Научная статья на тему 'ФУТБОЛ БЎЙИЧА БОШ ҲАКАМЛАРНИНГ ТЕЗКОР ЧИДАМКОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ САМАРАДОРЛИГИ'

ФУТБОЛ БЎЙИЧА БОШ ҲАКАМЛАРНИНГ ТЕЗКОР ЧИДАМКОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ САМАРАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

246
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
футбол / ҳакам / чидамкорлик / спорт / тайѐргарлик / самарадорлик. / football / referee / endurance / sports / training / efficiency.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — И. Х. Қутлимуратов

Ушбу мақолада турли тоифа футбол бош ҳакамларнинг махсус тестларни бажариш кўрсаткичларини ўрганиш ва ўзаро таққослаш орқали устунлик ва камчиликларини аниқлаш, махсус чидамкорликни ривожлантиришга қаратилган воситаларни самарадорлигини аниқлашга оид натижалар келтирилган. Мазкур мақола бўлажак ҳакамлар ва ѐш олимлар учун мазкур соха бўйича билимларини оширишга ҳизмат қилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EFFECTIVENESS OF METHODS OF INCREASING THE QUICK ENDURANCE OF FOOTBALL REFEREES

This article was presented the results of identifying the advantages and disadvantages of different categories of football referees by studying and comparing the performance of special tests, to determine the effectiveness of tools aimed at developing special endurance. This article will serve to increase the knowledge of future judges and young scientists in this field

Текст научной работы на тему «ФУТБОЛ БЎЙИЧА БОШ ҲАКАМЛАРНИНГ ТЕЗКОР ЧИДАМКОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ САМАРАДОРЛИГИ»

ФУТБОЛ БУЙИЧА БОШ ХДКАМЛАРНИНГ ТЕЗКОР ЧИДАМКОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ САМАРАДОРЛИГИ

И. Х. ^утлимуратов

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети мустакил-

изланувчиси qutlimuradovi@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада турли тоифа футбол бош хакамларнинг махсус тестларни бажариш курсаткичларини урганиш ва узаро таккослаш оркали устунлик ва камчиликларини аниклаш, махсус чидамкорликни ривожлантиришга каратилган воситаларни самарадорлигини аниклашга оид натижалар келтирилган. Мазкур макола булажак хакамлар ва ёш олимлар учун мазкур соха буйича билимларини оширишга хизмат килади.

Калит сузлар: футбол, хакам, чидамкорлик, спорт, тайёргарлик, самарадорлик.

EFFECTIVENESS OF METHODS OF INCREASING THE QUICK ENDURANCE OF FOOTBALL REFEREES

ABSTRACT

This article was presented the results of identifying the advantages and disadvantages of different categories of football referees by studying and comparing the performance of special tests, to determine the effectiveness of tools aimed at developing special endurance. This article will serve to increase the knowledge of future judges and young scientists in this field.

Keywords: football, referee, endurance, sports, training, efficiency.

КИРИШ

Хрзирги кунга келиб миллионлар уйини булмиш футбол юртимизда жадал ривожланиб бормокда ва ушбу спорт турини ривожлантириш, миллий жамоаларимизнинг нуфузли мусобакаларда мувофаккиятли иштирокини таъминлаш максадида куплаб ислохотлар амалга оширилмокда. Жумладан, Мухтарам юртбошимиз Ш.М.Мирзиёевнинг 2018-йил 16- мартдаги П^ сонли "Узбекистонда футболни янада ривожлантириш чора -тадбирлари тугрисида"

ги Карори ва 2019 йил 4-декабрдаги ПФ 58-87 сонли " Узбекистонда футболни ривожлантиришни мутлако янги боскичга олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони ушбу сохада амалга ошириладиган янги вазифаларни белгилаб берди. Ушбу вазифалар каторида хакамлик салохиятини ошириш ва турли куринишдаги салбий жихатларни олдини олиш хакамларнинг жисмоний тайёргарлик даражасини ошириш масаласи хам долзарб хисобланади (1). Хрзирги кунда футболчиларнинг жисмоний тайёргарлигини халкаро меъёрлар даражаси курсаткичларига етказишга каратилган тажрибалар амалга оширилаётган бир вактда хакамларнинг жисмоний тайёргарлигини ошириш муаммоси уйин суратини тезлаштиришини таъминлаб хакамларнинг харакат фаолиятлари суратини тезлаштиришини таказо этади. Хдкамлар фаолиятига йуналтирилган манбаларни урганиш натижаларига кура, учрашувларни бошкариш пайитида хакамлар тамонидан йул куйиган хатолар купинча жисмоний тайёргарликнинг етарли эмаслиги билан боглик (4,5). Хдкамлар учрашувнинг хар бир булимнинг сунгги дакикаларида куплаб хато килишлари мумкин. Бу, биринчи навбатда, жисмонан толикиш билан боглик булиб, контсентратсиянинг пасайишига ва карор кабул килиш тезлигини пасайишига олиб келади. Бунинг окибатида хакам уйин эпизодини бахолашда хатога йул куйиши эхтимоли ошиб уйин сифтига салбий таъсир курсатади.

