CC BY
7Латыши и белорусы: вместе сквозь века. - 2021. - Вып. 10. - С. 99-109.
АРХИВЫ И ВОСПОМИНАНИЯ
I-
УДК 930.253(=174)(476.4)
ЛАТЫШСКАЕ НАСЕЛЬШЦТВА САВЕЦКАЙ БЕЛАРУС1 ПА МАТЭРЫЯЛАХ ДЗЯРЖАУНЫХ АРХ1ВАУ МАПЛЁУСКАЙ
ВОБЛАСЦ1
The Latvian population of Soviet Belarus based on materials the state
archives of the МаЫИой region
I. Пушкш (I. Pushkin),
Беларусю дзяржауны ушверсггэт харчовых i xiMi4Hbix тэхналогiй г. Магыёу, Беларусь
В статье проанализированы фонды Государственного архива общественных объединений Могилевской области и Государственного архива Могилевской области, документы которых позволяют рекостру-ировать социально-экономическую, общественно-политическую, культурно-образовательную и религиозную жизнь латышского населения Советской Беларуси в межвоенный период. Раскрыты наиболее значимые события в истории латышей Могилёвщины и содержание архивных дел.
Ключевые слова: латыши, БССР, архивы, Могилёвская область, межвоенное время.
The article analyzes the funds of the State archive of public associations of the МаЫИой region and the State archive of the МаЫИой region, the documents of which make it possible to reconstruct the socio-economic, socio-political, cultural, educational and religious life of the Latvian population of Soviet Belarus in the interwar period. The most significant events in the history of Latvians in the МаЫ1юй region and the content of archival documents are revealed.
Keywords: Latvians, BSSR, archives, Mahil^ region, interwar period.
Анатз арх^ных крынщ дазваляе усебакова i комплексна рэкан-струяваць грамадска-паттычнае, сацыяльна-эканамiчнае i культурна-асветнае жыццё у розныя пстарычныя перыяды. Наша мэта пазнаёмщь даследчыкау з матэрыяламi дзяржауных архiвау Магшёускай вобласцi па гiсторыi латышскага насельнiцтва рэгiёна мiжваеннага часу.
Найбольшую увагу даследчыкау выклiкаюць дакументы наступ-ных фондау Дзяржаунага архiва грамадсюх аб'яднанняу Магшёускай вобласцi. Фонд 6575 "Бабруйск акруговы камiтэт КП(б)Б" [2] налiчвае пяць спрау з дакументамi латбюро.
У справе 167 заxоyваюцца пратаколы пасяджэнняу бюро латсек-цыi пры акрyговыx камiтэтаx (AK) KП(б)Б, агyльныx сxодаy ка-мyнiстаy-латышоy акрyгi разам з беспартыйнымi грамадзянамi, мо-ладдзю Kастрычнiцкай (Aкцябрскай) латкалонй; план i справаздача аб працы латсекцыi AK Kn^^. Усяго 28 аркyшаy. Першы дакумент да-таваны 27.07.1924 г., апошш 04.01.1925 г., yсе на русой мове. Сярод ix варта вылучыць: пратакол № 1 ад 27.07.1924 г. агульнага сxодy ла-тышоу горада Бабруйска i Бабруйскага гаршзона, дзе была ар-ганiзавана латсекцыя пры Бабрyйскiм AK KП(б)Б [арк. 1-1адв.]; пратакол № 1 ад 01.08.1924 г. паседжання бюро латсекцьи пры Бабруйсюм AK Kn^^ [арк. 2]; рyкапiснyю копiю пратакола № 1 ад 10.08.1924 г. агульнага ^оду грамадзян латышскага таварыства Kастрычнiцкай во-ласцi Бабруйскага павета [арк. 5]; справаздачу аб працы латсекцыи пры Бабруйсюм AK Kn^^ за перыяд з 1.10 да 31.12.1924 г. [арк. 23-24 адв.].
