Научная статья на тему 'МАҲСУЛОТЛАРНИНГ СИФАТ ВА ХАВФСИЗЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ОШИРИШ ҲАМДА УНИНГ ЭКСПОРТ ГЕОГРАФИЯСИНИ КЕНГАЙТИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ'

МАҲСУЛОТЛАРНИНГ СИФАТ ВА ХАВФСИЗЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ОШИРИШ ҲАМДА УНИНГ ЭКСПОРТ ГЕОГРАФИЯСИНИ КЕНГАЙТИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

CC BY
104
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари / қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг сифат кўрсаткичлари / маҳсулот сифати ва хавфсизлиги / экспорт / халқаро стандарт.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Асилова Ф.М., Абдирайимов А . Р., Сирожиддинов Ж.С.

Ушбу мақолада қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг сифат ва хавфсизлик кўрсаткичларини ошириш, уни етиштириш, қайта ишлаш ҳолати ва имкониятлари ҳамда жаҳон бозорига, хусусан Европа мамлакатларига халқаро стандарт талаблари асосида экспорт қилиш зарурлиги бўйича таҳлилий маълумотлар берилган. Республикамизда етиштирилаётган ва экспорт қилинаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг сифати ва хавфсизлигига таъсир этувчи асосий омиллар ва талаблар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАҲСУЛОТЛАРНИНГ СИФАТ ВА ХАВФСИЗЛИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ОШИРИШ ҲАМДА УНИНГ ЭКСПОРТ ГЕОГРАФИЯСИНИ КЕНГАЙТИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ»

Received: 1 September 2022 Accepted: 15 September 2022 Published: 30 September 2022

УДК 389.658.5. 631.151.3

Озик;-овцат хавфсизлиги

МАХ,СУЛОТЛАРНИНГ СИФАТ ВА ХАВФСИЗЛИК КУРСАТКИЧЛАРИНИ ОШИРИШ ХДМДА УНИНГ ЭКСПОРТ ГЕОГРАФИЯСИНИ КЕНГАЙТИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ

Асилова Ф.М.1, Абдирайимов А.Р.2, Сирожиддинов Ж.С.3

'Тош ДАУ «Кишлоц хужалиги мах,сулотларини стандартлаштириш ва сертификатлаштириш» кафедраси ассистента, asilovaferuza85@gmail.com

2Тош ДАУ «Кишлок; хужалиги мах,сулотларини стандартлаштириш ва сертификатлаштириш» кафедраси ассистента,

3ТошДАУ талабаси, info.sirojiddinov@gmail.com

Аннотация: Ушбу мак;олада кишлок; хужалиги махсулотларининг сифат ва хавфсизлик курсаткичларини ошириш, уни етиштириш, кайта ишлаш х,олати ва имкониятлари хамда жа^он бозорига, хусусан Европа мамлакатларига хал^аро стандарт талаблари асосида экспорт к;илиш зарурлиги буйича тах^илий маълумотлар берилган. Республикамизда етиштирилаётган ва экспорт килинаётган к;ишлок; хужалиги ма^сулотларининг сифати ва хавфсизлигига таъсир этувчи асосий омиллар ва талаблар тах^ил к;илинган.

Таянч сузлар: кишлок; хужалиги мах;сулотлари, к;ишлок; хужалиги мах,сулотларининг сифат курсаткичлари, ма^сулот сифати ва хавфсизлиги, экспорт, хал^аро стандарт.

Кириш. Бугунги кунда мамлакатимиз а^олисининг эх,тиёжидан ортик;ча озик;-овк;ат ма^сулотларини экспорт к;илиш ва эх,тиёжи бор мах,сулотларни импорт цилиш мух,им масалалардан х,исобланади. Республикамизда ах,олини озиц-овкат мах,сулотларига булган талабини керакли х,ажмларда ва зарур булган сифатлардатаъминлаш мураккаб вазифалардан бири з^исобланади.

Асосий 1^исм. Х,озирги кунда Узбекистон дунёнинг 170 дан ортик мамлакатлари билан тапщи савдони амалга оширмокда. Уларни шартли равишда 2 та гурух,га булиш мумкин: МДХ мамлакатлари ва узок хориж мамлакатлари.