МЕТОДОЛОГИЯ

Шу сабабли бугун футбол мутахасисларининг олдида турган энг долзарб масалалардан бири хакамларнинг уйин давомида харакат фаолияти курсаткичларини жумладан, жисмоний тайёргарлигини оширишдир (2,3) .

Кузатишларда Узбекистон Футбол ассотцияциясидан руйхатдан утган жами 20 нафар 1 ва 2 тоифали бош хакамлар иштирок этишди. Бунда 10 нафар хакам тажриба гурухи сифатида шакллантирилди. Хар иккала гурухда 7х50 (сония) ва «YO-YO» тест (метр) буйича курсатган натижалари ва уларнинг статистик характеристикалари, ушбу курсаткичларни педагогик тажриба давомида узгаришини статистик ишончлилиги натижалари келтирилган.

Тажриба гурухи хакамларининг укув машгулот жараёнида махсус комлекс машклар тузилди ва ушбу воситаларда тезкор чидамкорликка йуналтирилган воситалар хажми меъёрланди. Куйидаги 1-жадвалда хакамларнинг тайёргарлик даврининг базага оид боскичида тезкор чидамлиликни риважлантиришга йуналтирилган воситаларни хафталик меърий курсаткичлари келтирилган (1-жадвал). Ушбу жадвалда базага оид боскичида

xa^TanHK мнкроцнкпgа afiHaH Te3Kop HugaMnunuKHu TaKOMunnarnTupurnra KaparnnraH Bocuranap acocaH KucKa Maco^napra MaKcuMan muggarga 8-10 MapTarana rorypurnnap, aHaepoö fiyHanurnra MOcnarnrapunraH BOCHTanapHH KynnamHHHr HaMyHaBufi Metepufi KypcaTKunnapu epuTunraH.

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

Тажриба гурухи хакамларининг тезкор чидамкорлигини оширишга каратилган воситаларни тайёргарлик даврининг базавий тайёргарлиг боскичида куллаш меъёрий

курсаткичлари 1-жадвал.

Сешанба 12 - 15 марта 150 метрга югуришлар, Ю^С 165 -175 зар./дак(Машгулот сунггигача бундан ошириш мумкин),

Чоршанба Анаероб режимда , 5 - 6 марта 300 метрга югуришлар, Ю^С 180 зар./дакдан куп., тикланиш 2 - 3 дакика

Пайшанба 10 - 12 марта 60 - 80 метрга югуришлар,Ю^С 140 - 150 зар./дак.

Жума Максимал тезликда 40 метр масофага 8-10 марта югуриш, Тикланиш 120-130 зар./дакикагача

Шанба 8 -10 марта 40 - 60 метрга максимал тезликнинг 90%и билан югуришлар

Якшанба дам олиш

Тезкор чидамлиликни ривожлантириш ва такомиллаштиришда интервал усулидан кенг фойдаланилди. Бунда максимал ва субмаксимал шиддатли режимдаги воситаларни куллаш такрорлаш оралигинини катъий тартибда белгиланди. Тезкор чидамлиликка йуналитирилган воситалар асосан майдоннинг турли кисмларида турли масофаларга югуришлар куринишида, вакт давомийлигини ошириш ва дам олиш оралигини аста секин кискартириш оркали амалга оширилди.

Бош хакамларнинг тест меъёрларини бажариш курсаткичлари тахлили куйидагиларни намоён этди.

Жадвалда келтирилган назорат гурухи буйича тажриба натижалари ва уларни статистик характеристикалари шундан далолат беради-ки, синовларда иштирок этган хакамлар орасида "7х50 метр масофга мокисимон югуриш" тести буйича энг катта абсолют ижобий узгариш (-3 с.) иккита иштирокчида, яъни Назаров, Раджабов ва Долимовларда, энг ёмон натижа эса Жураев (+1 с.га

ёмонлашган) ва Григорьев (-1 с., яъни тажриба давомида натижа 1 с.га яхшиланган, холос) кузатилди. Колган 5 нафар хакамлар курсатган натижалар -3 с. ижобий томонга узгарганлиги аникланди. Бу тест буйича синовда иштирок этган хакамлар гурухининг тажриба бошида (V=3,79 %) ва охирида (V=3,67 %) курсатган натижалари асосида хисобланган вариация коэффициентлари гурухдаги иштирокчиларнинг тайёргарлик даражаси деярли бир хил эканлигини курсатди. (2,3-жадваллар)

Тажриба давомида иштирокчи хакамларни ушбу машк буйича натижалари ижобий узгаришининг уртача арифметик киймати 1,90 сонияни, нисбий узгаришини уртача арифметик киймати 3,04 % ни ташкил килди.

