CC BY
55ЛИНГВОСТРАНОВЕДЧЕСКИЙ КОМПОНЕНТ КАК ФАКТОР ПОВЫШЕНИЕ МОТИВАЦИИ ОБУЧАЮЩИХСЯ ПРИ ИЗУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ
© Жантилеуова Г.К.*
Жетысуский государственный университет им. И. Жансугурова, Республика Казахстан, г. Талдыкорган
В этой статье рассматривается роль лингвокультурного компонента при изучении иностранных языков.
Ключевые слова: мотивация, компонент, эквивалент, диалог культур.
Лингвоелтану компонент - шетел тшн уйренушшердщ ынта - ж1герш арттырудьщ 6ip факторы ретiнде
Каз1рп уакытта тек тшда уйрету тана емес, осы тш иелершщ мэдениетш де уйрету пэш ретшде шетел тшнщ рел есуде. Шетел тшн окыту эдютеме-сшде эл кунге дешн осы пэнд1 окыту мазмуны туралы б1рынтай пшр жок. Бул мэселеге катысты б1рнеше кезкарастар бар.
Бшм беру мазмуны белгш турде уйымдастырылан оку материалах, оку пэш мазмунымен оны окыту урлсшщ езара эрекеттесппнен куралатын курдел диалектикалык б1рл1к ретшде де карастырылады. Осы концепцията сэйкес шетел тшн окыту мазмуны материалды эдютемелш уйымдастыру-дыц непзп б1рлштер1 (сездер, типтш фразалар,мэтш, потенциалды мэтш ретшдеп такырып) мен жаттытулардьщ непзп типтер1 кхретш оку пэш маз-мунынан турады. Шетел тш бойынша оку урлсшщ мэдениетаралык жат-дайлар эрекеттестнгне батытталтанына байланысты, мэтшнщ аутенттшп сиякты (оку жатдайларына емес, шынайы жатдайлар ушш жасалтан мэтш-дер саны) сипаттамасы ерекше мэинге ие болады.
Шынайы коммуникация мэтшдер тишнщ кептнгмен айрыкшаланады. Мэтшдердщ жотарыда керсетшен типтер1 мен турлер1 педагогикалык урдю катынасыныц эртурл1 жатдайларында шеш1мш табатын коммуникативп мшдеттер жэне такырыптармен ара катынаста болады. Егер оку мазмуны-ныц барлык компоненттерш тузш шытута талпынсак, онда осы концепция шецбершде тш материалах, мэтшдер, такырыптар, жаттытулар, бшм, датды мен шеберлш туралы айтута болады.
Шетел тшн окыту мазмуны деп окушылардыц ана тшнде болмайтын ттлдш утымдар, сейлеу шеберлнт калыптасатын эр топ аралык шеберлштер,
Старший преподаватель кафедры Иностранных языков и переводческого дела, магистр.
60
ЯЗЫК И КУЛЬТУРА
■плдж дагдылар, графикальщ жэне дыбыстык безендiрiлген мэтшдер де ту-сiндiрiледi. Шетел тшн окыту барысында окушыларда сан алуан шеберлiк пен дагдылар калыптасады. Оларга эдетте тiлдiк шеберлiктi (сейлеу, оку жэне туану), грамматика немесе тшдак шеберлiк курамына элементтер ре-■пнде кiретiн дауыстап айту дагдыларын, лексиканы колдану дагдыларын косады. Жогарыда аталгандардын бэрi даусыз шетел тiлi мазмунына кiредi, ейткенi шетел тiлiн окытудын тэжiрибелiк максатына жету yшiн непз бо-лып табылады.
Белгiлi эдiскер С.Ф. Шатилов, бшм беру мазмуны компоненттерiн бiр-шама езгеше топтастырады. Ол 4 непзп аспекттi белгiлейдi:
1. Ттсп турде уйымдастырылган тiлдiк материал. Оны уйымдастыру-дын 3 денгейi бар:
а) дайын сез, сейлемшелер;
б) сейлеу улпа (сейлем, фраза);
в) мэтш, такырып.
