CC BY
1
УДК 811.161.3
А. Д. Цеплякова
Магшёусю дзяржауны ушверсгот Гмя А.А. Куляшова
КРЫЛАТЫЯ СЛОВЫ У БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ З 1НШАМОУНЫХ КРЫН1Ц (ПА-ЗА ФРАЗЕАЛАГ1ЧНЫМ1 СЛОУН1КАМ1)
Корпус крылатых слоу, яшя ужываюцца у беларускай мове, яшчэ недастаткова вывучаны i лекс1каграф1чна ашсаны у iснуючых фразеалагiчных i парэмiялагiчных слоушках. У артыкуле прадстаулены вынЫ аналiзу лiтаратурна-мастацкiх i публщыстычных тэкстау, у як1х ужываюцца крылатыя словы, не адлюстраваныя у сучаснай беларускай фразеаграфи.
Мэта даследавання - устанавщь i лексiкаграфiчна апiсаць крылатыя словы з шшамоуных крынiц, не зафжсаваныя у фразеалагiчных слоушках сучаснай беларускай лггаратурнай мовы.
Фактычным матэрыялам даследавання паслужылi больш за 9000 лггаратурна-мастацшх i публщыстычных тэкстау розных жанрау, з як1х было выбрана каля 250 крылатых слоу з розных шшамоуных лггаратурных i фальклорных крынщ.
У вынiку даследавання вызначана, што большая частка прааналiзаваных крылатых слоу (каля 75%) не атсана у беларускай фразеаграфii, адсутнiчае яна таксама i у тлумачальных слоунiках сучаснай беларускай лггаратурнай мовы.
Вызначаны i дыферэнцаваны тэкставыя крынщы крылатых слоу, запазычаныя з шшых моу, устаноулена шварыянтная форма крылатых слоу, ашсаны Гх план зместу i асаблГвасщ ужывання у беларускай мове. Распрацаваны прынцыпы лексжаграфГчнага ашсання крылатых слоу, якш паходзяць з шшамоуных лггаратурных i фальклорных крынщ.
Даследаванне выканана у межах НДР «Беларуская фразеалопя, парэмГялопя, моуная афарыстыка у кантэксце еурапейсшх моу i культур (сшхрашчны i дыяхрашчны аспекты)» (ДР № 20211335) падпраграмы «Беларуская мова i лггаратура» Дзяржаунай праграмы навуковых даследаванняу на 2021-2025 гг.
Ключавыя словы: сучасная беларуская лпаратурная мова, крылатыя словы, шшамоуныя крынщы, фразеалапчныя слоунЫ.
Для цытавання: Цеплякова А. Д. Крылатыя словы у беларускай мове з шшамоуных крынщ (па-за фразеалапчнымГ слоушкаш) // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2023. № 2 (273). С. 128-137. DOI: 10.52065/2520-6729-2023-273-2-18.
A. D. Tseplyakova
Mogilev State A. Kuleshov University
WINGED WORDS IN BELARUSIAN LANGUAGE FROM FOREIGN LANGUAGE SOURCES (OUTSIDE OF PHRASEOLOGICAL DICTIONARIES)
The corpus of winged words used in the Belarusian language has not yet been sufficiently studied and lexicographically described in the existing phraseological and paremiological dictionaries. The article presents the results of the analysis of literary, artistic and journalistic texts, which use catchwords that are not reflected in modern Belarusian phraseology.
The purpose of the research is to establish and lexicographically describe the winged words from foreign language sources that are not recorded in the phraseological dictionaries of the modern Belarusian literary language.
More than 9000 literary, artistic and journalistic texts of various genres served as the actual research material, from which about 250 catchwords from various foreign literary and folklore sources were selected.
As a result of the research, it was determined that most of the analyzed catchwords (about 75%) are not described in the Belarusian phraseology, and they are also absent in the explanatory dictionaries of the modern Belarusian literary language.
The textual sources of idioms borrowed from other languages are identified and differentiated, the invariant form of idioms is established, their content plan and features of use in the Belarusian language are described. The principles of lexicographic description of winged words originating from foreign literary and folklore sources have been developed.
