CC BY
66Сансызбайк;ызы Салтанат,
М. Сапарбаев атындагы O^mYcmiK К^азацстан гуманитарлыц институты, зац гылымдарыныц кандидаты
¥ЛЫБРИТАНИЯ СОТ ЖУЙЕСШЩ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Жалпы, агылшын сот терелт жYЙесiнщ Heri3i Генрих II (1154-1189 жж.) кезшде, жер меншiгiне байланысты туындаган дауларды реттеумен айналысатын 12 жергшкп рыцарьлардан т^ратын сот жYЙесi тYрiнде саланган болатын. Сонымен ^атар, Генрих II т^сында 18 судьялар эр тYрлi дауларды реттеумен айналыс^ан [1,28]. Судьялар Англияньщ барлыщ территорияларына Лондоннан барып келiп сот терелiгiн жYргiзген, осыган байланысты елде бiрегей кдоыктык; жYЙенiц (common- law - «орта^ - ягни,
барлыгы Yшiн орта^ к^ыщ - common for all-law) негiзi саланган [1,33].
К^рп тацдагы агылшын сот жYЙесiнщ негiзi ^за^ жылдарга созылган реформалардын жемю болып табылады. 1873-1875 жэне 1925 жылдардагы сот реформаларынан кейiн ХХ гасырдыц 60-шы жылдарында реформанын келес тол^ыны да сот жYЙесiнщ ттмдшн арттыруга ар^ау болган жацартулардыц ^атарына жатады. Парламенттщ манызды актшершщ шше: 1966 жэне 1968 жж. «Кылмыстыщ iстер бойынша аппеляциялар туралы» Акт, 1971 ж. «Соттар туралы» Акт, 1967, 1972,1977,1982 жж. «Кылмыстыщ ютер бойынша сот терелiгi туралы» Акт, 1974 ж. «Ал^абилер туралы» Акт,
1980 ж. «Магистраттыщ соттар туралы» Акт,
1981 ж. «Жогаргы сот терелт туралы» Акт, 1990 ж. «Соттар жэне занды ^ызметтер туралы» Акт, 2005 ж. «Конституциялыщ реформа туралы» Зан сия^ты бiркатар манызды ^¥жаттар кiредi [2,72].
Роман - герман Yлгiсiнен ерекшеленетiн ¥лыбританиянын зан саласы элитасынын негiзiн, тэжiрибесi мол зангер мамандар солиситор, барристерлер жэне судьялар гана ащарады. Солиситор - зан мэселелерi бойынша кенес беретш дербес ^оргаушы. Ол сот процес басында гана ^ажетп шараларды ^абылдауга К¥^ылы болганымен, iстi ^арастыруда олар тек магистраттыщ соттар жэне графтыщтар соттарына гана ^атыса алады..
Жогары сатыдагы соттарда тек ^ана барристерлер гана ^ызмет ащарады. Олар -гасырлардан жалгас^ан дэстYрлер негiзiнде монополистер болып табылады. Барристерлердщ элиталыщ тобына корольдiк адвокаттар жатады, ал олардьщ iшiнен Жогаргы соттын жэне графтьщтардыц судьялары тандалады.
Барристерлердщ кэсiби ^йымы ретiнде терт гильдиялар: Линкольндiк гильдия, 1шю Темп, Орта Темп, Грей гильдиясы саналады. Осы мектеп-гильдиялар болаша^ судьяларды дайындайтын орталыщтар болып табылады.
1990 жылгы соттар жэне ^амтамасыз ету туралы Зан бойынша, судьяларды iрiктеудiн жана межес белгiленген. Осы Занга сэйкес, жогарыда керсетiлген корпорациялардын мYшелерi, сонымен ^атар бас^а да ^йымдардын екшдершщ
iшiнен жана ^огам «адвокатура» ^¥рылган. Ол ^йымга, кэсiби органдарынын ^йымдарымен ^сынылган т^лгалар енiп, сотта адвокат болуга мYмкiндiк алады [3, 115].
Агылшын университеттерiнде студенттер Yш жыл о^удан кейiн бакалавры деген дэреже
алады. Дегенмен, зан дэрежесш алу кэаби зангер ретiнде ^ызмет ащаруга мYмкiндiк бермейдi. Ол дэреже тек бтрушш гильдия-мектептерде бiркатар ^^ыктыщ пэндердi тапсырудан гана босатады.
