Научная статья на тему 'КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ'

КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
169
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конституция / инклюзив таълим / ижтимоий / иқтисодий / ҳуқуқий / инвестиция / монополия / адолатли суд / парламент. / Constitution / inclusive education / social / economic / legal / investment / monopoly / fair court / parliament

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Норбобоев, Бахтиёр Жаҳонгир Ўғли

Янги таҳрирдаги Конституция Ўзбекистон жамиятининг эволюцион ривожланишидан келиб чиқаётган ҳаётий зарурат бўлиб, бу иш мамлакат, миллат ва халқ сифатида кейинги қадамларимизни аниқлаб олишимиз учун ғоят аҳамиятли масала, адолатли жамият қуриш йўлидаги улкан қадамдир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONTENT OF CONSTITUTIONAL REFORMS

The newly revised Constitution is a vital necessity arising from the evolutionary development of the society of Uzbekistan, and this work is an extremely important issue for us to determine our next steps as a country, a nation and a people, a huge step towards building a just society.

Текст научной работы на тему «КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАРНИНГ МАЗМУН-МОҲИЯТИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОХОТЛАРНИНГ МАЗМУН-МОХИЯТИ

Норбобоев Бахтиёр Жахонгир ртли Тошкент шахар юридик техникуми 2-боскич укувчиси

АННОТАЦИЯ

ривожланишидан келиб чицаётган уаётий зарурат булиб, бу иш мамлакат, миллат ва халц сифатида кейинги цадамларимизни аницлаб олишимиз учун гоят ауамиятли масала, адолатли жамият цуриш йулидаги улкан цадамдир.

Калит сузлар: Конституция, инклюзив таълим, ижтимоий, ицтисодий, ууцуций, инвестиция, монополия, адолатли суд, парламент.

Новая редакция Конституции является жизненной необходимостью, вытекающей из эволюционного развития общества Узбекистана, и эта работа является для нас чрезвычайно важным вопросом, определяющим наши дальнейшие шаги как страны, нации и народа, огромный шаг к построению просто общество.

Ключевые слова: Конституция, инклюзивное образование, социальное, экономическое, правовое, инвестиционное, монополия, справедливый суд, парламент.

The newly revised Constitution is a vital necessity arising from the evolutionary development of the society of Uzbekistan, and this work is an extremely important issue for us to determine our next steps as a country, a nation and a people, a huge step towards building a just society.

Key words: Constitution, inclusive education, social, economic, legal, investment, monopoly, fair court, parliament.

Сунгги олти йилда эришган ютукдаримизни, хусусан, икктисодиёт, инсон хукукдари, одид суддов, суз ва эътикод эркиндиги, ижтимоий химоя сохаларидаги юзлаб чекловларнинг одиб ташлангани, накд пуд, валюта, кредит масалаларидаги муаммодар хал килингани, кушнидаримиз билан орамиздаги 25 йиллик "музлар эригани" ва бошка ижобий харакатдар ортга кайтмасдигининг конституциявий химоясини таъминдаш зарур. Бу ютукдар, хукук ва эркинликлардан нафакат хозирги, балки кедажак авдоддаримиз хам эмин-эркин фойдаланиши учун, ударни, албатта, Конституцияда мухрдаб куйиш талаб этидмокда.

Янги таурирдаги Конституция Узбекистон жамиятининг эволюцион

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

Хдммамиз гувохи булаяпмизки, дунёда хар куни кутилмаган хавф-хатар ва тахдидлар юзага чикяпти. Бугунги зиддиятли жараёнлар, иктисодий карама-каршиликлар качон ва нима билан тугашини башорат килиб булмайди. Хдтто, айрим давлатларнинг дунё харитасида колиш-колмаслиги савол остида колаётгани хам сир эмас. Жахондаги карийб 100 миллион одам уз хаётини саклаш учун бошка юртларда бошпана излаб юргани, озик-овкат етишмаслиги, энергия ресурслари такчиллиги, пандемия каби глобал муаммолар ривожланган давлатлар ахолисини хам жиддий уйлантирмокдаки, буларнинг бари бизга хам таъсир курсатмаслиги мумкин эмас.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бир нарсани алохида айтиш керакки, Конституциянинг бу матни олим-у мутахассислар томонидан факат кабинетларда яратилмади. Балки, даставвал икки боскичда халкимизнинг фикри, таклифлари урганилди, шундан сунггина Конституция лойихаси тайёрланди. Авваллари эса Конституция кабул килишда дастлаб лойиха ишлаб чикилиб, кейин халк мухокамасига куйиларди.

- биринчи боскичда Конституция лойихасини шакллантириш учун фукароларимиз 60 мингдан зиёд таклиф беришди. Уларнинг тахминан хар турттасидан биттаси лойихадан жой олди;

- иккинчи боскичда Конституция лойихаси умумхалк мухокамасига куйилди. Оммавий ахборот воситалари, Интернет тармоклари оркали лойиха билан 5 миллион ахоли танишиб, 150 мингдан ортик таклиф ва мулохазалар айтилди.

