.Shohzodamuhamadov, U. "Charoqrawshankuni" - the Islamic tradition of the Ismailis of Central Asia / U. Shohzodamuhamadov / Nosiri Khusrav: yesterday, today, tomorrow. - Khujand: Nodir, 2005. - P. 585 -591.