Университет ^абыргасында зан бiлiмдерiн менгерген т^лгалар осындай гильдия-мектеп-тердiн бiрiне тYсiп, бiр жыл мерзiм iшiнде о^удан етедг Бiтiру емтихандарын тапсырганнан кейiн, бтруш^ бiр немесе бiрнеше барристерлiк мекемелерде о^ушы болып ^абылданады. Жалпы, агылшын зан бiлiмi болаша^ ^оргаушыларды дайындауга бейiмделген. Сондыщтан да Англияда судья ^ызметше тек ^ана тэжiрибесi мол, танымал ^оргаушы гана тагайындала алады [3, 229]. Англиянын сот корпусы ею негiзгi функцияны ащарады: сот
терелтн жYргiзу жэне экiмшiлiк функциялары.
Англия жэне Уэльс аумактарында магис-траттар - когамдык Heri3ri судьялар болып саналады. Каирп тацда 30 мыц магистраттык соттар акысыз негiзде кызметтерш аткарады, себебi, олар зацгер болып табылмайды. Дегенмен, олар, 700 соттардагы отырыстарга катысып, жылына 2 млн iстердi карастырады.
Агылшын сот жуйесiнщ басында 12 «туракты лорд апелляторлар» (Lords of Appeal in Ordinary) тирады. Сонымен катар, 50 судьялар (Lords Justice) Апелляциялык сот курамында кызмет аткарады. Бiр саты темен децгейде, Жогаргы соттыц (Royal Courts of Justice) 109 судьясы орналаскан. Олардыц 71 талап арыз сомасы 50 000 фунттан аспайтын карапайым азаматтык iстердi карастырады, 12 судья коммерциялык кукык саласындагы iстермен айналысады, 17 меншiк кукыгымен айналысатын Кецселш белiмдi (Chancery Division) курайды, ал жануялык iстермен айналысатын (Family Division) 17 судья бар.
Сонымен катар, судьялар корпусыныц негiзгi буынын 570 «округтк судьялар» (circuit judges) курайды. Оларга 1400 рекордерлер (recorders) кемектеседь
Кылмыстык соттардагы кэсiби магистраттар жэне азаматтык iстер бойынша кiшi судьялар к^рп танда «аудандык судьялар» (district judges) деп аталады. Олардыц саны 100-ге жетедi жэне олар жещл процедура тэртiбiнде кылмыстык iстердiн 9 пайызын карастырады. Аудандык судьялар - бул жетi жыл ецбек тэжрибес бар кэсiби зацгерлер. Олардыц бурынгы атауы «стипендиарлык» (акысы теленетiн) магистраттар болатын. Бул лауазым XYIII гасырдыц ортасында пайда болган. Аудандык судьяларга 150 аудандык судьялар орынбасарлары (deputy district judges) кемектеседi.
Жалпы, агылшын судьялары континенталдык еуропалык елдердiн судьяларынан айрыкша ерекшеленедi. Оларды тагайындаудагы басты талап, бул тэжiрибелiк кызметi 15 жылдан кем болмауы тиiстiгi. Олардыц жасы 40 жастан кем болмауы керек.
Судьяларды жэне кемекшi кызметкерлердi окыту iсiн, 1979 жылы лорд-канцлермен курылган сот тергеулерi бойынша Комиссия (Judicial Studies Board) жузеге асырады. Мунда барлык рекордерлер Yшiн жалпы шолу курсы бес кунге созылады. Рекордерлер, округтiк судьялар, Жогаргы Соттыц судьялары ушш уш жылдык цикл шецбершде терт кYндiк семинарлар
етюзшш, мунда зацнамадагы соцгы езгерiстер талкыланады. Англиядагы кэсiби судьялар корпусыныц саны баска да еуропалык елдерге караганда шагын турде. Мэселен, Германияда 30 000 судьялар сот терелшн жYргiзсе, агылшын кэшби судьялар корпусыныц саны 3000-га жетедi. Бул жагдай, кебiнесе, судьяларды тэжiрибелi зацгерлер катарынан iрiктеп алуына байланысты. Зацды жэне процедураларды жаксы мецгерген, тэжiрибесi шыцдалган Yмiткерлер гана судья кызметiне тагайындалады.
