ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР НЕГІЗІНДЕ КӨРКЕМ ЕҢБЕК ПӘНІН ОҚЫТУ МЕН ТӘРБИЕНІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ЖОЛДАРЫ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Б01 10.24412/2709-1201-2024-42-47

¥ЛТТЬЩ Ц¥НДЫЛЬЩТАР НЕГ1З1НДЕ К0РКЕМ ЕЦБЕК ПЭН1Н ОЦЫТУ МЕН ТЭРБИЕН1 ЖYЗЕГЕ АСЫРУДЫЦ ЖОЛДАРЫ

ИНКАРБЕК ЛЯЗЗАТ МУРАТКЫЗЫ

«Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет» КЕА^ 1Т жэне жаратылыстану гылымдары жогары мектебЬ»

Кэсiптiк окыту «Керкем ецбек жэне графика» магистратура студент

КУАНЫШБЕКОВ Т1ЛЕК ЦУАНЫШБЕК¥ЛЫ

«Сэрсен Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет!» КЕА^ 1Т жэне жаратылыстану гылымдары жогары мектебЬ» PhD докторы

Элемдш кещспкте улттык кундылыктарга негiзделген бшм берудш эртYрлi салаларын шугыл дамыту езектi мэселелердш бiрi болып отыр. Аружан Амангельдиева Тарихи кундылыктардыц когамдагы орны" ецбеггнде ^ундылык- белгiлi бiр заттыц мацыздылыгы, керектiгi- деп аныктама бередi. Осы орайда, керкем ецбек пэншш бiлiм беру Yдерiсiнде улттык мэдени кундылыктарды колдана отырып окыту эдютемесш дамыту мэселесiн карастырайы;. ^азакстанныц енерi мен мэдениетi туралы мэселелердi талкылаган бiраз эдебиеттер бар, алайда, оку- тэрбие Yрдiсiне енгiзу мэселес кеп айтылмаган немесе тым аз.

¥лттык кундылыктар негiзiнде керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиенi жYзеге асырудыц жолдары туралы Сейiт Кенжеахметулыныц «Казак халкыныц салт дэстYрлерi», Б.И Иманбекованыц «Тулганы тэрбиелеуде тэрбие субъектшершщ мYмкiндiгiн кiрiктiру», Ж. Нускабайулыныц «Эдеп: инабаттылык дэрiстерi», С ^алиевтш «Тэлiм- тэрбие хрестоматиясы» ецбектерiнде жазылган.

^аз1рп уакытта улттык кундылыктарды сабакка юрштру аркылы езгермелi, жаhандану заманындагы жеткшшек жас урпакты улттык кундылыктардан нэр алган, езiнiц ултын, жерiн, отанын CYЙетiн, жан- жакты, патриот азамат етш тэрбиелеу мацызды болып саналады. Сондыктан керкем ецбек пэнi бойынша эрбiр кыска мерзiмдi жоспардыц оку максаттарына негiзделген сабак максатына кундылыктарды юрштрш отыру мацызды.

¥лттыц улттыгын, улылыгы мен асылдарын жас урпактыц бойына бекiтiп, санасына сiцiру- эр устаздыц басты устанымы болу керек. Сабак барысында жаца бiлiммен катар осы мэселеш басты назарда устау мацызды мэселелердш бiрi. Осыган байланысты бiз, бiлiм алушыларды окыту мен тэрбиелеудеп жалпы кундылыктардыц езара ьщпалын былай карастырдык:

Жалпы адамзаттык кундылыктар ¥лттык кундылыктар

- Жаhандану ыкпалындагы кундыльщтар - ¥лттык эдет- гурыптарга, дэстYрге негiзделген кундылыктар

■ Заманауи, батыстыц мэдениетiне непзделген кундылык - ¥лттык тiлге, рухани мэдениетке, улттык эдебиетке непзделген кундылыктар

■ КYнделiктi когамдык немесе жеке турмыстык багыттагы кундылыктар - ¥лттык енер, материалдык мэдениетке негiзделген кундылыктар

Кестеден байкагандай жаhандану заманында улттык кундылыктардыц мацыздылыгы элсiрейдi. Сол себепт бiз усынатын модель- керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиелеуде улттык кундылыктардыц кагидаларын пайдалану.

