Научная статья на тему 'Мұнай-газ маңында орналасқан елді мекендердегі балалардың денсаулығын бағалау'

Мұнай-газ маңында орналасқан елді мекендердегі балалардың денсаулығын бағалау Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
22
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
экология / мұнай-газ / тұрғындар / денсаулык / аурушандылык / экология / нефть и газ / население / здоровье / заболеваемость

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Ктабалиева Асем Талгатовна

Бұл зерттеу жұмысында Жаңажол мұнай-газ кен өндірісіне жақын орналасқан елді мекен ауасының ластану ерекшеліктері зерттеліп, қоршаған ортаның ластануы мен балалар аурушаңдығы арасында өзара байланыс бары және атмосфералық ауа ластануының әсер ету қаупі бағаланды

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Ктабалиева Асем Талгатовна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Оценка здоровья детей населенных пунктов, расположенных вблизи промышленности нефтегазового месторождения

В этом исследовании изучались особенности загрязнения воздуха в населенных пунктах, расположенных рядом с Жанажолским нефтегазовым месторождением, оценивалась взаимосвязь между загрязнением окружающей среды и детскими заболеваниями и риском загрязнения воздуха

Текст научной работы на тему «Мұнай-газ маңында орналасқан елді мекендердегі балалардың денсаулығын бағалау»

Редактор алган 25.04.2020 ж.

ЕТАМБ 76.33,87.25

ЭОЖ 613.955:553.98

М¥НАЙ-ГАЗ МАЦЫНДА ОРНАЛАСЦАН ЕЛД1 МЕКЕНДЕРДЕГ1 БАЛАЛАРДЫЦ ДЕНСАУЛЫГЫН БАГАЛАУ

А.Т. Ктабалиева

«Марат Оспанов атындагы Батыс ^азакстан медицина университет» ^еА^ Актебе каласы, ^азакстан Республикасы

Бул зерттеу жумысында Жанажол мунай-газ кен енд1р1сше жакын орналаскан елд1 мекен ауасыньщ ластану ерекшел1ктер1 зерттел1п, коршаган ортанын ластануы мен балалар аурушацдыгы арасында езара байланыс бары жэне атмосфералык ауа ластануынын эсер ету каут багаланды.

Кiлттiк сездер: экология, мунай-газ, тургындар, денсаулык, аурушандылык.

ASSESSMENT OF THE HEALTH OF CHILDREN IN SETTLEMENTS LOCATED NEAR THE OIL AND GAS FIELD INDUSTRY

A. Ktabaliyeva

NcJSC "West Kazakhstan Marat Ospanov Medical University", Aktobe city, Republic of Kazakhstan

This study examined the characteristics of air pollution in settlements located near the Zhanazhol oil and gas field, assessed the relationship between environmental pollution and childhood diseases and the risk of air pollution.

Keywords: ecology, oil and gas, population, health, incidence.

ОЦЕНКА ЗДОРОВЬЯ ДЕТЕЙ НАСЕЛЕННЫХ ПУНКТОВ,

РАСПОЛОЖЕННЫХ ВБЛИЗИ ПРОМЫШЛЕННОСТИ НЕФТЕГАЗОВОГО МЕСТОРОЖДЕНИЯ

Ктабалиева А.Т

HAO «Западно-Казахстанский медицинский университет имени Марата Оспанова», Актобе, Казахстан

В этом исследовании изучались особенности загрязнения воздуха в населенных пунктах, расположенных рядом с Жанажолским нефтегазовым месторождением, оценивалась взаимосвязь между загрязнением окружающей среды и детскими заболеваниями и риском загрязнения воздуха.

Ключевые слова: экология, нефть и газ, население, здоровье, заболеваемость.

