КЫРГЫЗСТАНДА МАМЛЕКЕТ ЖАНА ДИН БАЙЛАНЫШЫНЫН НЕГИЗИНДЕ ТЕОЛОГИЯЛЫК БИЛИМ БЕРҮҮНҮН ДИСКУРСУ ЖАНА МАСЕЛЕЛЕРИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ

ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА BULLETIN OF OSH STATE UNIVERSITY

e-ISSN: 1694-8610

№2/2023, 89-97

УДК: 32:322: 172.3 DOI: https://doi.org/10.52754/16948610 2023 2 11

КЫРГЫЗСТАНДА МАМЛЕКЕТ ЖАНА ДИН БАЙЛАНЫШЫНЫН НЕГИЗИНДЕ ТЕОЛОГИЯЛЫК БИЛИМ БЕРYYНYН ДИСКУРСУ ЖАНА МАСЕЛЕЛЕРИ

ДИСКУРС И ВОПРОСЫ ТЕОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В КЫРГЫЗСТАНЕ НА ОСНОВЕ ВЗАИМООТНОШЕНИЙ ГОСУДАРСТВА И РЕЛИГИИ

DISCOURSE AND ISSUES OF THEOLOGICAL EDUCATION IN KYRGYZSTAN BASED ON THE RELATIONSHIP BETWEEN THE STATE AND RELIGION

Козукулов Тимур Алимбекович

Козукулов Тимур Алимбекович Kozukulov Timur Alimbekovich

саяс.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети

к.полит.н, доцент, Ошский государственный университет Candidate of Political Sciences, Associate Professor, Osh State University t.kozukulov@oshsu.kg https://orcid.org/0000-0001-7480-0025

Султанбаева Майрамхан Джаналиевна

Султанбаева Майрамхан Джаналиевна Sultanbaeva Mairamkhan Djаnalievna

т.и.к., Ош мамлекеттик университети

к.и.н., Ошский государственный университет Candidate of Historical Sciences, Osh State University m.sultanbaeba@oshsu.kg

КЫРГЫЗСТАНДА МАМЛЕКЕТ ЖАНА ДИН БАИЛАНЫШЫНЫН НЕГИЗИНДЕ ТЕОЛОГИЯЛЫК БИЛИМ БЕРYYНYН ДИСКУРСУ ЖАНА МАСЕЛЕЛЕРИ

Аннотация

Теологиялык билим берYY тYШYHYГY Кыргызстанда эгемендYYЛYктY алгандан кийин пайда болду. Бир гана Кыргызстанда эмес, бул жалпы эле КМШ eлкeлeрYHдeгY кeрYHYш. Борбордук Азия мамлекеттеринин ичинде теология жогорку билим берYY денгээлинде алгачкы жолу Кыргызстандын Ош мамлекеттик университетинде 1993-жылы башталган. ЭгемендYYЛYктYH 30 жылында теология факультеттеринин саны бешке чыкты. ОшМУ бир гана факультет менен чектелбей, мында Yч теология колледжи менен эки Ыйман гимназиясы да ачылды. Учурда мамлекеттик билим берYY мекемелеринде теологиялык билим берYY кулачын жайып жатканын айтууга болот. Жогоруда аталган мекемелерден 24 жылдын ичинде минден ашык бYTYPYYчY аяктаганы да маалым. Бул жагдай теологиялык билим берYYHYH кыргыз коомунда eз ордун тапкандыгын жана популярдашып жаткандыгын кeрсeтYп турат десе болот.

Ключевые слова: Билим берYY, дин, ислам, теология, Кыргызстан

Дискурс и вопросы теологического образования в Кыргызстане на основе взаимоотношений государства и религии

Аннотация

Концепция теологического образования появилась в Кыргызстане после обретения независимости. Можно сказать, что это не только в Кыргызстане, но и в странах СНГ в целом. И впервые среди стран Центральной Азии она была начата в 1993 году в Ошском государственном университете Кыргызстана. За 30-летнюю историю независимости численность теологических факультетов вырос до пяти. ОшГУ не ограничился только одним факультетом, а также открыл 3 теологических колледжа и 2 теологические гимназии. В настоящее время можно сказать, что теологическое образование в государственных учебных заведениях возросло. Известно, что за 24 года вышеназванные учебные заведения выпустили более тысячи выпускников. Поэтому можно отметить, что теологическое образование нашло свое место в кыргызском обществе.

