CC BY
24Ученые записки Таврического национального университета имени В. И. Вернадского Серия «Филология. Социальные коммуникации». Том 26 (65), № 2. 2013 г. С. 437-443.
УДК - 398(=512.145):008
КЪЫРЫМТАТАР БАЛА ФОЛЬКЛОРЫНДА «ТЕКЕРЛЕМЕ» ЖАНРЫНЫНЪ ТАСНИФИНЕ ДАИР
Кокиева А.
Таврический национальный университет имени В.И. Вернадского E-mail: kokiyeva@ro.ru
«Къырымтатар бала фольклорында «Текерлеме» жанрынынъ таснифине даир» меселенинъ муимлиги къыркъ сене девамында топланылгъан бала оюнларында къулланылгъан текерлемелернинъ таснифинен багълыдыр. Тедкъикъат алынып ба-рылгъанда, сес ве сёз оюныны анъдыргъан ве базы да белли бир мана анълаткъан ве анълатмагъан «Ампул-умпул, чыкъ да къуртул». «Укум-букум, джарым-барым, пыкъ», «Яздан, буздан, бир авуч туздан, леппей чувал, чыкъ» киби метин парчалар-нынъ козьге чалынгъаны, оларнынъ анги бир жанргъа менсюплигини тайинлемек заруриетини пейда этти. Дж. Бекиров тарафындан тертип этильген «Къырымтатар халкъ агъыз яратыджылыгъы хрестоматиясы»нда «Балалар фольклорындан нумю-нелер» [12, 183-191], «Къырымтатар бала эдебиятынынъ хрестоматиясы»нда «Бала фольклорындан нумюнелер» [13, 6-19]. деп адландырылгъан кьысымларда буньа беньзер метинлер сечильди. Керим Джаманакълынынъ дженктен сонь [14, 26-27]. ве дженктен эвель (1934-35) сенелелери дердж олунгьан бир сыра [6], [7], [8], [9]. макьалелери огренильгенде, «тапышмакъ», «джумакъ», «масаллардан эвель башла-нгьан масал башланувлары» [9, 31-36], «масал текерлемелери» [10, 24]. киби тер-минлернинь аньылувына, масал текерлемеси акъкъында умумий малюмат бериль-генине дикькьат айырылды. Тюркий халкъларнынъ фольклорында «текерлеме» ан-ьлайышы ве такьдим олунгьан таснифлер огренильди, архивимизге мевджют фольклор нумюнелери бир тертипке кетирильди. Къырымтатар бала оюнларында кьул-ланылгьан «текерлеме»лернинь таснифи ве талили кьырымтатар бала фольклорын-да даа терен огренильмегени себебинден, мевзумызнынъ ильмий теткъикъатта муимлиги кьайд этильди ве аппробатив бир талиль олгьаны тайинленди.
Мевзунынъ сонъки теткъикъатларда талиль олунувы. Къырымтатар бала фольклорында «текерлеме» анълайышы ве онынъ тасниф олунувы аля даа кениш огренильмеди. Лякин «масалллардан эвель башлангъан масал башланувы» [9], «масал текерлемеси» [10], [14, 26-27]. Керим Джаманакълынынъ макъалелеринде анъылгъаны ве умумий бир малюмат берильгени беллидир. Дигер халкъларнынъ фольклорында «текерлеме» анълайышы ве таснифинен багълы Nurettin Albayrak [1], Boratav Pertev Naili [2], Gök§en Enver Naci [3], Gökta§ Gül§an [4], Duymaz Ali [5]. киби турк алимлернинъ ильмий ишлерини къайд этмек ерлидир.
Тедкъикъатымызнынъ эсас макъсады - архивимизде олгъан 300 бала оюн текерлемелери эсасында бала оюнларында, бала фольклорынынъ чешит жанрлары ичерисинде айры бир жанр шеклинде текерлемелернинъ къулланылгъаныны айдынлатмакътан ве таснифини япмакътан ибареттир. Алып баргъан
теткъикъатымыз къырымтатар эдебияты кафедрасында фольклор саасында тайинленген мевзунен сыкъ багълыдыр.
