CC BY
13RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
LIDER KIM VA MAKTABGACHA TA'LIM TASHKILOTI DIREKTORLARIGA ZAHIRA KADRLAR TAYYORLASHDA ULAR QANDAY QILIB LIDER BO'LISHI
MUMKIN Irgasheva Madinabonu Baxromjon qizi
Maktabgacha ta'lim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini qayta tayyorlash va malakasini
oshirish instituti I bosqich doktoranti kmb9609@gmail.com https://doi. org/10.5281/zenodo. 7993560
Annotatsiya. Mazkur maqola maktabgacha ta'lim tashkilotlari direktorlariga zahira kadrlar tayyorlashda ularning liderlik sifatlarini oshirish masalalarini o'rganish natijasida to'plangan manbalar asosida ularning liderlik sifatlarini rivojlantirishda qanday qilib lider bolish mumkinligi haqida qisqacha ochib beriladi.
Kalit so^zlar: lider, yetakchi, rahbar, tug'ma liderlik, ekstrovert, introvert, mas'uliyat, muloqot qilish qobiliyati, tajriba, rivojlangan qobiliyat, moslashuvchanlik.
Lider - qolgan jamoa a'zolari nomidan qaror qabul qilish va harakat qilish huquqiga ega bo'lgan odamlar guruhining vakili. U boshqalarning obro'sidan foydalanadi, odamlarni tom ma'noda va majoziy ma'noda boshqarishga qodirdir.
Lider odamlarga ta'sir o'tkazishga va ularni o'z g'oyalari bilan ilhomlantirishga qodir — bu unga kuch olishda yordam beradi. Biroq, "rahbar" va "yetakchi" tushunchalarini aralashtirmaslik lozim. Rahbar rasmiy ravishda lider rolini o'ynaydi, lekin aslida u lider bo'lmasligi ham mumkin. Bu tez-tez sodir bo'ladi, masalan, mavjud jamoaga tashqi tomondan boshliq kelganida, bo'ysunuvchilar uning obro'sini tan olishni va ko'rsatmalarga rioya qilishni xohlamaydilar, natijada nizolar kelib chiqadi.
Rahbar va lider o'rtasidagi farqni yaxshiroq tushunishingiz uchun biz ularning asosiy xususiyatlarini jadvalda o'rganishni taklif qilamiz.
Boshqaruvchi_Lider
bo'ysunuvchilarning ishini nazorat qiladi izdoshlarni ilhomlantiradi va rag'batlantiradi
u oqilona va izchil harakat qiladi, ko'rsatmalarga amal qiladi belgilangan qolipni xavf ostiga qo'yishi va buzishi mumkin
korporativ tuzilmalar doirasida ishlaydi va ularni saqlashga intiladi agar maqsad talab qilsa, mavjud tuzilmalarni yo'q qilishga tayyor
boshqaruv tarmog'ining bo'g'ini hisoblanadi mustaqil ravishda ishlaydi
Lider tug'ma boladimi yoki hayoti davomida shakllantiriladimi? Bu savol faylasuflarni ming yillar davomida tashvishga solib kelgan.O'zingizda yetakchini tarbiyalash orqali boshqa odamlar uchun yo'l ko'rsatuvchiga aylanish mumkinmi yoki bu faqat tanlanganlarga taqdim etiladigan sovg'ami? XX asrga qadar tug'ma yetakchilik g'oyasi hukmronlik qilgan, unga ko'ra insonning roli dastlab oldindan belgilab qo'yilgan. Agar tabiat unga kerakli fazilatlarni bergan bo'lsa, u albatta yetakchiga aylanadi. Ushbu ta'limot, xususan, faylasuf Tomas Karlayl tomonidan "Qahramonlar haqida, qahramonlarga sig'inish va tarixdagi qahramonlik to'g'risida" asarida va tadqiqotchi Frensis Galton "Irsiy daho" asarida ishlab chiqilgan. Keyinchalik bu g'oya tanqid qilindi va o'zgartirildi. Bugungi kunda olimlar yetakchilik — bu inson hayoti davomida rivojlanishi mumkin bo'lgan shaxsiy fazilatlar to'plami ekanligiga qo'shiladilar.Tugma liderlar esa faqat ularga moyillarga beriladi.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