Озектш1г1

Мунай жэне мунай ешмдерш кептеп пайдалану каз1рп уакытта коршаган ортаныц кем1рсутекпен ластануына экелш отыр. Тургын елд1 мекендердщ топырагыныц мунайменен ластануы басты мэселелердщ б1р1. Кем1рсутекпенен топырактыц ластануы минерландану YPдiсiнщ, топырактыц ездшнен тазаруы, биологиялык кундылыгыныц жойылуына экелед1 Мунайды ендiру, бiрiншiлiк дайындау, дайындау жэне тасымалдау кезiнде, келесi сатыларында кемiрсутектi шикiзаттарды ецдеуде, сонымен катар дайын мунайешмдерш жэне газды жагу барысында атмосфералык ауага келесi химиялык заттар белiнедi: кемiрсутектi косындылар, азот тотыгы, кYкiрт тотыгы, кемiрсутек жэне т.б. Кемiрсутек жэне кYкiрттi газдыц к¥рамында ете жогары дэрежеде кYкiрт болады жэне тасымалдау барысында ауага тасталынатын негiзгi ластаушы зат болып табылады. [ 1,2].

^азiргi уакытта эсер ету уакыты бойынша - узак жэне кец келемдегi аймактарды камтитын таралу касиет жогары болып келетш химиялык элементтердщ мацыздылыгы жогары болып отыр. Бул топка ауыр металдар соныц iшiнде: кобальт, хром, никель, мырыш, мыс т.б. жэне газ тэрiздес заттар жатады [3,4].

^оршаган ортаныц ластануы улттык мэселе гана емес Б¥¥-ныцда назарына алынып отыр. Тургындардыц денсаулыгына каут тендiретiн коршаган ортаны коргауда бастапкы орында атмосфералык ауаныц ластануымен кYрес болып отыр. ^оршаган ортаны

ластаушылар непзшен - кара жэне tyctï металлургия, мунайгаз eндiру, курылыс материалдары жэне автокeлiктер курайды. Соцгы жылдары атмосфералык ауаныц ластануы ауа температурасыньщ жогарлауына жэне химиялык заттардыц конценрациясыньщ eсуiне экелетiнi элемдiк галымдарды алацдатып отыр.

Коршаган ортаныц токсикалык заттармен ластануы созылмалы аурулардыц, соныц шшде жYрек кан-тамыр аурулары, тыныс алу мYшелерiшц (созылмалы бронхит, ентiкпе, екпенщ катерлi iсiгi), асказан iшек жолдарыныц, иммунды жэне нерв жYЙесiшц ауруларын ушыгуына экелiп отыр Ресейлiк галымдардыц Владивосток каласыныц коршаган ортасына жYргiзген зерттеулерiнде тыныс алу мYшелерiшц аурушацдык децгешне, соныц iшiнде созылмалы бронхит ауруыныц дамуына, 0,1 - 5 мкм дешнп ете аз мелшердеп бeлшектердщ эсерi кауiптi екендiгi аныкталды. Осы жагдайларды ескере отырып мунай-газ кен eндiру аймагына жакын орналаскан елдi мекендердегi балалардыц денсаулык жагдайы багаланды [5-7].

Зерттеу максаты

Жацажол мунай-газ eндiрiсiне жакын орналаскан елдi мекендегi балалардыц аурушацдык децгейiнiц химиялык жYктемеге байланыстыгын зерттеу.

Зерттеу материалдары мен эд1стер1

Зерттеу нысаны болып Жацажол мунай-газ eндiрiсiне жакын орналаскан елдi мекеннiц Мугалжар (Сага, Шенгелш^ Темiр (Кенкияк, Саркeл) коршаган орта жагдайы (атмосфералык ауа) жэне 0-14 жас аралыгындагы балалары алынды. Бакылаушы нысан ретiнде Кобда ауданы алынып отыр.

Коршаган орта жагдайына сараптама б1р ретпк максималды сынама алу мэл1меттерше талдау аркылы жYргiзiлдi. Ауадан сынама алу бакылаудыц б1р ретпк багдарламасы бойынша «Руководство по контролю загрязнения атмосферы РД 52.04.186-89» жэне КР ¥ЭМ №168 28.02.2015 СанЕжН «Калалык жэне ауылдык елдi мекендердщ атмосфералык ауасыныц гигиеналык нормалары» кужаттарына сэйкес жYргiзiлдi.

Балалардыц жалпы аурушацдыгы туралы акпарат Темiр, Мугалжар, Кобда аудандарыныц аудандык емханаларыныц (0-14 жастагы балаларга арналган амбулаториялык карталар - Ф.112у) тiркеу жэне есеп беру кужаттарыныц кeшiрмесi негiзiнде алынды. Балалардыц денсаулык кeрсеткiштерiне ретроспективтi талдау жYргiзiлдi. Талдау «Эколого- эпидемиологические изучение состояния здоровья населения и статистические методы его анализа» эдютемелш нускауга сэйкес жYргiзiлдi.

