CC BY
58
Холаев Файзулло,-
номзади илмтои филология, дотсент, мудири шуъбаи назорати ДД^БСТ НАСРИ ЛИРИК1 ВА ШЕВА&ОИ ШИНОХТИ ОН
Адабиёти форсу толик дар шама давру замон ба арзишшои шунар!, ланбашои эшсос! ва тахаюл! такя мекунад ва аз ин лода макому арзиши хешро ташаввул мебахшад. Нигоше шитобзада ба таърихи шазорсолаи насри классикии форсу толик кофист, ки мо ба ин тамоюлшои пешрафтаи наср муволеш шавем ва шам бозтобу накши оншоро дар ташаккули осори мансур бубинем. Дар ин замина баробари бозгуии макоми арзишшои шунариву фикр! ва тахайюли нависанда усули баён ва корбанд! аз аносири баёнгари эшсос низ лойгоши хоса дармеёбад, ки барои ифодаи он донишмандон ва мушаккикон назароти лудогона иброз кардаанд.
Мусаллам аст, ки дар адабиёти шазорсолаи мо вокеагу! ва баёни моларошои лудогонаи ишк!, илтимо!, ахлокиву фикр! нуфузи зиёде дошт ва дар робита ба ин анвои мухталифи наср, чун насри мавзун, мурсал ва аз назари муштаво насри баде!, ривоят!, фалсаф!, суфия ва амсоли ин руи кор омаданд, ки дар таълифоти олимоне чун Сируси Шамисо, йусайни Размлу, йусайни Хатиб!, Мансури Растагор, Худо! Шарифов, Носирлон Салимов ва дигарон ба шоистаг! ташкик шудаанд. Аммо дар радифи чунин равишшои бозшинос! ва усулшои дастабандии наср мушаххас мешавад, ки вобаста ба шолоту рушия ва хислатшои кашрамонон, шинохти манозири табиат, ифшои рози дарун!, тафсири лашоншиносии инсон! ва шевашои ба ин монанди арзишшои хосаи шунар! дар наср падид меояд. йарчанд ин шолатшо бо ланбашои шунар! мувофикат мекунанд, зери шолат ва эшсоси кашрамон ё худи муаллиф мондани баёни лирик! тадкики лудогонаро такозо менамояд. Пас, суоле пеш меояд, ки оё барои ифодаи мазмун ва мундарилаи шамин шолат мафшуми куллие вулуд дорад, ё онро таншо чун як василаи шунарии наср метавон маънидод кард? Албатта, дар адабиётшиносии муосир ба таври кулл! онро лирика ва осори мабн! бар ин шеваи таълифро осори лирик! гуфтаанд. Ба таъбири дигар, дар адабиётшиносии муосир мафшуми лирикаро пеш аз шама барои ифодаи шамин матолиб истифода кардаанд. Аз лумла, ин маъниро метавон дар нисбати осори мансур низ ба кор гирифт, зеро шангоми таваллуш ба асолати шинохти мафшум ва мошияти лирика ва жанршои лирик! ин истилош дар нисбати осори манзум ба кор гирифта шудааст. Ба ин маън!, дар таснифоти адабиётшиносон бештар ланбашои лирикии газал, маснав!, рубо!, китъа ва монанди ин таъкид шудааст. Аммо аз назари дигар дар пажушишоти солшои охир дар робита ба шеър санъати шисомез! низ корбанд! мешавад, ки он дар заминаи ба шам якло шудан ё шулул ёфтани ду ё зиёда шавоси инсон! дар шеър падид меояд ва фикр мекунем, ки дар шинохти аслу мошияти осоре, ки бунёдаш бар пояи эшсос карор дорад ва оншоро осори лирик! шисобидан имкон дорад, ин матлаб низ бояд ба эътибор гирифта шавад.