Эрбiр судьяныц кемекшiсi бар Америка сиякты баска елдермен салыстырганда, агылшын судьялары кемекшшщ кызметiне жYгiнбейдi. Мысалы, лордтар палатасында сарапкерлер жэне референттер лауазымы штатта тiркелмеген. Тек кана, соцгы жылдар келемiнде Апелляциялык сотта судьялардыц 12 кемекшiсi пайда болган.
Агылшын кукыгы бойынша терт денгейдегi соттар жYЙесi кызмет аткарады:
1. Жогаргы сатыдагы соттар (Superior courts);
2. Теменп сатыдагы соттар (Inferior courts);
3. Арнайы юрисдикциядагы соттар (courts of special jurisdiction);
4. Соттан тыс мекемелер (out-court institutions: tribunals and arbitrages) [4, 181].
ДэстYр бойынша сот сатысын Лордтар палатасыныц Апелляциялык комитетi (Appellate Committee of the House of Lords) баскарады. Ол Апелляциялык жэне Жогаргы Соттыц шешiмдерi мен Yкiмдерiн, Шотландия Сот Палатасыныц азаматтык ютер бойынша шешiмiне шагымдарды, СолтYCтiк Ирландия Апелляциялык сотыныц шешiмдерiне шагымдарды карастырады. 2009 жылдыц 1 казанынан бастап, 2005 жылгы конституциялык реформа туралы Зацга (Constitutional Reform Act 2005) сэйкес, Лордтар Палатасыныц Апелляциялык комитетшщ функциялары Курама корольдiктiн Жогаргы сотына (Supreme Court of the United Kingdom) бершген [3]. Апелляциялык сотта барлык теменп сатыдагы соттардыц шешiмдерiн шагымдауга болады. Оныц терагасы - сот архивтерiнiн басшысы, ал азаматтык ютер бойынша Апелляциялык сотты Бас лорд-судья баскарады. Апелляциялык соттыц шешiмiн Бiрiккен Корольдiктiн Жогаргы сотында шагымдауга болады.
Англия жэне Уэльс сот жYЙесiн:
1. Англия жэне Уэльс Апелляциялык соттары (England and Wales Court of Appeal) - Апелляция тэртiбiндегi азаматтык, кылмыстык жэне жануялык ютер;
2. Англия жэне Уэльс Жогаргы соты (England
and Wales High Court) - азаматтык, кылмыстык жэне жануялык;
3. Корона Соты (Crown Court) - кылмыстык ютер;
4. Графтык соттар (County Court) - азаматтык жэне жануялык даулар;
5. Теменп денгейдегi: азаматтык, кылмыс-тык жэне жануялык дауларды тыцдайтын бiтiмгершiлiк судьялар (Magistrates' Court) жэне азаматтык iстердi гана карастыратын трибуналдар (Tribunals) [4, 183].
СолтYCтiк Ирландия сот жYЙесi де Англия сот жYЙесiмен бiрдей сипатта, тек кана мунда сот органдарыныц атауы СолтYCтiк Ирландия соттары деп ерекшеленедь Тагы бiр ерекшелiгi, СолтYCтiк Ирландия графтыктарыныц соты азаматтык, жануялык ютермен катар, кылмыстык iстердi де коса карайды.
Кылмыстык iстердi карастыратын Сот терелтнщ Жогаргы сотымен (High Courtof Justiciary) баскарылатын Шотландия сот курылымыныц курамына: азаматтык жэне жануялык дауларды тыцдайтын Сессиондык сот (Courtof Session), азаматтык жэне жануялык дауларды тыцдайтын шерифтiн бас соты (Sheriff Principal), кылмыстык iстердi де коса карастыратын шериф соты (Sheriff Court), теменп децгейдеп кылмыстык iстердi карастыратын бтмгершшк эдiлет (Justice of the Peace Court), азаматтык дауларды шешетш трибуналдар (Tribunals) кiредi [5].
Англия жэне Уэльс барлык сот органдары кылмыстык, азаматтык,жануялыкiстерiбойынша Yш негiзгi юрисдикцияны аткарады. Азаматтык iстер бойынша Англиядагы сот терелiгiнiн кузыретiне азаматтар немесе кэсшкерлш кызмет субъектiлерiнiн бастамасымен кетершген даулар карастырылады. Азаматтык iстердi судья жеке дара карастырады. Ауыр кылмыстарды аудандык сот магистраттык сотта немесе аймактык судья корона сотында карастырады. Аса ауыр кылмыстарды (адам елiмi, зорлау) корона сотында Жогаргы сот судьялары немесе Англия жэне Уэльс Апелляциялык соттардыц кылмыстык белiнiсi шецберiнде карастырылады.
