CC BY
11
УДК 8т1 ББК 83.3(0)4
ПЛЙВЛНДИ МИРЗО Шехимов Иззатбек Толибович, мудири шуъбаи «Тарцума
ЦЛЛОЛИЛСИР БО ва тауияи осор»-и МД «Маркази илмии Камоли Хуцандй»
ШОИРОНИ МУОСИРИ ХУД (Тоцикистон, Хуцанд)
ЛИТЕРАТУРНАЯ Шехимов Иззатбек Толибович, заведующий отделом
СВЯЗЬ МИРЗО перевода и подготовки письменного наследия
ДЖАЛОЛИ АСИРА С Государственного учреждения «Научный центр имени
СОВРЕМЕННЫМИ ПОЭТАМИ Камоли Худжанди» (Таджикистан, Худжанд)
MIRZO JALOL Shekhemov Izzatbek Tolibovich, head of the department of ASIR^S LITERARY TIES translation and preparation of the written heritage under the WITH HIS CONTEMPORARY State Institution entitled "Scientific Center of Kamoli
POETS Khujandi" (Tajikistan, Khujand),
E-mail: [email protected]
Вожа^ои калиди: Мирзо Цалоли Асир, цавобия, цаммонанди, пайванди адаби, назира, адабиёти форсизабони Хцнд
Мацола ба баррасии масъалаи пайванди адабии ашъори Мирзо Цалоли Асир бо назми шоирони цамрузгораш бахшида шудааст. Цайд шудааст, ки Асир дар баробари шоири социбсабку мустацил буданаш ба ашъори шоирони муосираш таваццуц намуда, ба расми иродату эцтиром ё намоиши цунару табъ ашъори цамасрони хешро истицбол кардааст. Тазаккур меравад, ки Асир ба ашъори Вацшии Бофци, Назирии Нишопури, Фасеции Х^иравй, Соиби Табрези, Толиби Омули ва Калими Кошони таваццуци зиёд дошта, ба газалцои онцо назира гуфтааст, ки ин андеша бо асноди шеърии зиёд ба исбот расидаанд. Асир дар баробари шоири таъсирпазир будан, ба осори иддае аз цамасронаш таъсиргузор буда, суханварони бузурге чун Соиб, Калим, Толиб ба сабку тарзи сухани вай пайрави намудаанд.
Ключевые слова: Мирзо Джалоли Асир, ответ, сходство, литературная связь, поэтические ответы, персидская литература Индии
Статья посвящена проблеме литературной связи творчества Мирзо Джалоли Асира с произведениями поэтов-современников. Отмечается, что Асир, помимо того, что был талантливым и независимым поэтом, интересовался поэзией своих современников и писал поэтические ответы к их поэзии или в знак уважения, или с целью демонстрации своего поэтического мастерства. Подчеркивается, что Асир интересовался стихами Вахши Бафки, Назирии Нишапури, Фасехи Хирави, Соиба Табрези, Толиба Омули и Калима Кошани и под их влиянием написал поэтичееские ответы. Автор статьи доказывает свою точку зрения многими поэтическими примерами. Указывается, что Асир был весьма авторитетным поэтом, повлиявшим на произведения некоторых его современников и великих поэтов, таких как Соиб, Калим и Толиб, которые подражали и следовали его стилю.
Key words: Mirzo Jalol Ashir, response, resemblance, literary ties, poetry response, Persian literature in India
The article dwells on the problem concerning Mirzo Jalol Ashir\s literary ties with his contemporary poetsл poems. It is underscored that Asir, in addition to be a talented and independent poet he was interested in his contemporary poetsл poetry and wrote poetic responses to their poetry as a sign of respect or his poetic skill demonstration. The author of the article lays an emphasis upon the idea that Asir was interested in the following poetsл poetry, they were Vakhshi Bafki, Naziriya Nishapuri, Fasehi Hiravi, Soib Tabrezi, Tolib Omuli and Kalim Koshoni and wrote poetic responses under their impact. Adducing many poetic examples the author of the article proves his point of view. Into the bargain, Asir was an influential poet who swayed over some of his contemporariesл works, and great poets such as Soib, Kalim, and Tolib imitated and followed his style.