The research was conducted within the framework of the scientific project "Belarusian phraseology, paremiology, linguistic aphorisms in the context of European languages and cultures (synchronic and diachronic aspects)" (No. 20211335) of the "Belarusian language and literature" subprogram of the State Program of Scientific Research for 2021-2025.
Keywords: modern Belarusian literary language, winged words, foreign language sources, phraseological dictionaries.
For citation: Tseplyakova A. D. Winged words in Belarusian language from foreign sources (outside of phraseological dictionaries). Proceedings of BSTU, issue 4, Print- and Mediatechnologies, 2023, no. 2 (273), pp. 128-137. DOI: 10.52065/2520-6729-2023-273-2-18 (In Belarusian).
Уводзшы. Лексiкаграфiчнае атсанне крылатых слоу у беларускай мове распачау яшчэ вы-датны айчынны мовазнавец Янкоусга Ф. М. у не-вялшм, але вельмi змястоуным слоушчку «Кры-латыя словы i афарызмы», якi пабачыу свет у 1960 г. i у якiм 6brni зафiксаваны адзiнкi з уласна беларусюх крынiц [1]. Першы слоушк крылатых слоу доуля гады заставауся адзшай лексшагра-фiчнай крынiцай такога кшталту. Ён актуальны i сёння у плане адлюстравання агульнавядомых цытат з творау беларускай лiтаратуры Х1Х -першай паловы ХХ ст.
Наступны слоушк крылатых слоу, у ягам яны апiсвалiся разам з уласна беларускiмi парэмiямi, з'явiуся амаль праз сорак гадоу дзякуючы развщцю лiнгвакраiназнауства як аднаго з гарункау тэорыi i практыкi вывучэння i выкладання беларускай мовы як замежнай i як няроднай. У гэтым тлу-мачальным даведнiку з лiнгвакультуралагiчнымi каментарамi пад назвай «Слоунiк беларусюх прыказак, прымавак i крылатых выразау» (1997) змешчана усяго некалькi дзясяткау найбольш вядомых крылатых цытат з творау класшау беларускай лггаратуры [2].
Крылатыя словы, запазычаныя з шшых моу, апiсвалiся двойчы у двух розных тлумачальных слоУнiках. У адным змешчаны крылатыя словы з шшамоуных (еурапейскiх i амерыканскiх) крынщ Х11-ХХ стст. [3], а у друпм - крылатыя словы з рускамоуных лiтаратурных i фальклор-ных крынiц Х11-ХХ стст. [4]. Акрамя гэтага, крылатыя словы з шшамоуных крынщ адлюстра-ваны у тлумачальным слоУнiку «Крылатыя афарызмы у беларускай мове: з шшамоуных лга-ратурных i фальклорных крынщ VIII ст. да н. э. -ХХ ст.» [5]. Разам ва ушх гэтых даведтках атсваецца больш за 400 крылатых слоу, запа-зычаных з розных моу.
Аднак у сучаснай беларускай лгаратурнай мове ужываецца значна больш шшамоуных крылатых слоу, ягая пакуль застаюцца па-за межамi лексiкаграфiчнай фiксацыi.
Мэтай даследавання з'яуляецца устанавщь i лексiкаграфiчна апiсаць крылатыя словы з шшамоуных крынщ, не адлюстраваныя у фразеала-гiчных слоушках сучаснай беларускай лгара-турнай мовы.
Фактычным матэрыялам даследавання пас-лужылi больш за 9000 лгаратурна-мастацгах i публiцыстычных тэкстау розных жанрау, з якiх было выбрана каля 250 крылатых слоу з розных шшамоуных лтгаратурных i фальклорных крынщ.
Каля 75% гэтых крылатых слоу не 6brni зафш-саваны у фразеалапчных i лексшалапчных тлумачальных слоушках сучаснай беларускай лга-ратурнай мовы.
Метадалапчнай асновай даследавання з'яуляецца тэорыя крылатых слоу у айчынным мо-вазнаустве [6, 7, 8], у тым лiку як аднаго з асноуных класау афарыстычных адзiнак мовы [9, 10, 11], тэарэтычныя асновы вызначэння тэкставых кры-нщ крылатых адзiнак [12, 13, 14, 15, 16, 17, 18], атсанне iх структуры, семантыю i функцый у мауленш [19, 20, 21], а таксама тэорыя i пра-ктыка лексiкаграфiчнага апiсання крылатых слоу [22, с. 33-62, 23, 24].