Шу билан бирга, мехнат жамоалари, олийгохлар, махалла фаоллари ва зиёлилар билан булиб утган мухокамаларда хам яна карийб 10 мингта кушимча таклиф келиб тушди. Айни пайтда халкаро-хукукий хужжатлар ва 190 дан ортик давлатлар тажрибаси урганилди, лойиха 6 турдаги экспертизадан утказилди.

Буларнинг хаммаси янги тахрирдаги Конституцияда жамиятнинг барча катламлари манфаатлари инобатга олингани, Янги Узбекистонни куриш гояси атрофида бутун жамият жипслашгани, Бош ^омусимиз том маънода халк Конституцияси булаётганидан далолат беради. Конституция лойихасидаги моддалар сони амалдаги 128 тадан 155 тага, нормалар сони 275 тадан 434 тага ошди. Яъни, Асосий конунимиз матни карийб 65 фоизга ортди ва халкимиз таклифлари асосида янгиланди.

Конституцияда Узбекистон - суверен, демократик, хукукий ва ижтимоий давлат экани катъий белгилаб куйилмокда. Кучли ижтимоий химоя ва мухтожларга гамхурлик - давлат сиёсатининг мухим йуналиши булиб колади

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

Тарихимизда илк бора Узбекистон - ижтимоий давлат, деб белгиланмокда. Яъни, инсонга эътибор хамда гамхурлик - давлат ва жамиятнинг энг асосий бурчи экани мустахкамланаяпти.

Конституцияда камбагалликни кискартириш, бандликни таъминлаш, ишсизликдан химоя килиш буйича давлат узига катор янги мажбуриятлар олиши белгиланмокда. Умуман давлатнинг ижтимоий сохадаги мажбуриятлари билан боглик Конституциядаги нормалар 3 баробар купайтириляпти.

Хусусан, Конституцияда хар кимнинг уй-жойли булиш хукуки белгиланмокда. Ушбу норманинг амал килиши хар бир фукаро, жумладан, ёш оилаларнинг уз бошпанасига эга булишини таъминлаб, кишиларнинг хаётдан розилик даражасини оширади.

Маълумот учун: утган йили мамлакатимизда 50 минг оила учун янги квартиралар олишга шароит яратиб берилган булса, бу йил 90 минг оилани уй-жойли килиш марраси олинган. Якин 2-3 йилда эса бу ракамни 200 мингга етказиш устида ишланмокда.

Бундан ташкари, хеч ким суднинг карорисиз ва конунга зид тарзда уй-жойидан махрум этилиши мумкин эмаслиги, уй-жойидан махрум этилган мулкдорга уй-жойнинг киймати хамда у курган зарарларнинг урни конунда назарда тутилган холларда ва тартибда олдиндан хамда тенг кийматда (бозор кийматида) копланиши таъминланиши кафолатланмокда.

Ахоли кафолатланган бепул тиббий хизматлардан фойдаланиши хам лойихага киритилган. Умуман, лойихада ахоли саломатлигини асраш билан боглик нормалар 4 баробар купайтирилмокда. Бу ахоли соглигини ишончли мухофаза этиш хамда оналар ва болалар улими, юкумли касалликлар тахдидини бартараф этишда жуда мухим ахамиятга эгадир.

Маълумот учун: жорий йилда "Кафолатланган хизматлар пакети" кайта куриб чикилиб, унда 20 турдаги касалликлар буйича диагностика, даволаш ва профилактика хизматлари хажми тулик камраб олинади.

Куп учрайдиган 20 турдаги касалликлар буйича бирламчи бугиндаги бепул анализ турлари - 15 тадан 25 тагача, текширувлар - 10 тадан 20 тагача, дорилар - 64 тадан 90 тага оширилади.

Давлат бебахо табиий бойликларимизни купайтириш, асраб-авайлаш ва атроф-мухит мусаффолигини саклаш чораларини куради

Ахоли хаёти ва саломатлик даражасини яхшилашнинг зарурий шарти сифатида Конституцияда атроф-мухитни мухофаза килиш буйича комплекс чоралар белгиланмокда.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

Сунгги уч йидда куридишдардан норози булиб, ахолидан 15 мингта мурожаат кедиб тушган, суддар томонидан биргина Тошкент шахрида 200 дан ортик курилишлар тухтатиб куйидган, автомобиддар сони 1,3 миддионга купайиб, 3,6 миддионга етган, хар йиди атмосфера хавосига 2,2 миллион тонна саноат ва транспорт ташланмалари чиккаридаётгани хам ушбу масала тобора додзарб ахамият касб этаётгандигидан далолат бермокда.

Шу муносабат бидан, давдат атроф-мухитни яхшидаш, тикдаш ва мухофаза кидиш, экодогик мувозанатни саклаш буйича чораларни амалга оширади, фукароларнинг экодогик хукукларини таъминдаш ва атроф-мухитга зарарди таъсир курсатидишига йуд куймаслик максадида шахарсоздик фаодияти сохасида жамоатчидик назоратини амалга ошириш учун шарт-шароитдар яратади, деган норма мустахкамданмокда.