Справа 358 на 128 аркyшаx yтрымлiвае пратаколы пасяджэнняу, планы, справаздачы аб працы за 9.01-10.10.1925 г. Яе статус у арxiве -асаблiва каштоуная справа. Дакументы на рускай мове. У асноуным матэрыялы яубюро, польбюро, але ёсць матэрыялы латсекцыi (латбюро). У прыватнасщ: аб становiшчы латышскага насельнщтва акрyгi, справаздачы аб працы латсекцыи, пратаколы латбюро ад 02.04.1925 да 23.08.1925 [арк. 70-71 адв., 98-98 адв., 119-124 адв.], пратаколы агульныгс сxодаy латсекцыи пры Бабрyйскiм AK KH(6^ за 1925 год [арк. 73-75, 76-78, 95-97], ператска латбюро i скарп на па-даткаабкладанне [арк. 84-85, 90], справаздача аб працы латсекцыи пры Бабруйсюм AK Щб)Б за 01.04 - 30.06.1925 г. [арк. 118-118 адв.]. Aсаблiва щкавым з'яуляецца лiст ад 05.07.1925 г. адказнага сакратара латбюро y Бабруйск AK Kn^^, акрвыканкам i ЦБ Латсекцыи пры ЦK Kn^^ з xадайнiцтвам аб арганiзацыi нацыянальнага латышскага сельсавета y Aкцябрскай латкалонй былой Рудабельскай воласцi [арк. 83].
У справе 375 на 44 аркyшаx размешчаны планы работы бюро лат-секцыi пры Бабрyйскiм AK Kn^^ за перыяды снежань 1925 - красавк 1926, май - жшвень 1926 гг., пратаколы агульнык сxодаy латсекцыi AK Kn^^, камyнiстаy-латышоy, сxодаy латбюро за перыяд з 25.12.1925 па 17.10.1926 г., матэрыялы аб працы i становшчы y латкалонй. Першы дакумент датаваны 8.12.1925 г., апошнi - 16.11.1926 г., усе на рускай мове. Aсаблiва каштоуная справа. Вельмi iнфарматыyнымi з'яуляюцца: справаздача аб працы латсекцыи пры Бабрyйскiм AK Kn^^ (1926) [арк. 26-27], эканамiчнае i палпычнае становiшча латкалонй Aземлянскага сельсавета Глускага раёну Бабруйскай акруп (1926) [арк. 28-32].
Справа 629 з пратаколамi пасяджэнняу яубюро, польбюро пры акружкоме КП(б)Б, справаздачамi аб працы польбюро i латсекцыи АК КП(б)Б. Мае статус "асаблiва каштоуная справа", утрымлiвае 45 арку-шау на рускай мове. У справаздачы ад 24.06.1927 г. адказнага сакратара латбюро пры Бабруйсюм АК КП(б)Б аб працы бюро латсекцьи за перыяд 01.01-01.06.1927 г. адзначана колькасць праведзеных сходау i пасяджэнняу бюро, утрымлiваецца шфармацыя аб перавыбарах лат-сельсавета у студзенi 1927 г., працы ячэйю КСМ i тянератрада, хаты-чытальнi, палiтшколы, сельскагаспадарчага i драматычнага гурткоу [арк. 28-28 адв.].
У справе 710, дзе на 12 аркушах змешчаны пратаколы пасяджэнняу акруговай нацыянальнай камiсii, яубюро, латсекцыi пры АК КП(б)Б за сакавiк 1928 г., маецца толью адзiн дакумент, якi тычыцца латышоу (на рускай мове) - пратакол пасяджэння латсекцыи ад 03.03.1928 г. [арк. 12]. У iм адлюстраваны пытаннi: збору сродкау на пабудову танка "Латышсю стралок", аб ненармальных адносiнах памiж настаунщай латкалонй i работшкам хаты-чытальнi, аб становшчы у латсекцыi.
У фондзе 6577 "Магшёусю акруговы камiтэт КП(б)Б" [3] захоува-ецца чатырнаццаць спрау з дакументамi латбюро.
Справа 274 (30 аркушау) утрымлiвае планы працы Цэнтральнага бюро (ЦБ) латсекцыи пры ЦК КП(б)Б i акруговых латбюро, бюро лат-секцыi i латбюро пры Магшёусюм АК КП(б)Б, ЦБ Латсекцыи пры ЦК ЛКСМБ. Дакументы на рускай i некалью дакументау на беларускай мо-вах, першы ад 19.10.1925 г., апошш ад 03.02.1927 г.
У справе 275 захоуваюцца на 3 аркушах тры пратаколы (на рускай мове) пасяджэння часовага латышскага бюро пры Магшёусюм акружкоме КП(б)Б з грыфам "сакрэтна" Пратакол № 1 ад 01.11.1925 г. аб аказанш матэрыяльнай дапамоп латышам-рэвалюцыянерам [арк. 1], пратакол № 2 ад 04.01.1926 г. аб аргашзацыи латгуртка бязбожнiкау [арк. 2], пратакол № 3 ад 19.04.1926 г. аб распаусюджванш штотыднё-вага часотса "Яуна Веенiба" [арк. 3].