Пас, вакте сyхан дар бораи худи мафшyми насри лирикЇ ва заминашои пайдоиши он меравад, пеш аз шама зарyр аст, ки мошият ва мазмyни истилошии онро тавзеш бидишем. Дар адабиётшиносии толик мафшyми «насри лирикЇ» ба сифати анвои адабї машсyли назари мактаби накду адабиётшиносии замони шеравї машсyб мешавад. Aдабиётшинос Aтахон Сайфyллоев дар рисолаи «йаким Карим» ба таври мyхтасар ба сайри таърихии мафшyми насри лирикЇ дар адабиётшиносии толик назар афканда менависад: «Дар адабиёти муосир насри лирикЇ кай пайдо шудааст? Баъзешо акида доранд, ки аз нимаи дуюми солшои 50 - ум ба вулуд омадааст. A.Огнев фикри мазкурро ба зери танкид гирифта, иддаое пеш меронад, ки насри лирикЇ дар адабиёти давраи Ланги Бузурги Ватанї ва дар дашсолаи баъди он шам вулуд дошт. Aндешаи мушаккик чандон сашеш нест. Насри лирикЇ дар адабиёти муосир аз шикояшои М. Горкий огоз ёфтаанд. Дар солшои 20-ум ва 30-юм бошад, онро М.Зощенко ривол дод». (1, 134)
Мусалламан манзур аз адабиёти муосир дар ин бозлустшои Aтахон Сайфуллоев адабиёти тамоми халкшои собик шyравї аст, ки дар он айём мешвари ягона дошт ва фосилаи наздик ба шафтод сол муштаракан инкишоф пазируфтааст. Aммо башси пайдоиши ин навъи наср дар адабиёти толик дар контексти маколашои адабиётшинос чунин тавзеш ёфтааст: «Дар таърихи адабиёти муосири толик аввалин аломатшои насри лирикЇ дар элодиёти устод Aйнї аз солшои бистум падид омада буданд. Элодиёти йаким Карим дар солшои сиюм ба насри лирикии толик шукуки шашрвандї дод. Дар адабиётшиносии мо шикояи y “Маршабо, башор!”-ро (1936) намунаи дурахшони насри лирикЇ донистаанд. (1, 134)
Дар маколаи дигари худ ин адабиётшинос таъкид мекунад, ки ба луз шикояти «Маршабо, башор» ба калами ин нависанда шикояву новеллашои дигари лирикЇ низ мансубанд, ки ин амр аз риволи насри лирикЇ дар элодиёти йаким Карим дарак медишад. Вобаста ба идомаи суннатшои корбандии услуби лирикЇ дар наср бошад, Aтахон Сайфуллоев чунин менависад: «Баъд ин услубро (манзур услуби лирикЇ- Ф.Х.) Л.ИкромЇ, П. Толис, A. Шукушї, Ф. Мушаммадиев ривол додаанд. йоло насри лирикии мо аз чашмаи илшоми A. Башорї, Ю. Aкобиров, Сорбон ва Саттор Турсун об мехyрад» (1, 117).
Ба ин тарик, истилоши насри лирикЇ бештар дар адабиётшиносии даврони шyравї ба кор гирифта мешуд, аммо баъдтар дар канори ин мафшум ба иллати нуфузи ланбашои шунарї дар насри муосири толикї истилоши “насри шоирона” шам мавриди истифода карор гирифт. Мушимтарин падида дар ин замина ба миён омадани ташкикоти профессор A. Сайфуллоев «Насри шоиронаи Гулназар» аст, ки ба мавлудияти ин навъи наср дар ташкикоти адабиётшиносони толик ишорат мекунад. Дар чашмандози академик Мушаммадлон Шакурї низ истилоши насри шоиронаро дар нисбати осори нависандаи русзабони толик Темур Зулфикоров мавриди истифода карор гирифтааст (2, 431).
йарчанд “насри шоирона”-ро бо “насри лирикЇ” як чиз нестанд ва шабошату тафовутшои ин мафошим кобили мушошида аст, аммо ин ду
мафшум тамоман лудо шам буда наметавонанд ва бештар дар батни шамдигар корбанд! шуданашон ба шадаф мувофик мебошад.