Шахардарнинг бош режадарини жамоатчидик мухокамасидан мажбурий утказилиши шартдиги хакидаги конституциявий коида хозирги шароитда тобора додзарб ахамият касб этиб бораётган шахарсозликка оид масалаларни халкимиз бидан бамасдахат ечиш имконини беради.

Х,ар ким кулай атроф-мухитга, унинг ходати тугрисидаги ишончли ахборотга эга будиш хукукига эгалиги бедгиданмокда. Аходимиз ва кедажак авдод учун экодогик тоза худудни саклаб кодишнинг конституциявий кафодатдари яратидяпти.

Таъдим одиш хукуки ва имконияти кенгайтиридади, укитувчидар конституциявий макомга эга будади

Ижтимоий давдатга хос ёндашувдар таъдим сохасига оид купдаб модда ва нормаларда хам уз ифодасини топмокда. Таъдим ва идм-фанга оид нормалар карийб 2 баробарга ошмокда.

Жумдадан, фукародарнинг одий таъдим муассасаларида давдат гранти хисобидан укиш хукуки катъий бедгидаб куйилди.

Маъдумот тарикасида айтиш мумкинки, 2017 йидгача олийгохларда укиш учун давдат грантлари сони факат кискариб кедган будса, охирги одти йидда бу борадаги ахвол бутундай узгарди. Грантдар сони 2 баравар купайиб, 40 мингтага етди. Магистратура учун эса 5 баравар купайди.

Асосий конунда фукародарнинг бепуд бошдангич касб-хунарга укитидиши хам бедгиданмокда.

Ногирондиги бор бодажондаримизга уз тенгдошдари бидан бир хил таъдим одиши учун барча шароитдарни яратиш кузда тутидяпти. Шунинг учун, бундай имкониятдар инклюзив таъдим сифатида Конституцияга киритилмокда. Бу шундай нуксондарга эга бодадаримизнинг яккаданиб кодмасдиги,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

жамиятнинг тулаконли аъзоси сифатида шаклланиши ва камол топиши учун мухим кафолатдир.

Конституцияда давлатнинг укитувчилар шаъни ва кадр-кимматини химоя килиш, уларнинг ижтимоий ва моддий фаровонлиги, касбий жихатдан усиши тугрисида гамхурлик килиш мажбурияти кучайтириляпти. Бу коидалар мамлакатимиздаги 685 минг нафардан ортик укитувчиларнинг профессионал усиши хамда ижтимоий ва моддий куллаб-кувватланиши уларнинг жамиятдаги ижтимоий макоми, обрусини янада оширишга хизмат килади.

Олий таълим ташкилотларига академик эркинлик, узини узи бошкариш, тадкикотлар утказиш ва укитиш эркинлиги хукуки такдим этилмокда. Конституциямизга ушбу норманинг киритилиши профессор-укитувчилар ва талабаларнинг укув жараёнидаги мустакиллигини таъминлашга хизмат килади. Жумладан, кейинги йилларда куплаб нодавлат олий укув юртлари очилди, хорижий университетлар филиаллари сони ортмокда, 41 та давлат олий укув юртига академик ва молиявий мустакиллик берилди.

Яна бир мухим янгилик - давлат оиланинг тулаконли ривожланиши учун ижтимоий, иктисодий, хукукий ва бошка шарт-шароитлар яратиши конституциявий мустахкамланмокда. Ушбу норманинг киритилиши жамиятимизда оила мустахкамлиги ва муътабарлигини баркарор таъминлашга хизмат килади.

Энди фарзандлар тарбияси, уларга таълим бериш, баркамол вояга етказиш хам ота-она мажбурияти сифатида белгиланмокда. Боланинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминлаш хамда химоя килиш, унинг жисмоний, аклий ва маданий жихатдан тулаконли ривожланиши учун энг яхши шарт-шароитларни яратиш эса давлатнинг бурчи сифатида белгиланмокда.

Конституцияда хар кимнинг мехнати учун хеч кандай камситишларсиз хамда мехнатга хак тулашнинг белгиланган энг кам микдоридан кам булмаган тарзда адолатли хак олиш хукуки кафолатланмокда. Мазкур норманинг Конституцияда белгиланиши фукароларнинг иш хаклари микдори шунчаки эмас, айнан уларнинг муносиб турмуш кечиришини таъминлашда, пировард натижада ахоли турмуш даражасини яхшилашда ва мамлакатимизда ижтимоий адолатни устувор кадриятга айлантиришда мухим ахамиятга эга.

Лойихада хомиладорлиги ёки боласи борлиги билан боглик сабабларга кура аёлларни ишга кабул килишни рад этиш, ишдан бушатиш ва уларнинг иш хакини камайтириш такикланиши белгиланмокдаки, булар давлатимизда гендер тенглиги принциплари тулаконли амал килишига олиб келиши тайин.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

Бундан ташкари, давдат фукародарнинг банддигини таъминдаш, ударни ишсизликдан химоя кидиш, шунингдек, камбагалдикни кискартириш чорадарини куриши хам мустахкамданмокда.