Алынган нэтижелер Microsoft Office Excel 2010, SPSS, «STATISTIKA.10» багдарламасына сэйкес статистикалык талдаудан eткiзiлдi. Спирмен бойынша корреляциялык байланыс аурушацдыктыц алдынгы катардагы кeрсеткiштерiне (тыныс алу, кан тYзушi мYшелермен иммунды жYЙе аурулары, терi жэне терi асты клетчаткасы аурулары, кeру жэне нерв жYЙесi аурушацдыктары) жэне коршаган ортаныц ластануына (кYкiрт ангидридi, кeмiртегi тотыгы, азот тотыгы, кYкiрт сутегi, формальдегид) жYргiзiлдi. Параметрлiк емес эдiс бойынша, соныц медициналык-биологиялык статистиканыц жалпы эдiсi бойынша

аурушацдыктыц eрескел кeрсеткiштерi (грубые ГП) есептелщ. Аурушацдык кeрсеткiшiнiн динамикасы 5 жылга алынды жэне аурушацдыктыц трецщ кiшi квадрат эдiсiмен есептелдг Орташа жылдык eсу темпi (Тпр, %) аныктылды.

Зерттеу нэтижес1

Атмосфералык ауа курамына - катты заттар, газ коспалары жэне аэрозолдер юредь Экологиялык зерттеулер атмосфераныц жерге жакын кабаты, адамга Yнемi эсер ететш кYPделi коршаган ортаныц фактор екенш дэлелдейдi. Атмосфералык ауаны ластаушы непзп антропогендi заттар, ягни кYкiрт, азот, кeмiртегi тотыгы жэне шац мен ^лден баскада, кYPделi хлорорганикалык жэне нитроорганикалык косылыстар бар.

Коршаган орта жагдайына сараптама жYргiзу Yшiн Темiр (Кенкияк, Саркeл), Мугалжар (Сага, Шецгелш^ жэне Кобда аудандарыныц атмосфералык ауасынан бiр реттiк максималды сынама ГАНК -04 курылгысын пайдалана отырып жазгы жэне кыскы мезгiлде алынды. Ауадан сынама алу бакылаудыц бiр ретпк багдарламасы бойынша «Руководство по контролю загрязнения атмосферы РД 52.04.186-89» жэне КР ¥ЭМ № 168 28.02.2015

СанЕжН «^алальщ жэнe ayылдык eлдi мeкeндepдщ aтмocфepaлык ayacыньщ гигиeнaлык нopмaлapы» к¥жaттapынa cэйкec жYpгiзiлдi.

AлынFaн cынaмaлapды capaптay бapыcындa aныктaлFaны: мунай-газ eндipiciнe жакын opнaлacкaн eлдi мeкeндepдщ (Тeмip жэж MуFaлжap ayдaндapы) aтмocфepaлык aya к^амында кeйбip гaздapдьщ ШPЕK -тeн а^ш кeтyi, шныц imiндe Тeмip ayдaнындa (1cypeт) aзoт тoтыFы жэнe фopмaльдeгид, кYкipт cyтeгi жэнe кeмipтeгi тоты^ы, ал MуFaлжap (2 cypeт) eлдi мeкeнiндe кeмipтeгi жэнe aзoт тоты^ы, кYкipт cyтeгiнщ бoлyы тipкeлiндi. ^бда ayдaны (3 cypeт) aлдынFa eM eлдi мeкeнгe кapaFaндa «таза» дeп eceптeлiндi.

Aтмocфepaлык aya к¥paмындaFы химиялы; зaттapдьщ opтama кepceткimтepiн eзapa caлыcтыpy ^бда eлдi мeкeнiнe кapaFaндa Тeмip жэнe MYFaлжap ayдaндapындa жoFapы eкeндiгi аныкталды (4 cypeт).

2,5

1,5

0,5

ttt=

I KYкipт aнгидpидi i Keмipтeгi тотым i Aзoт тoтыFы i KYкipт cyтeгi i Фopмaльдeгид

2014

2015

2016

2017

2018

Сурет 1 кврсеткiштерi.

