Научная статья на тему 'Курашчиларнинг техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштириш'

Курашчиларнинг техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
1409
158
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кураш спорт тури / кураш техникаси / курашчи / техник-тактик ҳаракат / қулай динамик вазият / юқори малакали курашчи / техник-тактик маҳорат / wrestling sports / wrestling technique / wrestler / technique-tactical activity / convenient dynamic positioning / high quality wrestler / technique-tactical skill

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Умаров Ш. А., Умаров А. Т.

Ушбу мақола курашчиларнинг техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштириш масалаларига бағишланган бўлиб, унда курашчилар мураккаб техник-тактик ҳаракатларини шакллантиришнинг ўзига хос томонлари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPROVEMENT OF TECHNICAL AND TACTICAL PREPARATION OF WRESTLERS

Article is devoted to issues of improvement of technical and tactical preparation of wrestlers. There is considered features of wrestlers’ difficult technical and tactical actions formation of kurashreveal (Uzbek national wrestling).

Текст научной работы на тему «Курашчиларнинг техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштириш»

Умаров Ш.А.,

Тошкент давлат иктисодиёт университети укитувчиси; Умаров А.Т.,

Карши давлат университети укитувчиси

КУРАШЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

УМАРОВ Ш.А., УМАРОВ А.Т. КУРАШЧИЛАРНИНГ ТЕХНИК-ТАКТИК ТАЙЁРГАРЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Ушбу макола курашчиларнинг техник-тактик тайёргарлигини такомиллаштириш масала-ларига баFишланган булиб, унда курашчилар мураккаб техник-тактик х,аракатларини шакл-лантиришнинг узига хос томонлари очиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: кураш спорт тури, кураш техникаси, курашчи, техник-тактик х,аракат, кулай динамик вазият, юкори малакали курашчи, техник-тактик майорат.

УМАРОВ Ш.А., УМАРОВ А.Т. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ТЕХНИКО-ТАКТИЧЕСКОЙ ПОДГОТОВКИ БОРЦОВ

Статья посвящена вопросам совершенствования технико-тактической подготовки борцов. В работе раскрываются особенности формирования сложных технико-тактических действий курашистов.

Ключевые слова и понятия: вид спорта борьба, техника борьбы, борьбист, технико-тактическое действие, удобное динамическое положение, высококвалифицированный борьбист, технико-тактическое мастерство.

UMAROV SH.A., UMAROV A.T. IMPROVEMENT OF TECHNICAL AND TACTICAL PREPARATION OF WRESTLERS

Article is devoted to issues of improvement of technical and tactical preparation of wrestlers. There is considered features of wrestlers' difficult technical and tactical actions formation of kurashreveal (Uzbek national wrestling).

Keywords: wrestling sports, wrestling technique, wrestler, technique-tactical activity, convenient dynamic positioning, high quality wrestler, technique-tactical skill.

Мамлакатимизда мустациллик йилларида спорт билан ом-мавий шу*улланиш орцали ацоли, айницса, болалар ва уцувчи-ёшлар буш вацтининг фаол шаклланишини таъминловчи амалий чоралар босцичма-босцич амалга оширилди. Мамла-катда жисмоний тарбия ва спортни янада ривожлантириш, сотлом авлодни тарбиялаш масалалари Узбекистон давлат сиёсатида биринчи даражали ацамиятга эга булди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