Кодаверса, давдат фукародарнинг касбий тайёргардигини ва кайта тайёрданишини ташкид этиши хамда рагбатдантириши кайд кидинмокда. Бу янги норма иш бидан таъминданмаган фукародарни камбагалдик ходатига тушиб колишининг одди одишга ёки камбагалдик тоифасига кириб кодган фукародарни ундан чикариш буйича давдат томонидан тегишди чоралар куридишига конституциявий кафодат сифатида хизмат кидади.

Конституцияда бодалар мехнатининг боданинг согдигига, хавфсиздигига, ахлокига, акдий ва жисмоний ривожланишига хавф содувчи, шу жумладан унинг таъдим одишига тускиндик кидувчи хар кандай шаклдари такикданиши бедгиданмокда. Шукрки, бугунги Узбекистонда узок йиллар юртимизнинг халкаро имиджига салбий таъсир кидиб кедган мажбурий мехнатга тудик бархам беридди.

Лойихада хар ким ишсиздикда ижтимоий таъминот одиш хукукига эгалиги мустахкамданяпти. Пенсия, нафака ва бошкка ижтимоий ёрдамдар микдори энг кам истеъмод харажатдаридан оз булиши мумкин эмасдиги бедгидаб куйидмокда.

Бу дегани, хозирнинг узида 2 миллион 200 минг эхтиёжманд оидалар давдатдан кафодатди моддий ёрдам одади, деганидир. Бу - жами оилаларнинг 25 фоизига тугри кедадики, айни харажатдар учун хар йиди 11 триллион сум ажратидади.

Конституция дойихасида Узбекистон - хукукий давдат, деб бедгиданмокда.

Жумладан, инсон хукук ва эркинликларини таъминдаш давдатнинг одий максади, дея эъдон кидинар экан, унда инсон хукукларига оид нормалар 3 баравардан ортикка ошмокда.

Инсон хукук ва эркиндиклари конундаримизнинг, хар бир вазирдик ва идора фаодиятининг мазмунига айданиши катъий талаб сифатида белгиланяптики, бу ход давдат органдари хамда мансабдор шахсдарнинг факат ва факат фукародарнинг манфаатдарини куздаб фаодият курсатишига асос будади.

Бинобарин, конундардаги зиддиятдар ва ноаникдикдар инсон фойдасига хал булиши шарт ва зарур. Бунга кура, инсон ва давдат уртасида муносабатдарни тартибга содувчи конунчидикдаги ноаникдикдар, турди

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(4), April, 2023

тушунмовчиликлар бартараф этилади, фукароларнинг ортикча оворагарчиликлари олди олинади.

Конституцияда давлат органлари томонидан инсонга нисбатан кулланиладиган хукукий таъсир чоралари мутаносиблик принципига асосланиши ва конунларда назарда тутилган максадларга эришиш учун етарли булиши кераклиги мустахкамланмокда. ^онунчиликда белгиланмаган мажбурият хеч кимнинг зиммасига уз розилигисиз юклатилиши мумкин эмаслиги кайд этиляптики, ушбу норма одамлар хаётини янада енгиллаштиради.

Жужжат лойихасида Узбекистон Республикаси фукароси Узбекистондан ташкарига мажбурий чикариб юборилиши ёки бошка давлатга бериб юборилиши мумкин эмаслиги белгиланмокда. Бу норма фукароларимизнинг доимий равишда давлат химоясида эканлигига ишончини мустахкамлашга, уз юртидан чикариб юборилиши ёки бошка давлатга берилиши каби холатларнинг олдини олишга хизмат килади.

Давлат хорижда яшаётган ватандошлар билан алокаларнинг саклаб колиниши хамда ривожланиши тугрисида гамхурлик килиши таъкидланяпти. Ушбу норма чет элларда яшаётган, ишлаётган, таълим олаётган ватандошларимизни Ватани билан доимий алокада булишига, тили, маданиятини саклаб колиш хамда ривожлантиришига, она юрти -Узбекистоннинг обрусини янада оширишга уз хиссасини кушишига хизмат килади.

Инсон хукук ва эркинликлари кафолатлари сезиларли даражада кучайтирилмокда

Хусусан, Узбекистонда улим жазоси такикланмокда. Улим жазосини такиклашни конституциявий даражада белгиланиши инсонни хаётдан хатто давлат хам махрум этишга хакли эмаслигини кафолатлайди.

Бундан ташкари, шахс суднинг карорисиз 48 соатдан ортик муддат ушлаб турилиши мумкин эмаслиги белгиланяпти. Яъни, шахснинг эркинлигини чеклаш билан боглик хар кандай харакат факатгина суд карори асосида амалга оширилиши шарт. Ушбу коида тергов органлари томонидан инсонларни ноконуний хибсга олиш, асоссиз камокка олиш ва саклашга йул куймасликка каратилгандир. Бу оркали халкаро эътироф этилган "Хабеас корпус" институтини кулланиш кулами янада кенгаяди.