Пратаколы акруговых партыйных латышскiх канферэнцый, пасяджэнняу латбюро акружкома, сходау камунютау-латышоу, справаздача аб працы школы-перасоую у калони "Латрошча" знаходзяцца у справе 276 на 62 аркушах. Першы дакумент ад 28.07.1925 г., апошш ад 25.01.1928 г.; да 31.01.1927 г. на рускай, а далей на беларускай мо-вах. Вельмi каштоунымi з'яуляюцца пратаколы першых сходау ка-мунiстау латышоу, яюя працавалi пры Магiлёускiм АК КП(б)Б
(28.07.1925 г., 04.11.1925 г.) [арк. 1, 8-10], Магшёускай акружной лат-партканферэнцыи КП(б)Б ад 05.12.1925 г. [арк. 16-19], а таксама даклад аб стане культурна-палпыка-асветнщкай працы сярод латышоу Магшёускай акруп [арк. 41-42]. Вытрымю з даклада (люты 1927 г.) аб стане вучэбнай работы латышсюх школ Магшёускай акруп [арк. 39-40] з выказваннямi вучняу Латрошчанскай латышскай нацыянальнай школы апублiкаваны1.
Справа 277 (17 аркушау): пратаколы агульных сходау латышоу хутароу Валокi Гаранскага сельсавета (два пратаколы за 1925, адзш за 1926, тры за 1927 гг.), пяць з iх на рускай мове i адзiн пратакол на латышскай. Першы сход адбыуся 08.11.1925 г. (прысутнiчала 47 ча-лавек), апошнi - 8.02.1927 г.
У справе 278 на 64 аркушах: пратаколы агульных сходау грамадзян Грудзшаускага сельсавета (6 пратаколау за 1927 г. на латышскай мове), звестю аб наяунасцi латышсюх калонш у Магiлёускай акрузе, акты пра-веркi правядзення нацыянальнай палпыю. Першы дакумент датаваны 08.11.1925 г., апошш - 9.05.1927 г. Большая частка дакументау на латышскай мове, некалью на рускай, на беларускай толью звесткi Бы-хаускага РК КП(б)Б аб правядзеннi нацыянальнай палпыю i акт абсле-давання Грудзшаускага сельсавета ад 03.11.1926 г. У апошшм утрым-лiваецца вельмi падрабязнае апiсанне сацыяльна-эканамiчнага, грамад-ска-палпычнага i культурна-адукацыйнага стану латышскага насель-нiцтва на тэрыторыi сельсавета [арк. 34-35 адв.]. Змястоунымi з'яуляюцца:
- шфармацыи аб латышскiх калонiях у Магiлёускай акрузе за 1923, 1924, 1925 гг. (звестю па Грудзшауцы): колькасць насельнщтва, зямлi, жывёлы, наяунасць сельскагаспадарчага абсталявання, севазварот, ураджайнасць культур па гадах, што вырошчвал^ шфармацыя пра школу, бiблiятэку, якiя гуртю дзейнiчалi, якiя выпiсвалiся газеты i iнш. [арк. 1-2.];
_' __/Л 1—I ' ^ "Р и ..
- спiс складу 2-га Грудзшаускага сельсавета Быхаускага раёна Магiлёускай акруп на 1926 г. (прозвшча, iмя, iмя па бацьку, узрост, нацыянальнасць, адукацыя, сацыяльнае становiшча i паходжанне, у яю раз выбiраецца членам сельсавета, займаемая пасада у сельсавеце)
1 Пушкш, I. Нацыянальныя меншасщ БССР у грамадска-пал^ычным i культурным жыцщ (20-я гады ХХ ст.): манаграфiя / I. Пушкiн / Навук. рэд. М. П. Касцюк. - Магшёу : МДУ iмя А. Куляшова, 2004. - С. 116-117; Пушкш, I.A. Грамадская i культурна-асветнiцкая дзейнасць нацыянальных меншасцей у Беларускай ССР (1919-1991) : манаграфiя / I.A. Пушкш. - Магшёу : МДУХ, 2018. - С. 79; Пушкш, I.A. Удзел нацыянальных меншасцей у грамадска-пал^ычным жыцщ Савецкай Беларус (1919-1990 гг.) : манаграфiя / I.A. Пушкш. - Мшск : Выд. цэнтр БДУ, 2010. - С. 89.