Мирзо Ч,алоли Асир аз намоёнтарин чех,рах,ои адабии Исфах,он ва аз зумраи шоиронест, ки дар сайри такомули шеъри садаи XVII накши мух,имеро бозида, бо газалцои дилошубаш дар таърихи адабиёти форсй шудрат ёфтааст.
Ошной бо ашъори Мирзо Чдлоли Асир гувохй аз он медихдд, ки шоири номбурда бо пайрохди хосе ба майдони сухан кадам них,одааст. Faзaлx,ои у саршор аз маонии рангин ва хаёлоти бикру тасовири нотакроранд. Дар ин навиштаи мухтасар кушиш бар он меравад, ки шеъри Мирзо Ч,алоли Асир бо робита бар ашъори хдмасрон ва хдмсабконаш баррасй шавад ва бад-ин васила макоми у дар тахдввулу такомули шеъри форсй муайян гардад.
Яке аз хасоиси умдаи сабки хиндй назирасароист ва Мирзо Ч,алоли Асир кушидааст, то хунари худро дар раванди адабии давр ва назирасарой бисанчад.
Маънии «назира» дар истилох ба таври хулоса ин аст, ки шоире шеъри суханвари дигарро дар хамон вазну радиф ва кофия таклид кунад. Максад аз ин амал он буда, ки шоир кудрату тавоноии суханварашро худро нишон дихад ва аз шеъри пайравишуда бояд шеъри баландтару бехтар бисарояд.
Назирасарой дар адабиёти форсй собикаи дерин дорад ва шоирон хануз аз замонхои хеле пеш аз сабки хиндй ба расми иродату эхтиром ё барои табъозмой, шеъри суханварони бузургро истикбол мекардаанд. «Назира»-ро «чавоб», «истикбол», «татаббуъ», «иктифо» ва «иктибос» низ гуфтаанд, вале баъзе аз хусусиятхои ин навъ ашъор аз хам фарк дорад, ки баррасии ин масъала мачоли дигареро такозо менамояд.
Сирус Шамисо дар асари худ «Сайри газал дар шеъри форсй» ишора дорад, ки назирасарой дар сабки хиндй бисёр ривоч доштааст (12, 215-216). Ба кавли Забехуллох Сафо аз шоирони ин давра камтар касеро метавон ёфт, ки дар ин рох кадаме барнадоштаву чанд шеър аз устодони маъруфи гузаштаву муосирро барои чавоб гуфтан интихоб накарда бошад (8, 549).
Аммо як тафовути «назира» дар сабки хиндй дар он аст, ки шоирон дар ашъори назиравии худ бештар ба чанбахои хунарй ва забонй ахамият медоданд. Аз ин хотир, баррасии хаммонандихои ашъори шуарои сабки хиндй, ба вижа Мирзо Ч,алоли Асир бо мухимтарин ва машхуртарин шоирони ин сабк дар алохидагй мувофики максад хохад буд.
Мирзо Ч,алоли Асир ва Вахшии БофкП. Вахшии Бофкй (1532-1587) дар катори шоироне карор дорад, ки барои ривочи сабки хиндй сахми арзанда гузоштаанд. Олимону мухаккикон Вахширо аз бониёни тарзи «восухт»(2, 43) («восухт» - яке аз намудхои шеъри лирикии пурсузу гудоз, ки дар он шоири ошик аз бевафоии ёр шикоят карда, бо газаб изхори тарки ишки у мекунад, медонанд (Ш.И.). Ашъори Вахширо метавон аз бехтарин намунахои ашъори ошикона дар шеъри форсй ном бурд. Зеро нихояти кудрати шоир дар баёни дилбохтагй ва холатхои дилдодагии худ ва низ тавзехи мочарое, ки миёни у ва маъшук буда, ба кор рафтааст. Инчунин, дар ашъори Вахшй таркиботи арабй ва вожахои душвор камтар ба назар мерасад. Бо вучуди ин, дар газалиёти Мирзо Ч,алоли Асир ва Вахшии Бофкй ба хаммонандихои зиёде метавон ру ба ру шуд. Барои намуна як газали мушобехи ин ду шоирро руи сахфа меорем:
Газали Вахшии Бофкй:
Аз он тар шуд ба хуни дида домоне, ки ман дорам, Ки бо тардоманон ёр аст цононе, ки ман дорам. Агар бо ман чунин монад парешонихтилоти ман, Аз ин бадтар шавад уоли парешоне, ки ман дорам. Зи мардум гарчи мепушам хароши синаи худро, Вале пайдост аз чоки гиребоне, ки ман дорам. Кашам то кай гами уицрон, ацал, гу, цасди цонам кун, Намеарзад ба чандин дарди сар цоне, ки ман дорам. Мапурс аз ман, ки вайрон аз чй шуд гамхонаат, Ваушй, Цауон вайрон кунад ин чашми гирёне, ки ман дорам (1, 290).