Bu haqda biznes-psixolog, psixiatr va psixoterapevt Dmitriy Lomot shunday deydi: "Biz tadbirkorlar, rahbarlarni lider deb chaqirishga odatlanganmiz. Aslida, har bir inson o'z hayotining yetakchisidir. Faqatgina farq shundaki, har kimning yetakchilik qobiliyatlari har xil rivojlangan. Yetakchilik fazilatlarining asosiy to'plami bolalarda o'smirlik davrida shakllanadi. Bu vaqtda odam o'zini o'zi boshqarishi, biror narsa ixtiro qilishi, boshqalar bilan kelishuvlar tuzishi va maqsadlariga erishishi mumkinligini tushunadigan payt. Shuningdek, hamma narsa uning yetakchilik fazilatlarini rivojlantirish bilan shug'ullanishiga bog'liq. Ular har qanday yoshda rivojlanishi mumkin. Oddiy usul - odatdagi javobgarlik darajasini kengaytirish. Shaxs qanchalik ko'p mas'uliyatni o'z zimmasiga olsa, u rahbar sifatida shunchalik kuchli namoyon bo'ladi". Buni aniqroq qilish uchun shunday misol keltiramiz. Yetakchilikning muhim xususiyatlaridan biri bu muloqotdir. Lider har qanday odamga yondashuvni topa olishi kerak, aks holda unga obro ' qozonish qiyin bo'ladi. Ahmad - ekstrovert va odamlar bilan osongina birlashadi. Boshqalar uni jim tinglayotganda, u soatlab tinimsiz gapira oladi. Lola - introvert va muloqotda bunday muvaffaqiyatlar bilan maqtana olmaydi. U vazmin va kam gap, suhbatlardan faol faoliyatni afzal ko'radi. Ammo bu Lola uchun yetakchilikka yo'l yopiq degani emas. Ha, u Ahmadga qaraganda muloqotni rivojlantirish uchun ko'proq kuch sarflashi kerak. Uning yetakchilik uslubi boshqacha bo'ladi.
Yetakchilik fazilatlari. Haqiqiy lider odamlar bilan samarali munosabatda bo'lishi, o'zini yaxshi bilishi va ish oqimlarini tushunishi kerak. Bunda unga quyidagi fazilatlar yordam beradi:
• mas'uliyat;
• muloqot qobiliyati;
• tajriba;
• rivojlangan tashkiliy qobiliyat;
• moslashuvchanlik;
• ijodkorlik;
• maqsadlilik;
• tashabbuskorlik;
• xarizmatik;
• yuqori aql;
• jasorat;
• mehnatsevarlik.
Birinchi beshlikni batafsil ko'rib chiqamiz.
Mas'uliyat.Yetakchilik roli har doim ortib borayotgan mas'uliyat bilan bog'liq. Lider nafaqat o'zi uchun, balki butun jamoa uchun ham javobgardir. Agar u muvaffaqiyatsiz bo'lsa, birinchi navbatda uni ayblashadi. Faqat kuchli va yetuk shaxs yuqori mas'uliyat zulmi ostida chidamlilikni saqlab qolishga qodir. Bir tomondan, odam jamoani ishonchli boshqarish uchun ortiqcha stresslardan halos bo'lishi kerak. Boshqa tomondan, ishda tasodifga tayanib, haddan tashqari takabbur va beparvo bo'lmaslik. Ushbu ikki haddan tashqari muvozanatni saqlash qobiliyati tajriba bilan birga keladigan san'atdir.
Muloqot qilish qobiliyati. Lider odamlar bilan samarali munosabatda bo'lishi kerak: o'z fikrlarini yetkazish, ishontirish, fikr-mulohazalarni yetarli darajada baholash. Rivojlangan muloqot qobiliyatisiz bu mumkin emas. Yaxshi hislatlarga ega bo'lish, odamlarning reaksiyalaridan hayratlanish va ularga kerakli hissiy holatga erishishga yordam berish ham muhimdir. Lider har qanday odamga nisbatan yondashuvni topa olishi kerak.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2G23-yil 2-iyun
Tajriba. Umumiy maqsadga erishish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalarga ega bo'lgan kishi uchun yetakchilik pozitsiyasini egallash osonroq. Shu sababli, ko'plab tashkilotlarda o'zlarini ishda yaxshi ko'rsatgan oddiy xodimlarni rahbarlik lavozimlariga tayinlash va tashqi tomondan o'qitilgan menejerlarni jalb qilmaslik odat tusiga kiradi.
