CC BY
5ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ЭКОНОМИКА
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ЭКОНОМИКА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. ECONOMICS
e-ISSN: 1694-8734
№2(3)/2023, 19-25
УДК: 346.26
DOI: 10.52754/16948734 2023 2(3) 4
КЫРГЫЗСТАНДЫК ЭМГЕК МИГРАНТТАРЫНЫН УЧУРДАГЫ АБАЛЫ
СОВРЕМЕННАЯ СИТУАЦИЯ ТРУДОВЫХ МИГРАНТОВ КЫРГЫЗСТАНА CURRENT SITUATION OF KYRGYZSTAN LABOR MIGRANTS
Макыев Акылбек Толошевич
Макыев Акылбек Толошевич Makyev Akylbek Tohshevich
э.и.к., доцент, Ош мамлекеттикуниверситети
к.э.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Economics, Associate Professor, Osh State University makvev1970@,mail.ra
Заирова Нурзат Улукбековна
Заирова Нурзат Улукбековна Zairova Nurzat Ulukbekovna
магистрант, Ош мамлекеттикуниверситети
магистрант, Ошский государственный университет Master's student, Osh State University
КЫРГЫЗСТАНДЫК ЭМГЕК МИГРАНТТАРЫНЫН УЧУРДАГЫ АБАЛЫ Аннотация
Бул макалада Кыргызстандын калкынын тышкы эмгек миграциясы каралган, эмгекте жана эмгек миграциясы жаатындагы абал талданган. Кыргызстандын калкынын тышкы эмгек миграциясын стимулдаштыруучу негизги факторлору изилденип ошону менен бирге эмгек мигранттарын тынчсыздандырган негизги кeйгeйлeрY чагылдырылган. Заманбап тышкы эмгек миграциясы жалпысынан Кыргызстан YЧYн пайдалуу экенине токтолуп, ал дагы эле елкещн кептеген курч социалдык-экономикалык кeйгeйлeрYн чечYYДeгY бирден-бир мYмкYн болгон жолу экендиги каралган.
Ачкыч свздвр: миграция, ички жана тышкы миграция, эмгек миграциясы, мамлекеттик саясат, миграциялык процесс, демография, экономикалык анализ, динамика.
СОВРЕМЕННАЯ СИТУАЦИЯ ТРУДОВЫХ МИГРАНТОВ КЫРГЫЗСТАНА
Аннотация
В данной статье рассматривается внешняя трудовая миграция населения Кыргызстана, анализируется ситуация в сфере труда и трудовой миграции. Изучены основные факторы, стимулирующие внешнюю трудовую миграцию населения Кыргызстана, а также отражены основные проблемы, волнующие трудовых мигрантов. Подчеркивая, что современная внешняя трудовая миграция выгодна для Кыргызстана в целом, считается, что она по-прежнему является единственно возможным способом решения многих острых социально-экономических проблем страны.
Ключевые слова: миграция, внутренняя и внешняя миграция, трудовая миграция, государственная политика, миграционный процесс, демография, экономический анализ, динамика
CURRENT SITUATION OF KYRGYZSTAN LABOR MIGRANTS
Abstract
This article deals with the external labor migration of the Kyrgyz population, analyzes the situation in the field of labor and labor migration. The main factors that stimulate foreign labor migration of the Kyrgyz population are studied, and the main problems that concern labor migrants are also reflected. Emphasizing that modern foreign labor migration is beneficial for Kyrgyzstan in general, it is considered that it is still the only possible way to solve many acute socio-economic problems of the country.
Keywords: migration, internal and external migration, labor migration, state policy, migration process, demography, economic analysis, dynamics.
Акыркы Yч жылда Кыргызстандык эмгек мигранттары YчYн жацы-жацы багыттар боюнча жумушка орношууга шарттар тYЗYЛYп жатканы байкалууда.