Илк бор шахсни ушлаш чогида унга тушунарли тилда унинг хукуклари ва ушлаб турилиши асослари тушунтирилиши шартлиги, айбланувчи ва

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

судланувчиларга узига карши курсатма бермасдик (халкаро эътироф этилган "Миранда коидаси"), сукут саклаш хукуки беридмокда.

Х,ар кимнинг ёзишмалари, телефон оркали суздашувдари, почта, электрон ва бошка хабардари сир сакданиш хукукига эга экандиги бедгиданмокда. Бундай хукукдарнинг чекданишига ёки уй-жойда тинтув утказишга факат конунга мувофик ва суднинг карорига асосан йуд куйидиши бедгидаб куйидмокда.

Х,ар ким уз хукук ва эркиндикдарини конунда такикланмаган барча усуддар бидан химоя кидишга хакдидиги бедгиданяпти. Ушбу коиданинг мазмун-мохияти шундаки, фукародар уз бузидган хукук ва эркиндикдарини, узгалар хукукларини бузмаган холда, мустакид химоя кидиш хукукига эга. Ягона шарт - бу фукаролар томонидан узини химоя кидишда кулланиладиган усуддар ёки чораларнинг конунчидик хужжатларида такикланмаган будишидир.

Конституциявий хукук ва эркиндикдар доираси кенгаймокда

Биринчи маротаба хар ким Узбекистон Респубдикасининг конунчидигига ва халкаро шартномаларига мувофик, агар давдатнинг хукукий химояга доир барча ички воситаларидан фойдаланиб будинган будса, инсоннинг хукук ва эркиндикдарини химоя килувчи халкаро органдарга мурожаат этишга хакди экандиги мустахкамданмокда. Бу фукародарнинг хукук ва эркиндикдари химояси нафакат миддий конунчидикда белгиланган нормалар, балки халкаро хукук асосида хам химояданишини таъминдайди.

Будардан ташкари, хар ким давдат органдарининг ёхуд удар мансабдор шахсдарининг конунга хидоф карордари, харакатлари ёки харакатсиздиги туфайди етказидган зарарнинг урни давдат томонидан копданиши хукукига эгадиги кайд этидмокда.

Конституцияда айбдордикка оид барча шубхалар, агар ударни бартараф этиш имкониятдари тугаган будса, гумон кидинувчининг, айбданувчининг, судданувчининг ёки махкумнинг фойдасига хад кидиниши керакдиги кайд этилмокда. Мазкур норма тугридан-тугри амал кидувчи коида будиб, тергов ва суд жараёнида факат ишончди ва конуний далиддардан фойдаланишни таъминдайди хамда шахсни асоссиз равишда жавобгардикка тортидишдан химоя килади.

Кодаверса, гумон кидинувчи, айбданувчи ёки судданувчи узининг айбсиздигини исботдаши шарт эмасдиги мустахкамланмокда, хеч ким узига ва якин кариндошдарига карши гувохдик беришга мажбур эмасдиги бедгиданмокда. Бу коидадарнинг Конституцияда бедгиданиши жиноий таъкиб остидаги хар кандай шахсга ёки унинг якин кариндошдарига рухий босим ва

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

турли тахдидлар утказиш, унинг шаъни ва кадр-кимматини камситиш каби бошка ноконуний усуллар кулланишини олдини олишга хизмат килади.

Яна бир мухим норма - агар шахснинг уз айбини тан олганлиги унга карши ягона далил булса, у айбдор деб топилиши ёки жазога тортилиши мумкин эмаслиги кафолатланмокда. Бу хол жиноят буйича хакикатни аниклаш, шунингдек, айбсиз инсонларнинг жавобгарликка тортилишини олдини олишга, айни пайтда, жиноят содир этган хакикий айбдор шахс ёки шахсларни аниклашга хизмат килади.

Озодликдан махрум этилган шахслар узига нисбатан инсоний муомалада булиниши хамда инсон шахсига хос булган шаъни ва кадр-киммати хурмат килиниши хукукига эгалиги хам тарихда илк бор конституциявий мустахкамланмокда.

Колаверса, шахснинг судланганлиги ва бундан келиб чикадиган хукукий окибатлар унинг кариндошлари хукукларини чеклаш учун асос булиши мумкин эмаслиги белгиланяптики, буларнинг хаммаси мустабид тузумдан колган иллатга, канча ёшларимизни уз орзу-умидларидан воз кечишга мажбур килган ноинсоний такикларга чек куяди.

Конституцияда хар ким уз шахсига доир маълумотларнинг химоя килиниши хукукига, шунингдек нотугри маълумотларнинг тузатилишини, узи тугрисида конунга хилоф йул билан тупланган ёки хукукий асосларга эга булмай колган маълумотларнинг йук килинишини талаб килиш хукукига эга эканлиги мустахкамланмокда.