Апрабацыя выкарыстанай метадалогй была праведзена аутарам артыкула пры вызначэнш у беларускай мове запазычанняу крылатых слоу з германскiх, раманскiх i шшых моу [25, 26, 27, 28, 29, 30]. Папярэдне 6brni вызначаны i апiсаны крылатыя словы, ягая засталiся па-за межамi эты-малапчнага слоунiка фразеалагiзмау беларускай мовы [31].
Асноуная частка. Крылатыя словы з ня-мецкамоуных крынщ. Даследаванне паказала, што большасць усiх (каля 35%) шшамоуных крылатых слоу узыходзяць да розных нямецкамоу-ных крынiц (фшасофсюх, мастацкiх, драматур-пчных творау, публщыстычных тэкстау, а таксама публiчных прамоу i эпiсталярнай спадчыны вядомых асоб). Напрыклад:
АБСАЛЮТНЫ ДУХ ^ ням. absoluter Geist -тэрмiн фшасофп нямецкага фiлосафа Георга Вшь-гельма Фрыдрыха Гегеля (1770-1831). □ Аб-салютная iдэя, якая завяршае працэс сама-пазнання i вядзе да «абсалютных ведау». Ш Яны не ведалi тагах слоу, як «щэя», «абсалютны дух», «чалавечнасць». Але усё сваё iснаванне, усе свае wi яны паставiлi на служэнне гэтаму абсалютнаму духу у яго барацьбе з чалавечнасцю (У. Караткевiч. Хрыстос прызямлiуся у Гароднi). Iдэалiстычная эстэтыка, як вядома, зыходзiла з iдэi панавання у прыродзе i, зрэшты, у чалавечым гра-мадстве абсалютнага духу, што з'яуляецца творцай усясветнай гармони. Гэту гармонiю глыбей, выраз-ней, чым усе астатнiя людзi, адчуваюць, могуць вы-разiць мастага, надзеленыя «божым дарам», «божай iскаркай» (I. Навуменка. Чароуны свет мастацтва).
БРАШРАВАНЫ КУЛАК ^ ням. die gepanzerte Faust - выраз шырока вядомы у Германп з сярэ-дзшы XIX ст., але крылатым стау пасля прамовы Вiльгельма II (1859-1941), апошняга германскага iмператара i кароля Пруси (1888-1918), у снежнi
1897 г. падчас провадау яго брата, прынца Ген-рыха Альберта Вiльгельма (1862-1929), якi узна-чашу эскадру ваенных суднау, што пайшлi у Кгтай. □ Аб агрэйунай ваеннай моцы, мШтарызме. Ш Дьтазда ix на плацдарме за Одэрам змяшу танкавы корпус, тэрмшова перакiнуты з Усход-няй Прусп, дзе вайна была закончана. Маршал Жукау сцюкау магутны бранiраваны кулак для удару на Берлш. Дытазда, якая панесла на плацдарме немалыя страты, асаблiва ад праклятых "фау-2", як бы адводзiлi у рэзерв, на адпачынак у блiзкi тыл, за нейкiя сорак юламетрау ад фронту, - у горад Ландсберг на Варце (I. Шамяюн. Трывожнае шчасце). Галоунае - папярэдзщь: у немцау моцны брашраваны кулак (I. Навуменка. Сорак трэщ). Куды iдзе Чырвоная Армiя? У ло-гава звера, гаварылi мы, каб дабiваць ворага на яго тэрыторып. На яго?.. Вось першая нямецкая тэрыторыя - Усходняя Прушя, бранiраваны кулак, або, як кажуць самi немцы, выцягнуты на Усход палец, яю паказвае немцам, куды яны павiнны iмкнуцца. Усходняя Прушя - частка той Прусп, якая увасабляе у сабе усю Германiю (Я. Маур. Артыкулы. Люты. Успамшы).