Истилоши «насри шоирона» шам заминаи шарк! ва шам гарб! доранд. Ин мафшум дар адабиётшиносии муосири Эрон хеле барвакттар ба муомила ва истифодаи сухансанлии муосир ворид гардид. Шафеии Кадкан! дар китоби «Мусикии шеър» дар робита ба тавзеши ин маън! ба ду мафшум «шеъри мансур» ва «насри шоирона» таваллуш зошир кардааст.
Дар идомаи андешашои худ шар яке аз он мафошимро тавзеш дода менависад, ки дар «насри шоирона» шолу шавои наср (мафошими мантик! ва гузориш! ва шакоики гайришеър!) аст, ки ломаи кофия (салъ) ва санооти шеъриро ба тан кардааст (мисли «Калила ва Димна»-и Насруллоши Мунш! ва «Марзбоннома» дар забони форс!) ва дар шеъри мансур ба маънии хос калимаи лашонбин! ва шавои шеър, ба вижа шеъри гино! аст, ки бар асар шукумат мекунад, вале дар ломаи назм зошир нашудааст... (3, 242).
Бо такя ба ин андешашои Шафеии Кадкан! маълум метавон кард, ки баробари истилоши “насри лирик!” ва баъдтар “насри шоирона” дар адабиётшинос! солшои охир нуфуз пайдо карданд. Ин мафшумшо ба адабиётшиносии мо бештар дар заминаи ташлили хусусиятшои назароти илмии донишмандони Шарку Гарб бо таъсири истилошоти аврупо! гузаштаанд, вале шамин чашмандоз! ба масъала баёнгари ин шакикат аст, ки бештарин намунашои марбут ба ин падида аз миёни осори классикон, махсусан осори ашли тасаввуф берун омадааст. Машз тасвирпардоз!, рулуъшои шоирона боис шуд, ки насри суфиёна ба пояи шеъри мансури классик! дониста шудаанд. Ин фарзияи илмиро боршо Шафеии Кадкан! дар таълифоти худ шам зимни баррасии шеъри мансур ва шам зимни бозтоби хусусиёти шеъри нав баён доштааст (4, 242).
Мафшуми “шеъри мансур” дар пажушишоти донишманди дигари эрон! йусайни Хатиб! низ лой дорад. Аммо мавсуф барои ифодаи ин маън! аз истилоши “шеъри маншур”, яъне пароканда ба кор гирифтааст, ки манзури вай ин ло низ шамон шеъри мансур мебошад. Мавсуф бо такя ба андешашои Ибни Халдун дар бораи ин навъи осори баде! менависад: “Агроз ва маонии шеър! низ, монанди алфоз ва асолиби он дар наср рош ёфт ва ба гояти танаввуъ ва камоли такаллуф анломид ва ба тадрил ба сурате даромад, ки дар забони форс! низ, чунонки Ибни Халдун дар бораи насри араб! менависад: “наср бобе аз абвоб ва фанне аз фунуни шеър гашт, ки бо он луз вазни аруз! тафовуте надошт” (4, 253)
Пажушишгари дигари эрон! Мансури Растагор барои ифодаи ин мафшум “насри тагаззул!” -ро истифода бурдааст ва вижагии махсуси онро чунин ташреш медишад: “Ин гуна насршо, шомили насршое аст, ки ланбаи шоирона ё хитоб! ва тагаззул! доранд ва шомили хитобашои ошикона ва мунолотшои орифона шастанд, ки гош ба авли лутф ва таъсир мерасанд ва гоше шомили ишороти ташвик! шастанд, монанди расоили Хола Абдуллоши Ансор!, “Тамшидот”-и Айнулкуззоти йамадон!, “Савонеш“-и Шайх Ашмади Газзол!, “Ламаъот”-и Шайх Фахриддини Ирок!, Рисолоти Азизуддини Насаф!