Faзaли Вахшй монанди соири газалиёти у ошикона, сода ва пурсузу гудоз аст. Сухтан аз махсусиятхои ишки Вахшй аст ва дар ин газал ба шиква аз маъшуки заминй пардохтааст ва сифоте чун хамнишинй бо тардоманон парешонихтилотиву бевафоиро ба маъшуки худ нисбат додааст. У дар аксар газалиёти худ аз бевафоиву бетаваччухии маъшук менолад ва вайро аз хамсухбатй бо ракибон бархазар медонад. Аз нишонахои восухт дар ин газал: «тардоман хондани хамсухбатони маъшук» ва «ба танг омадан аз гами хичрони уст», то чое, ки маргро бар «дарди сари ишк» тарчех медихад.
Асир бо хдмин вазну кофияву радиф газале дорад, ки ин аст:
Намегунцад ба маушар фавци исёне, ки ман дорам, Ацал шармандагиуо дорад аз цоне, ки ман дорам. Нигау дорад Худо аз чашми бад, аз чашми хубаш уам, Камондорофате, баргаштамижгоне, ки ман дорам. Маро дарди ту месозад ба ойине, ки мебояд, Бисузад рузгор аз дарди пинуоне, ки ман дорам. Намепурсй, намехонй, намецуйй, намеойй, Куцо донистай уоли парешоне, ки ман дорам. Намедонам, чй хоуад дод дар маушар цавоби ман, Ситамгар, аввалу охир пушаймоне, ки ман дорам (5, 367).
Fa3am Мирзо Ч,алоли Асир низ ошикона аст. Х,арчанд, байти аввал ахлокй ба назар мерасад, абёти дигари он ошикона буда, аз ин чихат ба газали Вахшй аз нигохи маъно наздик мебошад. Бештари газалиёти Асир газалхои ошиконаанд, аммо аксар мушкилфахманд суруда шудаанд. Аммо ин газал аз зумраи газалхои содаву равони уст. Чун дар ин газал хаёлбандихову таркибхои мачозй ва истиорахои душвори у камтар ба назар мерасад. Забону баёни у соддаву мучаз буда, дар ин газал мачозу истиора нисбат бар дигар газалхояш камтар корбаст гардидааст. Ба гумони голиб, бо ин чавобия Асир мехост, ба газали Вахщй ва шеваи у наздик шавад. Парешонхолии шоир, ху гирифтан бо гами маъшук ва ситамгариву бетаваччухии маъшук мазмунхои муштарак бо газали Вахшй доранд.
Баррасихо нишон дод, ки дар «Девон»-и хар ду шоири мавриди назар газалхои зиёде мавчуданд, ки аз нигохи вазн, кофия, радиф ва баъзан маъно якхелаанд. Масалан: Ба^шй;
Бори фироц бастаму цуз пои хешро, Кардам видоъ цумлаи аъзои хешро (1, 39).
Асир:
Дар дил гудохтем таманнои хешро, Шояд, ки нола гарм кунад цои хешро (5, 15).
Вахшй:
Бар сар нагашт дар таби гам уеч кас маро,
Цуз дуди дил, ки баст нафас бар нафас маро (1, 41).
Асир:
Шуд завци хоксории аввал уавас маро, Берун кашид цазбаи дом аз цафас маро (5, 23).