V___/

Республикамиз Президенти И.А.Каримов рахбарлиги остида мутахассислар томонидан спортни ривожлантириш буйича улкан иш-лар амалга оширилмокда. Замонавий спорт иншоотлари курилмокда, спортнинг янги турлари ривожланмокда, ахолининг турли катламларини уз ичига олувчи мусобакалар ва турли даражадаги турнирлар утказилмокда, халкаро майдонларда спортчиларимиз юкори натижаларга эришмокдалар. «Жисмоний тар-бия ва спорт туFрисида»ги Конун, Узбекистон Республикаси Президенти фармонлари, карор-лари, хукумат карорларини уз ичига олган сохани ривожлантиришнинг хукукий базаси яратилган.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2002 йил 24 октябрдаги «Узбекистон Болалар спортини ривожлантириш жамFармасини ту-зиш туFрисида»ги ПФ-3154-сонли Фармони дав-латимиз рахбариятининг усиб келаётган авлод ва унинг жисмоний ривожланиши борасидаги Fамхурлигининг яна бир исботидир. Фармон энг оммабоп ва севимли спорт турларининг ривожланиши учун кенг истик,болларни очиб беради, шунингдек, турли ёшдаги спортчилар орасида спорт турларининг оммавийлашу-ви ва спорт билан шугулланишни илк ёшлар-дан бошлашга, кобилиятли ёшларни намоён килишга имкон берувчи мезонларни халк, ва спорт таълими тизимига жорий килишга имкон беради.

Болалар ва усмирлар спортини ривожлан-тиришда жисмоний тарбиянинг мажбурий ти-зимида болалар ва усмирларнинг саломатлиги ва асосий жисмоний шайлигида юкори дара-жага эришиш, мактаб укувчилари жисмоний имкониятларининг ёш хусусиятларига караб ривожланишига асосланиб спорт тайёргарли-ги технологиясидан фойдаланиш, истеъдодли спортчиларни намоён килиш ва ривожлантиришнинг янада такомиллашган усулларидан фойдаланиш ва спорт турини индивидуал тан-лашда илмий асосланган йуналтириш сермаз-мун асос хисобланади.

Хозирги замонда дунёда ахолининг кенг куламли спорт-соFломлаштириш харакатини яратишга эхтиёжнинг шаклланганлигига хеч кандай шуб^а йук. Турли мамлакатлар хукуматлари томонидан ушбу со^ада махсус

дастурларнинг ишлаб чикилиши ва амалиётга жорий этилиши бунга исбот булади.

Узбекистонда бу масалани амалга ошириш-да фаол, максадга йуналтирилган ишлар олиб борилмокда. Бу борада «Таълим туFрисида»ги Конун, Кадрлар тайёрлаш миллий дастури, халкаро «СоFлом авлод учун» халкаро хайрия жамFармасининг таъсис килиниши, шунингдек, Узбекистон Республикаси Президенти ташаббуси билан ишлаб чикилган Жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш дастури, жамиятнинг соFлом турмуш тарзини шакл-лантириш, касалликларнинг олдини олиш ва улардан хабардор килиш, ахолининг барча катламлари, айникса, ёшларни жисмоний тар-бия ва спорт машFулотларига жалб килишга йуналтирилган болалар ва укувчи ёшларнинг «Умид нихоллари», «Баркамол авлод», «Универсиада» каби оммавий мусобакаларни утказишнинг уч боскичли тизимининг кабул килиниши бу ишларни амалга оширишга асос яратиб берди.

Жисмоний тарбия ва спорт сохаси шахс-нинг жисмоний ва ахлокий такомиллашуви-да мухим омил хисобланиб, мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишидаги устун йуналишлардан хисобланади. Болалар ва усмирлар жисмоний тарбия ва спорт сохаси давлат ва жамият фаолияти самарадорли-гининг мезони булиб, мамлакатимизнинг хозирги ва булажак авлодининг маданий ва хаётий фаолиятида ахамиятлиги жихатидан биринчи даражали эканлиги ахоли жисмоний ва ахлокий соFлиFининг жадал тараккиётидан дарак беради.

Мусобака фаолиятини бошкариш келгу-си мусобакалар режасини ишлаб чикиш ва уларни амалга оширишни назорат килишни уз ичига олади. Келгуси яккама-якка бел-лашувлар режасини ишлаб чикишда ракиб устидан Fалаба козониш учун спортчининг янада самаралирок тактик харакатларини аниклашда мураббий ракиб туFрисида маълу-мотга эга булиши лозим. Мусобака фаолиятини назорат килиш ва унинг кейинги тахлили у ёки бу спортчини тайёрлашдаги унинг кучли ва заиф томонларини намоён килишга имкон беради. Бу маълумот машFулот жараёнига ту-затишлар киритиш учун зарур. Спорт техника-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

сини урганиш усуллари х,аракат элементлари-ни тах,лилий ажратиб олишга имкон берувчи кинематик ва динамик тавсифдаги х,аракатлар тавсифини кайд килишнинг турли усулларини уз ичига олади.