Шу билан бирга, гурухдаги иштирокчилар курсатган натижалар уртача арифметик киймати тажриба давомида (t=1,85 ва Р>0,05) статистик ишончли узгарганлиги аникланди.

Турли тоифа бош хакамларининг махсус чидамкорлиги курсаткичларининг

статистикаси (назорат гурухи) 2-жадвал.

№ Ф.И.О. тоифаси 7х50 метр масофга мокисимон югуриш вакти (с) «YO-YO» тест (м)

Т.бош и Т.охир и Абсол ют фарки Нисби й фарки % Т.бош и Т.охир и Абсол ют фарки Нисбий фарки, %

1. Каримов 1 64 62 -2,00 3,13 720 760 40,00 5,56

2. Жураев 1 60 61 1,00 1,67 680 720 40,00 5,88

3. Косим ов 1 61 59 -2,00 3,28 580 600 20,00 3,45

4. Назаров 1 63 60 -3,00 4,76 740 800 60,00 8,11

5. Исматуллае в 2 64 62 -2,00 3,13 660 720 60,00 9,09

6. Раджабов 1 67 64 -3,00 4,48 540 600 60,00 11,11

7. Долимов 2 59 56 -3,00 5,08 600 660 60,00 10,00

8. Файзуллаев 1 61 59 -2,00 3,28 620 660 40,00 6,45

9. Ахтамов 2 64 62 -2,00 3,13 580 740 160,00 27,59

10 Григоръев 1 62 61 -1,00 1,61 740 800 60,00 8,11

J 62,50 60,60 -1,90 3,04 646,0 0 706,00 60,00 9,29

G 2,37 2,22 72,45 73,67

V, % 3,79 3,67 11,22 10,43

t 1,85 1,84

P >0,05 >0,05

«YO-YO» тест деб номланган мокисимон тест (бу тест Даниялик Йенг Бенгсбо томонидан ишлаб чикилган булиб, унинг мазмун мохияти интенсивинтервалли жисмоний юкламани бажаришдан, яъни чидамлиликни ривожлантиришга (аниклашга) ва ушбу юкламани бажаргандан кейинги тикланиш кобилиятини (интервалли тикланиш тести) аниклашга мулжалланган интервалли тестдан иборат) буйича тажриба бошида ва охирида хакамлар курсатган натижаларнинг энг катта узгариши Ахтамов (160 м.) га, энг кам ижобий узгариш эса Косимовга (20 м.) тегишли булди. Долган иштирокчиларнинг бу машк буйича курсаткичларини тажриба давомида узгариши 40 м. ва 60 м. оралигида тебранади. Тажриба давомида иштирокчи хакамларни ушбу машк буйича натижалари ижобий узгаришининг уртача арифметик киймати 60 метрни, нисбий узгаришини уртача арифметик киймати 9,29 % ни ташкил килди.Бу машк буйича хам, гурухдаги иштирокчилар курсатган натижалар уртача арифметик киймати тажриба давомида (t=1,84 ва Р>0,05) статистик ишончсиз узгарганлиги аникланди.

3-жадвалда келтирилган тажриба гурухи буйича педагогик тажриба натижалари ва уларни статистик характеристикалари синовларда иштирок этган хакамлар орасида "7х50 метр масофга мокисимон югуриш" тести буйича энг катта абсолют ижобий узгариш (-4с.) туртта иштирокчида, яъни Наджафалиев, Исмаилов, Суюнов, Турсуновларда, энг ёмон натижа эса Чориев (0 с., яъни тажриба давомида натижа узгармаган) кузатилди. Колган 5 нафар хакамлар курсатган натижалар -3 с. ижобий томонга узгарганлиги аникланди. Бу тест буйича синовда иштирок этган хакамлар гурухининг тажриба бошида (V=4,97 %) ва охирида (V=7,23 %) курсатган натижалари асосида хисобланган вариация коэффициентлари гурухдаги иштирокчиларнинг тайёргарлик даражаси деярли бир хил эканлигини курсатди. Тажриба давомида иштирокчи хакамларни ушбу машк буйича натижалари ижобий узгаришининг уртача арифметик киймати 3,10 сонияни, нисбий узгаришини уртача арифметик киймати 4,91 % ни ташкил килди.