Турк алими Kaya Dogan бала фольклорында «текерлеме»нинъ азербайджан бала фольклорында - санама; Добруджа татарларынынъ масалларында -текерлеме; гагаузларда - текерлеме, сайылмакъ, бадашмакъ; къазахларда -текерлеме, олен ^айванлар акъкъындаки текерлемелер); къыргъызларда -джанъылмач, Къыбрыс ве Македония тюрклеринде - текерлеме, озьбеклерде -бола кушиклари, санаш, санамок; туркменлерде - санавач деп, адландырылгъаныны къайд эте [11, 546].
Гагаузларда расткельген бадашмакъ варианты ускутлилерде «бадашма» деп къулланылгъаныны Ускютли Гульсум Дандюрюк ве Музаффар Дандюрюк къартана ве къарбаба текерлеме нумюнелерини бадашма деп яздырткъан эдилер.
Türk Лп81к1ореШ8шинъ «Текерлеме» маддесинде, текерлеменинъ бир чешит сёз джанбазлыгъы, хаял оюны, озюне хас къафие, аллитерация хусусиетлеринен аэнк ве семантик чизгилер пейда эткени, бири-бирине уймагъан хаял ве тюшюнджелернинъ арды-сыра тизилюви нетиджесинде мейдангъа кельгени къайд этиле [17, 37].
Тюрк алимлерининъ тедкъикъатларында «текерлеме» сёзюнинъ асыл манасы чешит-чешит такъдим этильгенини анъып кечмек лязим.
Ahmet Talat Onay текерлеме келимесининъ «тек - тек», «текер-текер» сёзлеринден алынгъаныны ве, бунынъ тыпкъы араба текерлерининъ юварланмасы киби, бири-бирининъ артындан сёйленмесини, халкъ шаирлери арасында «текеллюм», халкъ агъыз иджадында исе «текерлеме» оларакъ кечкенини ифаде эте [16, 92- 93].
Pertev Naili Boratav текерлеменинъ тайинленмесининъ олдукъча кучь олгъаныны ве тюркю, ашыкъ шиири, масал, оюнлар ойнагъанда, айтылгъанда биле озюне хас бир хусусиетилеринен айырылгъаныны къайд эте [ 2, 165-166].
Nurettin Albayrak келиме оюнлары вастасынен мисранынъ сонъунда бир чокъ сес текрарлары иле къафие уйдурылгъан, амма белли бир анълайыш ифаде этмеген бир такъым сыралангъан сёзлернинъ (текерлеменинъ) мейдангъа кельгенини къайд эте [1, 67].
Затен бала оюнларында айтылгъан оюн текерлемелерининъ баланынъ рухий дюньясына тесир этерек, яшайышкъа мунасебетини шекиллендиргени тааджипли бир эснас олгъаны шубесиздир. Бала озю ве аркъадашыны къайгъырыр, истенильмеген роллерни къабул этмез, ойнамагъа истеген такъымны сайламагъа огренир. Оюннынъ башында лидерни сайлав да, эсасен текерлемени айткъан баланынъ даа да меракълы, даа да кулюнчли текерлеме уйдурмасынен багълыдыр. Яни озю текерлеме уйдурмагъа огренген бала лидер (эбе) сайланыр. Эбе (оюнны башлагъан алып барыджы) саювлар айтып, топлашкъан балалар арасындан озюне дост, эш сече. Бу вакъыт о, тезайтув текерлемелерини айтып, пармагъынен достларыны сайып башлай. Бунъа (бадашма) яни сайламакъ дейлер.Балалар озь арасы бадашалар, яни бири-бирини сайлайлар. Текерлеме кимге кельгенде битсе, о бала эбеге (лидерге) дост, эш ола. Бадашма насыл шекильде отькерильгенини М.С.Мурахас къайд эте [15, 15]. Айтылгъан текерлемелернинъ къыскъа, девамлы
438
айтылгъан чешитлери бардыр. Оюн башланмаздан эвель, эбени сайлагъанда, сайла-ма, бадашма текерлемелери айтылыр, тек бадашмадан сонъра оюн башланыр экен.