[арк. 5-5 адв.] (падобная шфармацыя аб складзе сельсавета на 1927 г. размешачана на арк. 43-43 адв.).
Каля 40% дакументау на латышскай мове (11, практычна усе за 1926 г.), адзш на беларускай (Лупалаускага РК КП(б)Б) i астатшя на рускай знаходзяцца у справе 279 на 43 аркушах. Пратаколы агульных сходау грамадзян латышскай калони "Латрошча" (Латышская Роща -рус.) Шчажэрскага сельсавета Лупалаускага раёна, перашска, анкеты з атсаннем хутароу, звестю аб наяунасщ латышсюх калонш у Магшёускай акрузе ахоплiваюць перыяд ад 8.11.1925г. па 31.05.1927 гг. Маюцца:
- сведчанш аб Латрошчы за 1923, 1924, 1925 гг. (як па Грудзшауцы са спр. 278) [арк. 1-2]; сшс грамадзян вёсю Латрошча, яюя жадалi наведваць школу-перасоуку [арк. 5-5 адв.];
- назва i колькасць нацыянальных гурткоу у калони Латрошча i хто iмi юравау [арк. 6];
- матэрыялы за 31.12.1925-04.01.1926 аб аргашзацыи латышскага нацыянальнага сельсавета у Латрошчы.
У прыватнасщ, хадайнiцтва грамадзян да латсекцыи i даведка аб тым, што у наяунасцi неабходныя для стварэння латышскага сельсавета 60 двароу (45 у Латрошчы i 14 хутароу у 5 вёрстах вакол вёсю Кадзша). Побач акт камiсii латсекцыи ад 21.01.1926 г. аб немэтазгоднасщ стварэння нацыянальнага сельсавета [арк. 14-18].
У справе 280 на 30 аркушах дакументы на рускай i 12 на латышскай мовах. Першы дакумент ад 20.12.1925 г., апошш ад 24.05.1927 г.: анкеты абследавання хутароу у Хонава Чачэвщкага раёна, пратаколы сходау грамадзян Хонаусюх хутароу, справаздача аб правядзенш аграпрапаганды сярод сялянства латышскай калони "Хонава". У прыватнасщ пратакол першага пасля стварэння латсекцыи агульнага схода грамадзян Хонаусюх хутароу (20.12.1925 г.), на яюм прысутшчала 35 гаспадароу [арк. 2-2 адв.].
У справе 281 дакументы на рускай мове i адзш дакумент на латышскай. На 16 аркушах пратаколы агульных сходау латышоу калгаса (саугаса) "Чырвоны двор" Пашкаускага сельсавета (у тым л^ першага аргашзацыйнага сходу 08.11.1925 г.), акт праверю арцелi ад 18.02.1926 г., перашска. Першы дакумент датаваны 8.11.1925 г., апошш 17.04.1926 г. Па дакументах цяжка вызначыць аргашзацыйную форму супольнасщ - у адным дакуменце пазначана арцель, у друпм калгас, дзесьщ - саугас. Звестю з дакументау часткова апублкаваныя1.
1 Пушкш, I. А. Латышскае насельнщтва Магшёушчыны / I. А. Пушкш // Латыши и белорусы: вместе сквозь века. - 2017. - Вып. 6. - С. 27-30.
Справа 282, на маю думку, самая каштоyная i змястоушя: справа-здачы аб працы латбюро Mагiлëyскага AK KП(б)Б, даклады аб вынiках абследавання латышсюх калонiй акругi, цыркуляры ЦБ латбюро пры ЦK KП(б)Б. Першы дакумент датаваны 02.02.1925 г., апошш 20.05.1928г., разам - 99 аркушаy. На рускай, беларускай i адзш дакумент на латышскай мовах. Сярод iх:
- даклад па абследаванню калонш Mагiлëyскай акругi ад
12.02.1925 г., як yтрымлiвае гютарычную даведку, звесткi аб колькасцi латышоy, гаспадарках, памерах зямельных надзелаy, ураджайнасщ, па-датках, занятках, сельсавеце i шш. [арк. 2-14];
- справаздача латсекцьи AK KП(б)Б аб зробленай працы сярод лат-насельнiцтва за перыяд са жнiyня па лютапад 1925 г. [арк. 27-28.];
- тэзюы даклада аб працы сярод жанчын для раëнных канферэнцый латышоy [арк. 31-36];
- справаздача латбюро Mагiлëyскага AK KП(б)Б за лютапад-сне-жань 1925 г., студзень 1926 г. [арк. 37-38];
- лют сакратара латбюро y Наркамасветы Беларус (Латкалегiю) ад
19.04.1926 г. з шфармацыяй аб стане латышскiх школ у Mагiлëyскай акрузе [арк. 41];
- вынш латработы па Mагiлëyскай акрузе за перыяд з 01.11.1925 г. па 01.10.1926 г.