Ташк;и ик;тисодий фаолият доирасида товарларнинг олди-сотдиси буйича баркарор муносабатларнинг шаклланиши нафацат давлат бюджетига валюта тушишига, балки ишлаб чикариладиган ма^сулотнинг жах,он бозорларида ракобатбардошлиги ортишига хам кумаклашади. Шунинг учун экспорт ва импорт масалалари ташк;и иктисодий фаолиятнинг таянч жих,атлари х,исобланади.

Кейинги йилларда хукумат томонидан утказилган, экспортни рагбатлантириш, импортни оптималлаштиришга йуналтирилган ислохотлар ва умуман ташк;и савдонинг

мувозанатига эришиш мак;садида мамлакатда амалга оширилаётган сиёсатнинг натижаси уларок;, 2021 йилнинг якунларига кура Узбекистон Республикасининг ташки савдо айланмаси 42,1 млрд. АК^Ш долларига усиши таъминланди, бу 2020 йилдаги курсаткичга нисбатан 16 фоизга ортик.

Сунгги йилларда мамлакатимизда ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш, махсулот ишлаб чикариш хажмини ошириш, кишлок хужалиги мах,сулотларини ва боища махсулот турлари буйича экспорт география сини кенгайтириш мак,садида куплаб ислох,атлар амалга оширилмокда.

Мамлакатимиздагимавжудтабиий-иклим шароити кишлок хужалиги махсулотларини етиштириш учун катта имкониятдир. Ундан окилона фойдаланилса, махсулотларни чукур кайта ишлаш кенгайтирилса экспорт хажмини ошириш мумкин.

Республикамизда дастлабки маълумот-ларга кура, 2016-2019 йиллар давомида ялпи к;ишлок хужалиги махсулотларини ишлаб чикариш х,ажми - 171,2 фоизга, жумладан, мева-сабзавотчилик - 172,6 фоизга, чорвачилик мах,сулотлари - 170 фоизга, урмон ва баликчилик мах,сулотлари - 177,5 фоизга ошди. 2020 йилнинг январь-март ойларида

Узбекистон Республикаси ялпи ички мах,сулоти усди. Мева-сабзавот мах,сулотларининг экспорт

(ЯИМ) х,ажми жорий нархларда 110 517,8 млрд. х,ажми 1,4 млн тоннадан ошиб, 2016 йилга

сумни ташкил этди ва 2019 йилнинг январь- нисбатан 1,5 баробарга усишга эришилди. март ойлари билан так;к;ослаганда 4,1 % га

1-жадвал

Мева-сабзавот махсулотларининг асосий ташки бозорлари (экспорт географияси)

2( 20 2( 21 20 22

Экспорт Хажми, минг тонна Экспорт х,ажмидаги улуши, фоизда Экспорт хджми, минг тонна Экспорт ^ажмидаги улуши, фоизла Экспорт х,ажми, минг тонна Экспорт х,ажмидаги улуши, фоизля

Цозогистон 473,1 584,7 1 47,5 584,7 22,7

Россия 214,9 18,5 103.1 23,5 475,2 40,5

Киргиз гтон 109,4 9,4 45,4 14,5 46,4 15,1

Афгонигтпн 37,8 2,8 73,4 6,П 75,4 7,0

'Туркия 58,5 5,0 73,0 1,9 75,0 2,9

Хйтой 36,4 3,1 30,5 8,7 38,5 4,7

Покистон 34,2 3,0 29,8 2,4 34,8 3,2

Украина 52,7 4,0 14,8 1,2 18,8 3,2

Европа, хусусан, Туркия, Россия, Афгонистон, Украина, Хитой, Жанубий Корея каби мамлакатларда Узбекистонда етиштирилган ^ишлок хужалиги

ма^сулотларига талаб ортиб бормокда. Бу эса уз навбатида к;ишлок хужалиги мах,сулотларини етиштириш фермерлар ва к;айта ишлаш со^аси корхоналарига мах,сулотлар сифати ва хавфсизлигини таьминлаш борасида янада чукур маьсулият ва жавобгарлик х,иссини юклайди. Шу билан бирга уз навбатида, бундай ижобий курсаткичларни янада яхшилаш ушбу сох,адаги мавжуд конунларни ва конун ости хужжатларини хал^аро стандарт талаблари асосида такомиллаштиришни талаб этади.

