CC BY
0KUZGI BUG'DOYNING SIFATIGA E'TIBOR BERAYLIK
1Teshaboyev Nodirbek Ikromjonovich, 2Mirodilova Odinaxon Abdumutal qizi
1Farg'ona davlat universiteti o'qituvchisi 2Farg'ona davlat universiteti talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11210211
Annotatsiya. Makolada sug'oriladigan o'tloqi soz tuproqlarning unumdorligi keltirilgan bo'lib, ushbu tuproqlarda turli tajriba variantlari bo'yicha kuzgi bug'doyning navlarini yetishtirilgan va uning hosildorligiga urug' ekish muddatlarini ta'siri aniqlangan. Sug'oriladigan o'tloqi saz tuproqlar sharoitida barcha agrotexnik jarayonlarni o'z vaqtida o'tkazilib, kuzgi bug'doyningnavlarni hosildorligi va sifatiyuqori darajagayetishi aniqlangan.
Kalit so'zlar: variant, hosildorlik, kuzgi bug'doy, o'g'it, urug',o'tloqi saz, tuproq, ekish muddati.
Аннотация. В статье представлена продуктивность орошаемых пастбищных почв, на этих почвах выращивались сорта озимой пшеницы по различным вариантам опыта, определено влияние сроков посева на ее продуктивность. Все агротехнические процессы были проведены вовремя в условиях орошаемых лугово-сазовых почв, установлено, что урожайность и качество сортов озимой пшеницы достигли высокого уровня.
Ключевые слова: вариант, урожайность, озимая пшеница, луговой саз, почва, удобрение, семена, сроки посева.
Abstract. The article presents the productivity of irrigated grassland soils, winter wheat varieties were grown in these soils according to different experimental options, and the effect of sowing dates on its productivity was determined. All agrotechnicalprocesses were carried out on time in the conditions of irrigated meadow saz soils, and it was found that the yield and quality of winter wheat varieties reached a high level.
Keywords: option, yield, winter wheat, meadow saz, soil, fertilizer, seeds, sowing time
Aholini don maxsulotlariga bo'lgan talabini ortib borishi, sanoatni xom-ashyoga bo'lgan talabini ortib borishi xamda chorvachilikni to'yimli ozuqa bilan yetarli darajada ta'minlash vazifasi agrar soxa zimmasiga juda katta mas'uliyat yuklaydi. Mustaqil mamlakatimizda qishloq xo'jaligi maxsulotlarini jumladan, g'alla doni yetishtirishni ko'paytirish,sifatli don yetishtirish borasida muxim tadbirlar amalga oshirildi va oshirilmoqda.
Darxakikat, mamlakatimizda galla yetishtirish madaniyati tobora takomillashib bormokda, yurtimizning tuprok-iklim sharoitlariga moslashgan, yangi, serxosil, bugdoyning maxalliy navlari yaratilmokda, yetishtirilayotgan donning sifati va iste'mol xususiyatlari tobora oshmokda. Binobarin, turmush madaniyati yil sayin farovonlashib borayotgan xalkimiz uchun sifatli don maxsulotlari yetkazib berish xozirgi zamonning muxim talabi xisoblanadi.
Galla ekinlari donining sifatini oshirishni yana bir muxim tomoni shundaki, bu muammoni fakat seleksiya yuli bilan navlar yaratibgina emas, balki agrotexnikaviy yul bilan xam xal etish mumkin. Bu esa biz mutaxasislar, fermer xujaliklari xodimlari zimmasidagi ulkan mas'uliyat xisoblanadi, Shu urinda galla donining sifat kursatkichlari xakida biroz tushuntirish berish joiz deb xisoblaymiz. Donning sifat kursatkichlariga asosan 1000 dona don vazni, donning naturasi, donning yaltirokligi, kleykovina mikdori va sifati kiradi. Donning 1000 donasi vazni va naturasi undan un chikish mikdorini bildiradi, yoki natura kancha yukori bulsa un xam kuprok chikadi.
Donning yaltirokligi deganda uning tarkibidagi oksil mikdori, uning tegirmonboplik, nonboplik xususiyatlari tushuniladi. Donning kleykovina mikdori avvalo xamirning fizikaviy xususiyatlarini bildiradi, yoki bu donning nonboplik xususiyatini bildiradi. Bugdoy donini yukoridagi sifat kursatkichlarini u yoki bu darajada bulishini bugdoy usimligining parvarish agrotexnikasi xam belgilaydi. Unumdor tuprok va yukori saviyada parvarishlangan, suv, ozika va boshka xayot omillari bilan ta'minlangan kuzgi bugdoy usimligi sifatli don xosili yetishtirishni ta'minlaydi.
Davlat andozasi (standarti) buyicha O'zDST 880:2004 da kuyidagi sifat kursatkichlari belgilangan.