У апошшм дакуменце наступныя раздзелы: гютарычная даведка, эканамiчны стан, нацыянальны сельсавет, кааперацыя, палггасвет-праца, школьная праца, сувязь з масам^ партпраца, праца сярод моладзi i жанчын, шэфская праца, антырэлшшная прапаганда [арк. 55-62]. Па-добная iнфармацыя y справаздачах Mагiлëyскага латбюро аб праробле-най працы сярод латнасельнщтва y акрузе за перыяд з 01.11.1925 г. па
01.05.1927 г. [арк. 63-84] i за 20.05.1927-20.05.1928 гг. [арк. 91-99].
Цыркулярныя люты Латбюро пры ЦK PKП(б), палажэнне аб на-
цыянальных секцыях Саюза бязбожнiкаy, анкеты, перапiска. Усë гэта на 36 аркушах у справе 283. Першы дакумент ад 28.12.1925 г., апошш ад 14.09.1926 г., большасць на рускай мове, чатыры на латышскай, у тым лжу Статут таварыства бязбожнiкаy. Даследчыка можа защкавщь праграма заняткаy у латышскiх антырэлшшных гуртках для падрых-тоyкi прапагандыстаy [арк. 22-31].
Справа 284 - гэта выходныя i yваходныя паперы за перыяд 28.06.1925-03.08.1927, 231 аркуш. Розная перашска з ЦK Щб^Б аб культурна-асветнiцкай працы сярод латышскага насельнiцтва, звесткi аб вывучэннi рэлшшнага руху i яго формаy сярод латышоy, арганiзацыi школ-перасовак i адкрыцщ хат-чытален, ходзе перавыбараy, падпiсцы
на выданш i забеспячэнне лiтаратурай на латышскай мове, накiраваннi на вучобу, цыркуляры. На рускай, беларускай i шмат дакументау, у тым лжу рукапiсных, на латышскай мовах.
17 аркушау у справе 285. Гэта люты, перашска, спiсы латышоу -членау партыi i камунарау 33-й тэрытарыяльнай дывiзii. Першы даку-мент датаваны 01.08.1925 г., апошнi 05.03.1928 г. На рускай, беларускай мовах i адзш на латышскай - лют у Магшёускае латбюро ад са-кратара Латбюро пры ЦК КП(б)Б. З дакументау справы можна шмат даведацца шфармацьи аб персанатях. Асаблiва з рукапiснага спюу ла-тышоу-членау кампартыi пры Магшёусюм АК КП(б)Б на 24.01.1926 г., дзе пазначаны прозвiшча, iмя, iмя па бацьку, узрост, партстаж, паход-жанне, месца працы, займаемая пасада. У спюе 53 асобы [арк. 3-4 адв.].
У справе 451 на 31 аркушы захавалася перашска з ЦК КП(б)Б аб палпычных настроях латышскага насельнiцтва, антысавецюх выступах кулацтва, аказаннi матэрыяльнай дапамогi латышскiм рэвалю-цыянерам, цыркуляры, люты адказнага сакратара латбюро пры Магшёусюм АК КП(б)Б у ЦК КП(б)Б. Першы дакумент датаваны 02.03.1926 г., апошш 8.12.1927 г. У самым пачатку згрупаваны матэрыялы аб тым, як у пачатку 1926 г. згубшся 32 рубл^ сабраныя Магшёускай латсекцыяй АК КП(б)Б на падтрымку рэвалюцыянерам [арк. 2-10]. Вельмi iнфарматыунымi з'яуляюцца: сакрэтны лiст у латбюро ЦК КП(б)Б сакратара латбюро пры Магшёусюм АК КП(б)Б ад 16.10.1926 г. аб дзеяннях Латрошчанскага пастара, працы нацыяна-льнага сельсавета, незабяспечанасщ лiтаратурай i звесткамi аб раённых упаунаважаных па латпрацы [арк. 13-13 адв.]. На арк. 18-22адв. змеш-чана дакладная запiска сакратара латбюро у Латбюро пры ЦК КП(б)Б аб "фактах п'янства i хулiганства, палiтычнага бандытызму" у Груд-зiнауцы i Галiцка-Мызскiм сельсавеце. Негатыуныя выказваннi Латрошчанскага пастара пра беларускую мову i iнфармацыя пра тое, што у вышку "распрацоую, праз ДПУ" пастар Вiтал з Магшёва згаджауся зняць сан пастара i пайсцi працаваць настаунiкам матэматыю апублжа-ваны1.