2. Тiл кызметшщ тyрлерiн игерудi камтамасыз ететiн дагдылар мен шеберлктер.
3. Жаттыгулар жуйесг
4. Мэтiндiк материал [1, 89].
Шетел тшн окыту мазмунын талдай отырып езге лингвистер, психолог-тар мен эдюкерлер сиякты Г.В. Рогова да «тш» мен «сейлеудщ» диалекти-калык бiрлiгiн тyсiнуге тырысты [2, 35]. Бшм беру мазмунынын бiрiншi компонент ретiнде Г.В. Рогова лингвистикалык, баска сезбен айтканда, тш-дак материалды белгiлейдi: катал сурыпталган фонетикалык, грамматика-лык, лексикалык минимум мен сейлеу материалы, жэне де жагдайлы - та-кырыпты келiсiлген, эртyрлi узындыкты тiлдiк сейлемдер yлгiлерi. Екiншi компонент - психологиялык, ягни калыптаскан дагдылар мен шеберлiктер. Yшiншi - окушылардын оку тэсiлдерiн менгерумен, оларга жана пэндi та-нумен, ез бепнше енбектенудi дамытумен байланысты эдастемелж компонент. Демек, бiлiм беру мазмуны коммуникативтiк жакты кyшейтудi мэж-бyрлейтiн элеуметтiк тапсырыска байланысты, оку «максаттар трансформа-циясында: езге тшде сейлеуге уйрету - катынаска уйрету» керiнiсi болып табылады. Олардын бэрi езге тiлдi тiлдiк кызметте езара байланысты, езара тэуелд жэне бшмдж, дамытушылык жэне тэрбиелiк нэтижелер туршде ке-рiнедi. Осы кезенде психология, лингвистика, эдютеме денгейiнде тарауда-гы окытудын негiзгi максаттарына жауап беретш шетел тiлiн окыту мазму-нынын онтайлы компоненттерiн iздестiру жyргiзiлiп жатыр. Сонымен, шетел тiлiн окыту багдарламасын жасактауда, бiлiм беру тургысындагы жетек-шi эдiскерлердiн жогарыда келтршген кезкарастарын ескеру кажет жэне мумшндшнше, ол ез кезегiнде кейбiр факторларга (окыту максаты, жаг-дайы, улпа) тэуелда, оку жоспарына кiргiзу кажет, ейткеш олар негiзгi мак-сат - коммуникативпк максатка анагурлым тmмдi жетуге негiз болады.
Проблемы изучения и сохранения языков и культур народов мира
61
Сонымен, когамнын дамуымен 61рге бшм беру, шетел тшн окыту маз-мунын жана корлармен толыктыру мумшндшне ие болады, олар ез кезепн-д шетел тшн ете ттмд1 игеруд камтамасыз етедк тшд уйренудщ мотива-циялык шенберш кушейтедг
Жогарыда атап етшгендей, окыту урдювде лингвоелтанымдык акпарат-ты колдану окушылардын танымдык белсендшпн кетеруд камтамасыз ете-д, олардыц коммуникативпк дагдылары мен шеберлжтерше, жэне де моти-вацияга колайлы жагдай тугызады, тглмен ез бетшше жумыс ютеуге ынта-ландырады жэне тэрбиелж мшдеттерд1 шешуге кемектеседг
Бшм беру мазмунынын лингвоелтану компонент окушыларды мэдени-ет диалогына косу, жалпы адамзаттыц мэдениет дамуындагы улттык мэде-ниет жет1ст1ктер1мен таныстыру тургысында улкен потенциалга ие. Мэде-ниеттер диалогы контекспнде шетел тшн окыту, окушынын тулгалык да-муында куатты фактор болып табылады. «Мэдениет диалогы» угымы шетел тшн окытудын каз1рп замангы эдютемелж теориясында кещнен колданыл-са да, ез1 элвде нактылауды кажет етедт Мэдениеттер диалогын окушынын туган мэдениет мен уйренш жаткан тш иеанщ мэдениетмен езара эрекет-тестт ретнде туану таяз болатыны анык. Кдз1рп замангы психолингви-стикалык гылымда мэдениеттер диалогы мэдени заттармен, эрекеттермен (дэл1рек, эрекеттерд1 жузеге асыру куралдарымен алмасу, ягни операциялар-мен алмасу) алмасу деп, жэне бетен мен ез мэдениетшщ бейнелер1 езгеше-лтне рефлексия кез1ндеп баска мэдениет иелер1 сана салтын туану макса-тында накты жэне мэтшде суреттелген сездермен ассоциацияланган сана салтымен алмасу деп те тусщдршеда.
