Научная статья на тему 'KUZGI BUG‘DOY YETISHTIRISHNING AGROTADBIRLARINI TAKOMILLASHTIRISH'

KUZGI BUG‘DOY YETISHTIRISHNING AGROTADBIRLARINI TAKOMILLASHTIRISH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
58
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
bug‘doy / beda va soya kabi dukkakli ekinlar / don hosildorligi / gektar / sarf harajat / daromad. / legumes such as wheat / alfalfa and soybean / grain yield / ha / consumption / income.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — N. Teshaboyev, S. Mahramxo‘Jayev

Mamlakatimiz zaminiga yiliga oʻrtacha 2,5-3 ming soat quyosh nuri tushadi. Shuning uchun qishloq xo'jaligida kuzgi bug'doyning biologik xususiyatlariga mos keladigan ekish muddatlarini aniqlash mumkin. Kuzgi bug'doyning biologik tabiati uni juda erta yoki juda kech ekishga imkon bermaydi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF AGRICULTURAL PRACTICES FOR THE CULTIVATION OF WINTER WHEAT

On average, 2.5-3 thousand hours of sunlight fall on the land of our country per year. Therefore, in agriculture, it is possible to determine the sowing dates that correspond to the biological characteristics of winter wheat. The biological nature of winter wheat does not allow it to be planted either too early or too late.

Текст научной работы на тему «KUZGI BUG‘DOY YETISHTIRISHNING AGROTADBIRLARINI TAKOMILLASHTIRISH»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

KUZGI BUG'DOY YETISHTIRISHNING AGROTADBIRLARINI

TAKOMILLASHTIRISH Teshaboyev Nodirbek Ikromjonovich

Farg'ona davlat universiteti, zootexniya va agronomiya kafedrasi o'qituvchisi Mahramxo'jayev Sultonxo'ja Akramxo'ja o'g'i

Farg'ona davlat universiteti, tayanch doktoranti https://doi.org/10.5281/zenodo. 7423844

Annotatsiya. Mamlakatimiz zaminiga yiliga o'rtacha 2,5-3 ming soat quyosh nuri tushadi. Shuning uchun qishloq xo'jaligida kuzgi bug'doyning biologik xususiyatlariga mos keladigan ekish muddatlarini aniqlash mumkin. Kuzgi bug'doyning biologik tabiati uni juda erta yoki juda kech ekishga imkon bermaydi.

Kalit so^zlar: bug'doy, beda va soya kabi dukkakli ekinlar, don hosildorligi, gektar, sarf harajat, daromad.

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ АГРОПРИЕМОВ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ ОЗИМОЙ

ПШЕНИЦЫ

Аннотация. В среднем за год на землю нашей страны приходится 2,5-3 тысячи часов солнечного света. Поэтому в сельском хозяйстве есть возможность определить сроки посева, соответствующие биологическим особенностям озимой пшеницы. Биологическая природа озимой пшеницы не позволяет сажать ее ни слишком рано, ни слишком поздно.

Ключевые слова: бобовые культуры, такие как пшеница, люцерна и соя, урожайность зерна, га, потребление, доход.

IMPROVEMENT OF AGRICULTURAL PRACTICES FOR THE CULTIVATION OF

WINTER WHEAT

Abstract. On average, 2.5-3 thousand hours of sunlight fall on the land of our country per year. Therefore, in agriculture, it is possible to determine the sowing dates that correspond to the biological characteristics of winter wheat. The biological nature of winter wheat does not allow it to be planted either too early or too late.

Keywords: legumes such as wheat, alfalfa and soybean, grain yield, ha, consumption, income.

