Научная статья на тему 'КУЗГИ ЮМШОҚ БУҒДОЙ НАВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИ ВА УНГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ МИҚДОРИЙ БЕЛГИЛАР'

КУЗГИ ЮМШОҚ БУҒДОЙ НАВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИ ВА УНГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ МИҚДОРИЙ БЕЛГИЛАР Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

614
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кузги юмшоқ буғдой / нав / 1000 дона дон оғирлиги / дон натураси ва ҳосилдорлик / тупроқ-иқлим шароити / winter soft wheat / variety / weight of 1000 grains / grain type and yield / soil and climate conditions

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Музаффар Худайберганович Машарипов, Нурбек Улуғбекович Хамраев, Уморбек Курбанбаевич Абдурахимов, Исломжон Баҳром Ўғли Давлетов

Ушбу мақолада суғориладиган ерларда сифатли дон берадиган кузги юмшоқ буғдой навларини синаш ва уларнинг биометрик кўрсаткичларини аниқлаш мақсадида Дон дуккакли экинлар илмий тадқиқот институти Хоразм илмий-тажриба станциясида мавжуд коллекция материаллари устида лаборатория тажрибалари олиб борилган. Натижада, Хоразм вилояти тупроқиқлим шароитида кузги юмшоқ буғдой навларидан Андижон-2, Таня, Веха, Дурдона, Первица, Звезда ва Васса навлари етиштириш орқали юқори дон ҳосили олишга эришилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Музаффар Худайберганович Машарипов, Нурбек Улуғбекович Хамраев, Уморбек Курбанбаевич Абдурахимов, Исломжон Баҳром Ўғли Давлетов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, in order to test varieties of winter soft wheat that produce quality grains on irrigated lands and to determine their biometric parameters, laboratory experiments were conducted on the available collection materials at the Khorezm Scientific Experimental Station of Grain And Legumes Research Institute. As a result, it was possible to obtain a high grain yield by growing Andijon-2, Tanya, Vekha, Durdona, Pervitsa, Zvezda and Vassa varieties from winter soft wheat varieties in the soil-climatic conditions of Khorezm region

Текст научной работы на тему «КУЗГИ ЮМШОҚ БУҒДОЙ НАВЛАРИНИНГ ҲОСИЛДОРЛИГИ ВА УНГА ТАЪСИР ҚИЛУВЧИ МИҚДОРИЙ БЕЛГИЛАР»

КУЗГИ ЮМШОК БУГДОЙ НАВЛАРИНИНГ Х^ОСИЛДОРЛИГИ ВА УНГА ТАЪСИР КИЛУВЧИ МИВДОРИЙ БЕЛГИЛАР

Музаффар Худайберганович Машарипов

б.ф.ф.д. (PhD), катта илмий ходим

Нурбек УлуFбекович Хамраев

Хоразм Маъмун академияси б.ф.ф.д. (PhD)

Уморбек Курбанбаевич Абдурахимов

Хоразм Маъмун академияси

Исломжон Бахром ртли Давлетов

Дон дуккакли экинлар илмий тадкикщ институти Хоразм илмий-тажриба

станцияси ddeiti.xorazmits@gmail.com

Ушбу маколада сугориладиган ерларда сифатли дон берадиган кузги юмшок бугдой навларини синаш ва уларнинг биометрик курсаткичларини аниклаш максадида Дон дуккакли экинлар илмий тадкикот институти Хоразм илмий-тажриба станциясида мавжуд коллекция материаллари устида лаборатория тажрибалари олиб борилган. Натижада, Хоразм вилояти тупрок-иклим шароитида кузги юмшок бугдой навларидан Андижон-2, Таня, Веха, Дурдона, Первица, Звезда ва Васса навлари етиштириш оркали юкори дон хосили олишга эришилган.

Калит сузлар. кузги юмшок бугдой, нав, 1000 дона дон огирлиги, дон натураси ва хосилдорлик, тупрок-иклим шароити.

In this article, in order to test varieties of winter soft wheat that produce quality grains on irrigated lands and to determine their biometric parameters, laboratory experiments were conducted on the available collection materials at the Khorezm Scientific Experimental Station of Grain And Legumes Research Institute. As a result, it was possible to obtain a high grain yield by growing

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Andijon-2, Tanya, Vekha, Durdona, Pervitsa, Zvezda and Vassa

July, 2022

varieties from winter soft wheat varieties in the soil-climatic conditions of Khorezm region.

Keywords. winter soft wheat, variety, weight of 1000 grains, grain type and yield, soil and climate conditions.