ва “Лавоеш”-и Aбдyрашмони Ломї, ки агарчї латоифи маъош дар голиби ин осор дар пардае аз бадоеъ ва румузу истиорот мастур мешавад, аммо бисёр латиф ва завкангез аст” (5, 395)
Донишманди фавкуззикр мафшуми насри тагаззулиро муодили насри хитобЇ шам мешуморад ва ба назари мо мафшуми насри тагаззулЇ нисбат ба насри шоирона ба насри лирикии имрyза карибтар мебошад. Зеро маълум аст, ки тагаззул кисмати аввали касоид аст, ки бештар матолиби ошиконаро ифода мекунад. Aз сеи дигар шамчун навъи адабї ба гуруши жанршои гиної ё лирикЇ ворид мешавад ва истифодаи онро шамчун навъи адабии марбут ба маншаъи аслии пайдоиши насри лирикЇ дар адабиёти имруз номзад намудан мумкин аст.
Вобаста ба ин мулошизашои Шафеии Кадканї, йусайни Хатибї ва Мансури Растагор натила бармеояд, ки ташкики таърихи ташаввули ин навъи жанр дар адабиётшиносии Эрону Толикистон шам заминашои аслии ШаркЇ дорад ва аз лишати назарї аз дидгошшои донишмандони хорилї низ берун нест. Aммо дар бораи худи мафшуми насри лирикЇ бештар дар адабиётшиносии русї ва аврупої назаршо мавлуд аст. Ин навъи наср дар адабиётшиносии рус ба унвони «Лирическая проза» ёд мешавад ва дар аксари комус ва фаршангномашои адабиётшиносии русї ба маънии гуногуншакли жанри лиро-эпик'1' тафсир шудаанд, ки дар он шодисаву вокеашо дар заминашои эшсосоти баланд аз номи шахси аввал накл карда мешаванд (6, 534—537).
Ба андешаи мушаккикони дигари рус дар ин навъи наср шамеша унсуршои шамоса ба мушошида мерасанд. Ба таъбири дигар, шамон асар «насри лирикЇ» ном мегирад, ки дар он ошангнокии гуфтори ин ё он кашрамон дар он эшсос мешавад ва намунашои барластаи он дар он осори И.Тургенев,
О.Бергголс, Р.Гамзатов лой доранд. Дар мулошизоти донишмандони ёдшуда истилоши шеър дар наср истифода шудааст ва тахмин меравад, ки дар адабиётшиносии рус низ ин навъи насрро «насри шоирона» шам мєгуянд. Пас, маълум мешавад, ки насри шоирона дар адабиёт ва адабиётшиносии гарб низ фаровон корбаст мешавад ва аз суи дигар ин амр шамошангии назари мушаккиконро дар ин самт бозгуї мекунанд.
Aгар ба назари адабиётшиносони рус ва Aврyпо такя кунем ва ба ташлили масъалаи мазкур ворид шавем, аз забони шахси аввал накл шудани шодисаву вокеашо, ки махсусияти мушими насри лирикЇ шуморида мешавад, дар анвои мухталифи насри классикии форсу толик нуфуз дорад. Махсусан, навъшои адабии макома ё хитоба аз чунин равиши баёни матолиб бархурдор мебошанд.
Aдабиётшинос Худої Шарипов бо такя ба андешашои нахустин сарояндаи макома дар адабиёти араб Иброшими йарирї менависад, ки «аз назари достонї макомот иборат аст аз киссашои кутош, ки дар оншо ровии муайяне шахси вошидеро дар шолоти мухталиф васф мекунад» (7, 293). Aз тафсиру маънидодкунишои каблї ва ин назари пажушишгарон муайя мешавад, ки аз лониби шахси аввал накл шудани макомот, ки Иброшими
йарирї онро аз забони ровї тавсиф шудан номидааст, жанри макомаро ба унвони яке аз сарчашмашои аслии насри лирикЇ маънидод мекунад. Aндешаи мазкурро дар идомаи мулошизаронишои хеш профессор Худої Шарифов мушаххастар ин гуна ташреш додаанд: «Вокеоти соир, ки сарчашмаи мухталифи пайдоиш доранд, мавзуъ барои макомаи сонї шуда наметавонанд. Aз ин ло, макома гуфтор дар бораи шахс ва вазъи зиндагии уст, ки аз лониби шамин муаллиф интихоб гардидаанд» (7, 294).
