Научная статья на тему 'КУЧЛИ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ– ДАВЛАТ СИЁСАТИНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШДИР'

КУЧЛИ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ– ДАВЛАТ СИЁСАТИНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШДИР Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
18
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конституция / ижтимоий / таълим / ўқитувчи / согʼлиқ / меҳнат / давлат / фуқаро / Конституция / социальное / образование / педагог / здоровье / труд / государство / гражданин

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Қўчқоров Маъмуржон

Ушбу мақолада янгиланган Конституцияда ижтимоий давлатга хос бўлган таълим, соғлиқни сақлаш, ижтимоий таъминот, меҳнатга ҳақ тўлаш ва бошқа ўзгаришларга доир фикрлар ёритиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STRONG SOCIAL PROTECTION IS AN IMPORTANT DIRECTION OF STATE POLICY

В данной статье освещены взгляды на образование, здравоохранение, социальное обеспечение, выплату заработной платы и другие изменения, характерные для социального государства в обновленной Конституции

Текст научной работы на тему «КУЧЛИ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ– ДАВЛАТ СИЁСАТИНИНГ МУҲИМ ЙЎНАЛИШДИР»

КУЧЛИ ИЖТИМОИЙ ^ИМОЯ- ДАВЛАТ СИЁСАТИНИНГ МУ^ИМ

ЙУНАЛИШДИР

М. ^учкоров -

ТДЮУуцитувчиси

с! ЬЦрБ Мо1. ощ/10.24412/2181 -7294-2023 -2-112-115

Барчамизга маълумки кейинги йилларда дунё давлатларида хар куни кутилмаган хавф хатарлар ва тахдидлар юзага келмокда. Бугунги зиддиятли жараёнлар, иктисодий карама-каршиликлар качон ва нима билан тугашини башорат килиб булмайди. Х,атто, айрим давлатларнинг дунё харитасида колиш-колмаслиги савол остида колаётгани хам сир эмас. Жахондаги карийб 100 миллион одам уз хаётини саклаш учун бошка юртларда бошпана излаб юргани, озик-овкат етишмаслиги, энергия ресурслари такчиллиги, пандемия каби глобал муаммолар ривожланган давлатлар ахолисини хам жиддий уйлантирмокдаки, буларнинг бари бизга хам таъсир курсатмаслиги мумкин эмас.

Сунгги йилларда эришган ютукларимизни, хусусан, иктисодиёт, инсон хукуклари, одил судлов, суз ва эътикод эркинлиги, ижтимоий химоя сохаларидаги юзлаб чекловларнинг олиб ташлангани, накд пул, валюта, кредит масалаларидаги муаммолар хал килингани, кушниларимиз билан орамиздаги 25 йиллик «музлар эригани» ва бошка ижобий харакатлар ортга кайтмаслигининг конституциявий химоясини таъминлаш зарур. Бу ютуклар, хукук ва эркинликлардан нафакат хозирги, балки келажак авлодларимиз хам эмин-эркин фойдаланиши учун, уларни, албатта, Конституцияда мухрлаб куйиш талаб этилди.

Мамлакатимиз хар жихатдан катта давлатга айланмокда. Ахолимиз 2040 йилга бориб 50 миллионга етади, жамиятнинг ярмидан купини ёшлар ташкил килади. Уларга муносиб хаёт шароити яратиш учун эса баркарор иктисодиёт, хавфсиз давлат, самарали бошкарув, ижтимоий кафолатлар булиши лозим.

Булар ва бошка купдан-куп муаммолар ечими мустахкам хукукий пойдеворни яъни -Узбекистоннинг янги тахрирдаги Конституциясини такозо этди.

Кейинги йилларда мамлакатимизда инсон омили олий кадрият даражасига кутарилди. Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг «Одамлар эртага эмас, бугун бахтли яшашни истайдилар», деган тамойилни илгари суриши ва бу давлат сиёсатининг устувор йуналишига айланишида хам айнан шу мазмун-мохият мужассам. Барчамиз куриб-билиб турибмиз: мажбурий мехнатга чек куйилди, ахоли мурожаатлари билан ишловчи самарали тизим яратилди, одамларни уй-жой билан таъминлаш борасида салмокли ишлар килинди, кишлок ва махаллаларда яшаш шароити яхшиланди, ишсизлик камайтирилди, бир канча сохалар вакилларининг маоши оширилиб борилмокда. Бундай ижобий узгаришларни яна узок санашимиз мумкин. Энг мухими, Узбекистон тарихида ижтимоий соха буйича хеч качон булмаган бундай куламдор янгиланишлар келгусида хам изчил давом эттириш максадида янгиланган Конститусиямизга хам мухрланди.