Kuzgi bug'doy ekishda uni almashlab, navbatlab ekish to'g'ri amalga oshirilishi muhimdir. Chunki bug'doy yakka ziroatchiligiga mutlaqo yo'l qo'yib bo'lmaydi. Kuzgi bug'doy o'n yil davomida surunkali ravishda bitta maydonga ekilganda don hosildorligi gektar hisobiga 14,2 sentnerdan, muntazam bitta dalaga besh yil davomida ekilganda 17,1 sentnerdan, g'o'za bilan navbatlab ekilganda 51,2 sentnerdan, g'o'za-beda almashlab ekish tizimida esa 62,8 sentnerdanni tashkil qilgan. Binobarin kuzgi bug'doyni beda va soya kabi dukkakli ekinlardan bo'shagan va g'o'zadan bo'shagan dalalarga ekish yuqori don hosildorligini ta'minlovchi omil hisoblanadi. Bu tadbirning yana bir muhim tomoni shundaki, amlashlab ekish dalalariga ekilgan kuzgi bug'doy nihoyatda durkun o'sadi, baravj rivojlanadi, kasallik va xashoratlar zararlay olmaydi. Bunday dalalarni begona o'tlar ham kam bosadi, natijada sarf harajat kamayib daromad oshadi.

Kuzgi bug'doy o'tmishdoshlarga talabchan. Tajribalarning ko'rsatishicha, boshoqli don ekinlarini, shu jumladan, kuzgi bug'doyni ham surunkali ikki yil ustma-ust o'stirish, kasallik va

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

zararkunandalar, begona o'tlarning ko'payib ketishiga, to'planishiga olib keladi hamda hosildorlikni pasaytiradi.

Kuzgi bug'doy tuproq unumdorligiga va o'g'itlashga juda talabchan. U 1 sentner don va shunga muvofiq somon hosil qilish uchun 3,7 kg azot, 1,3 kg fosfor va 2,3 kg kaliy o'zlashtiradi, o'g'itlash hamma tipdagi tuproqlarda kuzgi bug'doy hosilini oshiradi.

Sug'oriladigan yerlarda, kuzgi bug'doydan yuqori hosil olishning shartlaridan biri yetarli miqdorda o'g'itlarni solishdir. Tajribalarning ko'rsatishicha, sug'oriladigan yerlarda, o'g'itlar kuzgi bug'doy hosilini gektaridan 26-36 sentnerga oshiradi.

Mineral o'g'itlar yillik meyori 180 kg/ga azotli, 90 kg/ga fosforli va 60 kg/ga kaliyli o'g'itlar meyorida belgilansa, bu o'g'itlar quyidagicha tuproqqa solinishi kerak: fosforli va kaliyli o'g'itlarning yillik meyorini 70 foizi yerni xadashdan oldin, qolgan qismi erta bahorda kuzgi bug'doyni oziqlantirish davrida solinadi. Azotli o'g'itlarning 20 kilogrammi ekish oldidan kultivatsiya bilan, 70 kilogrammi erta bahorda, 60 kilogrammi bug'doyni naychalash fazasida va 30 kilogrammi bug'doyni boshoqlash fazasi boshlanishida tuproqqa solinishi kerak.

Azotli o'g'itlarning bir qismi 30 kg/ga boshoqlash fazasida berish hosildorlikni ko'p miqdorda oshirmasada, don tarkibidagi oqsil va kleykovina miqdorini oshiradi.