Сонымен катар казiргi заманда керкем ецбек пэнш улттык кундылыктар негiзiнде окыту мен тэрбиешц бiркатар артыкшылыктары мен кемшiлiктерi аныкталды:

Артыкшылыктары__Кемшiлiктерi

¥лттык сана- сезiмнiц калыптасуына кемектеседi; ¥лттык шецберде калып калу;

¥лттык тэлiм- тэрбиенi ныгайтады; ¥лттагы кездесетш кертарпа, керекарыс пiкiрлердiц эсерi;

Жерге, елге деген курмет, CYЙiспеншiлiк калыптасады Элемдеп жацалыктардыц енуiне карсы болу

¥лттык кундылыктарды жацгырту

Жогаргы кестедеп керкем ецбек пэнш улттык кундылыктар негiзiнде окыту мен тэрбиенщ артьщшыльщтары мен кемшiлiктерi негiзiндегi ^a3ipri заманауи парадигма Yрдiсiнде улттык кундылыктарды сабакка кiрiктiру моделiн усынамыз.

¥лттык к¥ндылыктар нег1з1нде керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиеш жузеге

асырудыц жолдарыныц модел1

¥лттык

игшктер мен

адамзаттык

кундылыктар,

рухани-мэдени

муралар

сабактастыгын

сактай отырып

тэрбиелеу

¥лггьщ

щндыльщтарга непзделген бшм беру мен тэрбиенщ эдктемесш, психолого-педагогикальщ шартгарын эз1рлеу жэне енпзу;

Технология ны, эдасп, техниканы жэне оку куралдарын тацдау;

¥лттык кундылыктарга негiзделген бiлiм беру мен тэрбие эдютемесш, психолого-педагогикалык шарттарын эзiрлеу жэне енгiзу, технологияны, эдют1, техниканы жэне оку куралдарын тацдау, улттык игiлiктер мен адамзаттык кундылыктар, рухани-мэдени муралар

сабактастыгын сактай отырып тэрбиелеу мiндеттерiн жYзеге асырудыц басты зацдылыгы-педагогикалык Yрдiстердiц белштершщ бiрлiгi жэне бiртутастыFы.

¥лттык кундылыктар негiзiнде керкем ецбек пэнiн окыту мен тэрбиенi жYзеге асырудыц эдютемелш принциптерi:

• Fылымилык,

• саналылык пен белсендiлiк,

• кернекiлiк,

• жYЙелiлiк пен бiрiздiлiк,

• берштшк,

• тиiмдiлiк,

• теория мен тэж1рибенщ байланыстылыFы.

Пайдаланылатын педагогикалык технологиялар, эдютер, тэсiлдер:

-Модельдеу;

-Жобалау;

-Сыни турFыдан ойлау

Белгiлi психолог Выготский: «Окыту, бшм беру, дамытудыц алдында жYрiп отыруы керек. Дурыс уйымдастырылFан окыту YДерiсi Fана баланыц жеке басыныц дамуын YЙлестiре алады» - дейдь

Психология-педагогикалык негiздемесi:

1. 1с-эрекет принципiн жYзеге асыру.

2. Оку мен окыту мотивациясын калыптастыру.

3. Бiлiмдi жалпы жэне толык бакылау.

4. Оку ужымындаFы психологиялык жаFымды жаFдайдыц калыптасуы.

5. Окыту мен тэрбиенщ бiрлiгi.

6. Субъект-субъект1к карым-катынастыц жYзеге асуы.

Тэрбие куралдары- бул тулFаны калыптастыру кездерi, OFан жататындар:

- кернекiлiк,

- енер шы^армалары,

- Букаралык акпарат куралдары,

- интерактивт такта;

- компьютер

- ойын, оку, ецбек, т.б.

Модельдi жYзеге асыру кезецдерi:

I кезец. Дайындык кезецi. Зерттеу бойынша эдебиеттер оку

II кезец. Непзп кезец. Жобаларды жYзеге асыру

III кезец. ^орытынды кезец. Нэтижесiн шы^ару

Керкем ецбек пэнiнiц бiлiм беру YДерiсiнде улттык мэдени кундылыктарды окыту эдютемесшде арнайы жобалармен жумыс нэтижелi жумыстардыц бiрi болып табылады. Бшм алушылар казак халкыныц еткен емiрiнен емiршецдiгiмен танылып, уакыт сынынан CYрiнбей, осы кYнi кайта жацFырып жеткен зергерлш буйымдар мен киiм Yлгiлерiнiц, турмыстык заттардыц жасалу жолдарын, тэсшдерш мецгеруге YЙренедi. Осы орайда бул-улттык кундылыктар негiзiнде керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиенi жYзеге асырудыц жолдарыныц моделiн жэне колданылатын эдiстемелердi оку баFдарламасыныц кай белшнде енгiзуге болатынына токталайык. «Керкем ецбек» пэш бойынша оку баFдарламасыныц мазмуны материалдарды 5 ортак бiлiм беру баFыттары аркылы окып-YЙренудi карастырады: «Визуалды енер»; «Сэндш-колданбалы шы^армашылык»; «Дизайн жэне технология»; <^й мэдениетЪ» «Тамактану мэдениетi». «Визуалды енер» белiмiнiц мазмуны темендеп белiмшелердi: классикалык жэне заманауи енер; казакстандык суретшiлердiц шыFармашылыFы; бейнелеу енершщ жанрлары мен тYрлерi; сандык енер (фотосурет, анимация, медиа куралдар); бейнелеу (визуалды) енерiнiц керкем тэсшдерш керкемдiк

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

материалдар жэне техникалармен эксперименттеу белiмдерiн камтиды. Осы белiмдердi еткенде кундылыктарга непзделген жобалармен жумысты тиiмдi уйымдастыру кажет.

Шеберлiк пен икемдiлiктi талап ететш буйымдарды емiрге экелу Yшiн окушылар осы белiмдер бойынша сабакта арнайы жобалармен жумыс жасайды. Бул жумыстыц артыкшылыгы неде? Сабак барысында жоба жасауда окушы ез беттмен iздене отырып, езiне деген сенiмдiлiгiн арттырады. Сонымен бiрге, ез ойын анык жеткiзе бiлiп, дурыс шешiм кабылдауга, жеке тулга болып калыптасуга бешмделедьЯгни жауапкершiлiк кундылыктарын бойына сiцiредi. ¥лттык кундылыктар негiзiнде керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиенi жYзеге асырудыц окыту эдiстемесi- окушылардыц зерттеу жумысын уйымдастыру жэне жоба жумысын жасауга максатты эрi жYЙелi тYPде багыттау болып табылады. Бул жумыстар бшм алушылардыц оку мен тэрбиеде жет1спктерге жетуiне кеп эсер еттi.

¥лттык кундылыктар негiзiнде керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиеш жYзеге асырудыц жолдары бойынша модельдi керкем ецбек сабактарында енгiзгеннен кейiн келесi нэтижелерi кYтiледi:

Кол жетюзген оц нэтижелер Окытушы мен бшм алушылардыц б1рлескен жумысы калыптасты

1здешс, проблемалык ю- эрекеттердщ шеш1мш табуга бшм алушы талпыныс жасап нэтижеге жетуге тырысты

Бшмалушылардыц танымдык, шыгармашылык кабшеттершщ дамуына кол жетюзшд1

Кызыктыра отырып, балалардыц эстетикалык дамуына ыкпал етшд1

Бшм алушылар материалды сез1м мYшелерiмен гана кабылдамай, колмен жоба - туынды жасау аркылы мецгерд1

Окытуды бшм алушы ем1рмен жэне ецбепмен байланыстырды. Табыс кез1 екенше кездер1 жетп.

¥лттыц улт екенiн танытатын кундылыктары- оныц тiлi, дiлi, дш, салт-дэстYрi, эдет-гурпы. Халык аузында жYрген эрбiр макал-мэтелдiц немесе тыйымныц ез тэрбиелiк мэн-магынасы бар. Бiрак, казiргi жаhандану заманында бул кундылыктар ез багасын жогалтып, еткеншц еншiсiнде калып бара жатыр. Бул «Заманына карай адамы» дегеннiц эсерi болар.

Керкем ецбек сабактарын уйымдастыруда окушылардыц дYниетанымын кецейтетiн улттык кундылыктарга жататын кагидалар:

- Казакстандык патриотизм:

- Мэдени мура;

- Азаматтык жауапкершшк;

- Ынтымактастык;

- Касиет пен Курмет;

- Шынайылылык.

Осы багыттагы жумыстарда «Энерлiнiц ерiсi кец» «Отбасы- бакыт мекеш», «Жомарт жYрек», «Бiлiмдiнiц болашагы жаркын» такырыптарындагы тагы баска iс- шаралар уйымдастырылды.