У справе 452 першы дакумент ад 15.03.1926 г., апошш ад 28.01.1928 г., 18 аркушау. Дакументы на рускай пераважна рукатсныя, на латышскай мовах. Гэта перашска з райкамамi КП(б)Б аб правядзеннi працы сярод латышскага насельнщтва, распаусюджваннi нацыянальнага друку i лггара-
1 Пушкш, I. Нацыянальныя меншасщ БССР у грамадска-пал1тычным { культурным жыцщ (20-я гады ХХ ст.): манаграф1я / I. Пушкш / Навук. рэд. М. П. Касцюк. - Магшёу : МДУ 1мя А. Куляшова, 2004. - С. 116.
туры сярод латышоy Грудзшаую Быхаускага, Хонава Чачэвщкага, Ла-трошчы Лупалаyскага, Bайнiлава Чавускага, саyгаса "Чырвоны двор" i хутароу Bалокi Mагiлëyскага раëнаy.
Фонд 6601 "Kалiнiнскi акруговы камiтэт KH^^" [4] налiчвае шэсць спраy з дакументамi аб латышскiм насельнiцтве на самым усхо-дзе Mагiлëyшчыны: чатыры з матэрыяламi латбюро, дзве - агггацыйна-прапагандысцкага аддзела (спр. 266, 458).
У спр. 294 на 140 аркушах - перапiска, цыркуляры, розныя даку-менты на рускай, беларускай i латышскай (шмат) мовах: указанш ЦK KП(б)Б аб павышэнш партыйнага, культурна-асветнiцкага Узроуню ла-тышскага насельнiцтва, аб арганiзацыi працы па самаадукацыи, прата-колы пасяджэнняу цэнтральнага бюро латсекцыи пры ЦK ЖЛ^Б, планы, справаздачы аб працы латсекцыи ЦK, AK KП(б)Б i шш. Першы дакумент ад 20.01.1925 г., апошш дакумент ад 25.12.1925 г. Даследчыка зацiкавяць: анкета справаздачы за тры месяцы працы акру-говых латсекцый на 01.01.1926 г. [арк. 132], вышска з пратакола № 1 пасяджэння Miлаславiцкага PK KП(б)Б ад 05.11.1925 г., дзе слухалi справаздачу старшынi Галiцка-Mызскага нацыянальнага латышскага сельсавета [арк. 140].
Шмат агульнабеларусюх матэрыялау знаходзiцца на 165 аркушах у справе 415: пратаколы II Усебеларускай нарады латышскiх партыйных работшкау i пасяджэнняу прэзщыума латбюро пры ЦK i AK KП(б)Б; справаздачы, планы, даклады UK i AK KQ(6^ аб працы сярод латышскага насельнщтва. Першы дакумент датаваны 12.02.1926 г., апошнi 31.08.1926 г. На латышскай мове: шфармацыя ад Mаскоyскага латышскага клуба [арк. 16-18], статут таварыства бязбожнiкаy [арк. 20-27], рэзалюцыя I Усебеларускага з'езда латышоу сялян (1926 г.) [арк. 31-37] i шш. На рускай мове: пратакол № 11 пасяджэння прэзщыума латбюро пры UK KQ(6^ ад 30.07.1926 г., пастановы па справаздачах i матэрыялы аб працы латбюро пры Aршанскiм i Полацюм AK KП(б)Б, па дакладу аб абследаванш латышскага паселiшча '^кцябрскае Бабруйскай акруп ад 16.06.1926 г." [арк. 38-41.]; палажэнне аб нацыянальных аргашзатарах пры PK KП(б)Б [арк. 29]. Найбольш цiкавымi i грунтоyнымi па змесце з'яуляюцца наступн^1я дакументы: справаздача аб працы латбюро пры Aршанскiм AK т(б)Б за перыяд 15.10.1925-01.07.1926 гг. [арк. 42-45]; пратакол II Усебеларускай нарады латышсюх партыйных работшкау [арк. 119-149]; даклад па абследаванню латышскага паселшча '^к-цябрскае" Бабруйскай акруп (16.07.1926 г.) [арк. 46-48]; план кам-плектавання латышсюх культурна-асветных аргашзацый на 1926/1927 нав.год [арк. 49]; пратакол пасяджэння прэзщыума Латбюро пры UK
KQ(6^ ад 26.05.1926 г. [арк. 52-54]; палажэнне аб нацыянальных бюро пры AK KП(б)Б [арк. 72-73]; пратакол пасяджэння прэзщыума Латбюро пры UK Ш(б)Б ад 12.10.1926 г. [арк. 79-81].