Шу билан бирга, жах,он бозорида мах,сулотларга куйилган сифат ва хавфсизлик, органик мах,сулотларга талабларнинг

тобора кучайиб бориши, республикамизда етиштирилаётган мах,сулотларнинг халк;аро бозорлардаги урнини мустах,камлаш к;ишлок; хужаликмах,сулотларинисертификатлаштириш жараёни учун кушимча чоралар куришни талаб ^илмокда.

Дастлабки х,исоб-китобларга кура, жорий йилда 22 млн тоннадан ортик; мева-сабзавотлар ишлаб чицарилди ва усиш 106,1 фоизни (ш.ж: де^ончиликда 107,5%) ташкил этди. Жумладан, 11,6 млн. тн (111,4%} сабзавотлар, 3,3 млн тн (115,8%] картошка, 2,3 млн тн (108,6%) полиз, 3 млнтн (106,3%) мева, 1,8 млн.тн (111,5%) узум, шунингдек, 7,9 млн тн (104,8%) дон ва дуккакли дон экинлари, ^арийб 3,4 млн тн (110%) пахта хомашёси етиштирилди.

Шу билан бирга, жа^он бозорида

ма^сулотларга куйилган сифат ва хавфсизлик, органик ма^сулотларга талабларининг тобора кучайиб бориши, республикамизда етиштирилаётган ма^сулотларнинг халк;аро бозорлардаги урнини муста^камлаш к;ишлок хужаликма^сулотларинисертификатлаштириш жараёни учун кушимча чоралар куришни талаб Килмовда.

Узбекистонда к;ишлок; хужалиги ма^сулотлари экспорт кулами буйича юкори уринда турадиган ма^сулотлар турига киради ва ички бозорнинг х,ам энг му)<им мах;сулотларидан бири х,исобланади. Кишлок хужалиги мах,сулотлари тугридан тугри истеъмол к;илинадиган хдмда инсон саломатлигига тугридан-тугри таъсир этувчи омил х,исобланади.

Давлат томонидан аграр сох,ани куллаб-кувватлаш, ицтисодий манфаатдорлигини ошириш буйича амалга оширилган тизимли тадбирлар натижасида жорий йилда 1 гектар майдондан олингануртачадаромад47,2 млн сумни (утган йилга нисбатан 2 баробар куп) ташкил этди.

Аграр сох,ани ислох, к;илиш, к;ишлок хужалигида бозор механизмларини, замонавий инновацион технологияларни жорий Килишнинг норматив-хукукий базасини такомиллаштириш мак;садида жами 63 та хужжатлар, шундан бта Узбекистон Республикасининг Цонуни,

Узбекистон Республикаси

Президентининг 9та Фармони, 26та ^арори, Вазирлар Мах,камасининг 42та карори Кабул килиниб, исло^отларнинг хукукий

Agro 1п1'(]ГШ N3 [3] 2022

асослари янада такомиллаштирилди. Кишлок хужалигида ер муносабатларини тартибга солиш, озик;-овк;ат саноатини ривожлантириш Хамда сохани ракамлаштириш буйича кушимча вазифа, функция ва ваколатлар вазирликка утказилди.

Шуни таъкидлаш керакки, жахон бозорида мах,сулотларга куйилган сифат ва хавфсизлик талабларининг тобора кучайиб бориши, республикамизда етиштирилаётган махсулотларнинг халкаро бозорлардаги урнини мустахкамлаш учун кушимча чоралар куришни талаб килмовда.