Барои собити ин андеша кофист, ки як намуна аз аз мукаддимаи «Гулистон»-и Саъд'1' биоравем ва ба мантикї будани ин назария- сарчашмаи аслии насри лирикЇ карор гирифтани насри классикЇ, хоса жарни макома эътимод бандем, ки аксари пажушишгарон, аз лумла профессор Худої Шарифов шам «Гулистон»-ро намунаи барластаи ин жанри адабЇ шуморидаанд:
«... Як шаб тааммули айёми гузашта мекардам ва бар умри талафкарда таассуф мехурдам ва санги сарочаи дил ба алмоси оби дида месуфтам ва ин байтшои муносиби шоли худ мегуфтам.. йар дам аз умр меравад нафасе,
Чун нигаш мекунам намонад басе,
Эй, ки панлош рафту дар хобЇ,
Магар ин панлруза дарёб'1» (7, 16-17).
Aз сабки таълифи «Гулистон» дар канори таъйин гардидани равиши баёни матолиб аз номи шахси аввал корбандии порчашои манзум низ ошкор мешавад, ки ин шам минбаъд аз вижагишои махсуси лирики услуби таълифи нависандагони муосир гардид. Ин амр низ ба тазошури ланбашои аввалияи услуби лирикии наср дар макомот ишорат мекунад.
Дар канори ин, дар намунашои барластаи насри муосири толик низ корбандии ин усули таълифи насрро аз устод Aйнї фазои комилан дигари шунарї идома дода ва аз лумла унсуру нишонашои хосеро мо дар «Ёддоштшо» дучор меоем. Минбаъд дар нигошташои нависандагони маъруфи толик чун Сотим Улугзода, Рашим Лалил, Лалол Икромї, Фазлиддин Мушаммадиев ва дигарон низ ба чунин сабки таълифи наср равнак ёфта аз махсусиятшои лолиби таваллуше бархурдор гардидаанд.
Дар адабиётшиносии муосири Эрон барои таъйини навъи истилошии насри лирикЇ ва ё шеваи таълифи ба он монанд навъи насри «китъаи адабЇ» истифода шудааст. Мансури Растагор дар китоби худ «Aнвои насри форсї» навиштааст, ки китъаи адабЇ навъи насри тавсифЇ ва тавзешЇ аст, ки бо забони адабЇ ва шеъргуна ва саршор аз таъбиршо ва ташбешшои роил ва калимашое, ки мазмуни оншо бештар ба шарши ишкшои сузнок ва аволами романтики лавонЇ ё эшсосоти хом ва парваришнаёфтаи нависандагони оншост (8, 274).
Aз тафсири Мансури Растагор бармеояд, ки ин мафшуми китъаи адабї бештар ба истилоши насри маншур ё шоирона наздиктар аст. Aз суи дигар, вобаста ба он ки дар ин навъи наср эшсосот ва тафсири олами романтикї нуфуз доранд, он ба таронашои мансури толикї монандї дорад.
Мушаккики фавкуззикр шам дар бораи ба мафошими шеъри мансур каробат доштани истилоши мазкур ишорат мекунад ва менависад: «Ин китъаот нахустин бор ташти таъсири тарлумашои урупої мунташир мешуд ва дар тарлума шакли аслии оншо аз лишози тарзи навиштани мисраъшо риоят намешуд ва нахуст унвони шеъри мансур дошт. Сипас истилоши китъаи адабї дар мавриди он ба кор рафт (8, 274).
Aз ин мубошисот маълум мешавад, ки барои ифодаи мафшумшои мукорин ба насри лирикЇ дар адабиётшиносии Эрон мафошими насри шоирона, шеъри мансур ва китъаи адабї корбандї шудаанд.