Rivojlangan tashkiliy qobiliyat. Jamoa ishini yagona uyg'un organizm sifatida ishlashi uchun tashkil etish qobiliyati haqiqiy san'atdir. Lider tizimdagi har bir xodimga o'z o'rnini egallashga yordam berishi kerak. Buning uchun zahira kadrlar odamlarni yaxshi tushunishi kerak — ularning zaif va kuchli tomonlarini, yashirin potentsialini, bir-biri bilan mosligini ko'rishi kerak. Shuningdek, yaxshi intizomga ega bo'lishi va boshqalarni tarbiyalashga qodir bo'lishlari ham lozim.
Moslashuvchanlik. Dunyo tez o'zgarib bormoqda. Zamon bilan hamnafas bo'lish uchun moslashuvchan bo'lish, o'zgarishlarga tezda javob berish va yangiliklarni qabul qilish kerak. Haqiqiy yetakchi eskirgan texnologiyalardan afsuslanmasdan voz kechishga qodir. U ilg'or ishlanmalarni faol ravishda ishga tushirishdan, yangi narsalarni sinab ko'rishdan va tavakkal qilishdan qo'rqmaydi.
Qanday qilib yetakchi bo'lish kerak? Yuqorida sanab o'tilgan barcha fazilatlar hayot davomida rivojlanishi mumkin. Zahira kadlar lider bo'lishi uchun ko'p mehnat qilishi va ko'p vaqt izlanishi kerak bo'ladi, ammo bu bunga arziydi. Bir nechta oddiy maslahatlar yetakchilik yo'lida birinchi qadamlarni qo'yishga yordam beradi.
Qaror qabul qilishni o'rganish. Tanlovingiz uchun javobgarlikni boshqa odamlarga o'tkazishni to'xtating. Bu nafaqat muhim qarorlarga, balki kichik qarorlarga ham tegishli. Yotoqxonangiz devor qog'ozi rangi to'g'risida qaror qabul qila olmaysizmi? Buning uchun o'zingizning his-tuyg'ularingizni tinglang va do'stlaringiz orasida ijtimoiy so'rov o'tkazmang. Ta'tilga qayerga borishni bilmayapsizmi? O'zingizning imkoniyatlaringizni o'rganing va qaror qabul qiling. Mas'uliyat darajasini asta-sekin murakkablashtiring. Har safar o'z fikringizga tayanish osonroq bo'ladi, sizning obro'ingiz o'zingizning ko'zingiz, keyin esa boshqalarning ko'zida o'sadi.
Tanlangan sohada doimo rivojlanib borish. Agar biror kishi muhim masalalarni boshqalardan ko'ra yaxshiroq tushunsa, unga yetakchilik rolida bajonidil ishoniladi. Shuning uchun zahira kadrlar doimo o'rganish va rivojlanishda hech qachon to'xtamasligi kerak. Rivojlanish rejasini tuzish, bilimni boyitishni va ko'nikmalarni oshirishni boshlash lozim.
Yangi bilimlarga ochiq bo'lish. Haddan tashqari konservatizm yetakchilik yo'lidagi barcha sa'y-harakatlarni chetlab o'tishga qodir. Belgilangan doiradan tashqariga chiqishni o'rganish, ishda ilg'or usullardan foydalanish, yangi g'oyalarni taklif qilish. Bu doimiy o'zgaruvchan dunyo bilan bir xil to'lqin uzunligida bo'lishning yagona yo'li.
Tashabbus ko'rsatish. Boshqalar rad etadigan qiyin vazifalarni bajarishdan qo'rqmang. Muvaffaqiyatsizlik qo'rquvi buyuk maqsadga to'sqinlik qilmasligi kerak. Faol bo'ling, sheriklaringizning orqasida yashirinmang, o'zingizni e'lon qilishdan qo'rqmang. Odamlar ongsiz ravishda jasur va mustaqil shaxslarga e'tibor qaratishadi.