Шу билан бирга, гурухдаги иштирокчилар курсатган натижалар уртача арифметик киймати тажриба давомида (t=2,20 ва Р<0,05) статистик ишончли узгарганлиги аникланди.

«YO-YO» тест буйича тажриба бошида ва охирида тажриба гурухи хакамлари курсатган натижаларнинг энг катта узгариши Наджафалиев, Худойберганов ва Турсунов (80 м.) га, энг кам ижобий узгариш эса Норсафаровга (40 м.) тегишли булди. Долган иштирокчиларнинг бу машк буйича курсаткичларини тажриба давомида узгариши 60 м. ни ташкил этди. Тажриба давомида иштирокчи хакамларни ушбу машк буйича натижалари ижобий узгаришининг уртача арифметик киймати 64 метрни, нисбий узгаришини уртача арифметик киймати 10,63 % ни ташкил килди.

Турли тоифа бош хакамларининг махсус чидамкорлиги курсаткичларининг

статистикаси(тажриба гурухи) 3-жадвал.

№ Ф.И.О. тоифаси 7х50 метр масофга мокисимон югуриш вакти (с) «YO-YO» тест (м)

Т.бо ши Т.охи ри Абсо лют фарки Нисбий фарки, % Т.бош и Т.охир и Абсол ют фарки Нисбий фарки, %

1. Наджафалиев 1 62 58 -4,00 6,45 660 740 80,00 12,12

2. Исмаилов 1 63 59 -4,00 6,35 620 680 60,00 9,68

3. Чориев 1 61 61 0,00 0,00 640 700 60,00 9,38

4. Рахимов 1 65 62 -3,00 4,62 540 600 60,00 11,11

5. Худойбергано в 2 63 60 -3,00 4,76 640 720 80,00 12,50

6. Суюнов 1 68 64 -4,00 5,88 560 620 60,00 10,71

7. Шукруллаев 2 59 56 -3,00 5,08 580 640 60,00 10,34

8. Норсафаров 1 60 57 -3,00 5,00 580 620 40,00 6,90

9. Турсунов 2 69 65 -4,00 5,80 560 640 80,00 14,29

10 0 Лутфулин 1 61 58 -3,00 4,92 640 700 60,00 9,38

Х 63,10 60,00 -3,10 4,91 602,00 666,00 64,00

S 3,31 2,98 42,64 48,12

V, % 5,25 4,97 7,08 7,23

T 2,20 3,15

P 0,05 <0,01

Бу машк буйича хам, гурухдаги иштирокчилар курсатган натижалар уртача арифметик киймати тажриба давомида (t=3,15 ва Р<0,01) статистик ишончли узгарганлиги аникланди.

Шундай килиб, тажриба гурухида иштирок этган синалувчи-хакамларнинг урганилган тестлар буйича курсатган натижалари уртача арифметик кийматларини педагогик тажриба давомида узгаришини назорат гурухидаги мос курсаткичларга нисбатан юкори ва статистик ишончли узгариши тажриба гурухида тадбик килинган усул ва воситаларнинг юкори самарадорлигини тасдиклаш имконини берди.

ХУЛОСА

1. ^акамларни тайёрлаш жараёнида мавжуд назорат тестлари ва тайёргарлик дастурларини урганиш натижалари ва уларнинг майдондаги босиб утган масофаларини урганиш натижалари уларнинг жисмоний тайёргарлигини ошириш муаммосини яккол курсатиб берди.

2. Хдкамларнинг укув машгулот жараёнида хафталик микроциклларни ташкил этишда юкламаларни аник меъёрлаш ва воситаларни уйин вазиятларини моделлаштирган холда ташкил этиш оркали тезкор чидамкорликни ривожлантириш мумкинлиги тажрибада исботланди.

3. Хдкамларнинг тайёргарлик даврида умумий ва махсус чидамкорлигини оширишга машклар комплекси тузилди ва юкламаларнинг таъсир этиш даражалари инобатга олинган холда куллаш усуллари ишлаб чикилди.

4. Тажрибадан сунгги натижалар асосида назорат гурухини курсаткичлари статистик ишончсиз булиб (Р>0,05), тажриба гурухдаги иштирокчилар курсатган натижалар уртача арифметик киймати тажриба давомида (t=3,15 ва Р<0,01) статистик ишончли узгарганлиги аникланди.