Discourse and Issues of Theological Education in Kyrgyzstan Based on the Relationship Between the State and Religion

Abstract

The concept of theological education appeared in Kyrgyzstan after gaining independence. We can say that this is not only in Kyrgyzstan, but also in the CIS countries as a whole. And for the first time among the countries of Central Asia, it was launched in 1993 at the Osh State University of Kyrgyzstan. During the 30-year history of independence, the number of theological faculties has grown to five. Osh State University was not limited to only one faculty, but also opened 3 theological colleges and 2 theological gymnasiums. At present, it can be said that theological education in state educational institutions has increased. It is known that for 24 years the above-named educational institutions have produced more than a thousand graduates. Therefore, it can be noted that theological education has found its place in the Kyrgyz society.

Ачкыч свздвр: Образование, религия, ислам, Keywords: education, religion, islam, theology, теология, Кыргызстан. Kyrgyzstan.

Киришуу

Теологиялык билим берYY Кыргызстанда баарыбызга маалым болгондой эгеменпуртук^н алгачкы жылдарында башталгандыгын айтууга болот. Кыргызстанда теологиялык билим берYY алгачкы жолу Туркия Республикасынын Дин иштери боюнча башкармалыгынын колдоосу жана Анкара университети менен биргеликте башталган. Ош мамлекеттик университети, ТYркиянын диний башкармалыгы жана Анкара университети ОшМУнун базасында теология факультетин ачуу боюнча 17-ноябрь 1993-жылы Yч тараптуу келишимге кол коюшкан. Бул келишим Кыргызстандагы теологиялык билим берYYHYн башаты болуп калды. Ошондой эле башка мамлекеттик окуу жайларда теологиялык билим берYYHYн ачылуусуна негиз болгондугун белгилеп кетYY керек. Теология факультетинин ачылышына Кыргызстандан ошол учурдагы Ош мамлекеттик университетинин ректору Бакыт Бешимов жана профессор Кадыралы Конкобаевдер салым кошушкан. Ошол адамдардын аракетинин натыйжасында Ош мамлекеттик университетинин базасында теология факультети ачылган. Жацы ачууга макулдугун берген ал учурдагы Билим берYY жана илим министри Аскар Какеевди да эскерYY керек. Анын макулдугусуз теология факультети ачылбай калышы да ыктымал эле. Теология факультетинин ачылышына жогорудагы белгиленген адамдардын салымы зор экендиги тарыхый чындык. 2003-жылы Ош мамлекеттик университетинде жаз айларында ЖОЖ студенттеринин илимий-окуу форуму eткeрYлгeн. Ошондо КУУнун ректору Аскар Какеев Бишкектен делегацияны жетектеп келип катышкан. Форум eтYп жаткан учурда Какеев теология факультети менен жакындан таанышып, жатакана шарттарын кeрYп мындай деген: "1993-жылы мага Бакыт Бешимов келип теология факультетин ачабыз деди. Мен макул боло албадым, бирок ал мени ынандырды. Анан макул болдум. Ошондо министрлердин кeбY каршы болушкан. Алар мага, сен динчилдерди мамлекеттик окуу жайга алып келдиц деп нааразы болушкан. Азыр мына карап отуруп ошол 10 жыл мурда туура чечим чыгарган экенмин. Ушул кылган ишим туура болгондугуна кeзYм жетти. Эгерде ошондо каршы болгонумда анда ушунун баары жок болмок экен. Ал учурда менде теологиялык окуу жeнYHдe тYШYHYк жок болчу, анан аны медресе же башкача окуу деп тYШYнeт элек" (Козукулов, 2016, 121). Билим берYY системасы эскиче медресе сыяктуу элес болгону менен Советтер союзу курулганга чейин диний билим берYY жаатында заманбап доордун чакырыгына шайкеш келген Жадидчилик кыймылы болгон. Ал кыймыл мусулмандардын билим алуусуна жацычылдык киргизYY болгон. Ал учурдагы билим берYYДeгY теологиялыкка шайкеш келет деп айтууга негиз бар. Жадид мектептери кыргызстандын да аймактарында болгон (Мугс^, 2014, 163).

