CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ЭКОНОМИКА
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ЭКОНОМИКА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. ECONOMICS
e-ISSN: 1694-8734
№1(4)/2024, 45-51
УДК: 330.190.4.
DOI: 10.52754/16948734 2024 1(4) 7
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ КИЧИ ЖАНА ОРТО ИШКАНАЛАРДЫН РОЛУ
ЖАНА GHYrYYCY
РОЛЬ И РАЗВИТИЕ МАЛОГО И СРЕДНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА КЫРГЫЗСКОЙ
РЕСПУБЛИКИ
ROLE AND DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISE IN THE KYRGYZ
REPUBLIC
Ысакова Малахаткан Шариповна
Ысакова Малахаткан Шариповна Isakova Malakhatkan Sharipovna
Улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
Старший преподаватель, Ошский государственный университет Senior Lecturer, Osh State University malahatysakova@gmail.com Шарип кызы Акибаткан Шарип кызы Акибаткан Sharip kyzy Akibatkan
Окутуучу, Ош мамлекеттик университети
Преподаватель, Ошский государственный университет Lecturer, Osh State University
Ысакова Айсулуу Шариповна
Ысакова Айсулуу Шариповна Isakova Aisuluu Sharipovna
Окутуучу, Ош мамлекеттик университети
Преподаватель, Ошский государственный университет Lecturer, Osh State University
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ КИЧИ ЖАНА ОРТО ИШКАНАЛАРДЫН РОЛУ
ЖАНА GHYrYYCY
Аннотация
Макалада чакан жана орто бизнестин Кыргыз Республикасынын экономикасындагы ролу жана республиканын экономикасына кошкон салымы каралып, чакан жана орто бизнестин статистикалык талдоосу жYргYЗYлгeн. Корреляциялык жана регрессиялык анализдин жардамы менен Кыргыз Республикасынын аймагы боюнча чакан жана орто бизнестин eнYГYYCY изилденген. Аймактар боюнча кичи жана орто бизнес YЧYн акыркы беш жылга прогноз TYЗYЛДY. Ишкердикти колдоо жана стимулдаштыруу YЧYн eзYнчe финансылык жана кредиттик механизмдер сунушталган.
Ключевые слова: чакан жана орто бизнес, дыйкан чарбалар, корреляциялык жана регрессиялык анализ, статистикалык талдоо, каржылоо булактары.
РОЛЬ И РАЗВИТИЕ МАЛОГО И СРЕДНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
Аннотация
В статье рассмотрена роль малого и среднего предпринимательства в экономике Кыргызской Республики и в связи с этим вклад в экономику республики, проведен статистический анализ
субъекты малого и среднего предпринимательства по территории Кыргызской Республики, исследовано развития субъекты малого и среднего предпринимательства по территории Кыргызской Республики с помошью корреляционно-регрессионного анализа. Сделан прогноз на последние пять лет для субъектов малого и среднего бизнеса по регионам. Для поддержки и стимулирования предпринимательства предложены отдельные финансово-кредитные механизмы.
Ключевые слова: малый и средний бизнес, фермерские хозяйства, корреляционно-регрессионный анализ, статистический анализ, источники финансирования.
ROLE AND DEVELOPMENT OF SMALL AND MEDIUM ENTERPRISE IN THE KYRGYZ REPUBLIC
Abstract
The article examines the role of small and medium-sized businesses in the economy of the Kyrgyz Republic and, in connection with this, their contribution to the economy of the republic, carried out a statistical analysis of small and medium-sized businesses across the territory of the Kyrgyz Republic, and examined the development of small and medium-sized businesses across the territory of the Kyrgyz Republic with the help of correlation and regression analysis. A forecast has been made for the last five years for small and medium-sized businesses by region. To support and stimulate entrepreneurship, separate financial and credit mechanisms have been proposed.
Keywords: small and medium business, farms, correlation and regression analysis, statistical analysis, sources of financing.
Чакан жана орто бизнестин eсYШY, eнYГYШY экономиканын езгече тармагы катары Кыргызстандын азыркы этапта экономикалык eсYШYн камсыз кылуу максатындагы реформалардын маанилYY багыттарынын бири болуп саналат. Кыргызстан сыяктуу елкелерде чакан жана орто бизнести eнYктYPYY кeйгeйлeрY ДYЙнeлYк экономикалык кризистин кесепеттерин жоюунун заманбап шарттарында езгече актуалдуу болуп саналат [1].
