Научная статья на тему 'ЛЕКСИК КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁИДА ЎҚИТИШНИНГ МОТИВАЦИОН БАЗАСИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ'

ЛЕКСИК КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁИДА ЎҚИТИШНИНГ МОТИВАЦИОН БАЗАСИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
14
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
лексик компетенция / мотивация / шахсий – психологик / мазмун / процессуал компонент

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Яриева З.Ш

Ушбу мақолада бўлажак инглиз тили ўқитувчиларда лексик компетенцияларни шакллантиришда мотивацион ёндашувва унда таъсир этувчи барча рағбат ва омиллар ҳақида назарий маълумотлар бериб ўтилган. Лексик кўникма, малака, экспрессив ва рецептив лексик кўникмалар атрофлича талқин қилинган. Шахсий-психологик, мазмун ва процессуал компонентлар атрофлича талқин қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЛЕКСИК КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁИДА ЎҚИТИШНИНГ МОТИВАЦИОН БАЗАСИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ»

"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-оИаЬг 2023-уИ

ЛЕКСИК КОМПЕТЕНЦИЯНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЖАРАЁИДА УКИТИШНИНГ МОТИВАЦИОН БАЗАСИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ

Яриева З.Ш.

Тошкент Давлат Педагогика Университети таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.10035018

Аннотация. Ушбу мацолада булажак инглиз тили уцитувчиларда лексик компетенцияларни шакллантиришда мотивацион ёндашувва унда таъсир этувчи барча рагбат ва омиллар уацида назарий маълумотлар бериб утилган. Лексик куникма, малака, экспрессив ва рецептив лексик куникмалар атрофлича талцин цилинган. Шахсий-психологик, мазмун ва процессуал компонентлар атрофлича талцин цилинган.

Калит суз: лексик компетенция, мотивация, шахсий - психологик, мазмун, процессуал компонент

Мотивация шундай жараёнки, унинг натижасида фаолият индивид учун шахсий мазмун касб этади, унга булган кизикишининг баркарорлигини таъминлайди ва фаолиятнинг ташки берилган максадларини унинг ички эх,тиёжларига айлантиради. Шу муносабат билан, лексикани урганиш учун укув мотивациянинг турли хил турларининг узаро фаолияти деб тушуниладиган укитишнинг мотивацион базасини шакллантириш лексик компетенцияни ривожлантиришнинг ажралмас компоненти сифатида каралади. Мотивациянинг: коммуникатив, когнитив, инструментал, лисоний-когнитив, касбий каби турлари мотивацион базанинг асосий комопнентлари х,исобланади.

Укитишнинг мотивацион базасини ривожлантириш ва куллаб--кувватлашга таъсир курсатадиган куплаб рагбатлар ва омиллар мавжуд. Уларнинг энг мух,имларига куйидагилар киради: 1) академик муваффакият; 2) фанлараро алокалар; 3) хорижий тилнинг келажакда касбий фаолият учун ахдмияти; 4) таълим жамоасида кулай мух,итнинг мавжудлиги; 5) тах,сил олувчилар ва тах,сил берувчи уртасидаги муносабатлар (мулокотнинг демократик услуби); 6) узини фаолият субъекти сифатида англаш: талаба узига таклиф килинаётган укув максадларини узи бах,олайди, танлайди ва кабул килади, уз хдракатларини узи режалаштиради, бах,олайди ва назорат килади; 7) укув фаолиятининг мазмуни ва ташкил этилиши; 8) ишда кулланиладиган методлар ва усулларнинг хилма-хиллиги; 9) фаол изланиш фаолиятига сабаб буладиган муаммоли вазифалар; 10) укув жараёнида эркин танлаш вазияти; 11) муваффакият вазияти; 12) вазифаларнинг ижодий турлари; 13) материални баён килиш шакли (эмоционаллик, хдётий кизикарли мисоллар, урганилаётган материал билан боглик латифалар, парадокслар); 14) талабалар ишининг когнитив услуби; 15) икки томонлама алоканинг мавжудлиги ва бошк.

Укитишнинг мотивацион базасини шакллантиришга ёрдам берадиган барча рагбат ва омилларни учта асосий компонент билан чеклаш мумкин: 1) шахсий-психологик; 2) мазмун; 3) процессуал (1 - расм).

"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-оИаЬг 2023-уИ

УЦИТИШНИНГ МОТИВАЦИОН БАЗАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ КОМПОНЕНТЛАРИ

Шахсий-психологик

Психологик иклим

Укитувчининг шахси ва унинг хусусиятлари

Мазмун

Тил ва нутк материали

Процессуал Укитиш шакллари. Укитиш воситалари.

Укитиш

1 - расм. Укитишнинг мотивацион базасини шакллантириш компонентлари

Шахсий-психологик компонент таркибида куйидаги асосий компонентлар мавжуд: 1) машгулотдаги а) укитувчи ва талабаларнинг узаро муносабатларининг табиатидан (мулокотнинг демократик услуби); б) талабаларнинг жамоа ичидаги муносабатлари билан шартланадиган психологик иклим; 2) укитувчининг шахси (фан буйича билимдонлик, профессионализм, мулокот услуби, коммуникатив сифатлар, эмоционал маданият, хушмуомилалик, шахсий сифатлар ва х,ок.); 3) укувчининг шахси (дунёкараши, кизикишлари, хдётий тажрибаси, шахсий сифатлари, когнитив фаолият услуби ва х,ок.).