БУРА I НАЦ1СК ^ ням. "Sturm und Drang" -назва камедыи (1777) нямецкага паэта, драматурга i раманiста Фрыдрыха Ма^мМяна Клiнгера (1752-1831) ^ лiтаратурны рух у Гермши 7080-х гг. XVIII ст., якi з пазщый асветнiцкага гу-манiзму не прызнавау нарматыуную эстэтыку клаацызму, патрабавау свабоднага выяулення па-чуццяу, выявы моцных страсцей, адстойвау на-цыянальную своеасаблiвасць мастацтва. □ Выраз характарызуе перыяд у жыцщ грамадства, адзначаны культурным щ ттэлектуальным уздымам, бурнымi падзеямi у розных сферах. ШАдзш аж лезе, здэцца, з скуры, // Даводзячы патрэбнасць «буры» // I «нацюку» у лiтаратуры; // Другi бащца, мусiць, буры: // Даводзiць ён, што лепей крышку // Было б сядзець нам у защшку; // А трэщ проста пустазвонщь - // Hi нападае, ш баронiць (К. Крапiва. Аб «буры i нацiску» (Да ль таратурных спрэчак)). Лагацкi не пайшоу. Ага, ён правярау тады студэнцкiя работы. Каб не за-быцца заутра ды даць гультаям гэтым добрага прачуханца. Работы здавалi позна - ясна: шсат за адзiн вечар. Яю-небудзь курсавы генiй будзе пасля хiхiкаць: бура i нацiск, трохi натхнення i трохi часу. Глупства! Наогул, студэнты сталi не тыя (М. Стральцоу. Блакiтны вецер).
ВАЛЬПУРПЕВА НОЧ ^ ням. Walpurgisnacht - выраз з трагедыи «Фауст» ("Faust" 1808) нямецкага тсьментка i прыродазнауца Iагана Вольфганга Гётэ (1749-1832). □ Аб дзтм, шумным зборышчы. Ш З лыжамi на плячы я, памятаю, знайшоу яшчэ адны дзверы i ускочыу у жаночую парылку. Лазня разламвалася ад ляманту. Белыя рыбiны разбягалiся ва усе баю, быццам да iх у
акварыум трапiлi неверагодныя страшыдлы. На нас пасыпалюя тазы i венiкi. Мы нарэшце выламалiся у дзверы, за якiмi былi i снег, i мароз, i ночка. Беглi, а нам здавалася, што услед усё яшчэ ляцяць-гры-мяць тазы. На трамвайным прыпынку спынiлiся, аддыхалюя. Лыжы былi цэлыя, але не хапала палю. У мяне з'явшася думка вярнуцца, але Ён мудра сказау, што Вальпургiева ноч не паутараецца (В. Карамазау. Гарэла свечачка).
ВШО, ЖАНЧЫНЫ I ПЕСHI ^ ням. Wein, Weib und Gesang - выраз з нямецкай песш, якая прытсваецца нямецкаму рэфарматару Марцiну Лютэру (1483-1546): «Той, хто не любщь вiно, жанчын i песнi, усё жыццё застаецца дурнем» ("Wer nicht liebt Wein, Weib und Gesang, der bleibt ein Narr sein Leben lang"). □ Дэвiз тых, хто шукае весялосщ, задавальнення, асалоды. Ш - ...Па-любiу я, Арцём, лёгкае жыццё. Кроу у мяне щ то цыганская, щ то кауказская. Кшщь i сёння. Чорт яго ведае з якога калена маёй радаслоунай гэта кроу. I чаму я таю? I давай гуляць я! Эх, як гуляу! Вшо, жанчыны, песнi. Работу закiнуУ, рэпеты-цып прапускау, сябе растрачвау налева i направа (А. Жалязоусю. Горю хлеб). *Не чакаць парывау свабоднага брыза, // Не чакаць святла сярод цём-най начы. // Час рабоу i здрады. Эпоха Чынпза. // Час дрыжачых мужчын i хлуслiвых жанчын // I у баi i у кахант вароцяць спiны. // Што ж рабщь? // З году у год лiчыць барышы? // Для чаго? // Уся слава, вшо i жанчыны // Суета сует i тамленне душы (У. Караткевiч. Прыйдзi).