Ин намунахо гувох бар онанд, ки муколамаву равобити адабии ин ду суханвар баркарор буда, Асир забону баёни шево ва малехи Вахширо дар ашъори худ идомат додааст.
Мирзо Ч,алоли Асир ва Назирии Нишопурй. Назирии Нишопурй (ваф. 1023/1614) аз шоирони нозукхаёл ва пешрав дар тарзи тоза буда, муддати сиву як сол дар мамлакати Х,инд икомат доштааст. Истифодаи кофияхои душвору камистеъмол аз вижагихои хоси забони шеъри Назирии Нишопурй мебошад (7, 23).
Мирзо Ч,алоли Асир худро «гуломи табъ»-у «хичлатзада»-и Назириву Зухурй медонист, ки гуфта:
Fуломи табъи Назири шавам, Асир, ки гуфт:
«Маро ба содадилиуои ман тавон бахшид» (5, 273). ***
Хицил азрууи Назириву Зууурист, Асир, Чи намоед бар оташнафасон оуани мо?! (5,53).
Ё ин ки Асир дар байте газали худро дар назди газали Назирй хеч ва боиси шармандагй мехонад:
Кард ин газалсарои, шарманда шуд Асират, Хамчашмии Назири уадди башар набошад (5, 135).
Ин чо чанд намуна аз чавобияхои Назириву Асир зикр мегарданд: Назирй:
Асир:
Назирй:
Асир:
Назирй:
Асир:
Хар аламе, ки саъбтар рузии ошицон шавад, Туъма зи устухон сазад уавсалаи уумойро (7, 34).
Марди рауи таваккали, аз паи орзу марав, Хирс ба доми устухон сайд кунад уумойро (5, 33).
Асли мо об зи сарчашмаи тауциц хурад, Гули таслиму ризо оварад андешаи мо (7, 32).
Сухт дар пардаи дил хуни таманнову уануз, Сабза рангин дамад аз гулшани андешаи мо (5, 51).
Мо чу сел ин хор аз аввал ба пушти по задем,
Хайма уамчун гул зи мауди гунча бар сауро задем (7, 232).
Чун таваккал уар куцо рафтем, истигно задем, Хар чиро дидем, уамчун сел пушти по задем (5, 383).
Намунадои дар боло овардашуда собит менамоянд, ки Асир ба ашъори Назирй таваччуди хосе дошта, бо у саб^ати зедниву андеша намуда, назирадои хубе ба шеъри у нигоштааст.
Мирзо Ч,алоли Асир ва Фасехии ^иравй. Фасеции Х,иравй (1579-1639) аз шоирони машхури сабки хиндй аст. Муаллифони тазкирахо Асирро дар шеъру шоирй шогирди Фасехии Х,иравй донистаанд. Фасехй яке аз устодони Нозими Х,иравй ва Волехи Х,иравй низ будааст. Асир дар газалиёташ чанд байтеро дар ситоиши устодаш Фасехй нигоштааст. Аз чумла: Онон, ки масти файзи бауоранд чун Асир,
Тауцуръае зи базми Фасехй чашидаанд (5, 260). ***
Нащате аз чамани файзи Фасеуист, Асир, Ки зи уар замзама гулзор мацоле дорад (5, 281).
Албатта, шеъри Фасехй ба пояи сарояндагони дарачаи аввали сабки хиндй намерасад, аммо хунари шоириву ихотаи парвариши мазмунхо дар ашъори у ба касрат дучор омадан мумкин аст. Бархе аз мухаккикон заъфи шеъри уро танхо дар такрори кофия медонанд (3, 30-31). Баъзеи дигар бар ин акидаанд, ки такрори кофия аз махсусиятхои шеъри Фасехй аст (3, 3).
Мирзо Ч,алоли Асир дар вазн, кофия, радиф ва баъзан дар маъно ба Фасехй пайравй кардааст, ки ин чо бо овардани чанд мисол иктифо мекунем:
Фасехй:
То уарфи дили реш, Фасехй, ба ту гуфтем, Хуноби алам мечакад аз уар нафаси мо (3, 3).