Чакан жана орто бизнес Батыш Европанын, Япониянын жана башка динамикалуу eнYГYп келе жаткан eлкeлeрдYн экономикалык жана социалдык турмушунда маанилYY орунду ээлейт, алар ички ДYЦ продукциянын 80%ке чейинин тYзeт. Мисалы, анын ИДИ тYЗYMYндeгY YЛYШY: АКШда - 53%, Японияда - 55%, Италияда - 60%, Улуу Британияда -53%, Германияда - 54%, Францияда.-62%, Кытай - 84,3%, Гонконг - 63,0, Индонезия - 79,2, Корея Республикасы - 78,5, Мексика - 58,5, Филиппин - 32,0, Тайвань - 68,6, Таиланд -73,8% ж.б [2].
Кыргызстанда кичи жана орто ишкердикти eнYктYPYY учурдун кечиктирилгис талабы болуп эсептелинет. Анткени Кыргызстандын экономикасынын келечеги кичи жана орто ишкердиктин eнYГYY децгээлине байланышкан. Кичи жана орто ишкердиктин чeйрeсYн кецейтYY рынокто товарлар менен кызмат кeрсeтYYлeрдY толтурууга, атаандаштык чeйрeнY жана кошумча жумуш орундарын тYЗYYгe тYрткY берет, ошондой эле коомдук чьщалууну жумшартат, илимий-техникалык прогрессти ылдамдатат, мамлекеттик бюджеттин киреше бeлYГYн кебейтет жыйынтыгында коомдо саясий жана экономикалык туруктуулук е^м CYрeт. Кичи жана орто ишкердик рыноктун негизги сектору катарында учурда eнYГYY, структуралык eзгeрYYлeр жана eзYн-eзY каржылоо YЧYн аябагандай зор потенциалга ээ [1 ].
Ишкер -eндYPYш факторлорунун жацы комбинациясын ишке ашырууга далалат жасайт жана экономикалык eнYГYYHY камсыз кылат. "ИшкердYYЛYк" термини кeбYнчe экономика чeйрeсYндe колдонулуучу терминдердин катарына кирет. Бирок ишкердYYЛYктe ишке болгон чыгармачылыкты, демилгени, тандап алган чейреде eзYн eнYктYPYYHY дагы камтыйт.
Ишканаларды аймактык жана жергиликтYY децгээлде eнYктYPYY Кыргыз Республикасы YЧYн езгече маанилYY. Аймактык жана жергиликтYY децгээлдерде чечимдерди кабыл алуу жана колдоо кeрсeтYY ишкерлер бетме-бет келишкен чыныгы кейгейлер жана мYмкYнчYЛYктeрдY эсепке алуу сыяктуу артыкчылыкка ээ.
Аймактык жана муниципалдык бийлик органдары ишкердикти eнYктYPYYДe жана ага мамлекеттик колдоо кeрсeтYYДe eзYнe ыйгарылган ролун жана андан талап кылынуучу жоопкерчилигин сезе билYYлeрY керек. Аймактардын кээ бирлерин ишкердик ишмердYYЛYк акыркы жылдарда eнYГYY тенденциясын кeрсeтYп жатат жана мындай кeрYHYшкe негиз катары жергиликтYY бийликтердин бул жараяндарга тYЗдeн-тYЗ катышуусун белгилеп кетYYгe болот. ЭлкeбYЗДYн негизги эки шаарларындагы (Бишкек жана Ош) кичи жана орто ишкердиктин eнYГYYCY натыйжалуу болуп жаткан убакта башка аймактар eздeрYHYн демилгелерин eркYндeтYШYп, кичи жана орто ишкердикке колдоо кeрсeтYYгe багытталган практикалык иштерди жYргYЗYп келишкендигин баса белгилееге болот [1].
Ошентип, чакан бизнестин ар кандай коомдук процесстерге практикалык таасири анын функцияларынын объективдYY жогорку социалдык-экономикалык мааниси жeнYндe тыянак чыгарууга мYмкYндYк берет. Чакан жана орто бизнести eнYктYPYY YЧYн мамлекет
тарабынан кептеген концепциялар иштелип чыккан жана жузеге ашыруу учун бир канча аракеттер журууде.
1-таблица. Аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттери боюнча статистикалык маалымат (2013 -2022-жылдар)
Жылдар 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022
781 808 833 856 880 897 914 933
725 169 748 511 555 437 161 549 691 363 458 043
Чакан 13 13 13 14 16 16 16 16
ишканалар 11 749 12 712 232 592 858 520 199 302 252 587
Орто ишканалар 800 793 795 776 795 769 779 717 798 788
Жеке 366 379 389 401 411 418 429 442
ишкерлер 329 737 350 688 734 150 778 658 405 763 985 507
Дыйкан (фермердик) чарбалары 382 883 384 318 400 794 414 919 428 730 439 602 452 308 461 581 467 423 473 161
Эконометрика экономикалык елчее куралдарын, ошондой эле микро жана макроэкономикалык моделдердин параметрлерин баалоо методологиясын камсыз кылат. Эконометрикалык талдоонун ар кандай социалдык-экономикалык факторлору изилденген [6].