Теология факультетине кабыл алынган абитуриенттер келишим боюнча алгачкы 2 жылын Туркияда анан калган 3 жылын Кыргызстанда Ош мамлекеттик университетинде окушмак. 1-2-курсту Анкара университетинин теология факультетинде окуп ал эми 3-4-5-курсту ОшМУда окуп аяктагандарга Кыргыз Республикасынын ББжИМ тарабынан мамлекеттик YлгYДeгY диплом бериле баштаган. Теологиялык билим берYYHYн алгачкы жылдарында эц орчундуу маселенин бирeeсY -квалификациянын аталышы менен шифрине байланыштуу. Баарыбызга маалым болгондой квалификация жана анын шифрлери КРнын 9кмeтY тарабынан бекитилет. ЭгемендYYЛYктYH алгачкы жылдары теолог деген квалификация КРнын нормативдик-укуктук документтеринде болгон эмес. Советтерден калган тажрыйбага таяна турган болсо, "Дин таануу" аттуу квалификация болмок. Кыргыз теологиясынын гач башында

ОшМУнун теология факультетинин алгачкы деканы Авазбек Асанов жана Анкара университетинин теология факультетинен келип ТYркиянын eкYЛY катары декандын орун басары кызматын аркалаган Мустафа Эрдем эле. Ушул эки ысымдын иш аракетинин негизинде теологиялык билим берYY боюнча окуу процесси негизделип башталды десе болот. Окуу планы Анкара университетинин теология факультети жана ОшМУнун профессордук-окутуучулук курамы тарабынан биргеликте иштелип чыккан. Кыргызстандын да талаптары, тагыраагы мамлекеттик стандарттар эске алынып, КРнын ББжИМ тарабынан пилоттук негизде бекитилген. Учурда Кыргызстанда 4 теология факультети жана бир бeлYм бар. Ош мамлекеттик университетинде эки теология факультети (Бирee Ошто жайгашкан болсо, экинчиси ЧYЙ облусунун АламYДYH районуна караштуу Арашан айыл аймагында Ош мамлекеттик университетинин Арашан гуманитардык институнун базасында жайгашкан), бир факультет Кыргыз-Турк Манас университетинде, бир факультет Кыргызстан мусулмандарынын диний башкармалыгына караштуу Кыргызстан Ислам университетинде жана теология бeлYMY Ишенаалы Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университетинде. Аны менен бирге Yч теология коллежи да бар. Анын экeeсY Ош мамлекеттик университетинде жана бирeeсY Ишенаалы Арабаев атындагы Кыргызстан мамлекеттик университетинде ачылган. Теологиянын коллежи орто-кесиптик теолог адистерин чыгарат. Ошондой эле, теология факультеттерине негизги база болуп берYYCY YЧYH Туркиянын моделиндеги Имам-хатип лицейлери ачылган эле. Бирок Кыргызстандын мыйзамдык базасына жооп бербегендигине байланыштуу алар Ыйман гимназиясы деп аталып калды. Кыргызстанда эки Ыйман гимназиясы бар, Ош мамлекеттик университети жана Баткен мамлекеттик университетинин базаларында. Жогорудагы теология факультеттери КРнын ББжИМ тарабынан билим берYY ишмердYYЛYГYH жYргYЗYY укугун алган. Ал укук мамлекеттик YлгYДeгY лицензия менен тастыкталган (В Кыргызстане четыре теологических факультета ..., 2018). Акыркы учурда диний билим берген мекемелерде да светтик жана диний билим берYYHY интеграциялоо процессин башталганы менен жылыш жок. Медреселердеги билим берYY системасын теологиялык билим берYY системасына жакындатуу (Будущее исламского образования..., 2016). Бул кадамга баруунун негизги себеби улуттук коопсуздук жана алар берген диплом мамлекеттик YЛГYДe эмес жана кабыл албагандыгында (Осмонова, 2019, 59). Ал эми теологиялык билим берYY бир гана Кыргызстанда эмес, Россия Федерациясында да мамлекеттик жогорку окуу жайларында окутулат (Калимуллин, 2019, 41).