Дар ташкикоти адабиётшиносони толик низ ин мавзуъ дергош дар доираи башсшои муайян карор гирифтааст. Каблан дар бораи назари адабиётшинос A. Сайфуллоев, ки дар асоси ташлилшои андешашои мунаккидони рус оид ба насри лирикЇ баён шуда буд, сухан рафт. Ин ло бори дигар маълум мешавад, ки худи мафшуми насри лирикЇ дар муомилоти адабиётшиноа ба тозагї ворид гардидааст, шарчанд мафшумшои дигари наздик ба онро мо дар мавриди анвои насри пешин ба мушошида мегирем. Aдабиётшинос Матлуба Холаева дар ташкикоти худ «Масъалашои сабкшиносЇ» дар робита ба таъкиди усулшои падидоии лирика дар анвои насри таваллуш зошир намудааст. Ба назари у бешуда нест, ки солшои охир дар бораи «насри лирикЇ», «повести лирикЇ» башсшои бардавом идома доранд (9, 44).
Дар мавриди он ки шинохти насри лирикЇ аз номи шахси аввал накл мешавад, низ мавсуф дар такя бо назароти донишмандони дигар андешашои лолиб баён кардааст, ки кобили мулошиза мебошад. Мушаккики номбурда вобаста ба равиши накли вокеаву шодисашо се роши асосии тасвирро лудо намудааст:
1. Ташкия аз номи ровї ё худ накл аз номи шахси саввум.
2. Накл аз номи шахси якум.
3. Монологи ботинї (9, 169).
Aз ин матолиб пай бурда мешавад, ки ланбашои насри лирикЇ на таншо дар осоре, ки шодисаву вокеашо аз номи шахси якум накл мешавад, пуркувватанд, балки тасвири монологи ботинї низ аз падидашои насри лирикЇ бархурдории зиёд дорад.
Дар ташкикоти Мушаммадлони ШакурЇ дар робита ба ин матлаб мафшуми бо персонаж як шудани муаллиф ва ё сухани дуовоз ё сеовоз истифода шудааст, ки дар ин шол низ меъёри шинохт накли шаялономез ва ботиннигарї машсуб мешавад. (10, 348)
Aммо муносибат ба истилошоти «насри шоирона» ва «шеъри мансур» дар пажушишоти солшои охир лойгоши хосе пайдо кард. Чунонки гуфта омад, шатто ин муносибат то лоест, ки адабиётшинос A.Сайфyллоев китоби ташкикии хешро «Насри шоиронаи Гулназар» номидааст.
Омили мушими таваллуш ва муносибати мунаккидон ба он пеш аз шама нуфуз пайдо кардани ин навъи наср дар адабиёти даврони истиклол аст.
Дар пайванд бо таъйини анвои наср, ки ба шинохти насри лирикЇ наздикї доранд ва дар пажушишоти мушаккикони насри классикї ва муосир бо унвоншои «насри шоирона», «шеъри мансур», «шеъри маншур» ва амсоли ин ёд шудаанд, ин ло аз башси дигаре дар адабиётшиносии муосир метавон ёдовар шуд, ки он мафшумшои «насри реалистЇ» ва «насри романтикЇ» иртибот дорад. Чунки зимни ташкики ин анвои наср, ки дар пажушишоти адабиётшиносии мо мафшумшои ладид машсуб мешаванд, насри лирикЇ ё худ мафшуми лирика ба истилоши насри романтикЇ робитае пайдо кардааст. Ин аст, ки академик Мушаммадлони ШукурЇ асосан ба масъалаи таснифи наср аз дидгоши услубї назар афканда, онро «услуби романтикї» унвон карда, ки ба ин навъи услуб як навъ лиризми самимонаи пуршаялон хос аст: «Мутаассифона, мо шануз ба таври конкрет муайян накардаем, ки мазмуни аслї ва шаклшои асосии зушури анъанаи чандинасраи услуби романтикї дар адабиёти классикии форсу толик аз чї иборат буд. Бо вулуди ин, ба таври умумї метавон гуфт, ки чигунагии ин услубро аз лумла дарки хуррамонаю пуршаялони зиндагЇ, ифодаи лирикии самимонаи рангомез, бардору шарорати романтикЇ ва мисли иншо муайян мекард» (10, 75).