Янгиланган Конституциямизнинг 1-моддасига карайдиган булсак Узбекистон -бошкарувнинг республика шаклига эга боълган суверен, демократик, хукукий ва ижтимоий давлат эканлиги катъий белгилаб куйилмокда.

Тарихимизда илк бора Узбекистон - ижтимоий давлат, деб белгиланмокда. Яъни, инсонга эътибор хамда гамхурлик - давлат ва жамиятнинг энг асосий бурчи экани мустахкамланмокда.

Янгиланган Конституциямизда ижтимоий давлатга хос булган ахоли саломатлигини асраш, таълим сохасини ислох килиш, атроф мухитни мухофаза килиш, камбагалликни кискартириш, бандликни таъминлаш, ишсизликдан химоя килиш буйича давлат узига катор

янги мажбуриятлар олиши белгиланмокда. Умуман давлатнинг ижтимоий сохадаги мажбуриятлари билан боглик Конституциядаги нормалар 3 баробар купайган.

Хусусан, Конституцияда хар кимнинг уй-жойли булиш хукуки белгиланмокда. Ушбу норманинг амал килиши хар бир фукаро, жумладан, ёш оилаларнинг уз бошпанасига эга булишини таъминлаб, кишиларнинг хаётдан розилик даражасини оширади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясини «инсонга эътибор ва сифатли таълим йили» да амалга оширишга оид давлат дастури тугрисида фармонига асосан ахолини бозор тамойиллари асосида ипотека кредитлари оркали уй-жой билан таъминлашнинг янги тартиби доирасида мулк хукуки асосида уй-жойга эга булмаган фукаролар учун Тошкент вилоятида тажриба-синов тарикасида «Менинг биринчи уйим» дастури ишлаб чикилиб, амалга оширилади.

Ушбу максадларда 2023 йилда тижорат банкларига 31 минг оилага уй-жой ипотекаси учун 9 триллион сумлик ресурс йуналтирилади ва дастлабки бадал учун ва фоизларни коплашга 1,6 триллион сум субсидия ажратилади.

Уз навбатида, энг асосий масала берилаётган имтиёзларни куллаш буйича адолатли тизим яратиш, бу борада одамларимизнинг хабардорлигини ошириш, энг мухтож оилалар руйхатини шакллантириш, курилиш сифатини назорат килиш хамда уй-жойлар нархини адолатли шакллантириш устидан парламент назоратини йулга куйиш, бу борада белгиланган вазифалар ижросини ташкил этишда жамоатчилик, халк депутатлари махаллий Кенгашлари депутатлари хамда Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг фаол иштирокини таъминлаш максадга мувофикдир.

Бундан ташкари, хеч ким суднинг карорисиз ва конунга номувофик холда уй-жойидан махрум этилиши мумкин эмаслиги, уй-жойидан махрум этилган мулкдорга уй-жойнинг киймати хдмда у курган зарарларнинг урни конунда назарда тутилган лолларда ва тартибда олдиндан хамда тенг кийматда (бозор кийматида) копланиши таъминланиши кафолатланмокда.

Янгиланган Конституцияда ахоли саломатлигини асраш билан боглик нормалар 4 баробар купайди. Бу ахоли соглигини ишончли мухофаза этиш хамда оналар ва болалар улими, юкумли касалликлар тахдидини бартараф этишда жуда мухим ахамиятга эгадир.

Ахоли соглигини ишончли мухофаза этиш хамда оналар ва болалар улими, юкумли касалликлар тахдидини бартараф этишда жуда мухим ахамиятга эгадир.

Куп учрайдиган 20 турдаги касалликлар буйича бирламчи бугиндаги бепул анализ турлари - 15 тадан 25 тагача, текширувлар - 10 тадан 20 тагача, дорилар - 64 тадан 90 тага оширилди.

Ногиронлиги булган шахсларни давлат томонидан куллаб-кувватлашни назарда тутувчи коидалар янада такомиллаштирилди. Жумладан, давлат ногиронлиги булган шахсларнинг ижтимоий, иктисодий хамда маданий сохалар объектлари ва хизматларидан тулаконли фойдаланиши учун шарт-шароит яратиши, уларнинг ишга жойлашишига, таълим олишига кумаклашиши, зарур ахборотни тускинликсиз олиш имкониятини таъминлаши мустахкамланди.