ГЕАГРАФННАЕ ПАНЯЦЦЕ ^ ням. ein geographischer Begriff - выраз з люта аустрыйскага дзяржаунага дзеяча i дыпламата графа Клемен-са Венцэля Лотара фон Метэршха (1773-1859) ад 19 лютапада 1849 г.: «Гташя - гэта толью геаг-рафiчнае паняцце» ("Italien ist nur ein geographischer Begriff"). □ Аб дзяржавах, як1я не утвараюць адзшага нацыянальнага цэлага; аб фармальна icнуючай дзяржаве. Ш Самую тэрыторыю Бе-ларус немцы разглядаюць не як тэрыторыю крашы, а як «няяснае геаграфiчнае паняцце, з хiсткiмi межамi». Так сказау аб Беларус Кубэ (К. Чорны. Заплащм пану i яго паслугачу). У Ра-сiйскай iмперыi, як i у Савецкiм Саюзе, iснавала супярэчнасць памж геаграфiчна-тэрытарыяльным i этшчным паняццем Расй i Беларусi. Кола уплывау (а часам i уцiск) рускага этнасу было на многа больш пашырана, чым геаграфiчнае паняцце «Расй». Кола беларускага этнасу, наадварот, сцюкалася i паглыналася «рускасцю» (Звязда).
Крылатыя словы з франкамоуных крынщ. Другой па колькасщ групай (каля 30%) шшамоуных крылатых слоу з'яуляюцца адзшю, запа-зычаныя з розных франкамоуных крынщ (звычайна з мастацюх i драматургiчных творау, а таксама публiчных прамоу i асобных выслоуяу выбiтных асоб). Напрыклад:
ВЕРНЕМСЯ ДА НАШЫХ БАРАНАУ! ^ фр. Revenons à nos moutons! - выраз з французскага фарса «Адвакат П'ер Патлен» ("Maître Pierre Pathelin", 1470), у яюм распавядаецца, што на судзе багаты суконшчык, у якога пастух украу бараноу i авечак, пачынае, забываючы пра сут-насць распачатай îm судовай справы супраць пастуха, папракаць пастуховага адваката Пат-лена, яю не заплащу яму да гэтага часу за шэсць локцяу сукна. Суддзя мушу перапынщь суконш-чыка словамi: «Вернемся да нашых бараноу» (у ары-гшале першы i апошнi кампаненты звязаны рыфмай). □ Вернемся да асноунай тэмы, да прадмета гаворт. Ш [Ён:] - А чаму табе так часта звоняць? [Яна:] - Бо я прыгожая, маладая, незамужняя (щха): А некаторыя не бачаць (го-ласна). Навука здольная спазнаць усё: i сэрца, i душу, i каханне. [Ён:] - Што? Што? Яна Вось Арыстоцель, той, што вучыу Александра Маке-донскага, яшчэ ого-го калi падзялiу каханне на шматлшя вiды i падвщы, разнавiднасцi. [Ён:] -Ну-ну, щкава... Пакажы, што там можа быць но-вага. Ого колькi там вщау любовi i кахання. Огласите весь список. [Яна:] - Як прыгожа гучыць старагрэцкая мова - Антропосъ! Але вернемся да нашых баранау, прабачце, гэта я цытую класiка (I. Штэйнер. Шлюб па прымусу).
ВЫ1ХАВАННЕ ПАЧУЦЦЯУ ^ фр. "L'éducation sentmentale " - назва рускага перакладу ра-мана (1869) французскага шсьменшка Гюстава Флабера (1821-1880); да гэтага назва пераклада-лася шакш - «Сентыментальнае выхаванне». □ Аб фармiраваннi маральных паняццяу i каштоуна-сцей падрастаючага пакалення пад уплывам навакольнага асяроддзя. Ш Школа патрыятызму, школа павап да працы i працоуных людзей, школа выхавання пачуццяу прыгожага на самых дасканалых, вякамi адточаных, народных узорах -вось што такое музей пад адкрытым небам (У. Караткевiч. Наш агульны клопат). - А тым, цi можа чалавек прымусiць сябе не думаць пра нешта, не перажываць, щ можа трымаць сябе у руках - хiба гэтым не вымяраецца сталасць? -Брава-бравюма! Толькi гэта, Анютка, крыху з другой оперы... Па-мойму - больш ад загартоую характару, выхавання пачуццяу i волi залежыць. -А я не магу сябе перавыхаваць. Я палахлiука, румза i размазня... (П. Мюько. Мора Герадота).