Бетен мэдениетке араластыру урдю1 кезшде мэдениеттер диалогы кон-текстшде, окушы ез мэдениетнщ танымдык куралдарына, бетен мэдениетт тану кезшде бетен мэдениет туралы жасакталган жана бшмдерге суйенедг Дэл осыда окушынын мэдениетаралык катынаска тенбе - тен катысу кабь летшщ манызды курамдасы ретндет, олардын еюнш1 кайтара тлдк сана-сын калыптастырудын мэша бар.
Еюнш1 топка тлдш б1рлштер симантикасында тшн уйренетш ел мэде-ниетш керсететш фондык, коннотивт жэне эквивалент емес лексиканы окушылардын б1лу1 юред. Окушы негурлым кеп угымдарды колданса жэне ол игерген жэне пайдаланатын елтанымдык жэне лингвоелтанымдык материал негурлым алуан турл1 болса, онын тэшрибесшде ассоциативт кер-сетлген элем сурет согурлым аукымды, шетел тш куралдарымен белтлеу мен колдану ушш онын семантикалык жэне мэндш суйешштер1 кеп болады.
Бул жерде лингвоелтану компонент! тарих, эдебиет, география жэне т.б. бойынша шынайы бшмд, ягни туристке манызды болатын бшмд хабар-лауды гана уйгармайды. Фактлерд б1лу окушынын мэдени кузыретт1л1г1н дамытуга кандай дэрежеде непз болатыны гана манызды болмак. Осы бшмдерд игеру технологиясы окушыларды езге мэдениет феномендерш
62
ЯЗЫК И КУЛЬТУРА
езшщ, бастапкы мэдениелмен салыстыра отырып тусшуге уйрету1 ттс. Окытудын дэл осы аспекпа олардын бшмкумарлыгын, элемд сез1ну мен элемтанудьщ езге тэалдерше кызыгушылыгын жэне оны бакылау кабше-тш, бар жэне жинакталып жаткан мэдени тэшрибесше рефлексияга кабшет-тшпн дамытуга ундейдг Экстралингвистикалык елтанымдык материал кеп мелшерде ем1р, гылым, эдебиет, енердщ эртурт салаларынан мэдениет та-нымдык мэл1меттерд1 жиыстыратын, пэн аралык байланыстармен айкында-лады. Мугал1мнщ мшдет1 окушынын т1лге, мэдени феномен ретшде кунды кезкарасын дамыту гана емес, сонымен б1рге езге элемд1 туану феноменде-рш байыптау барысында когамдык езара байланыс пен жеке кундылыктар-ды рефлексиялау мен с1щруд1 ынталандыру да болып табылады. Эквивалент емес жэне аялык лексика туатктемеш кажет етедр мугал1мнщ ерек-ше назар аударуын талап етедг Эквивалент емес сездер катан, тура магы-нада аударылмайды да, олардын магынасы тусшдару жолымен ашылады. Мысалы, мерекелер мен символдар атауын алуга болады: агылшын тшнде, мысалы, келж атауы: double - decker; американ тшнде: drugstore - дэр1хана, дэмхана; strong bath - денет сулы ыскышпен сурту. Орыс т1л1нде жогарыда керсет1лген лексиканын баламасы жок.