Конуний асосларда Узбекистон Республикаси худудида булиб турган хар ким мамлакат буйлаб эркин харакатланиш, турар ва яшаш жойини эркин танлаш хукукига эгалиги, хар ким Узбекистондан ташкарига эркин чикиш хукукига хамда Узбекистон Республикаси фукароси Узбекистонга тускинликсиз кайтиш хукукига эгалиги белгиланмокда. Эндиликда мазкур конституциявий коида киритилиши билан эркин харакатланиш кадрият даражасида олий хукукий норма сифатида мустахкамланмокдаки, бу "прописка" тизими муаммосига хам бархам беради.

Лойихада давлатнинг фукароларга Интернет жахон ахборот тармогидан фойдаланишни таъминлаш учун шарт-шароитлар яратиши кафолатланмокда. Зеро, Узбекистонда Интернетдан фойдаланувчилар сони 2016 йилда 12,1 млн булган булса, 2022 йилга келиб икки баробарга, яъни 24 млндан ошди, шунингдек, мамлакатимиз ахоли яшаш масканлари худудининг Интернет тармоги билан камрови 2016 йилдаги 28% дан 2022 йилда 98% га етган.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3(4), April, 2023

Ëmnap xyKyKgapu xuMoanaHHfflH Ba ynapHHHr ^aMHOT Ba gaBnar x,aëTuga $aon HmTHpoKHHH paFÔaraaHTHpum Ka^onaraaHMoKga.

^yMnagaH, gaBnar:

- ëmnap xyKywpH xuMoanaHumu Ba ynapHHHr ^aMH^T Ba gaBnar x,aëTuga $aon HmTHpoKHHH paFÔaraaHTHpumHH Ka^onamaamu;

- ëmnapga mh.mhh Ba yMyMHHCOHHH Kagpu^raapra coguKguK, xanKHHHr soh MagaHHH MepocugaH ^axpnaHum, BaraHnapBapnuK TyÖFynapHHH maKmaHumura FaMxypnHK KH^umH SenrunaHaanTH.

EyHgaH TamKapu, ëmnapHHHr TatnuM onumu, h^thmohh Ba thsshh xhmoach, yö-^ofinH Synumu, ôaHgnuru ynyH mapT-mapouraap aparam - gaBnaTHHHr кoнстнтyцнaвнн Ma^ôypuaTH cu^araga KupuTHnamu. ^aBnar my opKanu y3 3HMMacura MyxuM Ma^ôyputfraapHH OHMOKgaKH, Ma3Kyp HopManap, Ha^aKar ëmnap MaH^aaTH, öanKH SyryH ^aMH^THMH3 Ba MaMnaKaraMH3HHHr Kenrycu TaKgupu ynyH MyxuMgup.

PaKOÔaTÔapgom mh^hhh HKTHcoguëT, xycycuH TagôupKopnHK Ba MynK xyKyKH Ka^onaraapu MycTaxKaMnaHMoKga.

Y3ÔeKHCTOH PecnyônuKacuga ôapna MynK maKnnapuHHHr TeHr xyKyKgunuru Ba xyKyKHÖ ^Hx,argaH xhmoa KH^HHumH TatMHHnaHumu KaTtufi SenrunaHMoKga. Ey ^yKaponap ^apoBOHnuruHH omupumra HyHarrapHnraH Y3ÔeKHCTOH HKTHCoguëTHHHHr puBo^naHumu, Myrngopnap KaraaMHHH KeHrafiumura xH3MaT KH^agu.

^aBnar Ky^afi HHBeci^HflBHH Ba umôunapMOHnHK MyxuTHHH TatMHHnaHumu ôyfiHHa Kouga MycTaxKaMnaHMOKga. Ma3Kyp HopMa MaMnaKar HKTucoguëTHra TyFpugaH-TyFpu ннвестнцнaпapнн ^anô этнmнн paFÔaraaHTHpumra, HHBecTopnapHHHr umoHHHHH MycTaxKaMnamra, TagôupKopnap xyKyKgapu Ba KoHyHHH MaH^aaraapuHH umoH^nu xhmoa KunumHH TatMHHnamra xu3Mar KH^agu.

TagôupKopnapHHHr KoHyHHunuKKa MyBo^HK x,ap KaHgafi ^aonutfrau aManra omupumra Ba y3 ^aonuaTH fiyHanumnapuHH MycTaKun paBumga TaHnamra x,aKgu экaнпнгн ôenrunaHMoKga. Кoнстнтyцнaгa KupuTHnaëTraH Ma3Kyp KymuMnanap эpкнн 6o3op HKTHcoguëTHHHHr энг MyxuM TanaÔHHH y3uga u^oga этн6, TagôupKopnuK ^aonuaTHHH gaBnar ToMoHugaH TapTuSra conumHH acocuH Me3oHnapuHH кoнстнтyцнaвнн gapa^aga MycTaxKaMnamra xu3Mar KH-nagu.

