Научная статья на тему 'КУРАШЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИ КЎРСАТКИЧЛАРИ ДИНАМИКАСИ'

КУРАШЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИ КЎРСАТКИЧЛАРИ ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

85
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
спорт / кураш / жисмоний тайѐргарлик / кўрсаткич. / динамика. / sports / wrestling / physical training / performance. / Dynamics

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Журъат Кенжаев

Ҳар хил кураш турларининг ривожланиши уларнинг юксак даражада ижтимоий тан олинганлиги билан тавсифланади ва йирик халқаро мусобақалар амалиѐти шундан далолат беради. Жаҳон майдонида ўзининг муносиб ўрнига эга бўлган курашнинг ватани Ўзбекистон Республикаси бўлиб, ушбу спорт турининг оммавийлиги жуда юқори

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DYNAMICS OF WRESTLERS 'GENERAL PHYSICAL TRAINING INDICATORS

The development of various types of wrestling is characterized by their high level of social recognition, as evidenced by the practice of major international competitions. The homeland of wrestling, which has a worthy place on the world stage, is the Republic of Uzbekistan, and the popularity of this sport is very high.

Текст научной работы на тему «КУРАШЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИ КЎРСАТКИЧЛАРИ ДИНАМИКАСИ»

КУРАШЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИКЛАРИ

КУРСАТКИЧЛАРИ ДИНАМИКАСИ

Журъат Кенжаев

Ургенч давлат университети укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Х,ар хил кураш турларининг ривожланиши уларнинг юксак даражада ижтимоий тан олинганлиги билан тавсифланади ва йирик халкаро мусобакалар амалиёти шундан далолат беради. Жахрн майдонида узининг муносиб урнига эга булган курашнинг ватани Узбекистон Республикаси булиб, ушбу спорт турининг оммавийлиги жуда юкори.

Калит сузлар: спорт, кураш, жисмоний тайёргарлик, курсаткич., динамика.

DYNAMICS OF WRESTLERS 'GENERAL PHYSICAL TRAINING

INDICATORS

Jurat Kenjaev

Teacher, Urgench State University

ABSTRACT

The development of various types of wrestling is characterized by their high level of social recognition, as evidenced by the practice of major international competitions. The homeland of wrestling, which has a worthy place on the world stage, is the Republic of Uzbekistan, and the popularity of this sport is very high.

Keywords: sports, wrestling, physical training, performance., Dynamics.

КИРИШ

Сунгги йилларда диёримизда куп сонли юкори малакали курашчилар тайёрланди. Осиё чемпионатлари хдмда биринчиликларида узбек курашчилари куп карра энг юксак совринли уринларни эгаллаб, ватанимиз шарафини халкаро мусобакаларда муносиб хдмоя килиб келмокдалар.

Замонавий спортда машгулот ва мусобака юкламалари х,ажми хдмда шиддатининг ошиши укув-машгулот жараёнини ташкил килишда янги йулларни ва фойдаланилмаган захдрани излаб топишни такозо этади. Айникса

куп циклли тайёргарликнинг хамма боскичларида тикланиш хамда спорт ва иш кобилятини ошириш воситаларидан фойдаланиш мухим ахамиятга эга.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хрзирги вактга келиб спорт фанида ва илгор амалиётда тайёргарлик хамда мусобака боскичларида яккакурашчилар тайёргарлиги тизимини оптималлаштириш муаммолари буйича жуда кенг материал тупланган (И.П.Дегтярев, 1985; Ф.А.Керимов, 1995; А.М.Матвеев, 2001; К.С.Туманян, 2001; В.Н.Платонов, 2004; А.А.Рузиев, 2004; З.А.Бакиев, 2009; Р.Д.Халмухамедов, 2010 ва бошк.).

Бирок, жуда зарур булишига карамасдан, мусобакалардан кейинги боскични тузиш муаммосини урганишга каратилган тадкикотлар аник етарли эмас. Х,ар хил спорт турларида бажарилган катор ишларда (И.П.Дегтярев, 1985; А.Н.Абдиев, 1997; В.Н.Шин, 2001; Р.Д.Халмухамедов, 2009) тадкикотлар кисман олиб борилган, холос.