Кузги бугдой хосилдорлиги навнинг биологик хусусиятларига, икдим шароити, сув, ёруглик, озика режимига, кулланилган агротехнологик тадбирларга боглик холда узгарадиган курсаткичдир. Х,ар бир ташки мухит омили кузги бугдой хрсилдорлиги ва дон сифатига сезиларли даражада таъсир курсатади [1]. Х,осилдорлик маълум бирликдаги усимликлар хосилининг йигиндисидир. Туп калинлигини ошиб бориши билан алохида олинган усимликнинг махсулдорлиги пасайиб боради, аммо хосилдорлик маълум даражада ошиб боради. Бунда маълум бирликдаги майдонда усимликлар сони оптималлашади, хосилдорлик энг юкори булади, кейинчалик хосилдорликни секинлик билан пасайиб бориши кузатилади. Х,озирги кунда бугдой хосилдорлигини гектаридан 20 тоннага етказиш назарий жихатдан аникланган булиб, амалиётда 14 тоннагача хосил олинган [2]. Донли ва дуккакли экинларнинг хосили турли давлатлар ва минтакаларда турлича булиб, табиий иклим, тупрок, агротехника шароитларига караб узгаради [3]. Кузги бугдой бахорги бугдойга нисбатан куз, киш ва бахорги ёгингарчиликлардан хосил булган тупрокдаги намликдан яхши фойдаланади. Натижада жазирама иссикдан, гармселдан кам зарарланади ва юкори хосил шаклланади [4].

Юкоридагиларни хисобга олган холда, сугориладиган ерларда сифатли дон берадиган кузги юмшок бугдой навларини синаш ва уларнинг биометрик курсаткичларини аниклаш максадида Дон дуккакли экинлар илмий тадкикот институти Хоразм илмий-тажриба станциясида мавжуд коллекция материаллари устида лаборатория тажрибалари олиб борилди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тадкикот объекти сифатида танлаб олинган 30 та кузги юмшок бугдой навларининг 1000 дона дон огирлиги, дон натураси ва хосилдорлиги анкланди ва тахлил килинди. Ушбу навлар 2021-2022 йилларда Дон дуккакли экинлар илмий тадкикот институти Хоразм илмий-тажриба станцияси даласида бир хил агротехника куллаган холда етиштирилди. Краснодарская-99

КИРИШ

нави назорат нави сифатида олинди.

July, 2022

Тажрибада синалаётган кузги юмшок бугдой навларининг 1000 дона дон огирлиги аникланда 38,5-53,0 грамм оралигида булди. 1000 дона дон огирлиги хосилдорликни шакллантирувчи мухим кимматли-хужалик белгиларидан хисобланади [5]. Донни хосил булиш даврида юкори харорат, намликнинг етишмаслиги, усимликнинг ётиб колиши, касалликлар, зараркунандалар билан зарарланиши 1000 дона дон огирлигини камайтиради [6]. 1000 дона дон огирлиги буйича энг юкори натижа Бобур ва Васса навларида (53,0 гр) кузатилган булса, энг кам дон огирлиги Алексеич навида (38,5 гр) аникланди (1-жадвал).

1-жадвал

Навларнинг 1000 дона дон OFирлиги, дон натураси ва ^осилдорлиги, ц/га

Т/р Навлар номи 1000 дона дон OFiip.iiirii, грамм Дон натураси, грамм/литр Х,осилдорлик, ц/га