Kuzgi bug'doy agrotexnikasida eng dolzarb, muhim, yuqori masulyat talab kiluvchi tadbir ekishni maqbul muddatlarda amalga oshirishdir. Ma'lumki, mamlakatimizda kuzgi bug'doy muhim xayotiy omil, yorug'likka to'yingan bo'ladi. Yurtimiz zaminiga bir yilda o'rtacha 2,5-3 ming soat quyosh nuri tushadi. Shuning uchun dexqonchilikda kuzgi bug'doyning biologik xususiyatlariga monand keladigan ekish muddatini belgilash imkoniyati mavjud. Kuzgi bug'doyni biologik xususiyati uni o'ta erta ham, nihoyatda kech ham ekishga imkon bermaydi. Nihoyatda erta ekilgan kuzgi bug'doy yorug'lik va harorat ta'sirida (Krasnodar navlaridan tashqari bo'lgan navlar) kuzdayoq boshoqlab yuboradi va natijada o'simlikning o'sishi, rivojlanishi va don hosili keskin pasayib ketadi. Juda kech ekilgan kuzgi bug'doy esa sekin unib chiqadi, xatto to'la unib chiqa olmaydi, tuplashga (chaylashga) ulgura olmaydi. Mahsuldor poyalar soni kamayadi. Okibatda don hosildorligi past bo'ladi. Ko'p yillik olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida kuzgi bug'doy ekishni maqbul muddatlari aniqlandi. Tajriba dalasiga dexqonlarning amaliy tajribalariga tayangan holda 20 sentabr, 10 va 30 oktabr kunlari kuzgi bug'doy ekildi. Yakuniy natija esa quyidagicha bo'ldi: Kroshka nomli bug'doy navi urug'lari 20 sentabr kuni ekilganda tez kunda nihollar unib chiqdi, o'sib rivojlana boshladi. Har bir metr kvadrat yerda 547 donadan baquvvat poya va boshoq hosil qilib don hosildorligi gektaridan 66 sentnerni tashkil etdi. Oktabr oyining 10 sanasida ekilgan kuzgi bug'doy birinchi muddatdagidan ikki kun kech unib chiqdi, sekinroq o'sib rivojlandi. Mazkur xududning bir metr kvadratida 538 dona boshoqli poyalar hosil bo'ldi va gektar hisobiga 68,7 sentner don hosili yig'ishtirib olindi. 30 oktabr kuni ekilganda esa nihollarning unib chiqishi nihoyatda sekinlashdi, ko'chat yuqoridagi variantlarga qaraganda siyrak bo'ldi. To'la tuplab ulgurmay qishlash davriga o'tdi. Bu maydonchaning har bir metr kvadratida 365 dona mahsuldor poya hosil bo'lib, hosildorlik gektariga 56 sentnerni tashkil etdi. Kech ekilgan, sust rivojlangan, poyalari zieh bo'lmagan bug'doyzorning begona o't bosib, kuzgi bug'doy zarur xayot omillari: yorug'lik, harorat, namlik, ozuqa va havodan yetarli darajada foydalana olmadi. Kech muddatlarda ekilgan kuzgi bug'doyning boshoq uzunligi, bitta boshoqdagi donlar soni ham optimal muddatlarda ekilgan bug'doyga nisbatan bir muncha past bo'ladi. Ko'p yillik o'tkazilgan tajribalarga qaraganda kuzgi bug'doyni 20 sentabrdan 10 oktabrgacha ekish eng maqbul muddat hisoblanadi.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Urug' ekish meyori ekish muddatiga va usuliga qarab belgilanadi. Urug' ekish meyori urug'likning sifatiga, tuproq unumdorligiga va suv bilan ta'minlanganligiga qarab har xil bo'ladi.

Tadqiqotlarda ilmiy jihatdan isbotlanishicha, kuzgi bug'doyni gektar hisobiga ekilgan urug' sarfi don hosildorligiga ta'sir etuvchi omildir. O'tkazilgan tajribalardan har gektariga 2 mln dona unuvchan urug'lik sarflanib ekilgan kuzgi bug'doyning har gektaridan 44,2 sentner, urug'lik sarfi shektariga 4 mln dona unuvchan urug' bo'lganda esa 62 sentner va gektariga 6 mln dona unuvchan urug' ekilganda 71 sentnerdan don hosili yetishtirilishi mumkinligi aniqlangan.

REFERENCES

1. Turdaliev, A. T., Darmonov, D. Y., Teshaboyev, N. I., Saminov, A. A., & Abdurakhmonova, M. A. (2022, July). Influence of irrigation with salty water on the composition of absorbed bases of hydromorphic structure of soil. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 1068, No. 1, p. 012047). IOP Publishing.

2. Teshaboyev, Nodirbek, et al. "ECOLOGICAL CULTURE IS A DEMAND OF TODAY." Конференции. 2021.

3. Эшпулатов, Ш. Я., Тешабоев, Н. И., & Мамадалиев, М. З. У. (2021). ИНТРОДУКЦИЯ, СВОЙСТВА И ВЫРАЩИВАНИЕ ЛЕКАРСТВЕННОГО РАСТЕНИЕ СТЕВИЯ В УСЛОВИЯХ ФЕРГАНСКОГО ДОЛИНЫ. Евразийский Союз Ученых, (2-2 (83)), 3741..