TeMip (Сарквл, Кенкияк) елдi мекентц ауасындагы химиялыц заттардыц

0,4

0,3

0,2

0,1

.Ii

I

i KY^px aнгидpидi i Keмipтeгi тoтыFы i Aзoт тoтыFы i KY^px cyтeгi i Фopмaльдeгид

2014

2015

2016

2017

2018

Сурет 2 кврсеткiштерi.

Мугалжар (Сага, Шецгелшi) елдi мекентц ауасындагы химиялыц заттардыц

1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0

KY^px а^и^ид! Keмipтeгi тотым Aзoт тoтыFы KY^px cyтeгi Фopмaльдeгид

2014

2015

2016

2017

2018

3

2

1

0

0

Сурет 3 - Крбда елдi мекеттц ауасындагы химиялыц заттардыц кврсеткiштерi.

1,8

1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0

Ж ч?*

/

>>

I Темiр (Саркел, Кенкияк)

М^галжар (Сага, Шенгелшi)

| Крбда

Сурет 4 - Мугалжар ауданы, Темiр ауданы жэне Крбда елдi мекендерi ауасындагы химиялыц заттардыц орташа кврсеткштерi.

Зерттеу нысаны болып алынган Мугалжар, Тем1р жэне бакылаушы ^обда елд1 мекендершщ 0-14 жастагы балалар арасындагы жалпы аурушацдыктыц орташа керсетюштерш ранпге жштеп багалау барысында аныкталганы Yш аудандада жетекш1 аурушацдык тYрлерi б1ркелк1 екендш аныкталды.

Мугалжар ауданы (Сага, Шенгелш^, Темiр ауданы (Саркел, Кенкияк), жэне ^обда ауданы балаларыныц арасындагы аурулардыц таралуын багалау Yш аудандада алдыцгы орындарда тыныс алу органдарыныц аурулары, келесi орындарга кан жэне кан тYзушi мYшелермен иммундык жYЙе аурушацдыгы орналасатыны белгiлi болды. Аурушацдык тYрлерiн эрi карай рангшеу барысында аныкталганы: ауру тYрлерiнiц алдынгы он тобыныц iшiнде Yш аудандада пркелгендерше нерв жэне керу мYшелерiнiц

аурушацдыгы, одан кейiн терi жэне терi асты клеткасыныц аурушацдыгы екендш мэлiмделiндi жэне осы аурушацдык керсетюштерше сараптама жYргiзу барысында келесiдей керсетюштер аныкталып, рангiленiп орналастырылды (5 сурет).

Сурет 5 - Темiр, Мугалжар жэне Крбда аудандары балаларыныц алдыцгы орындагы ауруларыныц таралу жиiлiгi (1000 есептелген орташа керсеткштер).

Сонымен жалпы аурушацдык керсеткiштерi жэне атмосфералык ауа курамындагы химиялык заттармен аурушацдык арасындагы байланысты кауiптiлiгiне сэйкес келесiдей орналастыруга болады: SO2> К02>С0>И28>СШ0.

Параметрлiк емес эдю бойынша, соныц iшiнде медициналык-биологиялык статистиканыц жалпы эдiсi бойынша аурушацдыктыц ерескел керсеткiштерi (грубые ГП) есептелдь Аурушацдык керсеткiшiнiц динамикасы 5 жылга алынды жэне аурушацдыктыц трендi к^ квадрат эдiсiмен есептелдi. Орташа жылдык есу темпi (Тпр, %) аныктылды.

M¥Faлжap ауданы (CaFa, Шeнгeлmi), бaлaлapыньщ жалпы aypymaвдыFын capaптay aypymaвдык дeцгeйiнщ жoFapлaFaны аныкталды (6 cypeт). ОcыFaн байланысты жалпы aypymaвдыктьщ жeтeкmi тYpлepiнщ ecy тeмпi (тыныc aлy, кан тYзyшi мYmeлepмeн иммунды жYЙe aypyлapы, тepi aypyлapы, xepy жэнe нepв жYЙeci aypymaвдыктapы) аныкталды: тыныc алу мYшeлepi aypyлapыньщ ecy тeмпi (Тпp = 3,07%) аныкталды, ал баода aypyлap тYpiндe ecy тeмпi тeмeндeгeн - кан тYзyшi мYmeлepмeн иммунды жYЙe aypyлapы (Тпp = -0,7%), xepy жYЙeci aypymaвдыктapы (Тпp = -0,9%), ^pß жYЙeci aypymaвдыктapы (Тпp = -0,5%), тepi aypyлapы (Тпp = -5,1%) бoлды.