Спортчини жах,он, Осиё чемпионатлари каби йирик мусобакаларга тайёрлашда бу мусобакалар баённомаларини тах,лил килиб, асосий эътиборни юкори малакали курашчи-ларнинг беллашувларига каратиб, шайликнинг техник-тактик курсаткичларини аниклаш ке-рак. Шундай килиб, спорт тайёргарлиги дасту-рининг максадли вазифалари, бах,оланаётган курсаткичлари ва даражасини аниклаш кайд килинади.

Кейинги пайтларда курашнинг спорт тури амалиётида «техник-тактик мах,орат» атамаси кенг кулланилмокда. Кураш техникаси деган-да, тор маънода, курашчига Fалаба келтиради-ган х,аракатларни бажаришнинг энг окилона услублари тушунилади. Бунда техника асоси-ни курашчиларнинг индивидуал хусусиятла-рига боFлик булмаган х,олда, уларнинг бар-часига хос булган биомеханик ва физиологик конуниятларга асосланган х,аракатлар ташкил килади. Спортда тактика деганда, юкори нати-жаларга эришишнинг шакл ва усуллари х,амда ракиб устидан Fалаба козонишнинг х,амма усуллар ва шакллари тушунилади.

Тактика узининг кучли томонлари ва ракибнинг камчиликлари, техникадан фой-далана билишдаги индивидуал хусусиятлар-дан фойдаланиш, чалFитувчи х,аракатлар би-лан ракибни чалFитиш, беллашувнинг кулай лах,заларида таъсир курсатувчи усуллар-ни куллаш, кучни тежаган х,олда сарфлаш, коидалар билан белгиланган имкониятлар, гилам х,ажми, узи х,акидаги морфологик ва физиологик маълумотлар ва бошкаларни аник ишга солиш каби омиллар мажмуидан тузи-лади.

Яккакураш турларида, айникса курашда, техника ва тактика шундай чамбарчас боFлик буладики, бунда курашчи х,аракатларини фарклаб куздан кечиришда баъзи бир мута-хассислар кайси х,аракатлар техник, кайсилари тактик эканлиги борасида турлича фикрда буладилар. Хакикатда эса улар диалектик бир-ликни ташкил килади.

Кураш спорт турининг ривожланиши бо-шида курашчилар куллайдиган техникага боFлик равишда техник-тактик х,аракатларни аникловчи коидалар яратилган. Курашнинг х,ар хил турлари шундай юзага келган. Кейин-чалик курашнинг турлари учун бу коидалар алох,ида узгартирилди. Уларнинг ёрдамида баъзи бир х,аракатларни чеклаб, бошкаларини раFбатлантиришга х,аракат килинди. Кулла-ниладиган техник-тактик х,аракатларнинг сони ва сифатига боFлик равишда, коидаларни шундай узгартиришга х,аракат килиндики, бу узгаришлар курашнинг спорт ва томошавий тавсифларини яхшилашга таъсир килди.

Юкори малакали курашчилар коидалар узгаришига боFлик равишда техник-тактик х,аракатлардан доимо максадга мувофик фой-даланишлари мумкин. Етакчи курашчиларнинг мах,оратига янги коидалар кандай таъсир килишини уларда х,ужум х,аракатларини куллаш куникмаларининг ортишида кузатиш мумкин.

Юкори спорт тайёргарлиги тизими бажа-рилаётган техник-тактик х,аракатлар кураш-чининг узига хос индивидуал хусусиятларига катъий мос келишини талаб килади. Техник-тактик х,аракатларнинг тузилиши унинг морфологик белгилари, жисмоний ривожланиши, функционал хусусиятлари, психологик шайли-гига аник жавоб бериши лозим.