Асир:
Оина шавад дуди чароги нафаси мо, Хуршед бувад сояи хори уаваси мо (5, 42).
Фасехй:
Хар цатра хун, ки аз нафаси булбулон чакад, Бар хок норасида гуле тозаву тар аст (3, 21).
Асир:
Мавци ицобат аз дили мо цуш мезанад, Сарчашмаи цабули дуо дидаи тар аст (5, 91).
Фасехй:
Кай зи мотамхонаи мо дуди афгон барнахост,
Кай гам аз болини мо бо чашми гирён барнахост?!(6,24)
Асир:
Нола аз дил бехаёли гулизоре барнахост,
Дар гулистон то гуле наншаст, хоре барнахост (1,123).
Тааммул дар девони ин ду шоир гувод бар он аст, ки Асир аз назми Фасед илдом гирифта, аз он бадрачуидои судманде намудааст.
Мирзо Ч,алоли Асир ва Соиби Табрезй. Соиби Табрезй низ аз шоирони бузурги давраи Сафавй (асри XVII) ва аз зумраи бузургмардонест, ки дар кори шеъру хунар назир надошта, дар байни ахли илму адаб бо номи «куллаи сабки хиндй» шухрат дорад. Адабиётшиносон Соибро дар хунари газалсарой мумтозу бехтарин медонанд. Тазкиранигорон ашъори уро байни 60 хазор то 300 хазор байт ё болотар гуфтаанд (10, 5). Дар газалхои Соиби Табрезй хаёлпардозиро бо зарофатхо ва латофатхои шоирона бисёр вохурдан мумкин аст.
Мирзо Ч,алоли Асир ва Соиб, бино ба далоиле, ки дар ашъорашон аст, ба шеъри хамдигар таваччух доштаву якдигарро бо эхтиром ёд намудаанд. Дар мавриди ахамият ва чойгохи Мирзо Ч,алоли Асир, Соиб мегуяд:
Хушо касе, ки чу Соиб зи соуибони сухан, Татаббуи сухани Мирзо Цалол кунад (5, 53).
Ё ин ки:
Гул аз гулшан, гууар аз баур хезад, Соиб аз Эрон, Асири бедил аз файзи дуои дустон хезад (5, 34).
Мирзо Ч,алоли Асир низ дар васфи Соиб чунин гуфтааст: Бо вуцуди он, ки устодам Фасеуй буд, Асир, Мисраи Соиб тавонад, як китоби ман шавад (5, 287).
Ч,ои дигаре фармуда:
Шеъре бигу, Асир, ки Соиб кунад писанд,
Тутй ба Хинд, мавц ба Уммон чй мебарй?! (5, 728).
Аз ин чост, ки дар байни шоироне, ки дар ахди Асир зистаанд, хаммонандии газалиёт бештар дар «Девон»-и Асиру Соиб дида мешавад. Соиб чанд газал бо хамон вазну кофияву радиф (дар сурати мураддаф будани газал) суруда ва дар поён ба номи Асир ишора кардааст. Масалан, газали:
Тарзабони маъдани зангор месозад маро, Хомуши оинаи асрор месозад маро(11,29)
- ро ба газали Асир, ки бо матлаи:
Бода чун зур оварад, уушёр месозад маро, Хоб чун гардад гарон, бедор месозад маро(1,45)
- суруда ва дар байти поёнй ба номи Асир ва истикболи худ аз вай хам ишора кардааст:
Ин цавоби он газал, Соиб, ки мегуяд Асир:
«Хоб чун гардад гарон, бедор месозад маро» (11, 46).
Ин порчахои шеърй далолат бар он мекунад, ки Мирзо Ч,алоли Асир дар пешрафти шеъри замони худ сахми босазое дошта, макоми баландро дар байни шоирони хамасраш касб карда будааст. У дар газалаш ба таъсирпазирии худ аз Соиб ишора кардааст. Мухаккики эронй Нушофарини Калонтар зикр мекунад, ки Соиб дар чор газал ба номи Асир ва истикбол аз шеъри у сарехан ишора кардааст, ки мо танхо ду газалхои истикболшударо дар девони Асир мушохида намудем. Баррасиву мукобалаи девони ашъори суханварони мазкур собит сохт, ки Асир ва Соиб 213 газали муштарак дар як вазну радиф ва кофия доштаанд, ки ин чо чанде аз ин газалиёт бидуни тавзех ёд мешаванд:
Соиб:
Метаровад маи гулгун зи рагу решаи мо,
Пеши хум гардани худ хам накунад шишаи мо (11, 185).
