CC BY
0УДК 502.504
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ЖАРАТЫЛЫШ ПАРКТАРЫНДА ЭКОТУРИЗМДИН АЛГАН ОРДУ
ТОКТАЛИЕВА Г.Р.
Ага окутуучу, И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети,
Бишкек ш.
АКМАТЫЛДАЕВА Г. А
Ага окутуучу, И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети,
Бишкек ш.
АБЛЕШОВ Т.А.
г.и.к.доц. И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети,
Бишкек ш.
ЖАНТЕМИРОВА К. К.
Ага окутуучу, И. Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети,
Бишкек ш.
Аннотация: Ар бар адам азыркы учурда туризм менен тааныш. Квптвр аалана-чвйрвну жакшы билишет. Анын уступе ага болгон кызыгуу барган сайын куч алууда. Ал эми экотуризм тууралуу маалымат анчалык деле жок жана ал системасыз, негизинен этаптуу.
Ар бир адам туризм менен тааныш. Квптвр айлана-чвйрвну жакшы билишет. Анын устунв ага болгон кызыгуу барган сайын куч алууда. Ал эми экотуризм тууралуу маалымат анчалык деле жок жана ал системасыз, негизинен этаптуу.
Ар бир адам туризм менен тааныш. Квптвр айлана-чвйрвну жакшы билишет. Анын устунв ага болгон кызыгуу барган сайын куч алууда. Ал эми экотуризм тууралуу маалымат анчалык деле жок жана ал системасыз, негизинен этаптуу.
Туризм (французча tourisme, tour - сейилдвв, саякат) - бош убакытта саякат (саякат, поход), активдуу эс алуунун турлврунун бири.
Экология (грекче oikos - уй, турак-жай, турак-жай жана logy - окутуу) - всумдук жана жаныбар организмдеринин жана алар тузгвн жамааттардын вз ара жана айлана-чвйрв ортосундагы мамилелери жвнундвгу илим.
Демек "экотуризм" бул жаратылыш менен адамдардын ортосундагы активдуу эс
алуу.
Негизги свздвр: экотуризм, жаратылыш паркы, айлана чойро,ресурстар, экотурист,экосистема.
THE PLACE OF ECOTOURISM IN THE NATURAL PARKS OF THE KYRGYZ
REPUBLIC
TOKTALIEVA G.R.
Senior lecturer, Kyrgyz State University after. I. Arabaev, City Bishkek
AKMATTILDAEVA G.A.
Senior lecturer, Kyrgyz State University after. I. Arabaev, City Bishkek
ABLE SHOV.T.A.
ZHANTEMIROVA K.K.
Senior lecturer, Kyrgyz State University after. I. Arabaev, City Bishkek
Abstract: Everyone is familiar with tourism nowadays. Many people are familiar with the environment. Moreover, the interest in him is growing more and more. And there is not much information about ecotourism and it is unsystematic, mostly staged.
Everyone is familiar with tourism. Many people are familiar with the environment. Moreover, the interest in him is growing more and more. And there is not much information about ecotourism and it is unsystematic, mostly staged.
Everyone is familiar with tourism. Many people are familiar with the environment. Moreover, the interest in him is growing more and more.
Many people are familiar with the environment. Moreover, the interest in him is growing more and more. And there is not much information about ecotourism and it is unsystematic, mostly staged.
Tourism (French tourisme, tour - a walk, trip) is a leisure trip (trip, hike), one of the types of active recreation.
Ecology (from the Greek oikos - home, dwelling, housing and logy - teaching) is the science of the relationships between plant and animal organisms and the communities they form between each other and the environment.
Therefore, "ecotourism" is active recreation between nature and people.
Key words: ecotourism, natural park, environment, resources, ecotourist, ecosystem.
Атап айтканда, kohkpcttyy аймактарды жана тарыхый жаратылыш eзгeчeлYктeрYн ресурстар менен камсыздоо маселелери каралат. Ошондой эле экотуризмди уюштуруу маселелерине кецири мYнeздeмe берилген, экотуризмдин негизги аныктамалары жана тYШYHYктeрY берилген. жабдууларды классификациялоо жана туризм тактикасы маселелери камтылган. Мисалга алсак: Ала-Арча жаратылыш паркында туризмди eнYктYPYYгe жана айлана-чeйрeнY коргоого e3re4e аднул бурулууда, анткени адамдын ар кандай иш-аракети айлана-чeйрeнYн абалына таасирин тийгизет[ 9 ]. Ошентип, ар бир улуттук парк жалпы принциптерди эске алуу менен, бирок спецификалык табигый жана социалдык-экономикалык кырдаал менен аныкталуучу уникалдуу тYPдe тYЗYлeт. [ 1;8].