2019-жылдагы COVID-19 пандемиясынын айынан келип чыккан экономикалык кризис эмгек мигранттарынын абалына терс таасирин тийгизди башкача айтканда алар жумуш ордунан, кирешесинин кыйла бeлYГYнeн ошондой эле тYPДYY социалдык-экономикалык кыйынчылыктарга туш болушту. 2020-жылдын март айынан баштап мигранттарыбыз Кыргызстанга кайтып келе башташы менен жумушсуздуктун eсYШY жогорулады. 2021-жылдын 29-январында Кыргыз Республикасынын Президентинин "Миграциялык кырдаалды жакшыртууга багытталган чараларды кабыл алуу жeнYндe" жарлыгы чыгып,атайын эмгек мигранттары барган eлкeлeрдe эмгек мигранттарыбызды ар тараптан колдоо максатында иш-чаралар каралды. Кыргыз Республикасынын 0кмeтY тарабынан чет eлкeлeрдeгY эмгек мигранттарыбыздын укуктарын,кызыкчылыктарын коргоо, абалын жакшыртуу максатында маалыматтык-консультациялык иш-чаралар,миграциялык саясат боюнча концепсиялык долбоор,региондордо инвестициялык долбоорлорду ишке ашыруу,демографиялык кырдаалга жараша ички жана тышкы миграцияны эске алуу менен жарандарыбызды ишке орноштурууга кeмeк кeрсeтYY,кайтып келген мигранттарыбызды жумуш менен камсыз кылуу,паспорт маселеси ж.б.у.с. иш-чаралар каралды.
Кыргыз Республикасы YЧYн экономикалык eсYY, экономиканын реалдуу секторунун эффективдYYЛYГYHYн жогорулашы, социалдык жана eндYPYштYк чeйрeлeрдeгY комплекстYY милдеттерди жYзeгe ашыруу боюнча максаттуу саясатты жYргYЗYY маселелери eзгeчe олуттуу мааниге ээ экендиги талашсыз.
Эмгек миграциясы калктын жакырчылык децгээлин тeмeндeтYYЧY фактор катары кызмат кылып, eлкeнYн курч социалдык-экономикалык маселелерин чечYYгe кeмeк кeрсeтe алып жаткандыгы кeрYHYп тургат.Миграция укуктук, экономикалык, социалдык, демографиялык, этникалык ж.б. факторлордон кeз каранды болгон индивидуалдуу тандоонун натыйжасы катары каралып келет. Укуктук жана социалдык-экономикалык шарттардын кeз карашында, мигранттардын укугунун корголуусу, жумушсуздуктун децгээли, eлкeдeгY экономикалык кырдаал, калктын жашоо децгээли, жаштардын кесипкeйлYк жагынан eсYYCY YЧYн мYмкYнчYЛYктeр ж.б.у.с. чоц мааниге ээ.
Кыргызстандагы социалдык-экономикалык кырдаал кeпчYЛYк жагынан эмгек мигранттары тарабынан алынуучу кирешелерден ^з каранды. Тышкы эмгек миграция тышкы экономикалык ишмердYYЛYктYн келечектYY багыттарынан болуп эсептелет. Ал узак мeeнeттYY келечекте Кыргызстандын каржы-экономикалык, эмгектик, социалдык чeйрeлeрYнe таасирин тийгизе алат.
Кыргызстандын эмгек мигранттарынын кeпчYЛYГY тeмeнкY квалификацияга ээ болушуп, эмгектин жогорку квалификациясын талап кылбаган ар кайсы чeйрeлeрYндe иштеп келишYYДe (курулуш тармагында, соода-сатык бизнесинде, коомдук тамак-аш чeйрeсYндe, чекене жана ДYЦ соода тармагында, айыл чарба eсYмдYктeрYн eндYPYY, жыйноо жана ошондой эле ар тYPДYY кызмат кeрсeтYYлeр боюнча жумуштарда ж.б.).Бул негизинен eндYPYштYнтeмeндeшY, айлык акынын аздыгы, жакырчылыктын eсYШY, жумушсуздук, калктын айылдан шаарга кетиши менен калктын учурдагы экономикалык кырдаалга болгон убактылуукeрсeткYЧY деп ишенсек болот. Учурда жумушчу кYЧYнe болгон талап менен сунуштун ортосундагы ажырымдын жогорку децгээлде экендиги байкалууда. Мисалы, учурда Кыргызстанда тигYYЧYлeргe суроо-талап eтe жогору бирок сунуштун кeрсeткYЧY тeмeн болуп жакандыгын соцтармактардан байкасак болот,ошондой эле Корея
Республикасына ар тYPДYY жумушка орношууга сынактар жарыяланат бирок корей тилин билген гана жумушчуларды алып жатышат. 2022-жылы Кореяга барып иштее YЧYн атайын окуу курстарына 1500 талапкер тапшырып сынактан 360 гана талапкер еткен.Калктын миграциялык жYPYм-туруму негизинен жыныстык жана жаш-курактык курамдан да кез каранды экендиги талашсыз экендиги практикада керYHYп турат.