Асир:
Шиша бар хора ба сад ранг задан пешаи мо, Бесутун маъдани алмосу цигар тешаи мо (5, 51).
Соиб:
Хар ницоби руи цононро ницоби дигар аст,
Хар уицоберо, ки тай карди, уицоби дигар аст (11,35).
Асир:
Хар нафас цузви парешони китоби дигар аст, Хар хароши сина байти интихоби дигар аст (5, 35).
Соиб:
Нест як тан дар цауон гуё, агар гуё дил аст,
Чашми бино пардаи хоб аст, агар бино дил аст (11, 35).
Асир:
Не уамин нацши паи шавци цунунпаймо дил аст, Шабнами хоре, ки мебини дар ин сауро, дил аст (5, 35).
Соиб:
Аз назаруо дарду доги ишц пинуон хуштар аст, Цои ин гулуои хушбу дар гиребон хуштар аст (11, 35).
Асир:
Гар ба даст ояд гули дог аз гиребон, хуштар аст, Бархурад гар захми носур, аз намакдон хуштар аст (5, 36).
Х,амчунин, ба газалхои «Ч,ои гам холй бувад, то согари сахбо пур аст...», «Шахрари парвонаи моро чило дар оташ аст...», «Дашноми ёр чони дигар медихад маро...» ва дигар газалхои Соиб, Асир бо газалхои «Баски аз рашки сиришкам хотири дарё пур аст...», «Сокй хамин на аз ту дили мо дар оташ аст...», «Лаълат зи чом ширу шакар медихад маро...» чавоб гуфтааст.
Хдрчанд дар абёт ва газалхои фавкуззикр бисёр шабохатхо ва тафовутхо дида мешаванд, нуктаи кобили таваччух ин аст, ки шоирон хамеша дар чахони андеша ва диди хоси худ бокй мондаанд. Аз ин лихоз, ашъоре, ки дар боло зикр ёфтаанд ва чандин мисолхои дигари девони ду шоири мавриди тахкик бо вучуди хамбастагихои зебо доштан, боз хам бинишу ковиши вижаи гуяндаро талаккй мекунанд.
Метавон аз ашъори ин ду суханвар фаровон санадхоеро овард, ки дар онхо хаммонандии вазну кофия, радиф ва маъно бошад. Аз сабаби он, ки ду шоири мазбур дар як давра кору фаъолият кардаанд, наметавон тарчех дод, ки кадоме аз эшон пайрави дигаре будааст. Факат мушохида мешавад, ки шоирон ба сабку салика ва хунари шоирии якдигар бахои баланд дода, дар пайравии хам ашъоре чолиб ва дилнишин сурудаанд.
Мирзо Ч,алоли Асир ва Толиби Омулй. Толиби Омулй (1579-1626) аз тавонотарин суханварони номии сабки хиндист ва бо ташбехоту истиороти нодир махорати суханвариашро дар шеъри сабки хиндй нишон додааст. У аз чумлаи шоироне махсуб меёбад, ки сафари ^индустон кард ва дар он диёр маскан гузид (2, 2). Толиби Омулй ва Мирзо Ч,алоли Асир ба шеъри хамдигар чавобияхои бисёре навиштаанд, ки чанд намунае барои мисол арза мегардад:
Толиб:
Ба тан буё кунад гулуои тасвири ниуолиро,
Ба по дар цунбиш орад хуфтагони нацши цолиро(8, 226).
Асир:
Цавоб аз худ равад чун бар забон орй суолеро, Шунидан маув гардад, гар ба кас гуй хаёлеро (1, 53).
Толиб:
Дидамаш маст ба рухсора парешон мууо, Гирау аз зулф гушода, зада бар абрууо (8, 230).