Бала оюнларында айтылгъан оюн текерлемелерининъ айтылгъан вакъты, балалар тарафындан япылгъан арекетлер ве мундериджесине коре: 1.Оюн башланмаздан эвель; II. Оюн эснасында; Ш.Оюннынъ сонъунда айтылгъан текерлемелер киби учь къысымгъа такъсимленильди.
1. Оюн башланмаздан эвель айтылгъан текерлемелернинъ Къырымнынъ анги бир кошесинде айтылгъанына коре: чёль тарафта - сайлама, дост сайлама, сайым(сайма) текерлемелери; ялы боюнда бадашма, эш-дост сечюв, саюв текерлемелери киби учь чешити сечильди.
а). Сайлама текерлемелери айтылып башлыкъ- оюнны алып баргъан бала сайлана; б). Бадашма текерлемелери айтылып оюнны алып баргъан лидер (эбе сечиле). Бу сой текерлемелернинъ мундериджеси чешиттир. Сачма-сапан сёзлер арасында айтылгъан фикирлернинъ макъсады - оюнгъа давет текерлеменинъ сонъунда анълашыла. «Ыргъакъны къарычламакъ», «ыргъагъы тохмахламах» киби арекетлер алтында сайлама, бадашма текерлемелери сёйленилип, эбе сайланыла, балалар эки гурухкъа (группагъа) болюнелер.Элимизде олгъан бу чешит текерлемелернинъ шиве элеметлерине эсасланып, яни Къырымнынъ айны бир кошесинде айтылгъанына бакъып, чёль тарафта айтылгъан сайлама текерлемери, ялы боюнда айтылгъан бадашма текерлемелерини айырдыкъ.
Бадашма текерлемесинден (девамлы айтылгъан чешитинден) бир мисаль кетирейик: Эбелеме, девелеме, деве хушу хувалама, амба-умба, тутту бени хызма, вардым Ускют маллесине, селям сёйлеп анесине, бадашаджах ким оладжах?Бадашмайы ким аладжах?Топ гельди, топ атылды.Сыдых топчыхнен урулду, оюна темель хурулду.
Эки бала арасында (чёль тарафта) айтылгъан сайлама текерлемесинден мисаль:Къартбабай, къартбабай, Къайдан келесиз?- Абалай, абалай.Джамиден келемен. - Козюнъиз нищюн яш?- Денъизден оттим. - Сачынъыз не ап-акъ?- Де-гирменден сора. - Аякълар не джалпакъ?- Джолдан сора.-Щёльде джурьген не? -Къойын. А демей башлайыкъ ойын;
2. Дост сайлама, эш-дост сечюв текерлемелери. Къырымнынъ чёль тарафын-да ве ялы боюнда айтылгъан текерелемелерден мисаллер:
Менмен болгъан - магъа кельсин, сенмен болгъан - сагъа кетсин; Бендень олан - бана гильсинь.сеньдень олан-сана гитьсинь;Ав, ав авлама, билине хушакъ агъла-ма, тазе, тюзе, сен гиль бизе.
3. Сайым (сайма), саюв текерлемелери .Къырымнынъ чёль тарафында ве ялы боюнда) текерелемелеринден мисаллер:
-Ким къычырды?- Филь къычырды.-Къайда къачты?- Ормангъа къачты.
-Ойнамагъа къапу ачты;Алтмыш-етмиш дагъа китмиш.Гелип кое оюн итмиш;-Ерде не вар?- Бинъ бахла. - Бинъ, эки бинъ, учь бинъ. - Орманда не вар?- Бинъ ах-лап. - Бинъ, эки бинъ, учь бинъ. Юрсинъми агълап, Кель, ойнайых гозь багълап.