Жогаргы соттыц - Корольдш, канцлерлiк, жануялык сот болып таралатын Yш белiмi бар. Сот курылымына 78 судья тартылган. Судьялар корольдш адвокаттар арасынан сайланады. Корольдiк белiмiнiн кузыретiне жалпы кукык жэне сауда кукыгымен реттелетiн барлык iстер юредь Канцлерлiк белiмге жалпы кукыкпен реттелмейтш iстер кiредi. Корольдiк сот (Queens Bench Division — QBD) курамына бiрiншi
сатыда кYрделi азаматтык iстердi карастыратын жэне кылмыстык iстер бойынша магистраттык соттардыц YKiMiHe апелляцияларды
карастыратын 63 судья кiредi [5].
Канцлерлш бвлiм (Chancery Division) бiрiншi сатыдагы сот ретiнде, мYлiктiк катынастарга катысты азаматтык iстердi, компаниялардыц кызметiне катысты ютерд^ банкроттыкка байланысты iстердi карастырады.
Канцлерлш соттыц курамдас бвлiгi ретвде Патенттiк сот кызмет аткарады. Онда, патенттер, дизайн жэне сауда маркалары мэселелерi бойынша арыздар карастырылады. Жануялык бвлiм (Family Division) барлык жануялык катынастардан туындайтын мэселелер бойынша магистраттык соттардыц шешiмдерiне шагымдарды карастырады.
Агылшын соттары жогаргы жэне твменп сатыга бвлiнедi. Жогаргы соттар курамына: Бiрiккен корольдiктердiц Жогаргы Соты (Supreme Court of the United Kingdom) жэне сот тврелтнщ Жогаргы соты (High Court of Justice) юредь Англия жэне Уэльс сот тврелшнщ Жогаргы сотыныц курамына Yш тэуелшз сот мекемелерi - Апелляциялык сот, Жогаргы сот жэне Корона соты юредь 1971 жылгы «Соттар туралы» Акт бойынша Апелляциялык сот, Жогаргы сот жэне Корона соты сот тврелтнщ Жогаргы сотыныц палаталары болып саналады.
¥лыбритания кукыктык жYЙесiнiц курылу Yрдiсiнде парламентпен катар, Жогаргы сот жэне соттар (Лордтар палатасы, Апелляциялык сот жэне сот тврелтнщ Жогаргы соты) катысады. Жалпы ¥лыбритания сот курылымы Yш сот жYЙесiнен: Англия жэне Уэльс, Шотландия жэне СолтYCтiк Ирландиядан курылган. Бул сот тармактары Бiрiккен Корольдiктiц Жогаргы Сотында бiрiгiп кызмет аткарады. Бiрiккен Корольдiктiц Жогаргы Соты осы Yш сот жYЙесiнiц жогаргы сот сатысы болып табылады жэне оган кукык мэселелерi бойынша апелляция тэртiбiнде олардыц шешiмiн кайта карауга уэкiлеттiлiк бершген.
Корона соты - 1971 жылгы сот туралы Акпмен курылган мекеме. Сот, бiрiншi сатыдагы кылмыстык iстердi карастырады. Мунда алкабилер катысады. Соттыц курамы эр тYрде. Егер де алкабилердщ катысуы карастырылмаса, Корона сотындагы iстердi судьялар жеке-дара карастырады. Корона сотындагы судьялар кызметше, Жогаргы соттыц судьялары, округпк судьялар, косымша судья кызметш аткаратын рекордерлер тартылады.
Англия жэне Уэльсте мамандандырылган
соттар жэне соттан тыс органдар кец тараган. Олардьщ ;¥зырет алуан тYрде, кейбiр тYрлерi трибуналдар деп аталынады. М^ндай органдардыц ;атарына: К^пия Кецестщ зац комитетiн (Judical Committee of the Privy Council), антимонополиялы; сотты (Restictive Practices Court), коронерлер сотын (coroners court, inquest), эскери соттарды (courts martial), протекция соттарын (court of protection), тергеу соттарын (inquiries board), кэсшкерлштщ бостанды;тарын шектеу бойынша шагымдарды ;арастыру бойынша соттар (Restrictive Practices Court), ;органшылар соты (Court of Protection), аралы; соттар жэне трибуналдар, ецбек дауы бойынша Апелляциялы; трибунал, элеуметтiк са;тандыру бойынша трибуналдар, патентпк трибуналдар, медициналы; трибуналдар жэне шю трибуналдар кiредi [4, 243-256].