Экономиканын ар бир тармагын енуктурууде аларды изилдее учун кызыктуу жана маанилуу кубулуштар бар, анткени алар убакыттын етушу менен енугет жана езгеруп турат. Убакыттын етушу менен баалар, экономикалык шарттар жана белгилуу бир ендуруш процессинин режими езгерет. Белгилуу бир убакыт аралыгындагы мындай керсеткучтерду елчеелердун жыйындысы убакыттык катардын жардамында аныктылат.
Кепчулук эконометрикалык моделдер динамикалык эконометрикалык моделдер катары тургузулган. Бул езгермелердун ортосундагы себеп-натыйжа байланыштарын моделдее убакыттын етушу менен ишке ашырылып, баштапкы маалыматтар убакыттык катар турунде берилет дегенди билдирет.
2- таблица. Аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттеринин жалпы санынын керсеткучтеру
Жылдар Аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттеринин жалпы саны г
2013 725169 1
2014 748511 2
2015 781555 3
2016 808437 4
2017 833161 5
2018 856549 6
2019 880691 7
2020 897363 8
2021 914458 9
2022 933043 10
MS Ехсе1дин жардамында жогорудагы кeрсeткYчтeрдYн негизинде регрессиялык тевдемелерди аныктайбыз жана убакыттык катардын жардамында статистикалык анализ жYргYзeбYЗ.
Регрессиялык статистика
Кетук (множественный) R 0,995185957
Я-квадрат 0,990395089
Нормалдаштырылган R-квадрат 0,989194475
Стандарттык ката 7382,292387
Байкоо (наблюдения) 10
Дисперсиялык анализ
Ы8 Е Е мааниси
Регрессия 1 44955991937 44955991937 824,907212 2,33618Е-09
Калдык 8 435985927,1 54498240,88
баары 9 45391977864
г- Р-
Коэффициен Стандартт статистик маанис ТeмeнкY Жогорку Темен^ Жогорку
ттер ык ката а и 95% 95% 95,0% 95%
5043,0657 140,6890 7,28624 697874,8 721133,5 697874,8 721133,5
У 709504,2 75 633 Е-15 695 305 695 305
812,76364 28,72119 2,33618 21469,30 25217,78 21469,30 25217,78
X 23343,54545 21 795 Е-09 913 177 913 177
Натыйжада у = а + Ьх тYгeйлeш сызыктуу регрессиянын (парная линейная регрессия) негизинде темен^дей моделге ээ болобуз:
у = 709504,2 + 23343,54х
Алгачкы эконометрикалык моделдин регрессиялык анализинен детерминация коэффиценти ^А2) кыйла жогору экени кeрYHYп турат. КeптYк корреляция коэффициенти 0,99 кез каранды eзгeрмeнYн дээрлик 99%ы моделде эске алынганын жана моделге кирген факторлордун таасиринен келип чыккандыгын кeрсeтeт, бул бYTYндeй моделдин олуттуу экендигин далилдейт.
Макалада, регрессиялык коэффициенттердин негизинде изилдee учурунда аларды сорттоо жана эц чоц детерминация коэффициентин алуу менен, аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттеринин жалпы саны eсYШY маанилYY экенин кeрсeткeн модель алынган.
Ушул тургузулган моделдин жардамында аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттери боюнча акыркы 5 жылдыкка прогноз (божомол) жYргYзeбYЗ.
Рыноктук экономиканын шартында региондук экономикалык системалардын туруктуу eнYГYYCYн болжолдоо, эконометрикалык моделдee спецификалык eзгeчeлYктeргe ээ.
Аймактын экономикалык системаларынын туруктуу eнYГYYCYн болжолдоо аркылуу келечекке ^з салуу, бYГYнкY кYндeгY кырдаалды алдын ала кeрYY аракети объективдYY зарылчылык болуп саналат.