Теологиялык билим беруунун башаты: дин таануудан теологияга

ОшМУ теология факультетинин 1998-жылкы алгачкы бYTYPYYЧYлeрдYH дипломуна "Дин таануучу жана ыйман сабагы мугалими" деген квалификация ыйгарылган. Мындан кийин квалификациянын аталышы жылдарга карап eзгeрYп, 1999-2000-жылдагы бYTYPYYЧYлeр "Дин таануучу", 2001-жылдагы бYTYPYYЧYлeр "Дин таануучу жана араб тили мугалими", андан 2007-жылга чейинкилер кайрадан "Дин таануучу" адистигине ээ болушкан. 2000-жылы Кыргызстанда ББжИММ тарабынан билим берYYHYH багыттары иштелип чыгып кайрадан eкмeт тарабынан бекитилди (Утвержден приказом министерства..., 2000). Ага ылайык теологияда бакалавр 520200 жана адистик болсо (5 жылдык) 520201 шифрлери менен бекилди. 2015-жылы билим берYY министри тарабынан билим берYY багыттары кайрадан каралып чыгып, ага адистиктер (5 жылдык адистиктер) кошулбай бакалавр менен гана чектелет (Об утверждении государственных

образовательных стандартов..., 2015). Бирок ал тизме 2011-жылдын 23-августунда №496 токтому менен бекитилген документти кээ бир укук ыйгарымдарды берYY токтомуна ылайык министр кайрадан алымча жана кошумчасы менен буйрук чыгарган. 2000-жылдагы эки баскычтуу программанын максаты Болонья процессине кошулуу эле. Эц алгач эки баскычтуу билим берYY процессине eтYY, тагыраак айтканда бакалавр жана магистратура, бирок ошол эле учурда адистик, багыт жана шифрлердин номенклатурасын кайрадан бекитYY болгон. Ошол учурда бекитилген номенклатурада алгачкы жолу Теология адистиги жана шифри жана Теологиянын бакалавры жана шифри киргизилген. 2004-жылдын апрель айында министрлик тарабынан атайын жумушчу топ ОшМУга келип, билим берYYHY кайрадан талкуулашкан. 2004-жылы ОшМУнун Теология факультети менен Бизнес жана менеджмент факультети бакалавр академиялык даража ыйгаруу боюнча окутууга системасына eткeрYлгeн.

ОшМУнун Теология факультети Дин таануу адистигинен баш тартып теологиянын бакалавры багытын даярдоого 2004-жылы eтYY менен факультеттин жумушчу топ тарабынан YЛГYЛYY эксперименттик окуу планын иштеп чыгат. Ошол эле учурда теологиянын бакалавры боюнча мамлекеттик стандарт иштелип чыгып, ал 1-февраль 2007-жылы министр Каныбек Осмоналиев тарабынан бекитилген. Теологиянын бакалавры 520200 мамлекеттик стандарты ошондо биринчи жолу бекитилген. Ал эми 2012-жылы бардык жогорку окуу жайлар эки баскычтуу билим берYYгe eтe тургандыгына байланыштуу кайрадан жогоруда айтылган багыттарды жана шифрлерин кайрадан eкмeт тарабынан бекитип, мамлекеттик стандарттарды иштеп чыгуу тапшырмасы министрлик тарабынан КУУ менен КМУга берилип, ал эми теологиянын бакалавры багытын Кыргыз улуттук университеттин Дин таануу кафедрасына тапшырылган. Ал кафедра СССР убагынан калган Атеизм кафедрасынын мураскору деген газ караштар айтылууда. Дин таануу жана теология боюнча мамлекеттик стандартты КУУнун "Дин таануу" кафедрасы тYЗгeн. Алар тYЗгeн мамлекеттик стандарт кeптeгeн талаш-тартышка себеп болду. Мамлекеттик стандартты тYЗYY менен алек болгон жумушчу топтун тeрeайымы жана ошол эле кафедранын башчысы менен бир канча жолу жолугушуу болгонуна карабай, ОшМУнун теология факультетинин профессордук-окутуучулук курамынын сунуш пикирлери газ жаздымда калып стандартка eзгeртYY киргизYY иши 3 жылдан ашык мезгилди алды.