Тeмip (Capкeл, Keнкияк) бaлaлapыньщ жалпы aypymaвдыктьщ жeтeкmi тYpлepiнщ ecy тeмпi (7 cypeт) аныкталды: тepi aypyлapы (Тпp = 14%) ecy тeмпi кeтepiлгeн, ал баода aypyлap тYpiндe ecy тeмпi тeмeндeгeн -тыныc алу мYmeлepi aypyлapы (Т^ = -5,2%), кан ■^ymi мYшeлepмeн иммунды жYЙe aypyлapы (Тпp = -14,6%), xepy жYЙeci aypymaвдыктapы (Тщ, = -12,2%), нepв жYЙeci aypymaвдыктapы (Тпp = -9,3%), бoлды.

^бда бaлaлapыньщ жалпы aypymaвдыктьщ жeтeкmi тYpлepiнщ ecy тeмпi тeмeндeгeн -тыныc алу мYшeлepi aypyы (Тпp = -23,5%) аныкталды, кан тYзyшi мYmeлepмeн иммунды жYЙe aypyлapы (Тпp = -24,2%), xepy жYЙeci aypymaвдыктapы (Тпp = -21,5%), ^pb жYЙeci aypymaвдыктapы (Т^ = -27,7%), тepi aypyлapы (Т^ = -21,9%).

Aypymaвдыктьщ ecy тeмпi MYFaлжap жэнe Тeмip ayдaндapындa, ал ^бда ауданында тeмeндeгeн.

Сурет 6 - Мугалжар ауданы балаларыныц тыныс алу органдарътыц ауруишцдыгътыц всу темт.

■Мугалжар Ш Tpm¡p < Цобдл

Сурет 7 - Темiр ауданы (Кенкияц, Сарквл) бойынша балалар арасында mерi ауруларыныц всу темпi

Сонымен жaлпы aypyшaндык кepсеткiштеpi жэне aтмоcфеpaлык aya к¥paмындaFы химиялы; зaттapмен aypyшaндык apaсындaFы бaйлaнысты кayiптiлiгiне сэйкес келесщей оpнaлaстыpyFa болaды: SO2> N02>C0>H2S>CH20.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Пapaметpлiк емес эдiс бойыншa, сонын шшде медицинaлык-биологиялык стaтистикaнын жaлпы эдiсi бойыншa aypyшaндыктын epескел кepсеткiштеpi (гpyбые ГП) есептелдг Äypyшaндык кepсеткiшiнiн динaмикaсы 5 жылFa aлынды жэне aypyшaндыктын тpендi кiшi квaдpaт эдiсiмен есептелдi. 0pтaшa жылды; ecy темпi (Tnp, %) aныктылды.

MYFaлжap ayдaны (CaFa, Шенгелш^, бaлaлapынын жaлпы aypyшaндыFын сapaптay aypyшaндык денгейiнiн жоFapлaFaны aныктaлды (6 сypет). 0сыFaн бaйлaнысты жaлпы aypyшaндыктын жетекшi тYpлеpiнiн ecy темпi (тыныс aлy, кaн тYзyшi мYшелеpмен иммунды жYЙе aypyлapы, теpi aypyлapы, кepy жэне неpв жYЙеci aypyшaндыктapы) aныктaлды: тыныс aлy мYшелеpi aypyлapынын ecy темп (Тпp = 3,07%) aныктaлды, aл бacкa aypyлap тYpiнде ecy темт тeмендеген - кaн тYзyшi мYшелеpмен иммунды жYЙе aypyлapы (Тпp = -0,7%), ^py жYЙеci aypyшaндыктapы (Т^ = -0,9%), неpв жYЙеci aypyшaндыктapы (Тпp = -0,5%), теpi aypynapbi (Тпp = -5,1%) болды.