Асир:
Кцблаи олами майхона хами абрууо, Гардиши наргисимастонарами оуууо(1, 75).
Толиб:
То кай зи бими хуи ту дуздам нигоуро, Дар синаи нафас шиканам тири оуро(8, 231).
Асир:
Рухсати куштанам бидеу наргиси камнигоуро, Ёмакун ошнои дил гармии гоу - гоуро(1, 48).
Толиб:
Ба ашк аз чеура шустам душ ранги заъфарониро, Либос аз шабнами гул духтам барги хазониро(8, 233).
Асир:
Ба пирй бозгаште уаст лозим уар цавониро, Хисоби хори хушке нест тири бекамониро(1, 69).
Толиб:
Аз тоци дил фитода уавову уавас маро,
Акнун чй гул ба чашми таманно, чй хас маро?! (8, 239).
Асир:
Шуд завци хоксории аввал уавас маро, Берун кашид цазбаи дом аз цафас маро(1, 38). Мирзо Ч,алоли Асир ва Калими Кошонй. Калими Кошонй (ваф. 1075/1664) шоири маъруфи ахди сафавй буда, дар радифи бехтарин суханварони сабки хиндй карор дорад. У дар ашъораш танхо ^удсии Машхадй, Мирчумлаи Шахристонй ва Мирзо Ч,алоли Асирро сутудааст (4, 1). Ин ду шоири мавриди зикр ба хамдигар иродат доштанд. Калим дар махфилхои шеърии Асир иштирок мекард ва бо у табъозмой менамуд. Калими Кошонй дар шеъраш Асирро чунин ёд намудааст:
Мирзои мо Цалолиддин бас аст, Аз сухансанцон талабкори сухан. Ростии табъаш устоди ман аст, Кац ниуам бар фарц дастори сухан (5,13). Кофист, ки чанд монандихои ашъори ин ду шоирро руи когаз биёварем:
Асир:
Калим:
Асир: Калим:
Ба дил аз рашки гайрам нест дигар уайрате боци, Ки аз ботин шикаст оинаро санги мазори ман (5, 394).
Гарм аст баски турбатам аз сузи дил, Калим, Шамъ аз дусар гудохта шуд бар мазори ман (4, 18).
Чи дарди сар диуам девонагй бо сахтцониро, Гурураш таъни улфат мезанад Ширину Лайлиро (5, 35).
Аз он чашме, ки медонад забони безабониро, Накуён ёд мегиранд тарзи нуктадониро(4,24).
Аз далелхои боло равшан мешавад, ки Мирзо Ч,алоли Асир дар байни шоирони хамрузгори худ макоми баландеро сазовор аст. Илова бар ин, теъдоди зиёде аз шоирони муосири Асир, монанди ^осими Девонаи Машхадй, Шавкати Бухорой, Faнии Кашмирй, Носиралии Сархиндй сухани уро тазмину истикбол кардаанд.
Х,амин тавр, баррасии матолиби мазкур моро ба чунин хулосахо рахнамун месозад:
1. Мирзо Ч,алоли Асир дар навгуй ва офаридани мазмуну маониии дакику мармуз муваффак ва дастболо буд ва ин салосату балогат ва асолати хунарии шоир хоху нохох таъсиргузори дилу эхсос ва аклу хирад буд, ки гохо гайриихтиёр хам шоирони мобаъд ба шеваи у месуруданд.
2. Шеъри Мирзо Ч,алоли Асир бо он, ки дар бисёр чихат нав аст, бунёди асл бар шеъри пешин, бахусус, шуарои машхури сабки хдндй, монанди Вахшии Бофкй, Назирии Нишопурй, Фасехди Х,иравй, Соиби Табрезй, Калими Кошонй ва дигарон дорад. Ин робитаи фикриву эчодии Асир бо шуарои пешкадам хокй аз он аст, ки у барои хамачихата такмил ёфтани андеша ва хамчунин, ташаккули хунари шоирй аз чараёни шеърии муосири худ низ бебахра набудааст.