Кураш, бошка кураш турлари сингари, жадал ривожланиб бормокда ва охирги 10-15 йил ичида мусобака фаолиятида, хакамлик килиш технологиясида, мусобакалар таквимида жиддий узгаришлар руй берди. Курашчиларнинг функционал ва техник-тактик тайёргарлигига булган талаблар ошди.

Табиийки, бу хамма узгаришлар курашчиларнинг мусобакадан кейинги боскичда тикланиш жараёнига хам тааллуклидир. Бу ерда тикланиш ва иш кобилятини саклаб туриш воситаларидан тугри фойдаланиш куйидаги муаммоли масалаларнинг хал этилмаганлиги билан чекланади; мусобакадан кейинги боскичларни тузишнинг оптимал вариантларини ишлаб чикиш хамда танлаб олиш; иш кобилиятини тиклаш воситалари ва методларидан окилона фойдаланиш. Бу барча масалалар, шубхасиз, долзарбдир, буларни урганиш ва хал этиш курашчиларнинг мусобакадан кейинги тайёргарлик боскичини даврлаш хамда окилона тузиш тизимини такомиллаштиришга имкон яратади.

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Курашчиларнинг мусобакадан кейинги тайёргарлик боскичларини хамда тикланиш жараёнини тузиш муаммосининг илмий жихатдан урганилиши мусобака коидаларидаги узгаришлар нуктаи назаридан уз хусусиятига кура хам назарий, хам амалий томондан янги хисобланади.

Спортчилар тайёргарлигининг утиш даврларини режалаштириш масалалари купгина муаллифларнинг диккат марказида туради ва спорт машгулотини даврлашнинг макбул тизимини ишлаб чикишга йуналтирилган тухтовсиз бахс-мунозаралар ва изланишлар объекти саналади.

Куриб чикилаётган масалаларнинг жахон амалиётида куп жихатдан ишлаб чикилганлигини эътиборга олиб, ушбу тадкикот максади, биринчи навбатда, курашчиларнинг мусобакадан кейинги боскичларини тузишнинг окилона вариантларини ишлаб чикишга каратилган.

Яккакурашчиларнинг мусобакадан кейинги тайёргарлик боскичларини тузиш муаммолари куп йиллар давомида хорижий муаллифларнинг диккат марказида туради. Жумладан, Б.О.Джероян, Н.А.Худадов (1971), И.П.Дегтяров, К.Н.Копцев, А.В.Гаськов (1985), Г.С.Туманян (1997) каби спорт назариётчиларининг ишлари шу масалага тааллуклидир. Мазкур муаллифларнинг ишлари катта кизикиш уйготади, чунки улар фундаментал тадкикот саналади, уларнинг ишланмалари ижтимоий-илмий жихатдан эътироф этилган.

Бирок айтиб утилган ишларда спортчиларнинг утиш даврида жисмоний, функционал ва психик тикланишлари билан боглик булган муаммоларни куриб чикишга алохида эътибор каратилмаган.

Ватанимиз олимлари А.Н.Абдиев (1997), В.Н.Шин (2001), Р.Д.Халмухамедов (2009) илмий ишлари тадкикотларимиз мавзусига якин. Бирок бу ишларда асосан яккакурашчилар мусобакадан кейинги тайёргарлигининг айрим томонлари текширилган, холос. Бу ерда биз куриб чикаётган мавзунинг умумий мунозарали масалалари четлаб утилган. Баён килинаётган муаммоларнинг етарлича ишлаб чикилмаганлиги, шунингдек, уларни замонавий машгулот жараёни даражаси нуктаи назаридан тезда хал этиш зарурати ушбу тадкикотларнинг илмий-назарий ва амалий долзарблигини белгилаб беради.

Юкори малакали курашчилар замонавий беллашувларининг кечиши узига хос хусусиятларга эга эканлиги туфайли ва тадкикот вазифаларига мувофик мусобака олди ва мусобакадан кейинги боскичларда курашчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлиги ахамиятини аниклаб олиш зарурияти юзага келади.