Ижтимоий давлатга хос ёндашувлар таълим сохасига оид куплаб модда ва нормаларда хам уз ифодасини топмокда. Яъни фукароларнинг олий таълим муассасаларида давлат гранти хисобидан укиш хукуки катъий белгилаб куйилди.

Асосий конунда фукароларнинг бепул бошлангич касб-хунарга укитилиши хам белгиланмокда. Эндиликда туман ва махаллаларнинг хусусиятидан келиб чикиб, укувчиларга мактабнинг узида 64 хил ишчи касблар ургатилади.

Ногиронлиги бор болаларга уз тенгдошлари билан бир хил таълим олиши учун барча шароитларни яратиш кузда тутилган. Шунинг учун, бундай имкониятлар инклюзив таълим сифатида Конституцияга киритилди. Бу шундай нуксонларга эга болаларнинг яккаланиб

колмаслиги, жамиятнинг тулаконли аъзоси сифатида шаклланиши ва камол топиши учун мухим кафолатдир.

Янги мактабгача таълим ташкилотлари фаолиятини куп квартирали уйларнинг нотурар каватларида ёки якка тартибда курилган уй-жойларни сотиб олиш ва кейинчалик уларни таъмирлаш хамда жихозлаш оркали ташкил этишга рухсат этилади.

Давлат-хусусий шериклик лойихаси доирасида ижарага берилган ер участкасида нодавлат мактабгача таълим ташкилоти биносини курган хусусий шерик томонидан ушбу бинонинг мазкур лойиха учун банк кредитлари буйича гаровга куйилишига оид чекловлар бекор килинади.

Энг асосий узгариш укитувчиларнинг макоми билан боглик. Яъни, 52-моддада аввал булмаган янги норма киритилмокда. Унга кура, укитувчининг мехнати жамият ва давлатни ривожлантириш, соглом, баркамол авлодни шакллантириш хамда тарбиялаш, халкнинг маънавий ва маданий салохиятини саклаш хамда бойитишнинг асоси сифатида эътироф этилади. Давлат укитувчиларнинг шаъни ва кадр-кимматини химоя килиш, уларнинг ижтимоий ва моддий фаровонлиги, касбий жихатдан усиши тугрисида гамхурлик килади. Ушбу нормаларнинг Конституцияга киритилиши замонавий узбек педагогикасида янги даврни бошлаб бериши шубхасиз. Бу коидалар мамлакатимиздаги олий таълим ташкилотларига академик эркинлик, узини узи бошкариш, тадкикотлар утказиш ва укитиш эркинлиги хукуки такдим этилмокда. Конституциямизга ушбу норманинг киритилиши профессор-укитувчилар ва талабаларнинг укув жараёнидаги мустакиллигини таъминлашга хизмат килади. Жумладан, кейинги йилларда куплаб нодавлат олий укув юртлари очилди, хорижий университетлар филиаллари сони ортмокда, 41 та давлат олий укув юртига академик ва молиявий мустакиллик берилди.

Яна бир мухим янгилик - давлат оиланинг тулаконли ривожланиши учун ижтимоий, иктисодий, хукукий ва бошка шарт-шароитлар яратиши конституциявий мустахкамланмокда. Ушбу норманинг киритилиши жамиятимизда оила мустахкамлиги ва муътабарлигини баркарор таъминлашга хизмат килажак.

Энди фарзандлар тарбияси, уларга таълим бериш, баркамол вояга етказиш хам ота-она мажбурияти сифатида белгиланмокда. Боланинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминлаш хамда химоя килиш, унинг жисмоний, аклий ва маданий жихатдан тулаконли ривожланиши учун энг яхши шарт-шароитларни яратиш эса давлатнинг бурчи сифатида эътироф этилди.

Конституцияда хар кимнинг мехнати учун хеч кандай камситишларсиз хамда мехнатга хак тулашнинг белгиланган энг кам микдоридан кам булмаган тарзда адолатли хак олиш хукуки кафолатланади. Мазкур норманинг Конституцияда белгиланиши фукароларнинг иш хаклари микдори шунчаки эмас, айнан уларнинг муносиб турмуш кечиришини таъминлашда, пировард натижада ахоли турмуш даражасини яхшилашда ва мамлакатимизда ижтимоий адолатни устувор кадриятга айлантиришда мухим ахамиятга эга.