Узбекистон Республикаси

Президентининг 18.05.2020 йил фармони, ПФ-5995-сонли карорига асосланган холда Республикада Органис ва Глобал Г.А.П халкаро стандартлари талабларига мувофик махсулот ишлаб чикариш, тартибга солиш ва мувофиклаштириш тизимларини ривожлантириш, кишлок ва урмон хужалиги махсулотларининг сифат ва хавфсизлик курсаткичларини яхшилаш, экспорт географиясини кенгайтириш, шунингдек, мамлакатимизнинг органик махсулот ишлаб чикариш салохиятидан тулик фойдаланиш имкониятини ошириш буйича катор ишлар

Кишлок хужалиги махсулотларининг экспорт географияси ва хажми ошиб, 92 та мамлакатга 2,4 млрд долларлик 119 хил турдаги 5,5 млн. тонна махсулотлар экспорт килинди. 24 та янги тулов куввати юкори булган Норвегия, Швеция, Швейцария, Кипр, Буюк Британия, Люксембург, Австралия, Кувайт, Уммон каби давлатларга мева-сабзавотлар экспорти йулга куйилди. Хусусан, 2020 йилда пандемия шароитига карамасдан киймати 1 млрд доллардан (2016 йилга нисбатан 2 баробар куп) зиёд 1,5 млн.тонна (187%) кишлок хужалиги

махсулотлари экспорт килинди.

Бугунги кунда жахон озик-овкат бозорларига уз махсулотларини экспорт килувчи товар ишлаб чикарувчилар олдида турган энг мухим вазифалардан бири — бу махсулотларнинг ракобатбардошлик даражасини бахолай олиш ва тугри аниклашдир.

Кишлок хужалиги махсулотларининг ташки куриниши, таъм хусусиятлари ва асл Холатини саклаб колиши жахон бозорларида юкори нархларда сотиш имконини беради.

К у м и т а

маълумотларига кура, 2020-йилнинг январ-декабр ойларида тармокнинг ижобий усиш суръатига асосан куйидаги махсулотларнинг 2021 йилнинг мое даврига нисбатан юкори усиш суръати кайд этилганлиги оркали эришилган.

• Гушт (тирик вазнда) — 2,1 фоиз

• Сут — 2,8 фоиз

• Тухум — 0,7 фоиз

• Дон ва дуккакли дон экинлари — 1,7

фоиз

• Сабзавотлар — 2,4 фоиз

• Озикбоп полиз экинлари — 3,2 фоиз

• Мевалар ва резаворлар — 4 фоиз

• Узум — 2,2 фоиз

• Овланган балик — 18,4 фоиз

Кишлокхужалиги махсулотларини йигиш,

ташиш, саклаш, кайта ишлаш, кадоклаш ва экспорт килиш жараёнларини камраб оладиган замонавий агрологистика марказларинингурни ахамиятлидир. Бугунги кунда юртимизда 31 та агрологистика маркази, 1 минг 500 та совуткич омборлар бор. Уларда жами етиштириладиган мева-сабзавотнинг 4,5 фоизинигина саклаш мумкин. Бу жуда кам, албатта.

Давлат рахбари томонидан 2025 йилга кадар совуткичлар сонини 4 минг 500 тага, агрологистика марказларини 140 тага етказиш вазифаси куйилди.

Кишлок хужалиги махсулотларини жахон бозорига, жумладан, Европа Иттифоки мамлакатларига экспорт килиш, табиийки, мамлакат хукумати томонидан яратилган барча шароит ва имкониятларга карамай, мураккаб ва масъулиятли хдракатларнинг изчил жараёнидир.

Хулоса ва таклифлар. Юкоридаги фикрларимизнинг хулосаси сифатида айтишимиз мумкинки, энг асосий у pry %осилдорликни оширишга каратилган булиши керак. Узбекистонда пахта, бугдой, помидор, картошка, сут ва бошка махсулотларнинг уртача хосилдорлиги унинг хакикий кувватидан анча паст. Бу курсаткичнинг ошиши нафакат хужаликлар ва агро-корхоналар даромади ва экспортини

оширади, балки айни пайтда пахта ва бугдой билан банд булган кушимча ер майдонларини бошк;а, купроц даромадли экинларга утказиш имкониниберади. Тугри,х,осилдорликникескин ошириш бир к;арор билан ёки кисКа вактда амалга ошмайди. Бунинг учун бир неча йил давомида машаккатли мех,нат, инвестициялар талаб этилади.