Жумушчу топтун eздeрY жакшы тYШYнбeгeндYГY байкалды, реалдуулуктан узак экендиги даана кeрYHYп турду. Бардык аргументке "Теологияда бардык диндер окутулушу керек" деген кeз карашты айтып Россия Федерациясын мисал катары келтирип турушту. Ошол эле Россия Федерациясында теологиянын бир канча багытка бeлYнeeрYн билишкен эмес же атайын билмексен болушкан. Кийинки процессте ал стандартка кошумча-алымча кийирYY эч мYмкYH болбой, Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети менен ОшМУнун теология факультетинин профессордук-окутуучулук курамы тарабынан биргеликте иштелип чыккан мамлекеттик стандарт стандарт министрликтен бекитилген. Бирок бул мамлекеттик стандарт дагы талаштуу маселелерди чече албады. Бирок теологиялык билим берYY теолог адистигине жакындады десе болот. Бирок кайра эле министрлик тарабынан теологиялык мамлекеттик стандартты тYЗYYЧY катары КУУнун "Дин таануу" кафедрасы болуш керек деген жYЙee коюлганы менен, Ош мамлекеттик университети жана Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети тарабынан иштелип чыккан стандартты бекитYYгe

аргасыз болушту. Себеби КУУ иштеп чыккан стандарт карама каршылыктарды пайда кылган.

Теологиялык билим беруунун маселелери жана бутуруучулердун статусу

Акыркы 10 жылда теологиянын бYTYPYYЧYлeрY ким болот жана кайсыл багытта иштей алат деген маселе коомдо талаш-тартыш жаратып келет. 5 жылдык дин таануу адистигин бYTYргeндeрдYн дипломуна тиркемесинде бир топ педагогика жана психология предметтери турганын кeрYYгe болот. Ага ылайык, жетиштYY денгээлде педагогика жана психология предметтери окутулганын айтууга болот. Ошого карабай ^ш^ген мектептер "квалификациясы туура келбейт" деген жYЙee менен мугалимдикке жумушка алуудан баш тартышат. 9тe аз сандагы бYTYPYYЧY мектепте мугалим катары иштейт. Акыркы 10 жылдыкта болсо мектепке жумушка орношкондору жокке эсе. Мектепке жайгашкандар теологияны бYTYргeндeн кийин кайрадан экинчи кесип катары башка адистикти же магистратураны окуп бYTYPYшкeн.

А. Атамбаевдин президенттиги учурунда Коргоо кенеши (учурдагы Коопсуздук кенеши) отурумунда атайын дин маселеси каралып, Кыргызстанда диний абал eтe кооптуу деп табылып атайын иш чаралар eткeрYY боюнча чечим чыгарылган. Коргоо кенешинде бир канча багыт боюнча кабыл алынган чечимге ылайык атайын жумушчу топтор TYЗYЛгeн. Ал жумушчу топтордун милдети чечимдерди ишке ашыруу жана иш чаранын пландарын иштеп чыгуу болгон. Алардын бирeeсY дин таануу жана диний билим берYY тууралуу концепция иштеп чыгуу болуп, мектептерге "Диндер маданияты тарыхы" предметин кийирYY эле. Ошол концепцияны коомдук талкуудан eткeрYп жатканда мектептерге бул предметти кимдер окутат деген суроо коюлганда коомдук пикирди анализ жасабай эле тарых сабагы мугалимдери окутат деген бYTYмдY чыгарып коюшкан деп айтсак жанылыш болбостур. Эмне YЧYн теологдор окута албайт деген маселе кабыргасынан коюлганда, конкреттYY, ынанымдуу, негиздYY жооп бере алышкан эмес. Болгону "Теологдор мектепте иштегенге болбойт" деген гана жооп айтып кутулушкан.