Тест дастури куйидагича эди: спортчилар бадан киздиришдан сунг куйидаги назорат меъёрларини бажардилар: турникда тортилиш, 30 м га югуриш, турган жойидан 3х10 м га мокисимон югуриш, панжа

динамометрияси, махсус иш кобилиятини аниклаш тести (А.Н.Абдиев, 1997). Бу тестлар дастурининг танланиши шунга боглик эдики, улар юкори даражада ишончли ва ахборотли, спортчиларнинг турли жисмоний сифатлари тугрисида фикр юритишга имкон беради ва уларни утказиш куп вакт талаб килмайди.

Мусобакалардан сунг биринчи куни олинган тезлик-куч сифатлари курсаткичлари фон курсаткичлари билан таккосланганда уртача 0,7 сек га ёмонлашди, бу 4,3% ни ташкил этди.

Мусобакадан кейинги боскичнинг бешинчи кунида унинг катталиги 4,4 сек га тенг булди, бу 10,2% ни ташкил этди.

МКБнинг 8-кунида утказилган улчашлар эса натижа фон курсаткичларига нисбатан бирмунча яхширок эканлигини аниклаб берди - 3,8 сек (2-жадвал).

2-жадвал

30 м га югуришда курашчиларни тестлаш натижалари

Гурухлар Меъёрлар Статистик курсаткичлар Боскичлар

Мусобака олди (охири) Мусобакадан кейинги

1-кун 5-кун 8-кун

«А» 30 м га югуриш (с) Х 3,9 4,6 4,4 4,0

G 0,13 0,13 0,18 0,14

V% 2,8 2,5 3,8 3,1

«В» 30 м га югуриш (с) Х 4,1 4,8 4,5 4,3

G 0,14 0,20 0,18 0,12

V% 2,6 2,5 3,1 3,0

10

Турникда тортилиш, турган жойидан 3х10 м га югуриш ва панжа динамометрияси тестларидаги натижалар МКБда бир томонлама тикланиш динамикасини аниклашга имкон берди (3,4-жадваллар).

3-жадвал

Турникда тортилишда курашчиларни тестлаш натижалари

Гурухлар Меъёрлар Статистик курсаткич лар Боскичлар

Мусобака олди (охири) Мусобакадан кейинги

1-кун 5-кун 8-кун

«А» Турникда тортилиш (марта) Х 36 30 32 35

G 3,15 3,25 3,15 3,12

V% 10,8 15,4 13,6 10,4

«В» Турникда Х 28 24 24 26

тортилиш G 3,02 3,00 3,04 3,08

(марта) V% 11,3 16,1 14,2 12,5

4-жадвал

Турган жойидан 3х10 м га югуришда курашчиларни тестлаш натижалари

Гурухл Меъёрлар Статистик Боскичлар

аР курсаткичлар Мусобака Мусобакадан

олди кейинги

(охири) 1-кун 5-кун 8-кун

« Турган Х 5,6 6,2 6,4 6,0

А» жойидан G 2,3 2,17 2,32 2,15

3х10 м га V% 3,5 2,94 3,36 3,2

югуриш 3

« Турган Х 6,3 6,8 6,4 6,1

В» жойидан G 3,6 2,9 3,3 3,0

3х10 м га V% 7,0 6,2 8,2 6,7

югуриш

Тайёргарлик боскичларида курашчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлиги курсаткичларининг тахлили узаро индивидуал ва гурухларда фарклар борлигини эътироф этишга имкон беради. Бирок, умуман олганда, курашчиларнинг умумий жисмоний тайёргарлиги динамикаси эгри чизикка эга булиб, у мусобакалардан кейин биринчи куни пасайса, бешинчи кунга келиб бир оз купаяди, саккизинчи кунига келиб эса хатто курсаткичларнинг фонга нисбатан ошиши кузатилади.