3- таблица. Аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттеринин жалпы санынын кeрсeткYчтeрYнe болжолдуу баа берYY
Жылдар Аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттеринин жалпы болжолдуу саны У г
2024 966283,2 11
2025 989626,7455 12
2026 1012970,291 13
2027 1036313,836 14
2028 1059657,382 15
Акыркы жылдары Кыргыз Республикасында жеке ишкерлердин, дыйкан (фермердик) чарбалардын, чакан жана орто ишканалардын саны туруктуу eсYYДe. Мисалы, статистика боюнча, 2022-жылы жеке ишкерлердин, дыйкан (фермердик) чарбалардын, чакан жана орто ишканалардын жалпы саны 933043,0 мицди тYЗДY, анын ичинен 16,587 мици чакан ишканалар болуп саналат жана 7,88 мици орто ишканалар, 442,507 мици жеке ишкерлерди жана 473,161 мици дыйкан (фермердик) чарбалар болуп эсептелет. Ал эми 2026-жылы жеке ишкерлердин, дыйкан (фермердик) чарбалардын, чакан жана орто ишканалардын жалпы саны болжол менен 1012970,291 мицди тYЗДY, 2028-жылы жеке ишкерлердин, дыйкан (фермердик) чарбалардын, чакан жана орто ишканалардын жалпы саны болжол менен 1059657,382 мицди тYЗДY. Демек 2026- жылдардагы болжолдуу статистиканы алып карасак жеке ишкерлердин, дыйкан (фермердик) чарбалардын, чакан жана орто ишканалардын жалпы саны болжол менен 92, 1 мицге eскeн, ал эми 2028 -жылдардагы статистиканы алып
карасак жеке ишкерлердин, дыйкан (фермердик) чарбалардын, чакан жана орто ишканалардын жалпы саны болжол менен 88000 ескен (2,3-таблица).
Демек, тYЗYЛгeн эконометрикалык модель статистикалык мааниге ээ жана ал Кыргыз Республикасындагы аймактар боюнча чакан жана орто ишкердик субъекттеринин жалпы санынын кeрсeткYчтeрYHYн кeлeмYн аныктай алат.
Чакан бизнес рынок экономикасынын социалдык багытын eнYктYPYYДe, рыноктун эффективдYYЛYГYHYн ортосундагы тец салмактуулукту камсыз кылууда жана социалдык маселелерди чечYYДe чоц роль ойнойт. Аймактык децгээлде чакан бизнестин ролу жумушсуздукту азайтуу, YЙ чарбаларынын кирешелерин кeбeйтYY жана бюджеттин кирешелерин кeбeйтYY болуп саналат.
Жыйынтыгында ишкердикти колдоо жана стимулдоо YЧYн темен^ каржылык жана кредиттик механизмдерди сунуштоого болот:
- чакан жана орто бизнести каржылоо YЧYн коммерциялык банк тYЗYмдeрYн тYЗYY;
- биргелешип бизнести каржылоо YЧYн eнeктeштeрдY тартуу;
- бир нече енектеш ишканаларынан биргелешкен инвестициялар;
- чакан жана орто бизнести инвестициялоо;
- Мамлекеттик-жеке eнeктeштYктe чакан ишканаларды тартуу.
Колдонулган адабияттар:
1. Абдымаликов К. « Экономика Кыргызстана» Бишкек 2010 527стр-547 стр.
2. Агеев А.И. «Предпринимательство» 4-е издание, Москва-Институт экономических стратегий, РУБИН-2016, 12 стр-30 стр., 39 стр.- 61стр., 79 стр. - 89 стр.
3. Малое и среднее предпринимательство в Кыргызской Республики, 2010-2022/ Национальный статистический комитет Кыргызской Республики.-Бишкек:-2022 https://www.stat.kg/
4. Кулуева, Ч. Р. Некоторые вопросы регулирования и поддержки малого и среднего предпринимательства в Кыргызстане / Ч. Р. Кулуева, А. А. Сатыбалдыева // Вестник Ошского государственного университета. Экономика. - 2022. - № 1(1). - С. 179-186. -
5. Рубин Ю.Б. "Предпринимательство" -М.:Московский финансово-промышленный университет "Синергия" 2014 864 стр.
6. Акматов, С. Функционирование малого и среднего бизнеса в условиях "СОВИД-19" / С. Акматов // Вестник Ошского государственного университета. - 2021. - Т. 2, № 1. -С. 13-20. - Б01: 10.52754/16947452_2021_2_1_13. - ЕБ№ ШУЕСХ.
7. Муравьев А.И., Игнатьев А.М., Крутик А.Б. «Предпринимательство» Учебник-СПб: Издательство «Лань», 2001, 696стр.
8. Крамер Н.Ш., Б.А.Иутко под ред. Н.Ш.Крамера.— «Эконометрика»: учебник для студентов вузов/3-изд., перераб. и доп.-М.-:ЮНИТИ-ДАНА, 2010.-328 стр.
9. Эконометрика: учебник / Иод ред. И. И. Елисеевой. -М.: Проспект, 2010.-288 с.