Жогарыда усынылган МОДЕЛЬДЩ жацашылдыгы улттык кундылыктар непзшде керкем ецбек пэнiн окыту мен тэрбиеш жYзеге асырудыц жолдары бойынша психологиялык-педагогикалык жагдайлардыц аныкталуы:

Керкем ецбек пэшшц бiлiм беру YДерiсiнде улттык мэдени кундылыктарды окыту эдютемеа негiзiндегi МОДЕЛЬбiлiмге тартып, таныстырумен гана шектелмейд^ ол акикатка кезкарасты ашып, емiрдегi эсемдiктi дурыс сезiнудi, , кебшесе кундылыктарды тYЙсiнумен жэне шыгармашылыкпен байланысты iс-эрекеттi дамытуга мYмкiндiк береди

Керкем ецбек пэнiнiц бiлiм беру YДерiсiнде улттык мэдени кундылыктарды окыту эдютемеа негiзiндегi модель карапайымдылык пен табигилыкты жетiлдiруге эсер етедi.. Бул ец алдымен езiне талап коюшылык, езiнiц мiнезiне, iсiне, бiлiмiне сын кезiмен карай бiлу, езiн артык санамаушылык, жауапкершiлiкке. Бiлiм алушыны Казакстандык патриотизм

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

рухында тэрбилеу.

¥сыны1етан модельдi керкем ецбек сабактарында «Визуалды енер»; «Сэндш-колданбалы шы^армашылык»; «Дизайн жэне технология»; «Yй мэдениетЬ»; «Тамактану мэдениетЪ» «Визуалды енер» белiмдерiнде енгiзгеннен кейiн келесi керсеткiштер аныкталды: улттык кундылыктар негiзiнде керкем ецбек пэнш окыту мен тэрбиенi жузеге асырудыц жолдары бойынша окушылардыц бойында азаматтык, жауапкершiлiк, касиет пен курмет кундылыктары аныкталды.

Осы керсетiлген критерийлер бойынша Керкем ецбек сабактарында модельдi енпзгенге дейiн жэне кейiн алыетан алFашкы жэне соцFы сауалнаманыц корытындысында келесi нэтижелер керсетiлдi:

1. Азаматтык жауапкершшк кундылыFы бойынша 40 % тен 75 %-ке кетерiлген.

2. Ецбек ету кундылы^ы бойынша 55 % тен 78 %-ке кетершген.

3. Адамгершшк кундылыFы бойынша 37 % тен 55 %-ке кетершген

4. ¥лттык кундылык бойынша 67 % тен 80 %-ке кетершген.

Азаматтык, Ецбек ету Адамгершшк ¥лпык, жауапкершЫк кундышы^ы! кундыты^ы! кундымыщ кундыты^ы!

^ундылыктарды салыстырып карасак бiлiм алушылар улттык кундылыктарды алдыцFы орынFа коЙFанын керуге болады. Осы сауалнамада окушылардыц 90 пайызына жуыFы оц нэтиже керсеткен. Окушылардыц окуFа кызыFушылыFы арткан. Керкем ецбек сабактарында осы модельдi колдану балалардыц уакытын кызыкты жэне мазмунды iс-эрекеттермен толтырып, нэтижелi ю-эрекеттердщ кец мYмкiндiктерiне жол ашты. Эсемдшке KуштарлыFын дамытып, талFамFа, халык дэстYрiн курметтеуге тэрбиеледi.

ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:

1. Жэнiбеков 0. Кэсштш багдар. Алматы, «Санат», 1995.-15б.

2. Матаева С.Р., Жумабаева А.Т. Окушылардыц шыгармашылыгын графика енерi непзшде дамытудыц мацызы./Мектептегi технология. Технология в школе. 2009. №2-11б.

3. Байжттов Б. Казактыц керкем кэабг — Алматы, Казакстан. 1979. -87б.

4. Казактыц тэлiмдiк ой-пiкiр антологиясы. 2 том. Курастырган КЖарыкбаев, СДалиев, - Алматы, 1998.-73б.

5. Сейдiмбеков А. Кек байрак болса ураным. Ана тiлi. 1990.-25б.

6. Килпатрик У.Х. «Метод проектов. Применение целевой установки в педагогическом процессе» (1928) - цит. по «Педагогическая лоция. 2003/04 учебный год. Метод проектов в школе» / Спец. прилож. к журналу «Лицейское и гимназическое образование», вып. четвертый, 2003 - с. 6.

7. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования / под ред. Е С. Полат - М.:2000.

8. Пахомова Н.Ю. Проектное обучение - что это? // Методист, №1, 2004 - с. 42