Мындан тышкары,мигранттарыбыздын тYЗYMYндe жогорку билимдYY, бYткeрYлбeгeн жогорку жана атайын орто билимге ээ адистерибиз алардын жалпы санынан 48,8 пайызды, ал эми орто билими барларды да эске алганда 7 пайызды тYзeт. Мындай категориядагы калктын eлкeдeн сырткары кетиши, республиканын экономикасына кыйла эле терс таасирин тийгизет, башкача айтканда бул, илимий, интеллектулдык, техникалык жана жумушчу кYчтeрYн жоготуу дегенди билдирет деп атасак жацылышпайбыз. Мигранттардын дээрлик 80 пайызын эмгекке жeндeмдYY жараандарыбыз тYзeт, алардын басымдуу бeлYГY башкача айтканда (50 пайыздан кeбYрeeгY) эркектер.
Ал эми жаштар ездерYHYн же алардын YЙ-бYле мYчелерYHYн эмгек миграциясында тажрыйбасы бар экенин байкасак болот. Башкача айтканда, акча которуулар товарларга жана кызмат керсетYYлерге суроо-талаптын есYШYне олуттуу таасирин тийгизет жана жалпысынан мигранттардын акча которууларынын жардамы менен елкеде, анын ичинде жаштар YЧYн да жашоо шарттары жакшырууда.
Азыркы учурда кыргызстандык мигранттар Россиядан башка елкелерге да кетип жатканы байкалууда, бул керYHYшке себеп Украинадагы согуштун болуп жатканы жана башка елкелерде айлык акынын жогору болушу себеп болуп жатат. Мисалы,"Улуу Британияга сезондук жумушка кеткен жумушчулардын саны 6000 ди тYЗсе, Австрияга 7000, Бириккен Араб Эмираттарында 6000, Италияда 5000-6000,Америка Кошмо Штатында 50000 мицдей Кыргызстандык иш алып барып жаткандыгын жана аны ишке ашыруунун бирден бир механизими бул мамлекет аралык же эл аралык келишимдерди TYЗYYHYH негизинде ишке ашырылат. Азыркы учурда Япония, Германия, Британия сыяктуу енYккен елкелер менен меморандумдар TYЗYЛДY• Эми мигранттарыбыз бул мамлекеттерге барып коопсуз иштеп келе алышат. Мисалы, кетип бара жаткан жумушчу алдын ала билет,кайсы жумушка орношот,айлыгы канча болот,жатаканасы барбы,авиа билетти езY алабы же чакырган жак телеп береби тактап алгандан кийин сыртка чыкканга шарт тYЗYп жатабыз"- деп Эмгек, социалдык камсыздоо жана миграция министирлигинин Миграция боюнча башкармалыгынын башчысы Жыпара Мамбетова билдирди.
Мигранттар Кыргызстандын экономикасынына чоц салым кошуп келYYДе,алар которгон акча каражаттары ИДП нын 30% тYзет.
Статистикалык маалыматтарга карай турган болсок, 2023-жылдын жарым жылдыгынын жыйынтыгы боюнча тыштагы эмгек мигранттарыбыздын которгон акча которуулардын келемY 704,6 миллион доллар болду,бул еткен жылдагы керсеткYчтен 28,5% ке азыраак болгонунан кабар берет.Улуттук банктын маалыматы боюнча мигранттарыбыздын акча которууларынын акыркы 5 жылдагы статистикасын карап керелY:
- 2022-жылы 2 миллиард 928 миллион 200 миц доллар;
- 2021-жылы 2 миллиард 755 миллион 900 миц доллар;
- 2020-жылы 2 миллиард 377 миллион 700 миц доллар;
- 2019-жылы 2 миллиард 406 миллион 900 миц доллар;
- 2018-жылы 2 миллиард 685 миллион 400 миц доллар;
Бул кeрсeткYч Украинадагы согуштан улам Россияга киргизилген санкциялардан жана ошондой эле рублдун куну тYШYп соцку айларда мигранттар которгон акча каражаттарынын кeлeмY сезилердик азайып кеткендигин байкасак болот.