Темip (Capкeл, Кенкияк) бaлaлapынын жaлпы aypyшaндыктын жетекшi тYpлеpiнiн ecy темпi (7 cypет) aныктaлды: теpi aypyлapы (Т^ = 14%) ecy темпi кeтеpiлген, aл бacкa aypyлap тYpiнде ecy темпi тeмендеген -тыныс aлy мYшелеpi aypyлapы (Тпp = - 5,2%), ^н тYзyшi мYшелеpмен иммунды жYЙе aypyлapы (Тпp = -14,6%), ^py жYЙеci aypyшaндыктapы (Тпp = -12,2%), неpв жYЙеci aypyшaндыктapы (Тпp = -9,3%), болды.

^обдa бaлaлapынын жaлпы aypyшaндыктын жетекшi тYpлеpiнiн ecy темт тeмендеген -тыныс aлy мYшелеpi aypybi (Тпp = -23,5%) aныктaлды, ^н тYзyшi мYшелеpмен иммунды жYЙе aypynapbi (Тпp = -24,2%), кepy жYЙеci aypyшaндыктapы (Тпp = -21,5%), неpв жYЙеci aypyшaндыктapы (Тпp = -27,7%), теpi aypyлapы (Тпp = -21,9%).

Аypyшaндыктын ecy темпi M¥Faлжap жэне Темip ayдaндapындa, aл ^обдa ayдaнындa тeмендеген.

Тыныс алу органдарынын, аурушандыры

1000

V = 33,092х + 630,68

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

И Му-галжар • TeMip Ш Н^обда

Сурет 6 - Мугалжар ауданы балаларыныц тыныс алу органдарынъщ аурушацдыгынъщ всу темт.

140 120

100

80 60 40

20 О

^^^»Мугалжар TeMÍp Н^обда

Сурет 7 - TeMip aydami (Кенкияц, Caрквл) бойыншa бaлaлaр apacuHda mepi aурулaрыныц всу темт.

Зерттеулердi талдау

^asipri ya^birra мутайды eндipy, тaсымaлдay жэне eH^y ^opmaFan оpтaны лaстayмен rçaxap, aдaм денсayлыFынaдa эсеp етедi. М^тай eндipy ayмaктapындa aтмoсфеpaлык ayaны лaстaymы болып кeмipтексyтегi, кYкipттi сyтек жэне кeмipтек тoтыFы т.б. жaтaды [B-1G]. ЖYpгiзiлген Faлымдapдын зеpттеyлеpiне CYЙенеp бoлсaк, мутай eнiмдеpiн мутай к¥быpлapы apкылы тaсымaлдaFaндa mикiзaт eнiмнiн 7-2G%-Fa жyыFы осы к¥быpлapдын жapылyынaн KopmaFaн opxaFa mыFapылaды [11-13]. ^aзaкстандa м¥нaйeндipymi жэне м¥нaйeндеymi eндipiс opындapы кapкынды дaмyдa. Бул eндipстiн кapкынды дaмyы экoнoмикaны жaксapтaды, сонымен кaтap aдaмнын денсayлыFынa тypa жэне жaнaмa эсеp етедi, экологиялык мэселелеpдi, сонын imi^^ элеyметтiк-экoлoгиялык сипaттaFы мэселелеpдi тyдыpaды [14,15].

М^тай eндipiсiнiн жaFымсыз эсеpiне непзшен осы eндipiс opнaлaскaн елдi мекеннщ т¥pFындapы жэне мутай eндipy мен eндеyде тiкелей жумыс жaсaйтын ж¥мысmылap maлдыFaды. ^opmaFaн opтaнын, тaбиFи жэне технoгендi aпaттык жaFдaйлapдын бapлыFындa непзп зиянды жэне жaFымсыз фaктop болып сипaттaмaсы ¥зaк бoлaтын химиялы; стpесс болып сaнaлaды. ЛaстaнFaн aймaктapдa ^pa^rn тYpFындapдa технoгендi лaстaнyдын элеyметтiк-экoнoмикaлык эсеpi бipнеmе ¥pпaктapынa дейiн тapaлaтыны белгш болып oтыp [16-18].