Мамлакатимиз ижтимоий-иктисодий тараккиётининг сифат даврини намоён этаётган сунгги беш йиллик даври мобайнида тарихан утган 25 йиллик тажрибанинг танкидий асослари чукур урганилиб, кенг куламда тадкикотлар олиб борилмокда. Бунда утган бир неча йиллик хар бир давр узидан олдингисига нисбатан илгариловчи усиш суръатларини курсатаётир.

Истиклолнинг дастлабки йилларида кишлок хужалигининг ялпи ички махсулотимиздаги хиссаси 30 фоиздан ортик булган, эндиликда бу 14-15 фоиз салмокни ташкил этиши билан бир каторда arpo озик-овкат ваумуман кишлокхужалиги мах,сулотлари истеъмоли мустакиллигига эришилди.

Шу билан бир каторда сохада юкори Кушилган кийматли махсулотлар ишлаб чикариш кулами х,ам кескин ошди. Цишлок ху>калиги махсулотлари юртимиз саноатининг

сифатли хомашё ва ярим тайёр махсулотлари таъминотчиси сифатида уз урнига эга булди Хамда бу борада импорт урнини деярли Коплади.

Сохада бугунги кун талабларидан келиб чикадиган янги вазифа ва чора- тадбирлар асоси сифатида куйидаги таклифлар уринли деб хисоблаймиз:

экспорт билан шугулланувчи кушма корхоналар ташкил этиш, ёки тугридан тугри чет эл инвестицияларини жалб этиш;

кншлок хужалик махсулотларининг логистика ва ташиш-транспортировка (ракобатбардошлик) курсаткичларини

ошириш;

халкаро бозорда юкори талабга эга кишлок хужалик мах,сулотларини етиштириш буйича илгор давлатлар тажрибаларини пухта узлаштириш;];

ахборот алмашинишда ракамли технологиялардан кенг фойдаланиш зарур, бунда айникса кишлоква туманлар фаоллигини таъминлаш;

фермер хужаликларининг кишлок хужалик ма^сулотларини етиштириш билангина чекланмай балки уларни саклаш, кадоклаш ва экспортга жунатиш каби хизматларни узлаштиришлари зарур.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 майдаги ПФ сонли "Цишлок хужалиги мах,сулотларининг сифат ва хавфсизлик курсаткичлари халкаро стандартларга мувофиклигини таъминлашга дойр кушимча чора тадбирлар тугрисида"ги карори.

2. «Узбекистонда озик овкат хавфсизлигини таъминлашнинг назарий асослари ва устувор йуналишлари». Республика илмий - амалий анжумани илмий маколалар ва маърузалар туплами. (2016 йил 15 декабрь) - Т.: «ТДИУ», 2016. - 432 б

3. Муминов Н.Ш., А.РАбдирайимов, Асилова Ф.М, Акобирова H.H. Стандартизация и сертификация в обеспечение качества и безопасности, а также экспортоорентированности сельскохозяйственной и пищевой продукции. «Вестник аграрной науки Узбекистана» Республиканский научно-практический журнал, входящий в перечень научных изданий ВАК РУз. №4 2020 год.

4. Муминов Н.Ш. Цишлок хужалиги х,амда озик-овкат махсулотларини сифат ва хавфсизлигини хамда экспорт салохиятини ошириш имкониятлари. ТКТИ. Кимё ва озик-овкат махсулотларининг сифати ва хавфсизлигини таьминлашда инновацион технологиялар Халкаро илмий-техникавий конференция тезислар туплами. Ташкент- 2022г. 7-13 бетлар

5. O'z DSt ISO 22000:2018 Озик - овкат махсулотларини ишлаб чикариш ва истеъмол килиш тизмасидаги барча ташкилотларга куйиладиган талаблар.

Ахборот манбаалари:

1. www.gov.uz - Узбекистон Республикаси хукумат портали

2. www.standart.uz - «Узбекистон техник жихатдан тартибга солиш» агентлиги сайти

3. www.iso.com - Халкаро стандартлаштириш ташкилоти сайти

4. www.ziyonet.uz - Узбекистон таълим портали

5. www.lex.uz - Узбекистон Республикаси конун хужжатлари портали

Agro Inform N3 [S] 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.