Donning sifat kursatkichlariga talablar
T/r Kursatkichlar Sinflar
1 2 3 4
1. Don naturasi 750 750 710 710
2. Yaltirokligi (eng kamida), % 60 60 cheklanmagan cheklanmagan
3. Kleykovina sifati 1 1 II II
4. Kleykovina(eng kamida) % 32,0 28,0 23,0 18,0
5. Iflosligi (eng yukori) % 2 2 5 5
Mamlakatimizda 1996 «yildan boshlab don maxsulotlarini davlat buyurtmasi buyicha yetishtirish amalga oshirila boshlandi. Tayyorlov tashkilotlarining moddiy-texnika ba'zasi mustaxkamlandi. Don kabul kilish korxonalari yangi, donni tez va soz tozapovchi asbob-uskuna xamda texnikalar bilan mustaxkamlandi. Shuningdek don maxsulotini yetishtirishni kupaytirish, sifatini oshirish maksadida donni sifatiga karab tabakalashtirib sotib olish baxolari belgilandi. Bunda avvalo bugdoy donining nonboplik va texnologik xususiyatlarini belgilovchi kleykovina mikdori xamda sifatiga e'tibor beriladigan buldi. Fermerlar tomonidan yetishtirilib davlat buyurtmasi buyicha kabul kilinayotgan donning namligi, begona utlarni uruglari va boshka donlar aralashmasi andozadan yukori bulmasligi zarur. Chunki kabul kilingan donning xarid baxolari Uzbekistan Respublikasi Davlat andozasi O'ZDST 880:2004 da talab e'tilgan sifatiga karab belgilanadi.
Eng zaruri shundaki, don maxsulotiga davlat talabini xar bir fermer xujaliklari bilishi kerak, chunki don kancha sifatli bulsa fermerlarimiz shuncha boyiydilar.
Ayni paytda sifatli don yetishtirish bugdoyni nechogli yuqori saviyadagi agro tadbirlar asosida parvarishlash, bunda fan yangiliklari, ilmiy tavsiyalar joriy etilishi, kullanilishi bilan boglik.
Eng avvalo bugdoy yetishtiriladigan maydonni tuprok unumdorligi yukori, unda sifat kursatkichlarini shakllanishi, makbul darajada bulishini ta'minlovchi ozuka moddalar muxayyo bulishi lozim.
Ilmiy adabiyotlarda kuzgi bugdoyni xaydalgan yerga ekish, ma'dan ugitlar bilan tula ta'minlash, vaktida sugorish, begona utlar, xasharotlar, kassaliklardan samarali ximoya kilishning don sifatiga ijobiy ta'siri borasida ma'lumotlar mavjud. Shuning uchun daromadim ortsin, donim sifatli bulsin degan fermer bugdoyning agrotexnik tadbirlariga aloxida e'tibor berishi kerak. Ayni paytda don yetishtirish bilan shugullanuvchi mutaxassislar, fermer xujaliklari raxbarlari donni baxolash sifat kursatkichlarini deyarli bilmaydilar. Tayyorlov korxonalarida xam kabul kilinayotgan donlarning sifat kursatkichini aniklash uslublari xamma joyda xam mukammal emas. Tayyorlov korxona laborantlari mavjud uslublar bilan don sifatini aniklashga nixoyatda mas'uliyat bilan yondoshishlari zarur. Bilaks fermer xujaliklarida yukori sifatdagi don yetishtirishga intilish kamayadi, xato aniklangan don sifati tufayli fermer xujaliklari moddiy zarar kuradilar.
Afsuslar bulsinki xozirgacha don sifatini aniklashda ayniksa kleykovina sifati, mikdori, don namligi va iflosligini aniklashda subyektivlik xolatlari mavjud. Sifat kursatkichlarini ekspres, jadal usul bilan aniklash yulga kuyilmagan. Shuning uchun mutasaddi tashkilotlar, olimlar va mutaxassislar don sifatini tez va soz aniklovchi usullarni yaratishlari, tayyorlov korxonalari bu boradagi asbob-uskuna xamda texnika bilan tayyorlov idoralari ta'minlashini amalga oshirishlari zarur.
Don sifatini dastlabki baxolashning katta axamiyatini xisobga olib ishlab chikaruvchilar xamda kabul kiluvchilarning ukishini tashkil etish, malakasini oshirish, ular don kabul kilish buyicha Davlat andozalari bilan, aniklash uslublari bilan mukammal bilimga ega bulishlariga erishish foydadan xoli bulmas edi. Don kabul kilish korxonasi laborantlaridagi nazorat xukukini bajarilishini, tekshiruvchi va kabul kiluvchilar urtasidagi nizolarni bartaraf etishi uchun davlat don nazorati mutaxassislari faolligini oshirish maksadga muvofik buladi.