MYнaй кен opындapын кapкынды игеpy тYpFындapдын денсayлыFынa эсеp ететiн бoлFaндыктaн Faлымдapдындa, денсayлык сaктay мекемелеpi кызметкеpлеpiнiнде кaтaн нaзapындa. Лaстaymы химиялык зaттapдын aтмoсфеpaлык ayaFa тYсyi: aвapиялык фoнтдaнy, свaжинaны сытакган eткiзy кездеpiнде, сaктaлFaн ыдыстapдaн жэне ya^irma сaкaтaлFaн pезеpвyapлapдaн, к¥быpлapдын жapылyынaн жэне технологиялык

K¥PылFылapдын тыFыздaлып жaбылмayынaн бoлaды. Экологияны лaстaymы мэселелеpдiн 6ipi жoлaymы ^^й^ды жоюдын тeмен денгейде 6олуы, ол aдaм opгaнизмiне ен зиянды эсеp етymi фaктopлapдын 6ipi болып тaбылaды [19, 2G, 21,22].

^орытынды

1. Зеprтеy нэтижесiнде ^raft-^ eндipiсiне жaкын opнaлaскaн елдi мекендеpдiн (Темip жэне MYFaлжap ayдaндapы) aтмoсфеpaлык aya к¥PaмындaFы кейбip гaзды зarтapдын ШРЕК -тен aсып кетyi, сонын шшде Темip ayдaнындa aзoт тоты^ы жэне фopмaльдегид, кYкipт сyтегi жэне кeмipтегi тoтыFы, aл M¥Faлжap елдi мекенiнде кeмipтегi жэне aзoт тоты^ы, кYкipт сyтегiнiн болуы тipкелiндi. ^oбдa ayдaны aлдынFa екi елдi мекенге кapaFaндa ««ma» деп есептелiндi.

2. G-14 жaстaFы бaлaлap apaсындaFы жaлпы aypymaндыктын opтama кepсеткimтеpiн paнгiге ж1ктеп бaFaлay бapысындa aныктaлды: бaлaлap apaсындa тыныс aлy opгaндapынын aypyлapы бipiншi opын aлaтыны, 2-mi opындa адн жэне кaн тYзymi мYmелеp мен

иммундык жуйе аурушацдыгы. Одан кейiн керу, нерв мYшeлepiнiц аурушацдыгы жэне Tepi аурулары eKeHÍH KepceTTi.

3. М^галжар ауданы (Сага, Шeнгeлшi), балаларыныц жалпы аурушацдыгын сараптау аурушацдык децгешнщ жогарлаганы аныкталды. Тыныс алу мYшeлepi ауруларыньщ есу TeMni (Тпр = 3,07%) аныкталды, ал баска аурулар тYpiндe есу TeMni темендеген. Тeмip (Саркел, Кенкияк) балаларыныц жалпы аурушацдыктыц жeтeкшi тYpлepiнiц есу тeмпi - тepi жэне тepi аурулары (Тпр = 14%) есу темт кетершген, ал баска аурулар тYpiндe есу темт темендеген.

Цолданылган эдебиеттер mÍ3ÍMÍ

1. Сулейменов Г.К. Средние значение содержания тяжелых металлов в почве исследуемых районов Восточно-Казахстанской области // Сб. науч. тр НЦГТ и ПЗМЗ РК- Караганды, 2010. - С. 111.

2. Ташметов К.К., Михель Ю.Э., Мусина А.С. Методологические аспекты мониторинга факторов окружающей среды // Сб. науч. тр НЦ ГТ и ПЗ МЗ РК - Караганды, 2010. - С. 116.

3. Луцевич И.Н., Иванченко М.Н., Жуков В.В. Влияние климатогеографических факторов на распределение тяжеллых металлов в окружающей среде и здоровье детей // Гигиена и санитария. - 2010. - № 3. - С. 63.

4. Мамырбаев А.А., Засорин Б.В. Современные проблемы развития медицины окружающей среды в Республике Казахстан //Нефть и здоровье. - Уфа, 2007. - С. 131-135.

5. Эколого-эпидемиологические изучение состояния здоровья населения и статистические методы его анализа: Методические указания. - Караганда, 2008.

6. Ермуханова Л.С., Бердешова Г.А., Утешова Л.Ш. Влияние вредных факторов окружающей среды на формирование заболеваемости у детей // Сб. науч. тр НЦ ГТ и ПЗ МЗ РК - Караганды, 2010. - С. 44.