Иккала гурух курашчиларида махсус иш кобилияти динамикаси бутун мусобака олди боскичи давомида яхшиланишини курсатди. «А» гурухида яхшиланиш мусобака олди боскичи бошига нисбатан 2,5% ни (Р>0,05), «В» гурухи курашчиларида эса 0,9% ни (Р>0,05%) ташкил этди.

Текширувларда катнашган курашчиларнинг махсус иш кобилияти МКБнинг биринчи уч кунида мусобака олди боскичи бошига нисбатан бир оз пасайиши кузатилади (фон курсаткичлар сифатида мусобака олди боскичи тугаган пайтдаги маълумотлар кабул килинган). Эътироф этиш жоизки, текширилаётган курашчилар гурухларида махсус иш кобилияти

курашчиларининг пасайиш даражаси бир хил эмас. «А» гурухида ёмонлашиш 7,1% ни (Р>0,05), «В» гурухида эса 12,7% ни ташкил этди.

Бу, эхтимол, шунга богликдирки, текширилаётган гурухлар спортчилари учун турнир вактида уларнинг жисмоний тайёргарлигини маълум бир даражада саклаб туришга каратилган машгулот юкламаси билан боглик кийинчиликлар организмнинг психик ва энергия таъминоти тизимларига юкори талаблар куйган булиши мумкин.

«А» ва «В» гурухларида МКБда махсус иш кобилиятининг пасайиши узига хос хусусиятларга эга. «В» гурухида максимал даражада пасайиш бешинчи кунда аникланди, бу 11,8% ни (Р<0,05) ташкил килди, айни пайтда «А» гурухида ЧК курсаткичининг 3-кунда ёмонлашиши 6,2% ни (Р>0,05) ташкил килди. Бу, чамаси, шу билан тушунтириладики, мусобакалар утказилиш даврида спортчилар бажарадиган катта юкламалар организмнинг энергетик ва психик захирасининг «жадал» тугашига олиб келади ва окибатда, мусобакадан кейинги боскичнинг биринчи кунларида функцияларнинг тез тикланиши содир булади. Бу «В» гурухи спортчиларида яккол намоён булди.

Иккала гурух курашчилари махсус иш кобилияти курсаткичларининг кейинги динамикаси бир томонлама узгариши билан тавсифланади.

ХУЛОСА

Шундай килиб, тайёргарлик боскичларида махсус иш кобилиятини текшириш натижалари тахлили иккала курашчилар гурухларида бутун МКБ давомида ёмонлашишни, факат 8-9-кунларда бир оз яхшиланишини аниклади. Педагогик тажриба натижаларни курашчиларнинг МКБдаги махсус машгулотларини организмнинг асосий функциялари тикланган шароитларда бошлаш лозимлиги тугрисидаги фаразни тасдиклайди ва мусобакадан кейинги тайёргарлик боскичида курашчиларнинг махсус иш кобилиятларини ошириш буйича ишлаб чикилган методика юкори самарадорликка эга эканлигини исботлайди.

REFERENCES

1. Бакиев З.А., Тастанов Н.А. Индивидуализация технико-тактической подготовки борцов на основе автоматизированного анализа соревновательной деятельности //Педагогик таълим. - Тошкент, 2008. - №3. -Б. 125-130.

2. Годик М.А. Совершенствование физической подготовленности спортсменов //Современная система спортивной подготовки. - Москва, 1995. - С. 136-165.

3. Карелин А.А. Спортивная подготовка борцов высокой квалификации. -Новосибирск, 2002. - С. 479.

4. Керимов Ф.А. Теоретико-методические направления совершен-ствования и

структуры дисциплин спортивный борьбы: Автореф. дисс.......д-ра пед. наук. -

М., 1995. - С. 45.

5. Халмухаммедов Р.Д. Технология оптимизации учебно-тренировочного процесса единоборцев //Монография. - Т., 2009. - С. 159.

6. Халмухаммедов Р.Д. Технология подготовки единоборцев на этапах годичного цикла: Автореф. дисс. ... д-ра пед. наук. - Т., 2009. - С. 293.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.