4. Тешабоев, Н. И., & Бобоев, Б. К. (2022). Влияние качества зернопроизводства на эффективность урожая. Science and innovation, 7(D3), 31-34.

5. Teshaboyev, N., Muqimov, Z., & Abduraximova, M. (2021, July). THE EFFECT OF DEEP PROCESSING ON COTTON YIELD BETWEEN COTTON ROWS. In Конференции.

6. Тешабоев, Н., Мамадалиев, М., Абдуллаева, Г., & Матмисаева, Ш. (2021, August). FIGHT AGAINST THE SPIDER IN THE FIG: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1400. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

7. Кодиров, Ж., Тешабоев, Н., Тешабоева, М., Абдуллаева, Г., & Мухторов, Ш. (2021, August). PRODUCTION POSSIBILITIES OF AUTUMN WHEAT VARIETIES: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1405. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

8. Nodirbek, T., Muhammadkarim, M., & Zohidjon, M. (2021). Natural screen sanded sands field water capacity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 77(9), 1080-1082.

9. Жамолов, Р., & Абдуллаева, Г. Х, айдарова, Н., & Тешабоев, Н.(2021, August). In THE ROLE OF WATER AND SALT IN THE LIFE OF BEES: https://doi. org/70.47700/conferences. v7i7 (Vol. 1334).

10. Xaydarov, J., Teshaboyev, N., Mamadaliyev, M., & Voxobova, S. (2021, July). QUARANTIC FACILITIES OF PLANTS IN GREENHOUSES AND WAYS TO INCREASE THE EFFICIENCY OF FIGHTING AGAINST THEM. In Конференции.

11. N Teshaboyev, M Teshaboyeva, Z Sheraliyeva... (2022) KUZGI BUG DOYNIASRNAVI HOSILDORLIGIGA URUG 'EKISH MUDDA TLARINI TA'SIR - Science and innovation,7/722-725

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

12. Турдалиев А. Т., Аскаров К. А., Мамажонов Г. Г. У. АГРОЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ ГИДРОМОРФНЫХ ПОЧВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ ФЕРГАНЫ //В журнале представлены научные обзоры, статьи проблемного и научно-практического характера. - 2022. - С. 66.

13. Turdaliev, A. T., Darmonov, D. Y., Teshaboyev, N. I., Saminov, A. A., & Abdurakhmonova, M. A. (2022, July). Influence of irrigation with salty water on the composition of absorbed bases of hydromorphic structure of soil. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 1068, No. 1, p. 012047). IOP Publishing.

14. Тешабоев, Нодирбек Икромжонович; Сиддикова, Гулзира Сайдулло Кизи; Комилов, Хусниддин Акрамжон Угли ХАРАКТЕРИСТИКА СКЕЛЕТНОСТИ ДЕФЕЛИРОВАННЫХ СВЕТЛЫХ СЕРОЗЕМОВ АНДИЖАНСКОЙ ОБЛАСТИ И ПУТИ К ИХ УЛУЧШЕНИЮ. - OOO «Science and innovation»

15. Эшпулатов Ш., Тешабоев Н., Мамадалиев М. INTRODUCTION, PROPERTIES AND CULTIVATION OF THE MEDICINAL PLANT STEVIA IN THE CONDITIONS OF THE FERGHANA VALLEY //EurasianUnionScientists. - 2021. - Т. 2. - №. 2 (83). - С. 37-41.

16. Тешабоев, Нодирбек Икромжонович; Бобоев, Бахромжон Кенжаевич. ВЛИЯНИЕ КАЧЕСТВА ЗЕРНОПРОИЗВОДСТВА НА ЭФФЕКТИВНОСТЬ УРОЖАЯ. OOO «Science and innovation»2022. - 31-34с.