Спорт морфологияси сох,асидаги илмий тадкикотларда аникланишича, муайян уму-мий улчамлар ва гавда мутаносиблигига эга булган курашчилар баъзи бир усулларни муваффаккиятлирок куллайдилар. Масалан, билак канча узун булса, эгилувчи ва ёзилув-чи мушак нисбий кучлари шунча катта булади. Сон ва оёк канчалик узун булса, сон эгилувчи ва ёзилувчи мушакларининг абсолют кучлари шунчалик катта, нисбий кучлари эса шунчалик кам булади.

Шунга кура, эх,тимол, кул-оёклари кал-та булган курашчилар кутаришларни анча енгилрок бажарадилар, чунки бу х,олда иш са-мараси нисбий куч катталигига боFлик булади. Кул-оёклари узун курашчилар учун эса турFун булмаган мувозанат (кулай динамик вазият) шартларидан фойдаланиб, ракибни гиламдан узмаган х,олда бажариладиган х,аракатлар би-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

V___/

лан боFлик усулларни куллаш кулайрокдир. Бундан ташкари, узун кул-оёклар йул ва тез-ликдан ютишни таъминлайди. Шу билан бир вактда, техник-тактик имкониятлар куч тайёр-гарлигининг узига хос индивидуал хусусият-ларига хам боFликдир. Шундай экан, ракибни гиламдан узиш билан боFлик булган техник харакатларни яхши ривожланган ёзилувчи елка мушакларига эга ва нисбатан буйи баланд курашчилар нисбатан енгилрок бажаришлари мумкин.

Шу кунгача юкори малакали курашчи эга булиши лозим булган техник-тактик хужум харакатларининг энг кам даражаси туFрисида умумий фикр мавжуд эмас. Машхур курашчилар узларига мос бир «шохона» усулни эгаллаб, ундан муваффакиятли фойдаланиб келганлар. Айрим курашчилар битта усул билан якунланувчи 30 га якин харакатларни иш-лаб чикдилар. Шу билан бир вактда хужумни муваффакиятли якунлашнинг бир неча ва-риантларини эгаллаган машхур курашчилар хам пайдо була бошлади. Бундай курашчилар мусобакаларда одатда энг яхши техника учун мукофотланар эдилар. Йирик мусобакаларда ракобатнинг катталиги туфайли юкори малакали курашчилар уз техник-тактик харакатларида «шохона» усулларини саклаган холда тактик имкониятларини кенгайтирдилар. Баъзи бир курашчилар иккита, баъзан эса учта «шохона» усулларни эгаллаганлар.

Курашнинг замонавий техникаси тадки-котининг курсатишича, машхур курашчилар бир мусобака давомида турли техник-тактик хужум харакатларининг 16-20 вариантлари-дан фойдаланадилар. Бундан ташкари, энг куч-ли курашчилар етарлича самарали ва ишонч-ли хужум киладилар. Хужум тактик жихатдан яхши тайёрлангандагина улар энг юкори куч ва тезликдан фойдаланадилар. Катта кучланиш-ларни талаб килмайдиган тактик харакатларни куллаб, улар беллашув охиригача кучни те-жайдилар ва иш кобилиятини саклайдилар. 50%дан ортик хужум харакатларини беллашув хакамлари устунлик сифатида бахолайдилар.

Энг мухим тактик харакат килиш алдов харакатлари ёрдамида амалга ошириладиган хужум харакати хисобланади. Амалдаги хужум харакатларини бажариш алдов харакатларини

бажаришга нисбатан 1:2 булса, бу 0,5 коэф-фициентли хужум эхтимоллигини курсатади. Бундай эхтимолликни ракиб билиб олиши кийинрок булиб, унинг амалдаги хужумдан химояланиши кийин кечади.

Спорт амалиёти техник-тактик харакатлар-нинг хужум, химоя ва карши хужум тузилма-ларини ишлаб чикди. Йирик мусобакаларда турли усулларнинг тахминан 400 та вариан-ти кайд килинган. Курашни ривожлантириш-нинг хозирги даражаси курашчи техник-тактик харакатларнинг барча турларини эгаллаб олиши, уларни куллай билиши ва максадга мувофик узаро бирга олиб боришини талаб килади. Ле-кин техник-тактик хужум харакатлари курашнинг табиатига боFлик булганлиги учун асосий хисобланади.