Эми Кыргызстандагы эмгек мигранттарынын кыймылын, официалдуу мамлекеттик улуттук статистикалык комитеттин маалыматына таянып карап кeрсeк тeмeндeгYдeй кeрYнeштeр менен байкалат:
1-таблица. Кыргыз Республикасынын калкынын тышкы миграциясы (адамдар) келген (кеткен) eлкeлeр боюнча:
2020-ж 2021-ж
кеткендерд ин саны келгендерд ин саны миграциялык eсYш, агылып чыгуу (+,-) кеткендерд ин саны келгендерд ин саны миграциялык eсYш, агылып чыгуу (+,-)
Бардыгы анын ичинде: 5 822 961 -4 861 8 998 8 229 -769
КМШ eлкeлeрY: 5 649 940 -4 709 8 583 7 526 -1 057
Беларусь 7 - -7 24 8 -16
Армения - - - - 1 1
Азербайжан 4 2 -2 3 1 -2
Россия 3 792 242 -3 550 6 066 6 006 -60
Молдова 2 - -2 - - -
Казахстан 1 664 74 -1 590 2 392 468 -1 924
бзбекстан 161 248 87 81 553 472
ТYркмeнстан - 1 1 - 2 2
Тажикстан 9 371 362 6 460 454
Украина 10 2 -8 11 27 16
КМШдан тышкаркы eлкeлeр: 173 21 -152 415 703 288
булак: Кыргыз Республикасынын Улуттук статистикалык комитети.
2-таблица. Кыргыз Республикасынын калкынын, мигранттардын (адамдардын) айрым улуттары боюнча тышкы миграциясы:
2020-ж 2021-ж
кеткенде рдин саны келгендерд ин саны миграциялык eсYш, агылып чыгуу (+,-) кеткендерди н саны келгендерд ин саны миграциялык eсYш, агылып чыгуу (+,-)
Бардыгы анын ичинде: 961 5 822 -4 861 8 229 8 998 -769
eзбектер 87 880 -793 1 190 740 450
орустар 80 1 528 -1 448 284 3 808 -3 524
кыргыздар 702 2 452 -1 750 6 230 2 616 3 614
казахтар 9 149 -140 56 271 -215
татарлар 7 90 -83 37 232 -195
украиндер 2 124 -122 17 187 -170
корейлер 10 54 -44 45 101 -56
немецтер 5 74 -69 9 217 -208
дунгандар 21 77 -56 65 203 -138
уйгурлар 7 114 -107 69 169 -100
тажиктер 14 34 -20 102 26 76
тYрктeр 3 50 -47 51 57 -6
башка улуттар 14 196 -182 74 371 -297
булак: Кыргыз Республикасынын Улуттук статистикалык комитети.
Жогорудагы таблицадагы кeрсeткeткYчтeрдY Кыргыз Республикасынын Санариптик eHY^^YY министрлигинин маалыматы да тактап турат башкача айтканда, 2021 -жылы республикага туруктуу жашоо YЧYн 82 миц адам, 2020-жылы 10 миц адам келген. Ал эми 2020-жылы 90 000, 2021-жылы 58 000 адам кеткен. Бул, калктын миграциялык агымы 2020-жылы 4,8 миц адамды, ал эми 2021-жылы 0,8 миц адамды тYЗYп, 4,0 миц адамга азайган.
Колдонулган адабияттар
1. Национальный статистический комитет К.Р. URL: http://www.stat.kg/ru/
2. КР нын Эмгек, социалдык камсыздоо жана миграция министирлигинин Миграция боюнча башкармалыгы. 2022-ж.
3. Макыев А.Т.,Макыев С.Т. "Кыргызстандагы эмгек ресурстарынын мобилдYYЛYГY жана аны eнYктYPYY жолдору" Известия Иссык-Кульского форума бухгалтеров и аудиторов Центральной Азии.№1(36) 2022 г.67-71 ст.
4. Имарбекова, Ж.Б., Батыралиев А. (2022). Кыргызстандагы мигранттардын балдарынын абалы. Вестник Ошского государственного университета. Педагогика. Психология. No. 1(1), сс. 65-70. EDN: PWKVUU.
5. Кулуева Ч.Р. "Вопросы влияние финансовой политики на состояние трудовых ресурсов южного региона Кыргызстана" Вестник КРСУ 2016 г. № 2135.с 135-139;
6. Лукьянец А.С., Тышкевич А.И. "Миграционные процессы в Кыргызстане как фактор усиления на постсоветском пространстве"// Вестник Алтайской академии экономики и права. - 2022. - № 11-1. - С. 132-138;