1 Краснодар 99 39,5 782,0 63,0

2 Антонина 40,0 830,0 58,2

3 Дружба 43,0 821,0 64,2

4 Андижон-2 41,0 838,0 74,2

5 Таня 40,0 861,0 77,4

6 Алексеич 38,5 738,0 60,0

7 Ёгду 44,0 826,0 62,0

8 Марс-1 47,0 724,0 63,5

9 Чиллаки 46,0 783,0 59,6

10 Аср 50,0 740,4 69,5

11 ^адр 41,0 847,0 70,6

12 Веха 41,0 818,0 78,6

13 Гурт 43,0 815,0 61,6

14 Узбекистон-25 40,0 849,0 67,2

15 Юка 44,0 885,1 60,0

16 Дурдона 44,0 841,0 74,9

17 Крошка 45,0 850,0 73,1

18 Гром 45,0 840,0 70,4

19 Нодир 40,0 831,9 64,8

20 Первица 44,0 822,0 78,0

21 Андижон-4 45,0 785,0 65,4

22 Звезда 46,0 833,0 79,9

23 Безостая-100 45,0 839,0 60,2

July, 2022

88

24 Haßöaxop 47,0 833,0 61,9

25 Boöyp 53,0 840,0 66,3

26 Bacca 53,0 835,0 80,3

27 A3H3 40,0 846,0 63,5

28 BeneHa 44,0 832,0 70,4

29 Bpuraga 40,0 846,0 67,8

30 CTapmuHa 44,0 858,5 57,6

AOH Harypacu yH HHKumu Ba goHHHHr TynanurHHH TatMHHnañgH. ByFgoñ ynyH goH HaTypacH 700-840 rpaMM/nurp ypTana Metep xucoönaHagu. Bu3HHHr Ta^puöanapHMroga 724,0-885,1 rpaMM/nmp opanHFHga öyngu. KpacHogap-99 Ha3opaT HaBHra HucöaraH (782,0 r/n) nacT Hara^anap AneKceun (738,0 r/n), Mapc-1 (724,0 r/n), Acp (740,4 r/n) HaBnapuga Ky3arangH. Bornea HaBnap Ha3opaT HaBugaH MKopu KypcaTKHHra эгa öyngu (1-^agBan).

HaBnapHHHr goH xocungopnuru ypTana 58,2 - 80,3 u/ra hh TamKHn Kunuö, энг WKopu goH xocunu Bacca HaBHga (80,3 u/ra), энг nacT goH xocunu эca AHTOHHHa HaBuga (58,2 u/ra) aHHKnaHgu. KpacHogap-99 Ha3opaT HaBHHHHr goH xpcungopnuru 63,0 u/ra hh TamKHn этgн.

XY.HOCA

TagKHKOT Hara^anapuga acocuga, Xopa3M BunoaTH TynpoK-HKnuM mapoHTHga Ky3ru mmmok öyrgon HaBnapu öup xun arpoTexHHKa Kynnaö eTHmTupunumura KapaMacgaH, ynapHHHr öuoMeTpuK KypcaTKH^napH Typnuna öynumH Ky3aTHngu:

■ 1000 goHa goH oFupnuru öyHHna энr WKopu Haiu^a Boöyp Ba Bacca HaBnapuga (53,0 rp) Ky3arnnraH öynca, энr KaM goH oFupnuru AneKceun HaBuga (38,5 rp) aHHKnaHgu;

■ HaBnapHHHr goH Harypacu aHHKnaHraHga 724,0-885,1 rpaMM/nurp opanHFHga öyngu;

■ HaBnapHHHr goH xpcungopnuru ypTana 58,2 - 80,3 u/ra hh TamKHn KHnuö, энr WKopu goH xpcunu Bacca HaBuga (80,3 u/ra), энг nacT goH xpcunu эca AHToHHHa HaBuga (58,2 u/ra) aHHKnaHgu.

Xopa3M Buno^TH TynpoK-HKnuM mapornuga Ky3ru MMmoK 6yFgoñ HaBnapugaH AHgH®;oH-2, TaHa, Bexa, ^ypgoHa, nepBHua, 3Be3ga Ba Bacca HaBnapu eTHmTupum opKanu WKopu goH xpcunu onumra эpнmнm MyMKHH.

July, 2022

89

REFERENCES

1. Хоназаров А.А., Амонов А.О. Узбекистонда галлачиликни ривожлантиришнинг муаммолари // Узбекистонда галлачиликни ривожлантиришнинг яратилган илмий асослари ва муаммолари мавзусидаги илмий-амалий анжуман - Галлаорол, 2007. - Б. 14-18.

2. Аманов А.А., Гафурова Л.А., Нурбеков А.И. Зерноводство в Узбекистане. Журнал Координационного Совета по зерноводству.

- Ташкент, 2005. - С. 11.

3. Курбонов F.K^. Донли экинлар уругшунослиги. - ^ишло; хужалиги олий укув юртларининг агрономия факультетлари талабалари учун кулланма. - Т., 2004. -Б. 112.

4. Халилов Н.Х. Донли экинлар биологияси. - Самарканд, 2002. - Б. 78.

5. Дорофеев В.Ф. Мировой генофонд культурных растений и задачи селекции в свете Продовольственной программы // - Л.: Изв. сер. биол. 1975. Т/р 3. - С. 345-352.

6. Покровский Н.В. Особенности полиморфизма глиадинов озимой твёрдой пшеницы различного происхождения // Символ науки.

- Уфа: Омега сайнс, 2015. - №9. - С. 41-47.

July, 2022

90

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.