Хужумкор тактика - бу Fалабага булган ишончли йулдир, чунки у энг йирик мусобакаларда хакамлик коидалари ва услубига мос келади. Дунёнинг энг яхши курашчилари ёркин ифодаланган хужумкор услубдаги спортчилар хисобланадилар.

Хужумкор тактика курашчидан юкори фаол-ликни, бунинг учун аъло даражадаги функционал ва психологик шайлик, техник-тактик харакатлар жамланган услубларнинг турли ва-риантларини куллаш махорати, узлуксиз алдов ва хужум харакатларининг тасодифий спорт хужумлари билан алмашиниб туришини талаб этади.

Одатда, техник-тактик харакатларни буш эгаллаган курашчилар, асосан, уз ракиб-ларининг каршилигини енгишга йуналтирилган фойдасиз, нотуFри усулларни бажаради-лар. Хужум килувчи куч устунлигига эга булган вазиятлардагина бундай харакатлар Fалаба келтиради. Юкори синфдаги курашчилар купинча тузилиши буйича «биомеханик намуна»га якинлашувчи окилона техник-тактик харакатларни куллаб, хатто жисмоний жихатдан кучлирок ракибни хам енгадилар. Ички ва ташки кучларнинг туFри бирикуви ва сарфланиши куч ёки вактдан ютишни таъмин-лайдиган хужум килувчи техник-тактик харакат тузилмасини вужудга келтиради.

Курашчининг хужум харакатлари тузилмаси тахлилининг курсатишича, 90° дан 270° бурчак остида ракиб гавдасининг турли уклари атро-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

фидаги саккиз йуналишда уни оркаси билан пастга аFдариш учун бир жуфт кучни юзага келтирувчи харакат механизми мавжуд экан. Ташланиш билан хужум килишда бир жуфт куч турли томонларга йуналган ва гавда оFирлиги умумий марказдан юкори ва пастга куйилган икки фаол харакат билан юзага келиши лозим, шу сабабли ракиб гавдаси бир лахзалик айлан-ма марказлар атрофида айланади. АFдариш ва айлантириш билан бажариладиган хужумда бир жуфт куч фаол куч билан, бошкаси эса таянч реацияси ва ишкаланиш кучи билан хосил булувчи сусткаш куч билан юзага ке-лади, ракиб гавдаси ракибнинг гиламга те-гиш нукталарида жойлашган уклар атрофида аFдарилади.

Кучланиш жойи ва йуналиши катта ахамиятга эга (ракиб гавдасининг юкори кисмини ушлаш ёки унинг пастки кисмидан йикитиш). Бу жой-лар айланиш укидан анча узокда, туFри бурчак остида хамда ракибнинг айланаётган гавдаси-га нисбатан уринма буйича булиши мухимдир. Кулларни ерга тираб аFдаришларни кичик инерция моментига эга булган кундаланг уклар атрофида бажариш максадга мувофикрокдир. Хужум х,аракатлари тузилмасини ишлаб чикишда оддий х,аракатлар орасида шундай боFланишлар яратиш керакки, бунда улардаги алохида кучланиш ва энг юкори кенгликдаги харакатлар (биомеханик намуна) ажралиб ту-риши керак. Кулланилаётган хужум харакат-лари тузилмасининг максадга мувофиклиги хужум килинган ракиб гавдасининг айланиш тезлиги билан аникланади.

Хужум харакатининг максадга мувофик тузилмасини эгаллаш ва такомиллаштириш х,али курашчини юкори спорт махорати билан таъ-минламайди. Бу тузилмаларни купинча тик ту-риш холатида турган ва турFунликнинг муайян даражасига эга булган ракиб билан белла-шувда куллай билиш зарур. Бундан ташкари, кураш жараёнида, купчилик холатларда ракиб харакатда булади. У вакти-вакти билан (турFунлик турли даражаларда булган холда) мувозанатни йукотади ва тиклайди, хужум килаётган курашчини мувозанат холатидан чикариш ва унинг харакатлари таъсирини ке-сишга интилади. Хужум килаётган курашчи у ёки бу усулни куллаб, ракиб томонидан фаол