Har bir inson yetakchi bo'lish imkoniyatiga ega. Nima uchun boshqalarni boshqarishga qodir odamlar bir nechta? Bu insonga nafaqat kuch va hokimiyatni, balki mas'uliyat yukini ham keltiradigan murakkab rol. Agar siz yetakchilikka qodir ekanligingizga amin bo'lsangiz va maqsadga erishish uchun ko'p mehnat qilishga tayyor bo'lsangiz, muvaffaqiyatga albatta erishasiz!
256^H
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
REFERENCES
1. Ibragimov, X., and Abdullayeva Sh. "Pedagogika nazariyasi (darslik)." T.: Fan va texnologiya 288 (2008).
2. Ибраимов Х. И. Креативность как одна из характеристик личности будущего педагога //Наука, образование и культура. - 2018. - №. 3 (27). - С. 44-46.
3. Ibragimovich X. I. O 'ZBEKISTON OLIY TA'LIM TIZIMIDA KREDIT-MODUL TEXNOLOGIYALARINI QO 'LLASHNING O 'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //INTEGRATION OF SCIENCE, EDUCATION AND PRACTICE. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. - 2021. - С. 209-214.
4. Ibragimovich, Ibraimov Kholboy. "Theoretical and methodological basis of quality control and evaluation of education in higher education system." International journal of discourse on innovation, integration and education 1 (2020): 6-15.
5. Maxmutovna T. X. INFLUENCE OF MASS CULTURE ON THE FORMATION AND DEVELOPMENT OF THE SPIRITUAL AND MORAL IMAGE OF THE YOUNG GENERATION //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. - 2019. - Т. 7. - №. 12.
6. Mahmutovna T. X. Ways to Form Immunity of Protection from" Public Culture" in Adolescent Students //Kresna Social Science and Humanities Research. - 2022. - Т. 3. - С. 115-117.
7. Makhmutovna T. K., Ibragimovna T. I. Specific features of the pedagogical process focused on increasing the social activity of youth //Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR). - 2020. - Т. 9. - №. 6. - С. 165-171.
8. Abdullaeva, B. S., Sobirova, M. A., Abduganiev, O. T., & Abdullaev, D. N. (2020). The specifics of modern legal education and upbringing of schoolchildrenin the countries of the post-soviet world. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(2), 2706-2714.
9. Oglu, Abduganiev Ozod Tursunboy. "Pedagogical Conditions And Mechanisms Of Development Of Social Active Civil Competence In Students." Turkish Journal of Computer and Mathematics Education 12, no. 7 (2021): 433-442.
10. Abduganiyev, O. T. (2022, December). FACTORS AFFECTING THE DEVELOPMENT OF SOCIALLY ACTIVE CITIZENSHIP COMPETENCE IN STUDENTS. In E Conference Zone (pp. 10-13).
11. Abduganiev O. Developing Student Civil Competency //Eastern European Scientific Journal. - 2019. - №. 1.
12. Махмудов А. Х., Джураев Р. Х., Ахунжонов А. Т. Дидактический потенциал шахматной игры //Наука и образование сегодня. - 2020. - №. 6-2 (53). - С. 70-71.
13. Махмудов А. Х. ИНТЕНСИФИКАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ ПРЕДМЕТА «ШАХМАТЫ» ЧЕРЕЗ РЕШЕНИЯ ШАХМАТНЫХ ЗАДАЧ: 10.53885/ед. 2022.49. 38.098 Махмудов Абдулхалим Хамидович, д. 2 п. н, зам. директора Узбекского научно-исследовательского института педагогических наук им. Кары Ниязи, abdu-hm@ yandex. ru //Научно-практическая конференция. - 2022. - С. 766-768.
14. Джураев Р. Х., Махмудов А. Х., Фефелов В. С. Методология формирования учебно -творческого плана для компетентностной подготовки магистров //Педагогические науки. - 2012. - №. 1. - С. 84-90.
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TILLARNI INTENSIV O'QITISHNING PSIXOLOGIK-
PEDAGOGIK JIHATLARI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2023-yil 2-iyun
15. Махмудов А. Х., Абдурахмонов З. Б. Таълимда замонавий ракамли технологияларидан фойдаланишнинг ютуклари ва муаммолари //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. CSPI conference 3. - С. 97-99.