Y3ÔeKHCToH PecnyônuKacu xygyguga HKTHcoguH MaKoH Supnuru, ToBapnap, xH3Maraap, Mexpar pecypcnapu Ba MonuaBufi MaônaFnapHHHr эpкнн xapaKamaHumu Ka^onaraaHumu MycTaxKaMnaHMoKga. Ey xpn ToBapnap Ba xH3MaTnapHHHr эpкнн xapaKaraaHHmu Ba peaпнзaцнa KH^uHumuHu HoKoHyHHH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

чеклашни олдини олишга ва мехнат ресурсларининг эркин харакатига замин яратади.

Монопол фаолият конун билан тартибга солиниши ва чекланиши мустахкамланмокда. Конституцияга ушбу норманинг киритилиши товар ва хизматлар бозорининг барча иштирокчилари учун тенг иктисодий-хукукий имкониятлар яратиш оркали тадбиркорлар уртасида халол ракобатни ривожлантиришга хамда ишлаб чикаришга янгиликларни тезкор жорий этиш оркали самарадорликни юксалтиришга хизмат килади.

Конституцияда илк маротаба ер хусусий мулк булиши мумкинлиги назарда тутилмокда. Ушбу норма янги тахрирдаги Конституциямиздаги хакдкдй инкилобий янгиликлардан бири сифатида мулкчилик муносабатларидаги бушликни тулдирди.

Инсон фаровон яшаши, давлат баркарор ривожланиши учун самарали, ихчам ва халкчил давлат бошкаруви жорий килинади, парламентаризмни кучайтириш сари дадил кадам куйилади

Янги тахрирдаги Конституция халкпарвар давлат куриш максадида кучли парламент, ихчам ва масъулиятли хукумат, мустакил ва адолатли суд тизимини барпо этишга каратилган.

Парламент палаталарининг ваколатлари кайта куриб чикилмокда. Унга кура, Конунчилик палатаси ва Сенатнинг ваколатлари сезиларли даражада кенгаймокда, икки палата ишидаги такрорланишлар бартараф этилиб, хар бирининг масъулият сохаси аник белгиланмокда.

Хусусан, Конунчилик палатасининг мутлак ваколатлари амалдаги 5 тадан 12 тага, Сенатда эса, 14 тадан 18 тага купаймокда.

Хукуматни шакллантириш ва унинг фаолиятини назорат килиш, Давлат бюджети ижросига оид масалалар Конунчилик палатасининг ваколатига, худудлар манфаати ва уларни ривожлантириш, янги вазирликлар ташкил килиш тугрисидаги фармонларни тасдиклаш масалалари эса Сенат ваколатлари доирасига тааллукли эканлиги мустахкамланиши шулар жумласидандир.

Сенат олдига куйилаётган янги вазифалардан келиб чикиб, уни ихчам, халкчил ва худудлар манфаатини ифода этадиган идорага айлантириш буйича нормалар Конституцияда кузда тутилмокда. Хусусан, сенаторлар сонини хозирги 100 нафардан 65 нафарга тушириш, бунда хар бир худуддан тенг равишда 4 тадан сенатор сайланиши, Президент томонидан тайинланадиган сенаторлар сони эса 16 тадан 9 тага камайтирилиши белгиланмокда.

Парламентнинг куйи палатаси томонидан киритилган конунлар Сенатда 60 кун ичида куриб чикилиши, муддат утиб кетса, ушбу конун маъкулланган деб

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

хисобланиши ва имзолаш учун Президентга юбориш буйича норма киритилмокда.

Парламентнинг суд ва назорат органлари, хукукни мухофаза килувчи органлар ва махсус хизматлар фаолияти устидан назорат функциялари кучайтирилмокда

Янги тахрирдаги Конституцияда Узбекистон Республикаси Бош прокурори, Узбекистон Республикаси Хисоб палатаси рахбарлигига номзодлар аввал Сенатда куриб чикилиб, кейин Президент томонидан тайинланиши, шунингдек, республика коррупцияга карши курашиш органи ва республика монополияга карши органи рахбарлари Сенат томонидан сайланиши амалиётини жорий этиш таклиф этилди.

Махсус хизматлар фаолияти устидан парламент назоратини кучайтириш максадида Давлат хавфсизлик хизмати рахбарлигига номзод Сенат билан маслахатлашувлардан сунг Президент томонидан лавозимга тайинланиши белгиланмокда.

Олий Мажлис палаталарининг биргаликдаги ваколатлари хам кучайтирилиб, парламент назоратининг мухим шакли булган парламент текшируви институти Конституцияда алохида мустахкамлаб куйилмокда.

Суд хокимиятининг чинакам мустакиллигини таъминлаш максадида Судьялар олий кенгашининг барча аъзоларини Сенат томонидан сайлаш тизими киритилмокда.

Айрим олий мансабдор шахсларнинг лавозимга сайланиш ёки тайинланиш муддатлари буйича чекловлар белгиланади.

Сенат Раиси ва Конунчилик палатаси Спикери, Олий суд ва Судьялар олий кенгаши раислари, уларнинг уринбосарлари, Бош прокурор, Марказий сайлов комиссияси раиси, хокимларни лавозимга икки муддатдан ортик сайлаш ёки тайинлашга чеклов киритилмокда.