ЕО-га кiргеннен кейiн ¥лыбританияныц сотты; жYЙесi реформага ¥шырады. 1972 жылы 17 ;азан кYнi ¥лыбритания Парламент Еуропа-лы; ^ауымдасты; туралы акт ;абылдады. Атал-ган мацызды ;¥жатта ЕО сотыныц тэжiрибесiн iшкi ;¥;ы; тэртiбiнде ;¥;ы; ;айнар квздерi ретшде пайдалану мэселесi ;арастырылды. [6, 198].
Шетел сот мекемелерiмен жэне судьяларымен тиiмдi тYрде эрiптестiктi жYргiзу ма;сатында Англияда 2005 жылы Англия жэне Уэльс жан¥ялы; iстер бойынша халы;аралы; сот тврелiгi Кызмет ;¥рылган. Аталган ¥йымныц ;ызметтершщ негiзгi ма;саттары твмендепдей тYрде бекiтiлген:
1. 1980 ж. Гаага конвенциясын ;олдану барысында туындайтын зац саласындагы мэселелер твщрепнде кецестер беру;
2. Халы;аралы; конференцияларды ¥йым-дастыру жэне вткiзу iстерiне ;атысу;
3. Тиiстi юрисдикция шецбершдеп зацнаманы ;олдану мэселелерi бойынша отанды; жэне шетелдш судьяларга квмек кврсету.
Сонымен ;атар, халы;аралы; сот ;атынас-тары Кызмет ;¥рылган. Оныц ;ызмет шецберше:
1. Эрiптестiк жэне взара тYсiнiстiктi орнату ма;сатымен ЕО жэне оныц мYше-мемлекеттерiнiц сот органдарымен байланыс орнату;
2. Отанды; жэне ЕО зацнамасын реформалау iсi бойынша, халы;аралы; ;ауымдасты;тар жэне сот органдарыныц ж¥мысына ;атысу;
3. Дамушы мемлекеттердiц сот жYЙесiнiц дамуына ;олдау кврсету.
ЕО мYшелiгiне вткеннен кейiн Англияда 2005 жылы «Конституциялы; реформа туралы» Зац
;абылданып, аталмыш Зац взiнiц занды ^шше 2006 жылдыц 3 сэуiрiнен бастап енген. Осы зац бойынша енпзшген непзп взегiрстер ;атарына твмендегiлер юредк
1. Зацныц 3 бабы бойынша, сот билтнщ тэуелсiздiгiне Yкiмет тарапынан ;олдау кврсету жэне судьялар шешiмiне ы;пал жасауга тиым салу;
2. 7 бап бойынша, Лорд-канцлер ;ызмет реформага ¥шырап, оныц сот функциялары Англия жэне Уэльстщ барлы; судьяларыныц тврагасына жYктелген. Лорд-бас судья деп аталатын тврага судьяларды дайындау жэне ;ызметке орналастыру iсiне жауап бередi жэне Англия мен Уэльстщ судьялар корпусыныц мYДделерiн Парламент жэне ел Yкiметi алдында ;оргайды;
3. 23-27 баптар бойынша, дербес сот тагайындау жYЙесi бар, вз ;ызметкерлерi бекiтiлген, бюджет бар Лордтар Палатасынан бвлiнген тэуелшз Жогаргы Сотты ;¥ру;
4. 61,63 баптар бойынша, судьялы; ;ызметтерге Yмiткерлердi iрiктеу iсiне жауап-ты тэуелшз сот тагайындау iсi бойынша комис-сияныц (Judicial Appointments Commission) ;¥рылуы;
5. 62 бап бойынша, соттардагы ;аралган iстер бойынша шагымдарды ;арастыруга жауапты Арнайы омбудсмен лауазымын енпзу;
6. Трибуналдар Кызметш енгiзу [7].
Англияда 2005 жылы жYргiзiлген ;айта
;¥рылымдар негiзiнен, Англия сот ;¥рылымы жэне ЕО-га мYше-мемлекеттерi сот ;¥рылымы аралыгындагы алша;ты;тарды азайтуга багытталган.