Ошол эле учурда, "тарыхчылар диндерди билишпейт, аларды теологдор окуткан курстан eткeрeбYз" деген позициялары парадокс жаратты десе болот. Теологдор предметти окутса болбойт, бирок ошол предметти окута турган тарыхчыларды курстан eткeрeт деген карама-каршылык жараткан ой чыгып жатты. Ал предметти пилоттук негизде бир канча мектепте тарыхчылар окутуп да кeрYшTY. Окутулуп жаткан предметтин натыйжасын анализ кылуу максатында Кыргыз билим берYY академиясы (КББА/КАО) тарабынан TYЗYЛгeн комиссия атайын сурамжылоо жYргYЗгeн. Ал комиссияга окутуп жаткан мугалимдерден кээ бири ал предметтин мазмунун eздeрY жакшы тYШYнe албай жаткандыгын айткандар болгон болгондугу комиссиянын жыйынтык отчетунда берлиген. Бирок ошондой болсо да жумушчу топ альтернативалуу ой кабыл алгысы келген жок. Кыргызстанда бийлик алмашып, башка газ караштардын да бар экендигин эске алып бул багытта азыркы учурда жакшы жылыштар болуп жатат деп айтууга негиз бар.

Теологиялык билим беруунун окуу планындагы маселелер жана талкуулар

Беш жылдык Дин таануу адистигин бYTYргeндeрдYH дипломуна педагогика жана психологияга тиешелYY 12 предмет окутулгандыгы кeрсeтYЛYп турат. Беш жылдыкта бир семестрде 15 предметке чейин 7 экзамен 8 зачет алынат. Ал эми бакалавр академиялык даражасына eткeрYлгeндeн кийин максимум 8 предметтик чектee киргизилди. Беш жылдык билим тeрт жылга кыскарды. Бул жерде бир маселе дыкат каралбай калып кетти десе болот. Беш жылдыкка ылайыкташтырылган гуманитардык, социалдык жана экеономикалык (ГСЭ) жана математикалык табигый илимий (МЕН) циклдериндеги блоктор менен предметтерди ошол боюнча бакалаврга eткeрYштY. Ар бир семестрде 8 предмет менен чектелип, биринчи курс адистикке тиешелYY предметтерден ажырап калды. Экинчи курста да ГСЭ жана МЕН цикли басымдуу бeлYкTY ээлейт: ал жалпысынан 60 кредитти тYзeт. Кыскасын айтканда, бир жарым семестр бою студенттер адистикке тиешеси жана ошондой эле мектеп программасындагы предметтерди окушат дегенди билдирет. Аны менен калбастан мамлекеттик компонентке дагы предметтер кошулуп кетти. Бул багытта алгылыктуу анализ жасалбай жаткандыгын кeрсeтYп жатат.

Учурда бардык эле багытта ушул гайгей турат десек жацылыш болбосо керек. Ошону менен бирге 2015-жылы бекитилген теологиянын бакалавры мамлекеттик стандартта [8]. Окуу-методикалык бирикме (ОМБ) адистери тарабынан кeп талаш-тартыш жаратылган предметтерди белгилеп киргизип койгондугу да чоц гайгей жаралганын белгилеп кетYY керек. Ал стандартты тYЗYYЧYлeр теология жана теологиялык билим берYY эмне экендиги тууралуу терец анализ жасаган эмес деп айтууга болот. 5 жылдыкта адистикке тиешелYY предметтер жетиштYY окутулат эле. Бакалаврда болсо, семестр 8 предмет менен чектелип, анын YCTYнe ага ГСЭ, МЕН, практикалар жана МАКка кредит бeлYHYп адистик предметтерине орун жетпей калууда.

2015-жылы бекитилген теологиянын бакалавры мамлекеттик стандартында бYTYPYYЧYлeрдYH ишмердYYЛYГY катары 3 багыт каралган. Алар илимий-изилдeeчYЛYк ишмердYYЛYк, педагогикалык ишмердYYЛYк (дин таануу менен диний предметтерди окутуу) жана уюштуруучулук-башкаруучулук ишмердYYЛYк. Педагогикалык ишмердYYЛYк кeрсeтYлгeнY менен теология бYTYPYYЧYлeрYHYн мектептерге кире албай жатышы укуктук жактан талаштуу маселе жаратып жатат. Буга негизги жYЙee катары дипломдо "педагог" наамдын жоктугу менен кeрсeтYЛYп жатат. Бирок биологиянын же математиканын бакалаврын бYткeндeрдYн дипломунда да мындай наам жазылган эмес. Негизи кайсыл бир предметтин мугалими болуш YЧYн педагогика жана психологияга байланыштуу бир канча предметтер жана кредиттер болушу керек. Теологияда сeзсYЗ TYPдe диндер тарыхы, дин философиясы, дин социологиясы, дин психологиясы, дин педагогикасы, дин антропологиясы аттуу предметтер сeзсYЗ окутулат. Бул предметтер кайсы бир белгилYY динге тиешелYY болбой, жалпы дин таанууга кирет. Ал предметтерди окутпай туруп толук кандуу адис чыгаруу мYмкYн эмес.