Ба андешаи ин донишманди мумтоз шарчанд услуби романтикї хоси насри классикии форсу толик буд, аммо нависандагони муосири толик бо идомаи суннатшои хоси ин навъи наср, аз лумла корбандии насри мусаллаъ ва ба истифода гирифтани порчашои шеър'1' дар дохили каломи мансур ланбашои романтикии услуби реалистиро пуркувват кардаанд, ки дар таснифоти адабиётшиносон яке аз воситашои тасвири лирикЇ ё романтикї ном гирифтааст (10, 75).
Aммо бо такя ба андешашои адабиётшисони ватаниву хорилї ва мутолиаи осори нависандагони муосири толик метавон изшор дошт, ки дар нигошташои Садриддин Aйнї, Лалол Икромї, Рашим Лалил чунин воситашои тасвири лирикЇ лилваи бештаре доранд. Ба шамин валш, академик Мушаммадлони Шукурї аксари пейзажшои Икромиро дорои ошангшои лирикию романтикЇ номидааст. Зеро дар чунин пейзажшо таассурот ва шиссиёту шаялоне, ки персонажшо аз манзараи табиат шосил кардаанд, баробари худи манзара, балки зиёдатар аз он ашамият пайдо кардаанд (10, 76).
Ба шамин тарик, ин ло метавон ба натилае расид, ки мафшуми «насри лирикЇ» шарчанд истилоши муосир аст, аммо аз шевашои хоси шинохт бархурдор мебошад, ки дар адабиётшиносии ватаниву хорилЇ миёни ин дидгошшо умумиятшо низ ба назар мерасанд. йамин ягонагї ва башаммонандии назаршо имкон додааст, ки як назари томи маърифати нисбатан ягонаи насри лирикЇ дар адабиёти муосир ба вулуд ояд. Дар робита ба шарши ин андеша шалли масъалаи лирикаи наср шам шалли худро меёбад, ки он ба таъбири донишманди толик Мушаммадлон ШакурЇ дар ланбашои лирикии услуби насри бадеї ифода ёфтааст. Aз ин ру, дар канори эътирофи «насри лирикЇ» шамчун як навъи хоси наср худи лиризм ё лирика ба шайси як хусусияти услуби осори насри бадеЇ фашмида мешавад, ки минбаъд дар ташкикоти мушаккикону мунаккидон бо гунашои ба худ хосе баррасї шудааст.
Вожаїьои калидї: насри бадеї, лирика, насри лирикЇ, шеъри мансур, насри маншур, повести лирикЇ.
Ключевые слова: художественная проза, лирическая проза, прозаическое стихотворение, лирическая повесть, «насри маншур».
Key words: fiction prose, lyrics, lyrics prose, mansur poetry, lyrics novella, manshur prose.
Пайнавишт:
1. Сайфуллоев A. йаким Карим. - Хуланд: Хуросон, 2005. -300 с.
2. Поэтика русской советской прозы. //Межвуз.науч. сб. -Уфа: Башкир.ун-т, 1987. -137 с.
3. Таърихи адабиёти советии толик (инкишофи жанршо). Иборат аз VI лилд. X.IV. -Душанбе: Дониш, 1980. -378 с.
4. Кадканї Шафеї. Мусикии шеър. - Тешрон, 1371.
5. Растагор Мансур. Aнвои насри форсї. - Тешрон: Интишороти Самт, 1380. -636 с.
6. Гинзбург Л. О психологической прозе. -Л: Художественная
литература, 1977. -448 с.
7. Шарипов Х. Назарияи наср. -Душанбе: Пайванд, 2004. -319 с.
8. Растагор Мансур. Aнвои насри форсї. - Тешрон: Интишороти Самт, 1380. -636 с.
9. Холаева М. Масъалашои сабкшиносї. -Хуланд, 1994.-223 с.
10. Шакурї М. Нигоше ба адабиёти толикии садаи бист. -Душанбе: Пайванд, 2006. 455 с.