Янгиланган Конституциямизда хомиладорлиги ёки боласи борлиги билан боглик сабабларга кура аёлларни ишга кабул килишни рад этиш, ишдан бушатиш ва уларнинг иш хакини камайтириш такикланиши белгиланмокдаки, булар давлатимизда гендер тенглиги принциплари тулаконли амал килишига олиб келиши тайин.

Бундан ташкари, давлат фукароларнинг бандлигини таъминлаш, уларни ишсизликдан химоя килиш, шунингдек, камбагалликни кискартириш чораларини куриши хам мустахкамланди.

^олаверса, давлат фукароларнинг касбий тайёргарлигини ва кайта тайёрланишини ташкил этиши хамда рагбатлантириши кайд килинмокда. Бу янги норма иш билан таъминланмаган фукароларни камбагаллик холатига тушиб колишининг олди олишга ёки камбагаллик тоифасига кириб колган фукароларни ундан чикариш буйича давлат томонидан тегишли чоралар курилишига конституциявий кафолат сифатида хизмат килади.

Х,ар ким ишсизликда ижтимоий таъминот олиш хукукига эгалиги мустахкамланяпти. Пенсия, нафака ва бошка ижтимоий ёрдамлар микдори энг кам истеъмол харажатларидан оз булиши мумкин эмаслиги белгилаб куйилмокда.

Конституцияда боланинг соглигига, хавфсизлиги, жисмоний, аклий ва маънавий жихатдан тулаконли ривожланишига хавф солувчи, унинг таълим олишига тускинлик килувчи болалар мехнатининг хар кандай шакллари такикланиши белгиланмокда. Шукурки, бугунги Узбекистонда узок йиллар юртимизнинг халкаро имиджига салбий таъсир килиб келган мажбурий мехнатга тулик бархам берилди.

Бу ва яна бошка куплаб ижобий узгариш хамда кушимчалар Янги Узбекистоннинг янгиланган Бош ^омуси, аввало, инсон учун, унинг бахтли ва фаровон хаётини яратиш учун хизмат килишидан яккол дарак беради.

АДАБИЁТЛАР

1. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: 2023

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 28.02.2023. PF-27-son

3. O'zbekicton Respublikasi Oliy Majlisi Senati Kengashining qarori, 15.03.2021. KQ-203-IV-son

4. D.Ibraximova. Axloq - huquq xususiylik, umumiylik jihatlari. International Scientific Conference. 2022-yil

5. Fuqarolik Jamiyati.2019. - volume 16. -Issue 3(59). - 53 b.

6. Odilqoriyev X. Konstitutsiya va fuqarolik jamiyati. -172 b

7. Абдурахманов К. Х., Зокирова Н. К. Социальное партнерство в целях достойного труда //Наука и практика. - 2014. - №. 3. - С. 53

8. https://xs.uz/uz

9. https://www.jomboy.uz/uz/node/2136

10. https://cyberleninka.ru/article/n/yangi-o-zbekiston-ijtimoiy-davlat/viewer

11. https://meningkonstitutsiyam.uz/uzc/news/konstitutsiyani-yangilashga-qanday-zarurat-bor

12. https://cyberleninka.ru/article/n/konstitutsiyaviy-islo-otlarning-mazmun-mo-iyati/viewer

13. https://uzlidep.uz/uz/news-of-party/14107

14. https://www.xabar.uz/uz/mahalliy/prezident-2023-yilda-aholini-uy-joy-bilan-taminlashga

РЕЗЮМЕ:

Ушбу маколада янгиланган Конституцияда ижтимоий давлатга хос булган таълим, согликни саклаш, ижтимоий таъминот, мехнатга хак тулаш ва бошка узгаришларга доир фикрлар ёритиб берилган.

Калит сузлар: Конституция, ижтимоий, таълим, укитувчи, сог'лик, мехнат, давлат, фукаро.

РЕЗЮМЕ:

В данной статье освещены взгляды на образование, здравоохранение, социальное обеспечение, выплату заработной платы и другие изменения, характерные для социального государства в обновленной Конституции.

Ключевые слова: Конституция, социальное, образование, педагог, здоровье, труд, государство, гражданин.

RESUME:

This article highlights views on education, healthcare, social security, wages and other changes characteristic of the welfare state in the updated Constitution.

Key words: Constitution, social, education, teacher, health, labor, state, citizen.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.