Жалпы, Англияда сот ;¥рылымына ;айта ;¥рулар жасауга багытталган ¥мтылыстар ХХ гасырдыц 90 жылдарынан бастау алады. Тони Блэр Yкiметi кезiнде парламент ;¥рылымы реформаланып, парламенттiц жогаргы палатасындагы Британ лордтарыныц м¥рагерлiк принципi жойылган. Тони Блэр жYргiзген реформаныц взегi, ¥лыбритания лорд-канцлерi ;ызметш тарату жэне елдщ жогаргы сот жYЙесiне взгерiстер енпзу болды [8]. Лорд-канцлер (Lord High Chancellor of Great Britain) - ¥лыбританияныц сот жYЙесiнiц басшысы ретшде судьяларды тагайындаумен айналысатын, сонымен ;атар, ол парламенттiц жогаргы палатасыныц тврагасы жэне министр-лер кабинетiнiц мYшесi болып табылатын [9].
Осы кезецде жYргiзiлген ;айта ;¥рылым-дардыц нэтижешнде, ¥лыбританияда билiк бвлiнiсiнiц взiндiк Yлгiсi ;алыптасты, ягни сот
билт зац шыгарушы билштен ажыратылып - сот лордтары лордтар палатасынан окшауландырылды. ¥лыбританияныц Жогаргы Соты жогаргы сот сатысы болып жарияланды. Судьяларды тагайындау iсi судьяларды тагайындау бойынша тэуелшз комиссия кузыретше берiлдi.
Агылшын сот жYЙесiнiц ерекшелiгiне, конституцияльщ соттыц болмауы, сот билiгiнiц бiртyтастыFы (Шотландия жэне СолтYCтiк Ирландия дербес сот жYЙесiнiц жYЙесiн ескере
отыра) жатады. Британ соттарыныц кызмепнде эдiлеттi процедура принциптерi iргелi принцип болып табылады. Оныц ею Heri3ri ережесi бар: ез юш eшкiм таразылай алмайды жэне eшкiмдi де юш толык карастырмай соттауга болмайды. Бiрiншi ережеге сэйкес, соттар эдшетиз экiмшiлiк шeшiмдeрдiц ^шш жояды. Екiншi ереже мекемелерде ion эдiлeттi карастыруды, тыцдауды талап етедь МYДдeлi тулгалар хабардар eтiлiп, тыцдалуы тиic.
ПайдаланылFан эдебиеттер TÏ3ÏMi
1. Апарова Т.В. Суды и судебный процесс Великобритании: Англия, Уэльс, Шотландия.-М.: Институт международного права и экономики. «Триада Лтд», 1996.- 157с
2. Яровая М.В. Современная судебная система Англии и Уэльса (часть I) // Вестник Московского городского педагогического университета. Серия «Юридические наук».- М.: ГОУ ВПО МГПУ-2013.- № 1 (11).- С. 70-80
3. Slapper, G. The English Legal System / G.Slapper, D.Kelly. - 8th ed. - Oxon : Routledge Cavendish, 2006 - 738p
4. Романов А. К. Правовая система Англии. 2-е изд., испр. - М.: Дело, 2002. — 344 с.
5 Strukture of the courts system // http://www.judiciary.gov.uk/about-the-judiciary/the-justice-system/ court-structure/
6 Назаров И.В. Судебная система Великобритании и ее реформирование в связи с члентом в Европейском Союзе. Проблемы законности. - 2011.-№.-115.-С. 198-207
7. The Constitutional Reform Act 2005 // http://www.judiciary.gov.uk/about-the-judiciary/the-judiciary-the-government-and-the-constitution/constitutional-reform/
8. James Alt. The Constitutional Revolution of Tony Blair// https://www.rose-hulman.edu/~casey1/ BAB-Alt.pdf
9. Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона, 1890-1907, С.-Пб.: Брокгауз-Ефрон 1890-1907.