Конституциявий суд судьяларини кайта сайланиш хукукисиз 10 йилга сайлаш тартиби белгиланмокда (хозирда биринчи марта 5 йилга, кейин яна 10 йилга сайланади).

Конституцияга адвокатура институтига багишланган ва адвокатлар фаолиятининг кафолатларини мустахкамловчи алохида боб киритилмокда. Адвокат, унинг шаъни, кадр-киммати ва касбий фаолияти давлат химояси булиши ва конун билан мухофаза килиниши мустахкамланмокда.

Вазирлар Махкамасининг ваколатлари ва функциялари, унинг жавобгарлиги сезиларли даражада кенгайтирилмокда. Хусусан, баркарор иктисодий усишни таъминлаш, кулай инвестиция мухитини яратиш,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

камбагалликни кискартириш, ахоли учун муносиб турмуш шароитларини яратиш, ахолини, шу жумладан, ногиронлиги бор шахсларни ижтимоий химоя килиш тизимининг самарали фаолият курсатишини таъминлаш, атроф-мухитни мухофаза килиш, табиий бойликлар хамда биологик хилма-хилликни саклаш ва бошка сохаларда уз олдига куйилган вазифаларни хал этиш учун масъуллиги кенгайтирилди. Бундан ташкари, Хукумат зиммасига ижро этувчи хокимият органларининг ишида очиклик ва шаффофликни, конунийлик ва самарадорликни таъминлаш, давлат хизматларининг сифатини ошириш ва улардан фойдаланиш имкониятини кенгайтириш, фукаролик жамияти институтларини куллаб-кувватлаш вазифалари юклатилди.

Хокимларнинг халк депутатлари Кенгашларига рахбарлик килиш институти боскичма-боскич бекор килинади

Махаллий ижро этувчи ва вакиллик хокимиятининг булиниши мамлакатда бутун давлат бошкаруви тизимини чукур ислох килиш учун асос булади. Шу асосда, махаллий Кенгаш раиси билан хоким лавозимини бир-биридан ажратиш амалга оширилади.

Барча масалалар ечими чинакам халк овози булган махалла даражасига туширилади

Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари давлат хокимияти органлари тизимига кирмаслиги белгилаб куйилмокда. Конституциямизда мазкур кафолатнинг белгиланиши махаллаларга уз худудини мустакил бошкариш, ахоли манфаатларидан келиб чикиб давлат билан шериклик асосида муаммоларни хал этиб бориш, худудни ижтимоий-иктисодий жихатдан ривожлантириш, самарали жамоатчилик назоратини амалга ошириш, ахоли фаровонлигини таъминлашга мухим имкониятларни такдим этади.

Оммавий ахборот воситалари ва фукаролик жамияти институтлари янада фаол булиши учун кенг имконият ва кучли химоя такдим этилмокда

Хусусан, оммавий ахборот воситалари фаолиятига тускинлик килиш ёки аралашиш конунга мувофик жавобгарликка сабаб булиши белгиланмокда. Ушбу норма журналистларнинг эркин, турли маъмурий босимлардан куркмасдан фаолият юритишини таъминлайди хамда мамлакатимизда ахборот эркинлигини янада юксалишига, жамиятда очиклик ва ошкоралик, конунийлик мухитини мустахкамлашга хизмат килади. Пировардида, давлат ва жамият уртасидаги мулокотни мустахкамлашга, кучли жамоатчилик назоратини йулга куйишга ва суз эркинлигини таъминлашга эришилади.

ХУЛОСА

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(4), April, 2023

fflyHHHrgeK, Кoнстнтyцнaga oMMaBHH axSopoT BocuTanapu ^aonuflTHHHHr эpкннпнгн, ynapHHHr axSopoTHH ronam, onum, yHgaH ^oöganaHum Ba yHH TapKaTumra SynraH xyKyKgapu Ka^onaraaHMoKga.

Кoнстнтyцнaмнзгa hhk MapoTaSa ^yKaponuK ^aMu^m HHCTmyraapura SaFumnaHraH anoxuga SoS KupuTunumu Ba ynap ^aonuaTH Ka^onaraapuHHHr SenrunaHumu ^aMuaTga ohhk^hk, omKopanuK Ba KoHyHHÖnuK MyxuTHHH, gaBnar Ba ^aMH^T ypTacugaru MynoKoTHH MycTaxKaMnam xaMga Ky^nu ®;aMoaTHHnHK Ha3opaTHHH fiynra KyHum ynyH MycTaxKaM 3aMHH xo3HpnaögH.

OOH^A^AHH^rAH A^ABHËT^AP (REFERENCES)

1. Y3SeKHCTOH PecnySnuKacu Кoнстнтyцнaсн, T."Y3SeKHCTOH", 2021h.

2. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O'zbekiston Respublikasining saylangan Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimdagi ma'ruzasi. // www.press- service.uz.

3. Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo'limizni qat'iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko'taramiz. Asarlar. I-jild. - Toshkent: O'zbekiston, NMIU, 2017.

4. https://t.me/huquqiyaxborot

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.