REFERENCES

1. Хайдаров, М., Алламуратов, М., & Хайруллаева, Н. (2021). Сравнительная оценка физического состояния подростков 11 -16 лет с нарушением интеллекта. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

2. Сафарова, Д. Д., Пулатова, М. Д., & Султанова, Ю. А. (2017). Взаимоотношения показателей гемодинамики с проявлением физической работоспособности у спортсменок-дзюдоисток. Наука и спорт: современные тенденции, 14(1).

3. Пулатова, М. Д. (2020). Применение восстановительных комплексов после травматических повреждений квалифицированных борцов. Интернаука, (8-1), 22-23.

4. Шукурова, С. С., Пулатова, М. Д., & Серебряков, В. В. (2021). Изменения показателей макроэлементов в крови у футболистов после физической нагрузки. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

5. Шукурова, С. С., Сейдалиева, Л. Д., & Шарипова, С. Н. (2021). Анализ гемодинамики игроков во время тренировочного процесса. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

6. Кутлимуратов, И. Х. (2021). Футболчиларнинг турли йуналишлардаги тупни ошириб бериш харакатларини урганиш. Academic research in educational sciences, 2(Special Issue 1).

7. Nazirov, B. S. (2020). Master who devoted his life to sports. Theoretical & Applied Science, (6), 78-82.

8. Алиев, И. Б. (2020). Курашчиларнинг мусобака олди тайёргарлик боскичларидаги толикиш белгиларини турли х, ажмдаги таъсирига караб юкламаларни таксимлаш. Фан-спортга,(2), 42-45.

9. GAZIEV, S. (2020). Improving the speed-strength preparedness of sambo wrestlers at the stage of sports improvement. Фан^портга, (1), 56-60.

10. Bakhtiyorovich, O. B. Improvement of methodology of development of technical and tactical methods with rapid power of belbog wrestlers.

11. Madraimov, H. K., & Aliyev, I. B. (2020). Distribution of training loads, taking into account the pre-competition training of freestyle wrestlers. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(9), 348-351.

12. Назаров, Н. Н., & Юсупов, Н. М. (2012). Философские особенности и развитие футбола в республике узбекистан. Педагогические науки, (3), 93-96.

13. НАЗАРОВ, Н. (2020). Мутафаккирлар илмий меросларидан фойдаланган холда спортчи ёшларнинг ахлокий ва эстетик карашларини шакллантириш. Фан^портга, (3), 38-41.

14. Egamberdiyev, I. O. (2021). Unconventional development of balance on land in young kayakers. Academic research in educational sciences, 2(2).

15. Geyger, A. I. (2021). Immunity of swimmers in the conditions of modern training. Academic research in educational sciences, 2(2).

15. Собирова, Ш. У. (2019). Использование рекламных текстов в обучении иностранному языку. Молодой ученый, (18), 48-50.

17. Норбоева, Ф. Р. (2020). Перевод маркетинговых терминов в сфере спорта с английского языка на русский. Интернаука, (26-2), 27-28.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

18. Норбоева, Ф. Р. (2020). Процесс преподавания иностранного языка в неязыковом вузе. Интернаука, 20(149 часть 2), 74.

19. Rakhmatullayevna, N. F. (2020). The role of modern pedagogical technologies in the education system. Наука и образование сегодня, (6-2 (53)).

20. Xolisov, B. A. (2017). Yangi iqtisodiy siyosatning turkiston xalq xo'jaligiga ta'siri. УзМУ хабарлари, 129-132.

21. Jurayev, I. B. (2021). Futzal hakamlarining jismoniy tayyorgarlilarini yaxshilash hamda mavsumiy topshiriladigan fifa fitness testiga tayyorlash. Internauka, 4(180), 75-77.

22. Mengliboyev, A. X. (2020). Tarixiy shaxslarning milliy manfaatlar uchun kurashi tarixidan. Утмишга назар, 215-219.

23. Xojiyev, S. S. (2021). Yosh xokkey darvozabonlarining shaybani to'sish harakatlari samaradorligini oshirish. Internauka, 5(181), 99-101.

24. Шукуров, М. Н. (2021). Курашшиларнинг организмига кластерланган махсус тайерлов техник машкларининг таъсири. Наманган Давлат Илмий Ахборотномаси, 366-369.

25. Avlaev, O., & Maripov, E. (2020). The problem of emotional situations like childhood, anxiety and fear. SAARJ Journal on Banking & Insurance Research (SJBIR), 9(3), 24-28.

26. Ёкубова, Д. Т. (2020). Сурхондарё вилоятида ингичка толали пахтадан юкори хосил олиш агротехникасининг ривожланишида м.с. истоминнинг фаолияти. Хоразм маъмун академияси ахборотномаси, 120-123.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.