II. Оюн эснасында айтылгъан текерлемелернинъ:1.Тезайтым, тезайтув текерлемелери; 2.Тапмаджа текерлемелери; 3. Мыскъыллама, эриштирюв текерле-мелери киби учь чешитини айырдыкъ;
439
1. Тезайтым, тезайтув текерлемелери- Къырымнынъ чёль тарафында ве ялы боюнда да айтылгъханы бельгилене. Олар текерлемелери оюн текерлемелерининъ сёз джанбазлыгъыны нумайыш эткен бир чешитидир. Шиирий ве несир шеклинде тизильген бу текерлемелер анълашылгъан ве анълашылмагъан мана берелер. Тел-ляфуз этильмеси къыйын олгъан бу текерлемелернинъ сёзлери бир нефеснен, сурь-атле айтылыр. Айткъан инсанны, айтып оламаса - кулюнчли алгъа, гузель айтса -тааджипке къалдырыр. Анълашылмагъан ве фаркъына барылмагъан сёзчиклер динълегенлернинъ ошуна кетер ве кульмеге ёл ачар. Сёйленильген шейлернинъ ма-насызлыгъы, маналы олгъаны динълейиджилерни эглендирир. Тезайтым, тезайтув текерлемелернинъ эсас хусусиети артикуляциядыр. Яни богъаздан чыкъкъан сесни догъру бир бичимде сёйлемек - сёз джанбазлыгъыны арттырыр. Тезайтув текерле-мелери затен дикция ве фонетик услюбиетни кямиллештирмек ичюн де къулланы-лыр. Балаларнынъ нуткъ телляфузыны инкишаф этмек ве арттырмакъ макъсадынен де ишлетиле билир.
Къырымнынъ чёль тарафында ве ялы боюнда айтылгъан тезайтым, тезайтув текерлемелеринден мисаллер:Чаталджада чатал чобан япар, сатар чатал сабан, ни-чюн япар, ничюн сатар чаталджада чатал чобан япар сатар чатал сабан; Джаз джа-рыкъта джабувым джабыныб джаткъанда, джол къатында джылан джумранны джалмаб джутыб джиберди.
Бу шорбаны нанелемели емелими, я да нанелемемели емелими? Къартал къалкъар - дал саркъар, дал саркъар - къартал къалкъар.
2.Тапмаджа текерлемелери бала зеинининъ отькюрлигини сынамакъ ичюн хызмет этелер. Шу себептен балалар оюн ойнагъанда, бири-бирининъ бильгисини сынамакъ ичюн, тапмаджа текерлемелери къулланалар. Базыда тапмаджа текерле-мелерини озьлери уйдуралар.
Кищнещик щай ташы, ищинде бийлер ашы.Пышырсенъ - сагъа аш болур, Пи-ширмесенъ - къуш болур. (Бодене джымыртасы)
Оймачыкъ, инджечик, ичи толу инджичик. Асты мермер, устю мермер.
Ортасындан бульбуль энер. (Агъыз, тиш, тиль)
3. Мыскъыллама, эриштирюв, текерлемелери.
Барыш, Барыш-бою бир къарыш.Бар да, акъыргъа щёпле арыш;
Шукрий, Шукрий, бабанъ къоян кетирий, ананъ ашап питирий.
Ш.Оюннынъ сонъунда айтылгъан текерлемелер. Оюннынъ сонъунда айтылгъан текерлемелерни эки чешитке айырдыкъ: 1.Оюннынъ сонъунда, дагъылышмаздан эвель айтылгъан текерлемелер; 2. Оюннынъ сонъунда, дагъылышкъанда айтылгъан текерлемелер.
1. Оюннынъ сонъунда, дагъылышмаздан эвель (Къырымнынъ чёль
тарафында ве ялы боюнда) айтылгъан текерелемелерден мисаллер:
Аягъымнынъ астында давул, уйине кетмеген сычавул;Аягъымын алты чамур, эвине гитмеен явур;Тюркю-муркю, дедемин эски курькю, бир чектим - йыртылды, анем де тикмеден хуртулду.
2. Оюннынъ сонъунда, дагъылышкъанда (Къырымнынъ чёль тарафында ве ялы боюнда) айтылгъан текерелемелерден мисаллер:
440
- Бу не?- Хаммам, оюн битти, тамам; Аягъынъа не болды?-Авура. - Ойнагъан, уйине дагъыла; Джеттим джюгенли боз ат, уйинъе кетип, джымырта къызарт; Чап уйинъе такъыр-тукъыр, душманларынъ къазмаз чукъур.