3. Асир на танхо шоири таъсирпазир, балки таъсиргузор низ будааст ва шоирони бузурге, амсоли Соиби Табрезй, Калими Кошонй ва Толиби Омулй бар шеъру суханаш арч гузошта, ба сабку саликаи у пайравй низ менамуданд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Асир, Мирзо Ч,алол. Девони газалиёти Мирзо Ч,алоли Асир / Ба кушиши Гуломхусайн Шарифии Вилдонй. - Техрон: Интишороти Мероси мактуб, 2005. - 763 с.
2. Асир, Мирзо Ч,алол. Куллиёт. - Лакхнав, 1297. - 500 с.
3. Асъадй, Марямуссодот. Ч,онмояхои дард дар шеъри Калими Кошонй // Номаи порсй. -№53. - Техрон, 1389. - С.168-183.
4. Бофкй, Вахшии. Девон / Бо мукаддимаи Саид Нафисй. - Техрон, 1392. - 540 с.
5. Ганипур, Ахмад. Сабки хиндй ва муддаиёни пешвоии он // Фаслномаи пажухишхои адабй.
- №20. - Техрон, 1387. - С.43-60.
6. Дехконй, Мухаммад. Шоири шуълахо // Нашрияи Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонии Донишгохи Табрез. - Табрез, 1382. - С.81-114.
7. Нишопурй, Назирии. Девон /Тасхеху таъликоти Мухаммадризо Тохирй. - Техрон, 1379. - 676 с.
8. Омулй, Толиб. Куллиёти ашъор / Ба эхтимому тасхех ва тахшияи Тохирй Шихоб. -Техрон, 1346. - 1146 с.
9. Сафо, Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон/З.Сафо. - Ч,.2. - Техрон, 1369. - 538 с.
10. Сафо, Забехуллох. Ганчи сухан/З.Сафо. - Техрон: Интишороти Донишгохи Техрон, 1920. - 355 с.
11.Табрезй, Соиб. Девони газалиёт / Тасхехи Мумтоз Х,асан. - Техрон, 2005. - 354 с.
12.Табрезй, Соиб. Мунтахабот / Мураттибон З.Ахрорй ва Л.Шералй.-Душанбе, 1980. - 543 с.
13.Шамисо, Сирус. Сайри газал дар шеъри форсй/С.Шамисо. - Техрон, 1370. - 145 с.
REFERENCES:
1. Asir, Mirzo Jalol. Mirzo Jaloli Asir's Collection of Compositions / under the editorship of Ghulomhusayn Vildoni. - Tehran; Theory; Heritage of Letter, 2005. - 763 p.
2. Asir, Mirzo Jalol. Collection of Compositions. - Lacuna, 1297. - 500 p.
3. As'adi, Maryamussodot. Ulcers of Pain in Kalimi Koshoni's Poetry // Porsi Notes. - No. 53. -Tehran, 1389. - P. 168-183.
4. Bofqi, Vahshii. Collection of Compositions / the author of introduction; Said Nafisi. - Tehran, 1392. - 540 p.
5. Ghanipur, Ahmad. The Indian Style and its Representatives // Quantum of Literary Researches.
- №20. - Tehran, 1387. - P. 43-60.
6. Dehkoni, Muhammad. Poet of Lights // Edition of the Institute of literature and humanities under Tabriz University. - Tabriz, 1382. - P. 81-114.
7. Nishopuri, Nazirii. Collection of Compositions / enlarged and revised by Muhammadrizo Tohiri.
- Tehran, 1379. - 676 p.
8. Omuli, Tolib. Collection of Poetry /under the editorship of Tohiri Shihob. -Tehran, 1346.-1146 p.
9. Safo, Zabehulloh. The History of Literature in Iran. - V. 2. - Tehran, 1369. - 538 p.
10. Safo, Zabehulloh. The Treasure of Speech. - Tehran; Tehran University publishing-house, 1920. - 355 p.
11.Tabrizi, Soib. Collection of Compositions / under the editorship of Mumtoz Hasan. - Tehran, 2005. - 354 p.
12.Tabrizi, Soib. Selected Works / compilers; Z.Ahrori & L.Sherali. - Dushanbe, 1980. - 543 p. 13.Shamiso, Sirus. Essay on Ghazal in Persian Poem. - Tehran, 1370. - 145 p.