У справе 416 можна знайсщ вытсю з пратаколау пасяджэнняу аггга-цыяна-прапагандысцкага аддзела, прэзщыума выканкама AK KП(б)Б, да-клад аб працы упаунаважанага латсекцыi y Kалiнiнскай акрузе, звесткi аб працы латышскага Галiцка-Mызскага сельсавета, перапiску упаунаважанага латбюро Kалiнiнскага AK KП(б)Б з вышэйстаячымi yстановамi. Першы дакумент ад 11.01.1926 г., апошш за 31.07.1926 г. 34 аркушы да-кументау на рускай, беларускай i латышскай мовах. Bельмi щкавыя да-кументы: справаздача аб працы перасоунай школы y Галiцка-Mызскiм сельсавеце з 19.01 па 19.02.1926 г. [арк. 8-8 адв.], даклад Miлаславiцкаму PK ОТ^Б ад курсанта ^мвуза Беларусi Kарла Юр'евiча Лiндэ аб ста-новiшчы y Галiцка-Mызскiм сельсавеце [арк. 13-15 адв. ], даклад упаунаважанага аб працы y Hацкамiсii пры ABK [арк. 16-18], справаздача аб сходах, што адбытся y Галiцка-Mызскiм сельсавеце [арк. 23], справаздача ад 05.02.1926 г. аб перавыбарах у Галiцка-Mызскiм нацыяна-льным сельсавеце [арк. 28-29].
Перапiска упаунаважанага латбюро Kалiнiнскага AK KП(б)Б з Латбюро UK KП(б)Б: аб падрыхтоуцы да перавыбарау сельсаветау, правядзеннi ул^ сельскагаспадарчых гурткоу, антырэлiгiйнай працы сярод насельнщтва, распаyсюджваннi перыядычнага друку i лггара-туры захоуваецца y справе 417 (43 аркушы). Першы дакумент складзены y кастрычнiку 1925 г., апошш 09.11.1926 г.; на рускай i беларускай мовах, а таксама пяць дакументау на латышскай.
Справа 266. На 139 аркушах на рускай i беларускай мовах: даку-менты (справаздачы, дакладныя зашсю, звесткi) аб правядзеннi мерапры-емствау па нацыянальнай палiтыцы y Kалiнiнскай акрузе за перыяд ад 01.01.1925 г. да 10.09.1925 г. У асноуным гэта матэрыялы пра беларуаза-цыю, але ëсць пэуная шфармацыя пра латышоу. Так, напрыклад, у да-кладзе аб практычных мерапрыемствах па правядзенню нацыянальнай палггыю y Kалiнiнскай акрузе ад 16.04.1925 г. [арк. 22]; справаздачы аб практычных мерах па правядзенню нацпалпыцы y Kалiнiнскай акрузе ад 15.04.1925 г. [арк. 26-37]; справаздачы Kалiнiнскага акруговага аддзела народнай асветы ад 10.09.1925 г., дзе зафжсаваны нацыянальны склад настаyнiкаy, колькасць дзяцей ахопленых школамi, забяспечанасць школ падручнiкамi на роднай мове [арк. 75-77]; справаздачы Kалiнiнскага ABK аб працы па правядзенню нацыянальнай палпыю y акрузе за перыяд ад 01.10.1924 г. да 01.09.1925 г. [арк. 90, 134].
У справе 458 на беларускай мове (76 аркушау): матэрыялы (прата-колы пасяджэнняу, планы, звесткi, зводкi, высновы, перапiска, спiсы) аб правядзеннi нацыянальнай палiтыкi, паглыбленнi беларусiзацыi у раёнах Калшшскай акругi, аб Малькаускiм лггоусюм нацыянальным сельсавеце. Першы дакумент датаваны 03.01.1927 г., апошш 08.02.1927 г. Пра латышоу: таблща эканамiчнага стану нацыянальнага Галiцка-Мызскага латышскага сельсавету Мшаславщкага раёна Калiнiнскай акругi на 20.01.1927 г. [арк. 28-30], акт абследавання нацыянальнага Галщка-Мызскага сельсавета камiсiяй 19-22.01.1927 г. [арк. 31-32], вышска з пратакола пасяджэння бюро Калшшскага АК КП(б)Б ад 28.01.1927 г., у якой шфармацыя латупаунаважанага аб ста-новiшчы i працы латышскага сельсавета, вышках перавыбарау савета у лютым 1926 г. [арк. 33].