Жогорудагы кeйгeйлeр менен кошо дагы теологиялык билим берYYДe толтура маселелер бар экендигин белгилеп кетYY керек. Теологиянын бакалавры мамлекеттик стандартына теологияга тиешелYY предметтер eз аты менен аталбай башкача аталыштарда киргизилип жYрeт. Мисалы, тафсир сабагынын аталышы стандартта "толкование священных книг" (ыйык китептерди талкулоо предмети), "изучение священных сказаний", (хадис предмети) "конфессиональное юриспруденция" (ислам укугу предмети) болуп киргизилип калган. Ал предметтер eз аттары менен эле

мамлекеттик стандартка жана окуу планына киргизилиши керек. Ал эми дин таануу квалификациясы бар бYTYPYYЧYлeрдYн дипломдорунда тафсир, хадис, ислам укугу деп белгиленет.

Кыргыз Республикасынын ББжИМ тарабынан 2021-жылы мамлекеттик стандарттын жаны шаблону бекитилди (Государственный образовательный стандарт..., 2021). Ал стандарттын eзгeчeлYГY, окутула турган предметтерди ЖОЖдордун eздeрYHYH белгилей турганында. Министрлик стандартка жалпы чектерди гана белгилеп койгон. Муну алдыга жылуу деп айтсак болот. Ал эми негизги маселеге келсек, теологиянын бYTYPYYЧYлeрYн мектептерде жана башка коомдук иштерге кирYYCYн камсыздоо болуп саналат. Жогоруда белгиленген кeйгeйлeрдY эске алуу менен теологиянын бакалавры окуу планына кошумча факультативдик предметтерди киргизYY керек. 240 кредит анан кошумча факультатив ал жалпы кредитке тиешеси жок бирок кошумча кредит болгону менен 0го эсептеп. Ал дене тарбия сабагы сыяктуу педагогика жана психологияга тиешелYY предметтер жана саат кредит кeлeмYндe айтыла турган болсо кредит берYY. Бирок ал 240 кредиттен сырткары болот. Ошондой эле жумасына 30 саатты 36 саатка чейин окутуу MYMKYHЧYЛYГYH берYY. 6 семестрге бeлYШTYPYЛYп мугалим болуу YЧYH керектYY предметтер да окутулат эле. Натыйжада теология жана жалпы диндерге тиешелYY предметтер окутулуп, кошумча мугалимдикке тиешелYY предметтер да окутулуп мамлекеттик стандартта белгиленген илимий-изилдeeчYЛYк ишмердYYЛYк, педагогикалык ишмердYYЛYK жана уюштуруучулук-башкаруучулук ишмердYYЛYK талабына жооп берет деп ишенимдYY айта алабыз. Ушул жандоо менен жогоруда белгиленген кeйгeйлeрдY убактылуу болсо да eткeeл мезгилде чечкен болот элек.