каршиликка учрайди. Ракиб мушакларини таранг килиб ва гавда холатини узгартириб, ^ужум йуналиши буйича турFунликнинг ен-гилмас бурчагини х,осил килади. Икки томон баравар ушлашиб, купинча бир-бирларига таяниб, умумий оFирлик марказига эга икки гавдадан ташкил топган мураккаб тизимни х,осил киладилар. Узи ва ракиб гавдасининг тур^унлик даражасини ^исобга олмайди-ган курашчиларнинг туFри ^аракатлари ^ар доим х,ам муваффакиятга олиб келавермайди. Йуналиши буйича ракиб турFунлигининг катта бурчаги билан мос келувчи усулларни куллаш максадга мувофик эмас. Усулни ракиб гавдаси турFунлигининг энг кам бурчаги томон бажариш керак. Одатда, ракибнинг турFунлик даражаси унинг оёклари ва гавдаси х,олати билан аникланади. Лекин кураш пайтида ракиб гавда х,олатини тез-тез ва зудлик билан узгартиради. Ракиб у ёки бу усулни бажариш учун кулай х,олатларни жуда киска вактларда эгаллайди. Худди шу лах,залардан фойдаланиш керак. Хужум килувчи курашчи олдида услуб (унинг асоси)нинг муайян тузилмасини бажариш ва уни бажаришга улгуриш учун кулай булган икки гавда (хужум килинувчи ва х,ужум килувчи) тизими харакат пайтини танлаш ва-зифаси туради.

Шундай килиб, услуб тузилмасининг муайян асосини куллаш вакт омили билан чамбар-час боFлик. Услуб шундай пайтда ва шундай йуналишда бажарилиши керакки, бунда икка-ла курашчи гавдаларини аFдариш учун кулай холатга эга булишлари лозим. Курашчиларнинг бундай холати кулай динамик вазият деб ата-лади. Беллашув пайтида техник харакатларнинг турли тузилмалари учун купгина шундай вази-ятлар вужудга келади.

Кулай динамик вазият пайтида техник-тактик харакатларнинг максадга мувофик тузилмаси («биомеханик намуна»)ни куллаш махорати юкори малакали курашчиларга хосдир.

Юкори малакали курашчилар курашда тур^унликни мохирона саклай оладилар ва шу сабабли бундай ракиблар билан услубни бажаришда кулай динамик вазият пайтини пайкаб олиш оFир кечади. Улар йукотилган мувозанатни тез тиклайдилар ва турFун булмаган

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

V___/

холатда уз ташаббуслари билан факат икки холатда: тик туриш холатидан бирорта услубни бажаришга утаётгандаги хужум бошидаги ва дастлабки (тик туриш) холатига кайтаётгандаги муваффакиятсиз хужумдан кейинги холатларда буладилар.

Кулай динамик вазият пайтида ракибни ушлаб олиш максадида унга узини хужум килишга имкон бериш хавфли ва максадга мувофик эмасдир. Шунингдек, уйлаб куйилган услуб учун кулай холатни ракибнинг узи эгал-лайди, деб хисоблаш керак эмас. Айникса, таж-рибали курашчи томонидан хато харакатлар ва тур^унликни йукотишни кутмаса хам булади. Шундай килиб, юкори малакали курашчи ку-раш пайтида тик туриш ва гиламга тиралиш-да уз техник-тактик харакатлари билан кулай динамик вазият пайтини тайёрлашни билиши шарт.

Замонавий курашда купинча оддий хужум харакатлари (ОХХ) эмас, балки мураккаб хужум харакатлари (МХХ) Fалабага олиб кела-ди. Курашнинг замонавий техникасини тадкик килиш дархол услуб тузилишидан бошланув-чи туFри хужум камдан-кам максадга эри-шишга имкон беради. Одатда, шундай хужум харакатлари Fалаба келтирадики, бунда кулай динамик вазият ва хужум услуби тузилишига тайёргарлик яхлит «харакат ансамбли»га бир-лашади.