Аялык лексика 1ш1нде жеке турлаусыз белг1лер1н1н семантикалык бел-шектер1 туй1спеу1нен ез фондарымен ерекшеленет1н сездер болады [3, 105]. Аялык магыналарды лексикалык б1рл1ктерге айкын байлаусыз сипаттау мумк1н емес. Бул сездер эрине, б1р ерекше кер1кт1 нэрсемен ассоциаланып т1л мен мэдениет иелер1 санасында болады жэне жи1 кандай да б1р угым ар-кылы суреттеледр мысалы: Sir Walter Raleigh (Уэлтер Рэли) - тен1з жузуш1; Америкадан Европага темек1н1 алып келед1; Bristol (Бристоль) - порт жэне кала, шыганак аркылы улкен кеп1р. Аялык лексикага кандай да б1р денгейде болмыс та сэйкес келед1 - тек белгш б1р улттар мен халыктарга тэн матери-алдык мэдениет заттары, тарих факт1лер1, мемлекетт1к институттар, улттык жэне фольклорлык кей1пкерлер, мифологиялык жэнд1ктер т.б. атаулары. Шынайы болмыста мэдениет пен т1л арасындагы байланыс немесе жакын-дык аса кернекп байкалады: рухани жэне материалды ем1рде, ягни мэдени-етте, жана болмыстардын пайда болмысымен т1лде де болмыстар пайда болады. Агылшын тш материалында болмыстарга мысал рет1нде ем1рдщ тур-л1 элеуметпк, саяси, турмыстык жактарын б1лд1рет1н келес1 сездерд1, топо-нимдер мен антропонимдерд1 келт1руге болады. Мысалы: этнографиялык болмыстар, турмыс болмысы: kilt - плиссирленген белдемше; тагам жэне сусындар: Coca-Cola - американдык тэтт1 алкогольс1з сусын; fast-food: гамбургер, балык жэне чипсы, пицца жэне тауык сиякты тез дайындалып к1ш1 ресторандарда сатылатын тагам.
Карым-катынас процес1не катысу кеп нэрсен1, атап айтканда комму-никативт1к кузыретт1л1кт1 немесе коммуникативпк жур1с - турыс бшмш талап етед1.
Проблемы изучения и сохранения языков и культур народов мира
63
Кдз1рп замангы лингвистикада коммуникативпк кузыреттшк астарын-да лингвистикалык кузыреттшк, ягни тшд1к материал мэл1меттершщ бел-гш жиынтыгын игеру жатыр, катынас жагдайлары жэне мщдеттер1 мен тш куралдарыныд ара катысын белгшеу шеберлш жэне журю - турыстыд элеу-метпк ережелер1 мен айтылган сездщ коммуникативтк тшмдшшн ескере отырып тллдж катынасты уйымдастыру кабшеп тусшд1ршедг
Шетел тшн уйрену мэдени танымдык бшмдерд1 (мэдениет фактшерГ) сщ1руд1 гана емес, сонымен б1рге уйретп жаткан тш иелершщ менталдыгы мен осы ел халкыныд коммуникативтк журю-турыс ерекшелтн тусшуге даярлыгы мен кабшетш калыптастыруды кездейд1 жэне улттьщ мэдениет игерумен тыгыз байланысты [4, 127]. Ал, агылшындык коммуникашвтлк журю - турыс ерекшелштерй аз сейлеу, дауыстап сейлеудщ теменп дедгет, езш - ез1 бакылау дэрежесшщ жогарылыгы, зиялы катынастыд дамыганды-гы, зиялы катынастыд такырыптык табуленушд жогары дедгейлш, жазба-ша катынастыд улкен релт
¥лттык мэдениет туралы, тш иелер1 коммуникативпк мшез - кулыгы туралы айтканда вербалды жэне вербалды емес мшез - кулык, журю-туры-сты ажыратады. Когамда тарихи дэстур, салт, элеуметпк жагдайлар эсерь нен калыптаскан катынаска тусушшердщ мимикасын, турган турысын, ки-мылын коса катынастыд усынылып отырган ережелерш керсететш катынас дэстурлер1 мен ережелер жиынтыгын, вербалды емес коммуникативт журю -турыс деп немесе вербалды емес тш (катынастыд макау тш) деп аталады. Вербалды емес тшдер тек коммуникацияга емес, ед алдымен окушыныд ш-ю дуниесш жэне оныд окытатын вербалды тш иелерше, олардыд мэдение-тше, олардыд ем1р суру амалдарына катынасын калыигастыру ушш мадызды. Бул тургыда кунделжп мшез -кулык тш аса мадызды болмак [5, 48].