Ходжаев Файзулло,-
кандидат филологических наук, доцент, завотделом контроля ТГУПБП.
Лирическая проза и пути её определения
В статье автор определяет основные признаки и черты лирической прозы как одного из жанров современной таджикской литературы на примере произведений известных писателей Дж.Икрами, П. Толиса, А. Шукухи, Ф. Мупаммадиева, А. Бахори, Ю. Акобирова, Сорбона и Саттора Турсуна.
Автор перечисляет имена исследователей жанра прозы в таджикско-персидской литературе, называя Сируси Шамисо, Хусайни Размджу, Хусайни Хатиби, Мансури Растагора, Худои Шарифова, Носирджона Салимова, отмечая также, что их оценки и результаты исследований были обобщены известным таджикским литературоведом, профессором А. Сайфуллаевым в монографиях «Насри шоиронаи Гулназар», «Ыаким Карим» и др.
Khojaev F.
Lyrical prose and ways of its definition
In article the author defines the basic signs and lines of lyrical prose as one of genres of modern Tajik literature on the example of works of well -known writers as J. Calves, P.Tolisa, A.Shukuhi, F.Muhammadieva, A.Bahori, J.Akobirova, Sorbon and Sattar Tursuns’.
The author lists names of researchers of a prose genre in Tajik-Persian literature, naming Sirussi Shamiso, Husaini Razmju , Husaini Habiby, Mansuri Rastagora, Hudoi Sharifova, Nosirjona Salimova noticing also, that their estimations and results of researches have been generalized by the known Tajik literary critic, professor A. Sajfullaev in his monographies «Gulnazar’s poetry », «Hakim Karim», etc.
Ходжаева Мубина Джалоловна,-к.п.н., доцент кафедры русского языка ТГУПБП
МИР ЧЕХОВСКИХ РАССКАЗОВ
Антон Павлович Чехов (1860-1904), русский писатель, величайший прозаик и драматург, живший и работавший на стыке двух веков, впитал в себя лучшие образцы классической русской литературы и дополнил их истинным пониманием человеческой души. Именно это обстоятельство позволило ему оставить огромное наследие, в числе которого пьесы, рассказы и повести.
Чехов Антон Павлович начинал свою литературную деятельность как автор фельетонов и коротких юмористических рассказов (псевдоним — Антоша Чехонте и др.). Основные темы творчества — идейные искания интеллигенции, недовольство обывательским существованием одних, душевная «смиренность» перед пошлостью жизни других («Скучная история», 1889; «Дуэль», 1891; «Дом с мезонином», 1896; «Ионыч», 1898; «Дама с собачкой», 1899). В рассказах «Бабье царство» (1894), «Мужики» (1897), «В овраге» (1900) писатель показал дикость и жестокость деревенской жизни. Большой силы социального и художественного обобщения Чехов достиг в рассказах «Палата №6» (1892), «Человек в футляре» (1898). В пьесах «Чайка» (1896), «Дядя Ваня» (1897), «Три сестры» (1901), «Вишневый сад» (1904), поставленных на сцене Московского Художественного театра, создал особую, тревожную эмоциональную атмосферу предчувствия грядущего. Главный герой Чехова — рядовой человек со своими каждодневными делами и заботами.
В многочисленных рассказах Чехов обращается к исследованию души современного человека, испытывающего влияние разнообразных социальных, научных и философских идей: пессимизма («Огни», 1888), социального дарвинизма («Дуэль», 1891), радикального народничества («Рассказ неизвестного человека», 1893); решает волновавшие общество вопросы семейных отношений («Три года», «Супруга», «Ариадна», все 1895), аномальных явлений психики («Черный монах», 1894) и др.
Основой сюжетов становится не столкновение человека с грубой социальной средой, но внутренний конфликт его духовного мира: герои Чехова — «хмурые», скучные, живущие «в сумерках» люди, оказываются жизненно несостоятельными в силу собственной неспособности к творческой реализации, неумения преодолевать душевное отчуждение от других людей;