Энг оддий тузилиш гурухларига курашчи ракиб гавдасига куч таъсирини утказиб, уни кулай динамик вазият холатига куядиган ва яхлит харакат билан бу вазиятдан натижага эри-шишда фойдаланадиган хужум харакатларига киришади. Янада мураккаб тузилиш гурухлари хужум килувчининг муайян харакатларига жавобан кулай динамик вазиятни яратувчи ракибнинг таъсирланишидан фойдаланиш-ни кузловчи хужум харакатларидан тузи-лади. Шундай килиб, курашда услубларни, айникса, мураккаб хужум харакатларини муваффакиятли куллаш учун юкори малакали курашчи кулай динамик вазиятларни тайёр-лаш усулларини эгаллаши ва махсус хужум ва харакат ансамблларини яратишни билиши лозим. Кулай вазиятларни тайёрлаш учун бел-

лашув жараёнида хийла, сохта харакатлар ва уларнинг мажмуи кулланади.

Юкори малакали курашчилар энди муайян тузилиши мураккаб хужум харакатига эга булган харакатлар мажмуини куллайдилар. Биринчи (сохта) харакат шунчалик даража-да хакикий хужумга ухшаш буладики, бунда у деярли доимо ракибнинг муайян химоя реак-циясини вужудга келтириб, хужум килувчи шу реакциядан фойдаланади.

Услублар мажмуига асосланган тузилма гурухларидан ташкари тактик деб аталади-ган тайёргарликнинг бир ёки бир неча усул-лари булган асосий услубнинг бошка мураккаб хужум харакатларини хам куллаш мумкин. Тайёрлов харакатлари (сохта услублар ва бошкалар) МХХ самарадорлигида жуда катта ахамиятга эга эканлигини назар-да тутиш керак. БошланFич харакатларнинг хужум услуби асосий тузилмаси билан тур-ли бирикмаларда харакат куникмасининг бутунлай янги тузилмаси яратилиб, бунда эскиси анча узгаради. Бундай техник-тактик харакатнинг асосий кийинчилиги дастлабки харакатдан асосий харакатга утиш жойида-ги харакатлар уртасидаги алокани урнатиш хамда харакатларни йуналиш ва катталиги буйича узгартиришдан иборатдир. Шунинг учун асосий эътибор харакат йуналишини тез узгартириш махорати, унинг катъий кетма-кетлиги, узлуксизлиги ва худди шу узгариш пайтидаги кучланишларга каратилади.

Юкори сифат махорати техник-тактик шай-ликнинг узлуксиз такомиллашувини талаб килади. Амалиётнинг курсатишича, купгина курашчилар йирик мусобакаларда 1-2 марта-дан ортик муваффакиятга эриша олмайдилар. Одатда, бу уларнинг техник-тактик махорати усишидан тухтаганлиги билан боFликдир. Курашда спорт махорати узлуксиз янгиланиб ва такомиллашиб бориши лозим.

Спортчилар мураббийнинг билим захираси тугаб булмагунга кадар кучайиб борадилар ва шунинг учун мураббий доимо уз курашчиси каби унинг ракибларининг хам мусобака фао-лиятини урганиб бориши лозим.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

Адабиётлар:

1. Керимов Ф.А. Спорт сох,асидаги илмий тадкикотлар. - Т.: «Zar qalam», 2004.

2. Керимов Ф.А. Спорт кураши назарияси ва усулияти. - Т.: УзДЖТИ, 2001.

3. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры. - М.: ФиС, 2008.

4. Миндиашвили Д.Г., Подливаев Б.А. Вольная борьба: история, события, люди. - М.: «Советский спорт», 2007.

5. Платонов В.Н. Общая теория подготовки спортсменов в олимпийском спорте. -Киев: «Олимпийская литература», 1997.

6. Туманян Г.С. Спортивная борьба. Учебное пособие. - М.: «Советский спорт», 2000.

7. Raiko Petrov. Freestyle and Greco-roman wrestling. Published by FILA, 1986. Р. 257.

8. Raiko Petrov. The ABC of Wrestling. Published by FILA, 1996. Р. 101.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 10

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.