7. ТотановЖ.С., Черепанова Л.Ю., Жолдаспаев С.И. Оценка состояния здоровья сельского нсаеления северного региона Республики Казахстана // Сб. науч. тр. НЦ ГТ и ПЗ МЗ РК. - Караганды, 2010. - С. 121.

_8. Сравнительный анализ экологической безопасности производств крупного

нефтеперерабатывающего предприятия по критериям риска для здоровья населения/ Май И.В., Вековшинина С.А., Клейн С.В. и др.//Медицина труда и промышленная экология. - 2011. - № 11. - С. 16-20.

9. Kassotis C.D., Nagel S.C., Stapleton H.M. Unconventional oil and gas chemicals and wastewater-impacted water samples promote adipogenesis via PPARy-dependent and independent mechanisms in 3T3-L1 cells.// The Science of the Total Environment, 2018. - Р. 640-641.

10._Health Impact Assessment of an oil drilling project in California./Lindsay C. Mc Callum, Kathleen Souweine, Mary McDaniel et al.// Int J Occup Med Environ Health. - 2016. - V. 29 (2). - P. 229-253.

11. Бакиров А.Б., Гимранова Г.Г. Приоритетные направления научных исследований в нефтедобывающей, нефтеперерабатывающей, нефтехимической промышленности.// Медицина труда и экология человека. - 2016. - № 3. - C. 5-10.

12. Schiffer R.B. Depression in neurological practice: diagnosis, treatment, implications.// Semin Neurol. -200. - V. 29 (3). - P. 220-233.

13. Тафеева Е.А., Иванов А.В. Качество атмосферного воздуха в нефтедобывающих районах Республики Татарстан.//Казанский медицинский журнал. - 2009. - № 4. - C. 497-499.

14. Мамырбаев А.А., Умарова Г.А. Заболеваемость и экологические риски в системе общественного здравоохранения.//Астана медициналъщ журналы. - 2017. - № 4. - C. 136-140.

15. Анализ социально-экономического состояния территорий с различным уровнем радиационного и нерадиационного риска./Ермуханова Л.С., Султанова Г.Д., Изимбергенова Г.Н. и др.//Медицинский журнал Западного Казахстана. - 2017. - № 4 (56). - С. 57-61.

_16. Сакиев К.З., Мамырбаев А.А. Состояние здоровья населения одного из нефтегазодобывающих

регионов Казахстана//Гигиена и санитария. - 2016. - № 6. - С. 528-532.

17. A Review of the Elrments of Human Well-Being with an Emphasis on the Contribution of Ecosystem Services./Summers J.K., Smith L.M., Case J.L., Linthurst R.A.//Ambio. - 2012. - V. 12. - P. 23-30.

18. Environmental intervention in respiratory disease./Ardusso L.R.F., Neffen Н.Е., Fernandez-Caldas E. et al.//Articulo especial medicina (Buenos Aires). - 2019. - V. 79. - P. 123-136.

19. _Air pollution exposure is associated with MRSA acquisition in young U.S. children with cystic fibrosis./ Kevin J. Psoter, Anneclaire J. De Roos, Jon Wakefield et al.//BMC Pulm Med. - 2017. - V. 17. - P. 106.

20. Мониторинг состояния здоровья населения в регионе нефтегазового месторождения Кашаган./ Кенесариев У.И., Зинулин У.З., Ержанова А.Е. и др. //Гигиена и санитария. - 201. - Т. 95 (8). - С. 729-733.

21._ Тенденции изменения здоровья населения региона Тенгизского месторождения./ Кенесариев У.И., Ержанова А.Е., Кенесары Д. У. и др.//Гигиена и санитария. - 2015.-№ 7.- С. 114-116.

22. Гигиеническая характеристика качества подземных питьевых вод на нефтедобывающих территориях/Сулейманов Р.А., Валеев Т.К., Рахматуллин Н.Р. и др.//Гигиена и санитария. - 2014.- № 6.- С. 21-23.

Хат жазуFа apHa4FaH автор: Ктабалиева Асем Талгатовна - Марат Оспанов атындагы ЗКМУ НАО кэс1би аурулармен гигиеналык пэндер кафедрасыныц окытушысы Ktabalieva@mail.ru электронды поштасы; 87776317045 байланыс нем1р1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.