Фонд 9 "Магшёусю абласны выканаучы камiтэт КП(б)Б (аддзел кадрау)" [1]. У спр. 197 на 209 аркушах: сшс, аутабiяграфii, асабiстыя лютю па Улiку кадрау, характарыстыкi з месца працы, ад партыйных аргашзацый i НКУС на членау УсеКП(б) па нацыянальнасцi лiтоуцау, латышоу i эстонцау, якiя пражывалi у Магшёускай вобласщ на 1941 г. Захавалася iнфармацыя пра латышоу-камунiстау Магiлёускай вобласщ, яюя разглядалiся партыйна-савецкiм кiраунiцтвам у 1939-1940 гг. як кадравы рэзерв у сувязi з планаваным адкамандзiраваннем партыйных кадрау у Прыбалтыйскiя Савецюя Рэспублiкi, у прыватнасцi у Латвшскую ССР. Прадстауленыя у архiве дакументы дазволiлi скласцi бiяграфiчныя дадзеныя пра жыццё i дзейнасць прадстаунiкоу латышскай партыйнай элiты Магiлёушчыны 1920-1930-х гг., яюя быт апублжаваныя1.
У Дзяржауным архiве Магiлёускай вобласцi (фонд 139 "Магшёускае абласное аддзяленне Беларускага дзяржаунага упраулення праектавання грамадзянскага будаунщтва, здымкi i пла-наванне гарадоу (Белдзяржпраект)") у справе 14 на адным аркушы ват-манскай паперы захоуваецца карта Магiлёва i прыгарадных зямель [5]. На ёй бачна, што побач з мяжою горада у бок Мшска знаходзiлiся землi латышскага калгаса "Сарканайс Земнекс" [арк. 1].
Таюм чынам, у дзяржауных архiвах Магiлёускай вобласцi дакументы па пстрыи латышскага насельнiцтва рэпёна у асноуным за-хоуваюцца у матэрыялах латышскага бюро пры акруговых камiтэтах КП(б)Б. Яны дазваляюць рэканструяваць грамадска-палпычнае, са-
1 Пушкин, И.А. Латышская партийная элита Могилевщины в предвоенные годы / И.А. Пушкин // Латыши и белорусы: вместе сквозь века. - 2015. - Вып. 4. - С. 49-58.
цыяльна-эканамiчнае, культурна-асветнае i рэлiгiйнае жыццё латышскага сялянства ва усходшх рэпёнах Беларусi у 1920-я гг. Можна сцвярджаць, што латышы члены камунютычнай партыi, якiя пражы-валi у гарадах усходняй частцы БССР, займат даволi высокiя статус-ныя пазщып у структуры беларускага грамадства таго часу. Працэсы калектывiзацыi, раскулачвання i шшёнамани у 1930-я гг. прывялi да значнага скарачэння колькасцi латышскага насельнщтва Магiлёу-шчыны.
Выкарыстаныя крын1цы:
1. Дзяржауны арх1у грамадсюх аб'яднанняу Магшёускай вобласщ (ДАГАМаг). - Ф. 9 Магшёусю абласны выканаучы камiтэт КП(б)Б (аддзел кадрау), 1938-1941 гг. Воп. 6а. Спр. 197.
2. ДАГАМаг. - Ф. 6575 Бабруйсю акруговы камiтэт КП(б)Б, 1924-1930 гг. Воп. 1.
3. ДАГАМаг. - Ф. 6577 Магшёусю акруговы камгот КП(б)Б, 1924-1930 гг. Воп. 1.
4. ДАГАМаг. - Ф. 6601 Калшшсю акруговы кампэт КП(б)Б, 1924-1927, 1929 гг. Воп. 1.
5. Дзяржауны арх1у Магшёускай вобласщ (ДАМаг). - Ф. 139 Магшёускае абласное аддзяленне Беларускага дзяржаунага упраулення праектавання грамадзянскага будаунiцгва, здымю i планаванне гарадоу (Белдзяржпраект), 1942-1946 гг. Воп. 1.