References
1. Aparova T.V. Sudy i sudebny protsess Velikobritanii: Angliya, Uels, Shotlandiya.-M.: Institut mezhdunarodnogo prava i ekonomiki. «Triada Ltd», 1996.- 157s
2. Jarovaja M.V. Sovremennaja sudebnaja sistema Anglii i Ujel'sa (chast' I) // Vestnik Moskovskogo gorodskogo pedagogicheskogo universiteta. Serija «Juridicheskie nauk».- M.: GOU VPO MGPU.-2013-№ 1 (11).- S. 70-80
3. Slapper, G. The English Legal System / G.Slapper, D.Kelly. - 8th ed. - Oxon : Routledge Cavendish, 2006 - 738p
4. Romanov A. K. Pravovaja sistema Anglii. 2-e izd., ispr. - M.: Delo, 2002. — 344 s.
5 Strukture of the courts system // http://www.judiciary.gov.uk/about-the-judiciary/the-justice-system/ court-structure/
6 Nazarov I.V. Sudebnaja sistema Velikobritanii i ee reformirovanie v svjazi s chlentom v Evropejskom Cojuze. Problemy zakonnosti. - 2011.-№.-115.-S. 198-207
7. The Constitutional Reform Act 2005 // http://www.judiciary.gov.uk/about-the-judiciary/the-judiciary-the-government-and-the-constitution/constitutional-reform/
8. James Alt. The Constitutional Revolution of Tony Blair// https://www.rose-hulman.edu/~casey1/ BAB-Alt.pdf
9. Enciklopedicheskij slovar' F.A. Brokgauza i I.A. Efrona, 1890-1907, S.-Pb.: Brokgauz-Efron 18901907.
Элемдiк цауымдастыцтыц белсендi мYшесiретiнде саналатын ¥лыбританияныц сот тврелiгiн ЖYзге асыру бойынша квп гасырлыц da^Ypi цалыптасцан. ЖYргiзiлiп келе жатцан реформаларга царамастан, ¥лыбританияныц сот жуйеа, алуан тYpдегi сот мекемелертщ, цуцыцтыц нормалардыц, дэстYpлеpдiц кYpделi кешеммен еpекшеленедi. ¥лыбританиядагы сот ЖYйесiнiц цалыптасуы бойынша квп гасырлыц тэжipибесi зерттеуштер Yшiн Yлкен тэжipибелiк мацызы бар дYние. Осы орайда, бершген мацалада агылшын сот ЖYйесiнiц цалыптасу цагидаттары жэне цурылымына талдау жасалынады. ХХ гасырдыц екiншi жартысында жэне Еуропалыц Одацца енгеннен кейiнгi ¥лыбританияныц сот цурылымындагы взгеpiстеpдiц негiзгi Ypдiстеpi царастырылады.
Ty^u свздер: ¥лыбритания, сот ЖYйесi, сот цурылымы, соттыц- цуцыцтыцреформа, ЕО.
Одним из активных членов мирового сообщества является Великобритания с ее многовековыми традициями правосудия. Несмотря на многочисленные реформы, судебная система Великобритании, отличается сложным комплексом различных судебных учреждений, правовых норм, обычаев и традиции. Многовековой опыт формирования судебной системы Великобритании представляет большой практический интерес для исследователей. В связи с этим в данной статье анализируется принципы формирования и структура английской судебной системы. Рассмотрены основные тенденции изменений в судоустройстве Великобритании во второй половине ХХ вв и после вступления страны в ЕС.
Ключевые слова: Великобритания, судебная система, судоустройство, судебно-правовая реформа, ЕС.
One of the most active members of the world community is the UK with its centuries-old traditions of justice. Despite numerous reforms, the judicial system of great Britain, is a sophisticated complex of various judicial institutions, legal norms, customs and traditions. Centuries-old experience of development of the judicial system in the UK is of great practical interest for researchers. In this regard, this article analyzes the principles offormation and structure of the English judicial system. The main trends of changes in the judicial system of great Britain in the second half of the twentieth century and after the country's entry into the EU.
Keywords: Britain, the judicial system, judicial system, judicial reform, EU.
Сансызбайкызы Салтанат,
М. Сапарбаев атындагы Онтустш Казахстан гуманитарлыщ институты, з.г.к.
¥лыбритания сот ЖYЙесшщ ерекшелiктерi
Салтанат Сансызбайкызы,
Южно-Казахстанский гуманитарный институт им. М. Сапарбаева, к.ю.н.
Особенности судебной системы Великобритании
Sansyzbaykzy Saltanat,
South-Kazakhstan Humanitarian Institute. M. Saparbaeva, Candidate of Law
Features of the judicial system in the UK