Бойледже, омюрнинъ темелинде олгъан уйгъунлыкъ къануныны ачыкъ айдын тасвирлеген текерлемелерни бала огренгенде, башланувнынъ сонъу ве белли бир себепнинъ нетиджеси олгъаныны анълай, лакъырды къабилиетини юксельте биле. Сеслер уйгъунлыгъы - аллитерация усулынен къуветлендирильген ве ассоциатив шекильде тизильген текерлемелер бильги ве саньат дюньясына далмакъ ичюн, балаларгъа земин азырлай биле. Бир кучюк парчачыкътан буюк парча кешф этиле бильгенини коре, биле ве ис эте. Омюр акъкъындаки бильгини текерлеме вастасы-нен менимсей.
Нетидже. Бойледже, къырымтатар фольклоры ве бала фольклорында мевджют олгъан текерлемелернинъ чешитлери сечильди. Бала оюнларында ишлетильген те-керлемелернинъ инджеликлери анълатылды ве мисаллернен исбатланды. Текерле-мелернинъ балаларнынъ рухий дюньясына олгъан психологик тесирлери анълатыл-ды. Къырымтатар фольклоры ве бала фольклорында текерлемелернинъ таснифи такъдим этилип, олар акъкъында белли бир малюматлар берильди.
Тедкъикъатнынъ келеджеги. Текерлемелернинъ тасниф олунувы къырымтатар фольклоры саасында япылгъан теткъикъатларны кенишлетир. Шимдики заманда ти-лимизни сакълап къалув огърунда алып баргъан ишлеримизге къавий темель азырлар. Бала багъчаларына къатнагъан, миллий мектеп ве алий окъув юртларында окъугъан талебелернинъ бу саадаки бильгисини арттырып, пекитмеге мейдан яратыр.
Чешит яштаки балаларгъа ренкли китапчыкълар нешир этип, эки-учь яшындаки балаларгъа эзберлемеге, огретсек, (чюнки бу яшта оларнынъ къолай эзберлемек къабилиети бардыр) илериде пейда оладжакъ иджадий къазанчларгъа мейдан азырлай билирмиз. Осеяткъан несиль къолай ве сербест лакъырды этмеге огре-нир.Тилимизнинъ аэнки, сесини севмеге огренип, олардан зевкъ алмагъа алышыр-лар. Къафие, везин, аллитерация, келиме текрарларыны эзберлемек усуллары киби бильгилерге саип олурлар. Диалог шеклинде тизильген текерлемелерден арекет эт-меге, джошмагъа, кульмеге, тааджипленмеге огренирлер. Шиириет, несирджилик ве драматик эсерлернинъ къурулыш дюньясына адым атмагъа кечит копюр азырланыр. Текерлемелер зеин, анъ, тиль ве белягъат усталыгъынынъ шекилленмеси ве осьме-сине хызмет этер.
Эдебият
1. Albayrak Nurettin. Folklorumuz ve Erzincan. Tekerleme / Nurettin. Albayrak. - Erzincan, Erdav Kitabevi. Anabritannika Genel Kültür Ansiklopedisi. - Istanbul. - 1986. - C.20. - 37s.
2. Boratav Pertev Naili. Tekerleme Tarih Vakfi Yayinlari / Pertev Naili Boratav. - Istanbul. 2000. -165-166 s.
3. Gôkçen Enver Naci. Tekerlemeler". Türk Dili Dergisi / Enver Naci Gôkçen. - Istanbul. - 1956. -S.54. - 367 - 371 s.
4. Gökta§ Gül^an. «Oyun Tekerlemelerinin Araçtmlmasi ve Incelenmesi, Mugla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü / Gül^an Gökta§. - Mugla. - 2006 s.- 292s.