Ошондуктан бул парктардын кайсынысын болбосун тузуунун тажрыйбасы менен таанышууну абдан пайдалуу деп эсептейбиз. Демек жазылган макаланын маселелери томонкулор.
1) темага тиешелYY адабияттарды YЙрeнYY;
2) экотуризмдин тарыхын изилдee;
3) экотуризм TYШYHYГYH карап чыгуу;
4) экотуризмдин TYPYH кароого;
5) экотуристтин маркетингдик профилин аныктоо.
6) Ала-Арча жаратылыш паркынын туристтик маршруттарын изилдейт
7) билим берYY туризмин уюштурууну жана жYргYЗYYHY аныктайт жана альпинизм;
8) кардарларды тейлeeнY аныктоо;
9) экологиялык билимдерди пропагандалоону изилдeeгe;
ДYЙнeлYк экономиканын глобалдашуусу кYчeгeн сайын Жердин географиялык конвертиндеги терс eзгeрYYлeр да eсYYДe, атап айтканда:
- климаттын eзгeрYШY;
- кыртыштын жана жердин бузулушу;
- экосистемалардын бузулушу жана биологиялык ар TYPДYYЛYKTYH кыскарышы;
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
- суунун, топурактын жана абанын булганышынын eсYШY;
- адамдын аракетинен келип чыккан табигый кырсыктар;
Туризмдин жаратылыш комплекстерине тийгизген таасири (таблица 1) тYЗ жана кыйыр болушу мYмкYн, алардын кeлeмYн жана жYPYШYн аныктоо кыйын. [ 7;10].
1-таблица.
Туризмдин табигый чейренун компоненттерине тийгизген таасиринин мисалдары.
Компонент Туризмдин таасиринин кесепеттери Себеп
Топурак ТYШYмдYY катмарларын жоготуу Бошовдукту азайтуу Нымдуулуктун, микрофлоранын температурасынын eзгeрYШY Тебелee, кар катмарын ныктоо жана «нымдуу» кар кeчкYлeр
0CYмдYктeр ТYP курамынын eзгeрYШY, eсYмдYктeрдYн жеке eзгeчeлYктeрYHYн мейкиндик TYЗYЛYШYHYH ярустары боюнча бeлYштYPYЛYШY ЭсYмдYктeрдY жана алардын бeлYктeрYн (тамырларын, мeмeлeрYн, гYЛдeрYн ж. б.) ар кандай максатта тебелee, жыйноо, токой eрттeрY ж.б.
Суу системасы Жээк сызыгынын мYнeздeмeлeрYHYн, тYбYHYн мYнeздeмeлeрYHYн eзгeрYШY ЧeкмeлeрдYн санынын кeбeЙYШY жана булганышы органикалык жана химиялык курамынын eзгeрYШY Тебелee, токойлорду кыюу, дамбаларды жана суу сактагычтарды куруу ж.б.
2-таблицада "экотуризм" TYШYHYГYHYH аныктамаларынын кемчиликтери топтолгон. Экотуризмдин кээ бир аныктамаларынын кемчиликтери.
Аныктама Кемчиликтер
ЭсYмдYктeрдYн, жаныбарлардын жана жергиликтYY маданияттын тYрлeрYн байкоо жана ырахат алуу Y4YH улуттук парктарга жана башка жаратылыш жерлерине баруу ЖергиликтYY тургундардын кызыкчылыгы эске алынбай, экосистема сакталган эмес
Табият жeнYндeгY билимди байыткан, экосистеманы сактоого жардам берген жана жаратылыш чeйрeсYHYн тургундарына тийбей калган билим берYYЧY саякат ЖергиликтYY тургундардын кызыкчылыгын сыйлабагандык
Жаратылыш жерлерин сактаган жана жергиликтYY калктын бакубаттуулугун кетерген жоопкерчиликтYY туризм
Туристтерге жаратылышты таанып-билYYге тоскоол болот
БYГYнкY кYнде экотуризм дYЙненYн енYккен жана езгече енYГYп келе жаткан елкелерYHYн туризм индустриясында барган сайын олуттуу роль ойноп жатат, бул YЧYн ал жакырчылыкты кыскартуунун каражаты гана эмес. Кыргыз республикасында жаратылыш парктары экотуризмге мамилеси толук калыптана элек парктар да бар.