Мазмун компоненти талабаларнинг ривожланганлик даражаси, уларнинг ёш ва шахсий кизикишларига мос келиши зарур булган урганиш учун тил ва нутк материалини назарда тутади.

Процессуал компонентга куйидагилар киради: 1) укитиш воситалари; 2) укитиш шакллари; 3) кулланиладиган приёмлар, стратегиялар; 4) машклар тизими.

Ишда асосий эътибор процессуал компонентга, яъни лексикага ургатиш воситаларига, иш приёмлари ва стратегияларига, лексик йуналтирилган машклар тизимига каратилади.

Юкоридагиларга якун ясаб, таълимнинг мотивацион базасининг ривожланганлик даражаси тилнинг урганилаётган аспектини идрок этиш, унга диккатни жамлашга тайёрлигини белгилайди, аклий фаолликка ундайди ва шу сабабли хорижий тил лексикасини урганишнинг якуний ижобий натижасини белгилайди деб хулоса чикариш мумкин.

Таълим жараёнида, укитувчилар зарур мотивларни шакллантириш учун укитишнинг муайян шарт-шароитлари ва мух,итини яратиш билан, актуал тил ва нуткий материални танлаб олиш билан, ишнинг махсус шакллари, приёмлари, стратегиялари ва машклардан фойдаланиш билан талабаларнинг укитиш мотивацион базасининг ривожланишига билвосита таъсир килиши мумкин.

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGIRESPUBLIKAILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

Лексик компетенцияни ривожлантириш жараёнида укитишнинг мотивацион базасини оптималлаштириш куйидаги натижаларга эришишга имкон беради деб тахмин килиш мумкин: 1) хорижий тил лексикасини урганишнинг максадга йуналтирилганлиги; 2) укув жараёнининг семантик жихатдан туликлиги (хорижий тилнинг лексик бирликларини узлаштириш жараёнига шахсан кизикканлик); 3) укув жараёнини интеллектуализациялаш (заковатга мослаштириш); 4) тил дарсларида х,ам ва уйда х,ам фаол таълим фаолияти; 5) талабчанлик ва виждонлилик; 6) синчковлик билан тушунишга интилиш сифати; 7) лексик бирликлар билан ишлашнинг энг самарали стратегияларини узлаштириш; 8) хорижий тил лексикаси устида мунтазам мустакил ишлаш.

Бинобарин, лексик компетенцияни ривожлантириш ва укитишнинг мотивацион базасини интеграция килиш (бирлаштириш) лексик бирликлар ва лексик билимларни узлаштириш жараёнини окилона йуналтириш имконини берадиган самарали тизимни куришга уринишдир.

Одатда, билиш фаолияти структурасида икки компонент ажратилади: 1) ахборот (информацион); ва 2) мотивацион [Леонтьев, 1971], [Шадриков, 1979]. Ахборот компоненти укув ахборотлари билан ишлаш учун жавоб беради: идрок килиш, уйлаб тушуниш, ёдда эслаб колиш ва уни кейинчалик хотирадан чикариш ва куллаш. Шундай килиб, фаолиятнинг ахборот компонентини урганиш шахснинг кирувчи маълумотлар билан ишлаш учун масъул билиш жараёнларини (фикрлаш, хотира, диккат ва бошкаларни) урганишдан бошка нарсани уз ичига олмайди. Мотивациянинг когнитив жараёнлари билан муносабати умуман фаолият билан муносабатлари куриш билан бир хил тарзда курилади. Мотивация мазмун жихдтдан танлаб олиш жихдтни аниклайди, когнитив жараёнларининг давомийлиги ва жадаллигини шартлайди, уларнинг якуний натижасига сезиларли таъсир курсатади. Укув жараёнида мотивациянинг ривожланиши туфайли "идрок, хотира, тафаккур ва фаолиятни бажаришга кумаклашувчи бошка имкониятларнинг психик жараёнларини кайта куриш" юзага келади [Саввина, 2004:11]. Когнитив жараёнлари, уз навбатида, кирувчи ахборотлар билан ишлаш сифати ва унумдорлигини белгилайди.

REFERENCES

1. Леонтьев, А.А. Эмоционально-волевые процессы в овладении иностранным языком [Текст] / А.А. Леонтьев // Иностранные языки в школе. -1975.-№6.-С.93-97.

2. Саввина, И.Л. Формирование познавательной активности студентов в процессе изучения иностранного языка [Текст] / И.Л. Саввина: автореф. дисс.... канд. пед. наук: (13.00.02). -Якутск, 2004. - 21 с.

3. Шадриков, В.Д. Психологический анализ деятельности [Текст] / В.Д. Шадриков. -Ярославль, 1979. - 90 с.

4. Ruderman V.D. Choose the Right Word [Text] I V. D. Ruderman - M.: Higher School House, 1964. - 115 p.

5. Smith R.K., Mohr C. Groundwork for a Better Vocabulary: Instructor's Edition [Text] IR. K. Smith, C. Mohr - Marlton: Townsend Press, 1991. - 152 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.