5. Duymaz Ali. Irfani Arzulayan Sözler. Tekerlemeler / Ali Duymaz. - Ankara. - 2002. - s.9.
6. Джаманакълы К. Фольклорымыз / Керим Джаманакълы. - / Енъи
7. дюнья. - 1934. - Сентябрь 18.
441
8. Джаманакълы К. Фольклорны огренемиз / Керим Джаманакълы. / Енъи дюнья. - 1934. - ноябрь 12.
9. Джаманакълы К. Къырымтатар фольклорыны топлав хакъкъында / Керим Джаманакълы / Енъи дюнья. - 1935. - март 11.
10. Джаманакълы К. Къырымтатар фольклорыны топлав хакъкъында. / Керим Джаманакълы / / Эмель. - 1935. - № 6. - С.31-36
11. Джаманакълы К. Масал текерлемелери хакъкъында / Керим Джаманакълы / / Большевик ёлу. - 1935. - №3. - С.24.
12. Kaya Dogan. Anonim Halk Çiiri / Dogan Kaya. Aksag Yayinlan. - Ankara. - 1999s. - 546s.
13. Къырымтатар бала эдебиятынынъ хрестоматиясы. Тертип этиджи Дж.Бекиров. 2-инджи гъай-рыдан ишленильген нешир. Симферополь: КъДжИ «Къырымокъувпеднешир» нешрияты» -2008. - 336с. - ISBN 978-966-354-213-3
14. Къырымтатар халкъ агъыз ярат^1дж^1л^1гьы. Хрестоматия.Тертип эткен Дж.Бекиров. - Ташкент. - Укитувчи, 1991-248с. - ISBN5-645-00722-0
15. Къырымтатар халкъ масаллары. К. Джаманакълы, А.Усеин тертип эткенлер.К. Джманакълы / Джманакълы Керим. Къырымтатар масаллары. - С.8-31. - Симферополь: КъДжИ «Къырымо-къувпеднешир» нешрияты» - 2008. - 384с. - ISBN 978-966-354-200-3.
16. Мурахас М.С. Ускют коюнынъ бала оюнлары / Момине Мурахас / / Ана тили оджаларына. -№7 (7) - 2012. - С.14-16.
17. Onay Ahmet Talat. Türk Halq Çiirlerinin Çekil ve Nevi / Ahmet Tälät Onay. - Ankara. - 1996 -S.92- 93.
18. Türk Ansiklopedisi. Tekerleme Maddesi. (Haz.Hasan Özdemir). - Ankara. - 1982s. - C.31. - 31s.
Кокиева А. К вопросу о классификации жанра «текерлеме» в крымскотатарском детском фольклоре / А. Кокиева // Ученые записки Таврического национального университета имени В. I. Вернадського. Серия «Филология. Социальные коммуникации». - 2013. - Т. 26 (65), № 2. -С. 437-443.
Актуальность темы исследования данной работы обусловлена тем, что впервые в крымскотатарском детском фольклоре рассматривается вид «текерлеме», использующийся во всех малых жанрах детского фольклора. На протяжении XIX-XX столетия происходило последовательное вытеснение народных традиций на периферию культурного пространства, замещение их массовой культурой. Происходило нивелирование духовной и социальной культуры, вызванная политическими процессами, с другой - наблюдалось стремление сохранить свое «Я» на уровне определенного этноса - этническую самоидентификацию. Активный поиск «национальных корней» оставался значимым. Текерлемелер представляют собой специфическую область народного творчества, объединяющую мир взрослых и мир детей, включающую целую систему поэтических и музыкально-поэтических жанров детского фольклора. Во многих текерлеме воспроизводятся время и события, давно потерянные памятью народа. Использующийся во всех жанрах детского фольклора текерлеме помогает историкам, этнографам лучше понять жизнь, быт, культуру наших предков.
Ключевые слова: крымскотатарский фольклор, текерлеме, классификация.
Кокиева A. // Вчет записки Тавршського национального ушверситету iменi В. I. Вернадського. Серiя «Фшолопя. Сощальт комушкацп». - 2013. - Т. 26 (65), № 2. - С. 437-443.