17. Тешабоев, Нодирбек; Абдурахимова, Мухабатхон; Эшпулатов, Алишер; Мах,камова, Дилёра. ECOLOGICAL CULTURE IS A DEMAND OF TODAY:// RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES. - 2021.

18. Юлдашев Г., Турдалиев А. Геохимические особенности циклических элементов в агроландшафтах пустынь //Аграрная наука. - 2014. - №. 1. - С. 10-12.

19. Жамолов, Р., Абдуллаева, Г., Х,айдарова, Н., & Тешабоев, Н. (2021, August). THE ROLE OF WATER AND SALT IN THE LIFE OF BEES: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1334. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

20. Teshaboyev, N., Abduraximova, M., Eshpulatov, A., & Mahkamova, D. (2021, July). ECOLOGICAL CULTURE IS A DEMAND OF TODAY. In Конференции.

21. Тургунов, А., Тешабоева, М., & Мамажонова, Н. (2014). ПОТРЕБНОСТЬ РАСТЕНИЙ В БИОПРОДУКТАХ. In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 126-128).

22. Teshaboyev, N., Muqimov, Z., & Abduraximova, M. (2021, July). THE EFFECT OF DEEP PROCESSING ON COTTON YIELD BETWEEN COTTON ROWS. In Конференции.

23. Тешабоев, Н., Мамадалиев, М., Абдуллаева, Г., & Матмисаева, Ш. (2021, August). FIGHT AGAINST THE SPIDER IN THE FIG: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1400. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

24. Nodirbek, T., Muhammadkarim, M., & Zohidjon, M. (2021). Natural screen sanded sands field water capacity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 77(9), 1080-1082.

25. Турсунов, С., Тургунов, А., Тешабоева, М., & Ашуров, Х. (2014). ОПЫТ ВЫРАЩИВАНИЯ ДВУХ УРОЖАЕВ С ОДНОГО ПОЛЯ ЗА ОДИН ГОД.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 70-42).

26. Кодиров, Ж., Тешабоев, Н., Тешабоева, М., Абдуллаева, Г., & Мухторов, Ш. (2021, August). PRODUCTION POSSIBILITIES OF AUTUMN WHEAT VARIETIES: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1405. In RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES (No. 18.06).

27. Кодиров, Жалолдин, et al. "PRODUCTION POSSIBILITIES OF AUTUMN WHEAT VARIETIES: https://doi. org/10.47100/conferences. v1i1. 1405." RESEARCH SUPPORT CENTER CONFERENCES. No. 18.06. 2021.

28. Kodirov, Jaloldin, et al. "PRODUCTION POSSIBILITIES OF AUTUMN WHEAT VARIETIES." Конференции. 2021.

29. Тургунов, А., М. Тешабоева, and Н. Мамажонова. "ПОТРЕБНОСТЬ РАСТЕНИЙ В БИОПРОДУКТАХ." БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ. 2014.

30. Турсунов, С., Тургунов, А., Тешабоева, М., & Ашуров, Х. (2014). ОПЫТ ВЫРАЩИВАНИЯ ДВУХ УРОЖАЕВ С ОДНОГО ПОЛЯ ЗА ОДИН ГОД. In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 70-42).

31. Тургунов, А., Тешабоева, М., & Мамажонова, Н. (2014). ПОТРЕБНОСТЬ РАСТЕНИЙ В БИОПРОДУКТАХ. In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 126-128).

32. Турсунов, С., Тургунов, А., Тешабоева, М., & Ашуров, Х. (2014). ОПЫТ ВЫРАЩИВАНИЯ ДВУХ УРОЖАЕВ С ОДНОГО ПОЛЯ ЗА ОДИН ГОД. In БИОРАЗНООБРАЗИЕ И РАЦИОНАЛЬНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИРОДНЫХ РЕСУРСОВ (pp. 70-42).

33. Kodirov, J., Teshaboyev, N., Teshaboyeva, M., Abdullayeva, G., & Muxtorov, S. (2021, July). PRODUCTION POSSIBILITIES OF AUTUMN WHEAT VARIETIES. In Конференции.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.