2022-жылы Ош мамлекеттик университетинде ББжИМ тарабынан бекитилген мамлекеттик стандарттын негизинде жаны окуу планын иштеп чыгуу маселеси жаралып, ар бир багыт eз адистиктерине жараша иштеп башташты. Университетте Окуу-методикалык бирикме TYЗYЛДY. Ал бирикмеде проректорлор жана декандар мYчe. Жаны тYЗYлгeн окуу планында жакшы жагына жылыштар да болду, бирок аны менен бирге кээ бир кeйгeйлeр дагы деле бар экендигин белгилеп кетYY керек. Жакшы жагы ГСЭ жана МЕНде окутула турган предметтерди алып салып ордуна башка жаны предметтерди киргизYY болду. Ошондой эле кээ бир ашыкча керек эмес деген предметтер базалык бeлYKтeн чыгарылып салынды. Ошону менен бирге 2-курстун 4-семестринин аягында дисциплиналар аралык мамлекеттик сынак дагы жокко чыгарылды. Жаны окуу планы максимумду сегиз предметтен тогузга чыгарды, бирок 14 предметке чыгаруу талабы аткарылган жок. Бир семестрди 9 предмет менен чектee бул туура эмес. Тогуз предмет тогуз отчеттуулук дегенди билдирет. 30 кредитти толуктоо YЧYH 9 предметтин кээ биринин кредиттерин кeбeйтYYгe туура келет. Ал канчалык педагогикалык жактан туура келет бул eзYнчe маселе. Ошондой эле мамлекеттик стандартта 50%ы базалык ал эми калган 50%ы элективдYY курс болушу керек деген талап киргизилген. Учурда аккредитациянын дагы талабы студенттерге окуй турган курстарын тандоо MYMKYHЧYЛYГY болушу керектигин белгилешет. Иш жYЗYHдe андай эмес. Окуу-методикалык бирикменин проректорлору окуу планынын элективдYY бeлYГYHYH 70%ын ЖОЖ компененттери TYЗYШ керек деген талапты коюшту. Аны эмнеге таянып талап кылып жатасынар деген суроого мамлекеттик стандартта ошондой белгиленген деп айтышты. Андай талап жок экендигин айтылгандан кийин биз ОМБ чечтик деп баарын окуу планын ошондой кылып жасаганга мажбурлашты. Ошондон кийин ОМБнын мYчeлeрY канчалык компотенттYY жана талапка жооп береби деген

суроо туулбай койбойт. Ал эми учурда 2023-2024-окуу жылына кайрадан жаны окуу планын иштеп чыгуу маселеси каралып, чектee киргизилди. Ал чектee бир семестрде окутула турган курс 6 предметтен ашпоо керек деген талап.

Корутунду

Жогоруда козголгон жагдайларды эске алуу менен теологиялык билим берYYДe тeмeнкYлeр окуу планына сунуш кылынат:

• Факультатив киргизип педагогикалык жана психологиялык предметтер окутулсун; (240 кредиттин сыртында)

• Жумасына белгиленген чектee 30 сааттан 36 саатка чейин уруксат берилсин;

• Теологиялык предметтер eз аты менен эле жазылып киргизилсин.

• Белгиленген сунуштар туура кабыл алынып, уруксат бериле турган болсо, теологиялык билим берYYHYн eнYГYШYнe чон салым кошот деп эсептейбиз.

Адабияттар

1. «Об утверждении государственных образовательных стандартов высшего профессионального образования». от 15 сентября 2015 года № 1179/1 http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/200082

2. Kadyrov, М. (2014). Kirgizistan'da ceditgilerm е^Шт alanindaki faaliyetleri// Dini Ага§11гта1аг, Temmuz - АгаИк, Cilt: 17, Sayl : 45, 159- 172-б.

3. Будущее религиозного образования в Кыргызстане// https://knews.kg/2016/08/09/budushhee-religioznogo-obrazovaniya-v-kyrgyzstane/

4. В Кыргызстане четыре теологических факультета имеют лицензию// https://24.kg/obschestvo/79592_vkyirgyizstane_chetyire_teologicheskih_fakulteta_i meyut_litsenziyu/

5. Государственный образовательный стандарт высшего профессионального образования направление: 531600 - теология квалификация: бакалавр. Бишкек 2021.

6. Калимуллин, Р. (2019). Религиоведческая и богословская теология в системе вузовского образования. // Образование и духовная безопасность № 1 (7). 41-45-б.

7. Козукулов, Т. (2016). Ислам маданиятында билим берYY саясаты. - Бишкек, - 136 б.

8. Кыргыз Республикасынын жогорку кесиптик билим берYYCYHYH мамлекеттик болжолдуу стандарты Багыты: Теология-531600. Бишкек-2015.

9. Осмонова, Д. (2019). Реформирование исламского образования в кыргызстане. //Образование и духовная безопасность № 1 (7). 58-63-б.

10. Утвержден приказом Министерства образования, науки и культуры Кыргызской Республики от 29 декабря 2000 года № 752/1 ПЕРЕЧЕНЬ направлений подготовки и специальностей высшего профессионального образования Кыргызской Республики http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ш/31723