Актуальшсть теми дослщження: «К вопросу о классификаци жанра кримськотатарського дитячого фольклору "текерлеме" полягае в тому, що в перший раз у кримських татар дитячого фольклору вважаеться "текерлеме" використовуеться у вих жанрах невеликий дитячого фольклору. Протягом 19-го столггтя: ХХ столгття була послщовною вилснення народних традицш до перифери культурного простору, замша масовоï культури. Був введений до духовного та соцiальноï культури, тдживлюеться полггичних процесш, з шшого боку, було бажання зберегти його "я" на ршш за певних етшчною визначенiстю етнiчноï групи. Активний пошук "Нацiональна коргння" залишалася значною. Teкерлемелер е певним полем народил творчостi, поеднуючи дорослих свiтi i свiтi дiтей, який включае в себе всю систему поетичш та музично поетичноï жанргв дитячого фольклору. У багатьох текерлеме ввдтвореш час i поди, давно втратив пам'ять народу. Цей тип, який використовуеться у вих жанрах дитячого фольклору краезнавщв, юториюв, допомагае краще зрозумгги життя та культури на-
442
ших предкв. Багато хто жартувати з дiтьми в комчних е iмiтацiя текерлеме чат для дорослих "означае пiдготовка дiтей до життя. Вони е вiдображенням промислово! та економiчноl дшльносп, нацiональних i психолопчш особливоси, суспiльного життя i менталггет людей. 40 рiчний досвщ збо-ру зразкш дитячого фольклору в перюд депортацп i повертання предкв на батькiвщину дае змогу вив-чити та класифiкувати жанрш дитячого фольклору е найбшьш чпко i ясно. Вiдродження та передачi цих знань в дiтей носив еттчно! свiдомостi в глобалiзацiя е надзвичайно актуальним.
Ключовi слова: кримськотатарський фольклор, текерлеме, классификацiя.
Kokiyeva A. // Scientific Notes of Taurida V. I. Vernadsky National University. - Series: Philology. Social communications. - 2013. - Vol. 26 (65), No 2. - P. 437-443.
The significance of the research's topic «The classification of genre "Tekerleme" in Crimean Tatar children folk» is about the fact that for the first time in the Crimean Tatar children folk the "tekerleme" genre is studied. The "tekerleme" is used in the all small genres of children's folk. During XIX-XX, the process of graduated exclusion of national traditions on the periphery of cultural space, at the same time replacing them with mass culture took place.
On one hand, the leveling of spiritual and social life due to political processes occurred. On the other hand, people of each ethnos were trying to save own self-identification. The active search of "national roots" remained important.
From the beginning of 1970-ies, students of Tashkent pedagogical Nizami institute began seriously work on collecting and studying children's folk. Nowadays this work is continuing, but already on the Crimean Tatars' ancestral motherland.
Tekerlemeler are samples of specific area of nation works which unites the adults' and children's world; moreover, it includes a system of poetic and musical-poetic genres of children's folklore.
This type, is used in all genres of children's folklore and helps historians, ethnographers better understand life and culture of our ancestors. Many fun games played in tekerleme are "comic imitation of a serious adults' life, " they are means of preparing children for adulthood. Additionally, they are reflection of production and economic activity, national and psychological traits, social life and mentality of the people.
40 years of experience collecting samples of children's folklore during the deportation and return of Crimean Tatars to the ancestral homeland enable most accurately and clearly examine and classify the genre of children's folklore. This helps to clarify the most used form of " tekerleme " in all genres of children's folklore : beshik yyrlary, aldatma, seylenme, kandyrma, erishtirme, tezaytuv etc. which are inherented in the national culture . In this unexplored layer of children's folklore is fundamentally focused national culture: ethnolinguis-tics, childhood ethnopsychology. Therefore, this is one of the ways of the younger generation's self-identification process in a multicultural environment. Revival and the transfer of this knowledge to children, who are carriers of ethnic consciousness, in the context of globalization is extremely important.
Key words: Crimean tatars folklore, тekerleme, classification.
Поступила в редакцию 30.08.2013 г.
443