Балким, бул керYHYштYн езYHYн эки ачалыгы жана ыраатсыздыгы менен шартталган, анткени бир жагынан экотуризм айлана-чейренY коргоо чараларына жана калктын иш менен камсыз болушун/кирешесин жогорулатууга каражаттарды тартат, ал эми экинчи жагынан туристтердин санын кебейтYп, экосистемаларга жYктемдердYн кебеЙYШYне жол бербее кыйыныраак болот жана жергиликтYY калктын салттуу жашоо образына, мисалы, «Ала-Арча» улуттук мамлекеттик жаратылыш паркына жыл сайын 30 мицден ашык турист келет. Жол берилген рекреациялык жYктен бир нече эсе жогору. [ 3].
Мунун баары келечектеги рекреациялык жYктен 3-4 эсе ашкан туристтердин кеп сандагы жаратылыш паркына ашыкча иреттелген баруусун алдын алуу зарылдыгын туудурат. ЖYргYЗYлген изилдеелерге ылайык, рекреациялык жYктердYн оптималдуу нормасы 1 гектарга кYHYне 7-9 адам болушу керек.
Бул парктарга:
1) ички/тышкы туристтердин, коомдук, мамлекеттик уюмдардын жана бизнестин кез карашында болууга, алар конкреттYY маселелерди чечYYге ездерYHYн катышуусун пландаштыруу мYмкYнчYЛYГYне ээ болууга мYмкYндYк берет;
2) алардын иши YЧYн жагымдуу социалдык фон тYЗYYге жана колдоого.
Экотуризмди енYктYPYY кез карашынан алганда, бул ыкма эц жемиштYY болуп саналат жана алгылыктуу натыйжаларды берет. ЭнYккен елкелердей эле Кыргызстандын сейил бактарынын ичиндеги туристтик маршруттар жана экологиялык трассалар алардын кадимки атрибутуна айланып баратат.
БYГYнкY кYнде езгече корголуучу аймактарда ассортименттин кецейишинен тышкары, жацы эко-трейктер корголуучу аймактардын кызматкерлери тарабынан ез алдынча иштелип чыгууда, бул парктын экосистемасына жана коруктарына зыян келтирбестен экскурсияларды эц билимдYY жана кызыктуу кылууга мYмкYндYк берет.
Келечекте эко-трейктердин санын кецейтуу, аларды маалыматтык жана эмоционалдык мазмун менен байытуу, ошондой эле аларды ез алдынча трассалар катары же кызмат керсетуулер пакетинин бир белугу катары алга жылдыруу сейил бактарды популярдуу кылуунун эффективдуу каражаты болуп калышы керек.
КОЛДОНУЛГАН АДАБИЯТТАР
1. Атышов К. А., Турдумамбетов Б. У. Экотуризм. - Б.: 2004. - С. 34-38, 111-118.
2. Атышов К. А. География туризма в Кыргызстане. - Б.: 1996.
3. Ануфриков М. И. Спутник альпиниста. - М.: Физкультура и спорт, 1970.
4. Байзаков Т. Б., Дудукалова Л. Н., Егоров В. Г., Назарчук Л. Н. и др. Перспективы развития экологического туризма в Казахстане-Алматы, 2001. - 88 с.
5. Бакиров Н. Б. и др. География республики Кыргызстан. - Б.: Мектеп, 1992. - 160 с.
6. Биржаков М. Б., Никифоров В. И. Индустрия туризма: Перевозки. - М.-СПб.: Невский фонд, «Герда», 2001.-400 с.
7. Буянов Е. Техника горных маршрутов: Снаряжение, тактика, приемы, процессы, библиография, 2003
8. Ефремова М. Ф. Основы технологий туристского бизнеса. - М.: Ось-89, 1999.-С. 14-23.
9. Гуляев В. Г. Организация туристских поездок. - М.: Финансы и статистика, 2001. -512 с.
10. Жыргалбеков Т. Ж., Лунькин Ю. М. Туризм в Кыргызстане. - Ф.: Кыргызстан, 1993.-208 с.
11. Жыргылбеков Т. Ж. Туризм Кыргызстана в материалах и документах. - Б.: 1998.-512 с.
12. Захаров П. П., Степенко Т. В. Школа альпинизма. Начальная подготовка. - М.: Физкультура и спорт, 1989.
13. Зорин И. В., Квартальное В. А. Энциклопедия туризма. - М.: Финансы и статистика, 2001. - 368 с.
14. Комиссаров В. А. Приключенческий туризм в Кыргызстане. - Б.: Салам, 2002. - 102 с.