Сонымен, вербалды емес мшез -кулык коммуникативп болмак жэне улгтык шартталган, шетел тшн окытуда ол ескер1лу1 тию. Б1рад кимыл тшн жалпы адамзаттыд бэр1 б1рдей тусшбейд1 де, кимыл символикасын б1р мэ-дениеттен екшшде кеш1реда, соныд нэтижесшде коммуникация жок болады немесе киындайды. Содгы уакытта «кимылдык» мэселеа де эдюкерлердщ кезше тусе бастады.
Сонымен, шетел тшн окыту мазмунын лингвоелтанымдык бшммен ка-ныктыруды, оны окытуды бастапкы кезедшен бастаган мадызды. Бул бшм беру мазмунын 1рштеуге, жада тэсше себепкер болады. Бул кезде барлыгы мэдениетаралык коммуникацияга жумыс ютеу1 ушш жэне тшн уйренуш1 елдщ улгтык мэдениепмен байланысты камтамасыз ету ушш эр компонент тшн уйренуш1 ел мэдениеп туралы акпартпен (бшм, тшдак материал, жагдайлар, такырыптар, дагдылар мен шеберлштер) байыту кажет болады.
Шетел тшн уйренудщ алгашкы кездершде лингвоелтанымдык акпарат кызыкты сипат алады. Пэнге кызыгу танымдык кызыгушыл^хктыд алдында
64
ЯЗЫК И КУЛЬТУРА
болатыны белгш, ал жаркын эсерлер окушылардьщ окуга деген кызыгушы-лыгын оятуга кемектеседт Оган негiзгi себепкер бола алатындар: танымдык кызмет саласын терендету мен кецейтуге умтылу, тiл иленушiнiн мэдениеть не кызыгушыльщ. Екiншi жагынан, лингвоелтану компонент шетел тiлiн катынас куралы ретнде анагурлым саналы турде менгеруге туртк1 болады. Жалпы бiлiм беретш оку орындарында ОЭК мазмуны окушылардын, же-текшi шет елдердiн, бiрiншi кезекте ¥лыбритания мен АКШ мэдениет мен менталитетi туралы тYсiнiк калыптастыруды кездейдi. ОЭК материалына алдыщы агылшын тiлдi елдер емiрi кажетп денгейде баяндалган немесе баяндалган тустары туралы сан алуан мэл1меттер кiрiстiрiлген: мемлекетпк курылым, элеуметпк камсыздандыру, казiргi заманга когамдагы жастар кукыгы мен жагдайы, жастар субмэдениет мэселелерi, кино мен театр, гео-графиялык жагдайы жэне улттык мiнездiн кейбiр тустарын калыптастыруга жэне емiр салтына эсер етуу шет елдер екiлдерiнiн элемд1к мэдениет пен гылыми - техникалык прогреске Yлесi жэне т.б. сурыпталган мэл1меттер 7 циклга белiнiп алынады:
1. How different world is?
2. Western democracies. Are they democratic?
3. What is hot with young generation?
4. Is it easy to be young?
5. Is the system of social welfare fair?
6. What helps you to enjoy yourselves?
7. Inventions that shook the world.
Тшн Yйренушi ел туралы мэлiметтердщ барлыгы аутентт болып табы-лады. ОЭК - те керу кернекшп куралдары кещнен пайдаланылады: слайд-тар, фотографиялар, хаттар, жарнамалык хабарландырулар, мандайша жазу-лар, карталар т.б. Елтанымдык бiлiмдер ОЭК - н мазмундык негiзiн ку-райды. Ел мэдениетi туралы мэлiметтерi бар мэтндер, айтылган сейлемдер мен оку тапсырмаларына экспозициялар езегiнен етедг Тiлiн Yйренетiн ел мэдениетiмен танысу алдында болтан бiлiм мен утымдарды жанадан алын-гандармен, ез елi туралы, ез бiлiмiмен салыстыру жолымен журедг Баска сезбен айтканда, езгеше мэдениеттер диалогы орын алуда. Шет елдт кур-дасымен езiн, бетен ел мен ез елш салыстыра отырып, окушылар бiрiгуге, жакындасуга септесетш жалпы мен езгешенi айкындайды. 0з кезегiнде ол елге, онын адамдары мен салт - дэстYрiне iзгi кезкарас пен тYсiнушiлiктi дамытады. Салыстыру окушылардан кез -келген мэселе бойынша жеке пiкiрiн, жеке белсендi емiрлiк устанымын керсетудi талап етедi, ал ол болса ез елi мен езге елдер туралы бшм келемш Yнемi кебейтуге жэне терендету-ге умтылады.
Сонымен, лингвоелтану материалдары мотивация, ынта, жнер тудыруга септiгiн тигiзедi. Лингвоелтану материалдары мшдеттерш жузеге асырудьщ бiр куралы - мен АКШ шынайы болмыстарына тYсiнiктер беретш лингво-
Проблемы изучения и сохранения языков и культур народов мира
65
елтанымдьщ сездак шыгады. Жумыс дэптердiн эр цикл соцында «Link List» айдарында оцушыга бершген циклда, ол ел мэдениет туралы жаца бшмш жазып 6елгiлейдi, осы мэл1меттерд1 тукан мэдениетлнщ ттсл фактшер1мен салыстырады. Бершген лингвоелтану материалдарын мецгеру бойынша тест болады. Бул жумыс тур1 арцылы, бастысы ел туралы мэл1мет жинацтау гана емес, адамдарды, ез цурбыларын, олардыц ойлау уллсш, мшез -цулыгын, жалпы адамзаттыц цундылыцтарга цатынасын тануга болады.
ПайдаланылFан эдебиеттер:
1. Шатилов С.Ф. Методика обучения немецкому языку в средней школе: учебное пособие. - М.: Просвещение, 1986. - 223 б.
2. Рогова ГВ. Методика обучения иностранным языка в средней школе. -М.: Просвещение, 1991. - 287 б.
3. Борисов П.П. Компетентностно-деятельностный подход и модернизация содержание общего оброзования // Стандарты и мониторинг в образовании. - 2003. - № 1. - 58-61 б.
4. Ибраймова Г.К. Шет тшн оцытуда элеуметпк мэдени бшктшктщ мазмуны: магистрл1к диссертация. - Алматы, 2006. - 105 б.
5. Эюмшова Ж.Э. Т1л - мэдениет феномеш мэселес1. - 2010. - 27 б.
НАЗВАНИЯ НОГАИСКИХ ОРНАМЕНТОВ,
КАК ОДИН ИЗ ФАКТОРОВ, УКАЗЫВАЮЩИХ НА ЭТНОКУЛЬТУРНУЮ ИДЕНТИЧНОСТЬ НАРОДА
© Канокова Ф.Ю.* *, Карасова С.Я.*
Кабардино-Балкарский государственный университет им. Х.М. Бербекова,
г. Нальчик
Северо-Кавказская государственная гуманитарно-технологическая академия,
г. Черкесск
В статье рассматривается традиционный орнамент различных этнических групп ногайцев, используемый в художественном оформлении как твердых, так и мягких материалов, в котором, несмотря на то, что ногайцы проживают в различных субъектах России, сохранились как единые закономерности композиционного построения, технического исполнения, так и названия на ногайском языке. Данный факт свиде-
* Доцент кафедры «Дизайна и декоративно-прикладного искусства» КБГУ им. Х.М. Бербекова, кандидат искусствоведения.
* Доцент кафедры Иностранных языков СКГГТА, кандидат педагогических наук, доцент.