Xozirgi davrda Vazirlar Maxkamasining 95-sonli karoriga muvofik Davlat andoza muassasalari tomonidan don sertifikati bevosita tayyorlov oldidan berilmokda, bunda fakat donning iste'mol xavfsizligi aniklanadi xolos, boshka kursatkichlari esa aniklanmaydi, chunki bularni aniklash uskunalari eski, zamonaviy asbob-uskunalar bilan almashtirish lozim buladi. Bu ayni samarali bulib tekshirilayotgan donni sifatli bulishiga ijobiy ta'sir etar edi.
Yukoridagi don sifatini oshirish buyicha muammolarni ijobiy xal etish uchun topshirilayotgan donga narx belgilashni xam takomillashtirish zarur va bunda don ishlab chikaruvchilarning don yetishtirish uchun kilingan xarajatlarni koplash xamda ishlab chikarishni kengaytirish imkoniyatini yaratish mujassamlashgan bulishi ta'lab etiladi. Ushbu makolada keltirilgan galla doni sifatini oshirish buyicha tavsiyalar, muloxazalar, takliflarni amalga oshirilishi mamlakatimizda sifatli don maxsuloti yetishtirishga ijobiy ta'sir etadi deb xisoblaymiz.
REFERENCES
1. Anvarjonovich D. Q., Ikromjonovich T. N. Influence Of Microelement Fertilizers In Foliar Feeding Of Cotton On Changes In Cotton Boll Weight //Texas Journal of Agriculture and Biological Sciences. - 2024. - Т. 24. - С. 16-19.
2. Teshaboeva, M., D. Abdug'Anieva, and S. Raximjonova. "ТАКРОРИЙ ЭКИЛГАН МОШ Х,ОСИЛИ ТАРКИБИДАГИ ПРОТЕИН МЩДОРИ." Scienceandinnovation 1.D7 (2022): 517-526.
3. Давронов Тешабоев Н. МИКРОЭЛЕМЕНТЛИ УГИТЛАРНИ УСИМЛИКНИ БАРГИ ОР^АЛИ ^УЛЛАШНИНГ ГУЗАНИ 1000 ДОНА ЧИГИТ ВАЗНИ ^АМДА БИР КУСАКДАГИ ПАХТА ВАЗНИ НИНГ УЗГАРИШИГА ТАЪСИРИ //Science and innovation. - 2023. - Т. 2. - №. Special Issue 8. - С. 1811-1815.
4. Davronov Q. A., Teshaboyev N. I., Abdullayeva G. A. TUPROQQA CHUQUR ISHLOV BERISHNING PAXTA XOSILILIGA TA'SIRI //Science and innovation. - 2024. - Т. 3. -№. Special Issue 21. - С. 403-406.5. Ikromjonovich T. N., Ikromjonovna T. M. INFLUENCE OF SEED PLANTING PERIODS ON THE PRODUCTIVITY OF AUTUMN STEAM DEED VARIETIES.
5. Teshaboyev N., Muhammadaliyev M., Usmonova Z. THE INFLUENCE OF DEEP WORKING BETWEEN ROWS ON COTTON PRODUCTIVITY //Science and innovation. - 2022. - Т. 1. - №. D7. - С. 660-664.
6. Teshaboyev N., Akbarova M., Akhmadjonova S. DEEP SOFTENING OF ROW BETWEEN AND COTTON PRODUCTIVITY //Science and innovation. - 2022. - Т. 1. - №. D7. - С. 612-616.
7. Давронов Тешабоев Н. МИКРОЭЛЕМЕНТЛИ УГИТЛАРНИ УСИМЛИКНИ БАРГИ ОР^АЛИ ^УЛЛАШНИНГ ГУЗАНИ 1000 ДОНА ЧИГИТ ВАЗНИ ^АМДА БИР КУСАКДАГИ ПАХТА ВАЗНИ НИНГ УЗГАРИШИГА ТАЪСИРИ //Science and innovation. - 2023. - Т. 2. - №. Special Issue 8. - С. 1811-1815.
8. Teshaboyev N. et al. KARTOSHKANING XOSILDORLIGIGA VIRUS KASALLIKLARINING TA'SIRI, FARG 'ONA VILOYATI SHAROITIDA KARTOSHKA KASALLIKLARINI O 'RGANISH MUAMMOLARI VA ISTIQBOLLARI //Science and innovation. - 2022. - Т. 1. - №. D8. - С. 729-733.
9. Эшпулатов Ш. Я., Тешабоев Н. И., Мамадалиев М. З. У. Интродукция, свойства и выращивание лекарственного растение стевия в условиях ферганского долины //Евразийский Союз Ученых. - 2021.№. 2-2 (83). - С. 37-41..