ГВАРДЫ1Я ПАМ1РАЕ, АЛЕ НЕ ЗДАЕЦЦА ^ фр. La garde meurt et ne se rend pas - выслоуе прытсваецца французскаму генералу П'еру Кам-брону (1770-1842), яю камандавау напалеонаускай гвардыяй у бiтве пры Ватэрлоо 18 чэрвеня 1815 г. Гэтыя словы былi сказаны у адказ на прапанову англiчан здацца у палон. Яны высечаны на помшку П'ера Камброна у Нанце, хоць сам генерал пры жыццi адмауляу сваё дачыненне да з'улення гэтага выразу. □ Прайгранаусё, акрамя гонару.
Ш Але што ж рабщь? 1сщ у пралетары? Нiколi! Гвардыя памiрае, але не здаецца. Гэта ён, Вгаут Гарткевiч, як чалавек адукаваны-начытаны, успомшу старых французау. Ды французы французам^ а, як, казалi у войску, кiшка кiшцы марш грае. Кажучы цывiльнай моваю, дужа хочацца жраць. А каб добра жраць (прабачце, есщ), трэба мець грошы (Л. Дайнека. Пра люоучыка, злога хлопчыка).
ГЕН1Й - ГЭТА ЦЯРПЕННЕ ^ фр. Le génie n 'est qu 'une grande aptitude à la patience (Тент -усяго тольк вялтая здольнасць да цярпення ') -афарызм французскага натуралюта, бiёлага, ма-тэматыка, прыродазнауца i пiсьменнiка Жоржа-Луi Леклерка, графа дэ Бюфона (1707-1788), яю быу сказаны iM у прамове 25 жнiуня 1753 г. пры абранш яго у члены Французскай акадэмн. Блiзкiя думкi выказваюцца таксама у яго прыцы «Натуральная псторыя, агульная i прыватная, з атсаннем каралеускага кабiнета» ("Histoire naturelle, générale et particulière, avec la description du cabinet du roi", 1749-1804). □ Гаворыцца пра чалавека, як дзякуючы свайму цярпенню i упартасц дасягнуу выдатных выткау; ужы-ваецца як жарта^ва^рашчная рада каму-н. набрацца пабольш цярпення для паспяховага рашэння якой-н. задачы. Ш - Дарэмна ты ка-раеш сябе i абражаеш сваю цудоуную прафесда, -супакойвау яго Мiхась. - Бо у кожнай справе, у кожнай прафесн, у тым лшу i бухгалтарскай, ёсць свая прыгажосць, свая паэзiя. Дарэчы, можна працаваць з лiчбамi i адначасова займацца лгга-ратурнымi справамi, - працягвау ён. - Вось Антон Паулавiч Чэхау па прафесп урач, а Гарын-Mi-хайлоУскi - iнжынер, а якiя яны шсьменнт! Дай божа кожнаму. I вось друп прыклад. Наш бела-русю паэт Альберт ПаУловiч - бухгалтар, як i ты, а шша цудоуныя вершы. - Дык гэта ж генп, а я што - пасрэднасць. - А ты ведаеш, што сказау Гётэ? А вось што: «Генш - гэта цярпенне i пра-ца». - Чаго-чаго, а цярпення у нас з табой хапае, -горка усмiхнууся Чумакоу (П. Прудшкау. Пау-ночнае пекла).
ГРАМАДСКАЯ ДУМКА ^ фр. opinion publique - выраз з рамана «Юлiя, або Новая Элаiза» ("Julie ou la nouvelle Héloïse", 1761) французскага фшосафа, шсьменшка i мыслщеля Жан-Жака Русо (1712-1778). □ Форма масавай свядо-масщ, у якой праяуляецца стауленне (утоенае або вiдавочнае) розных груп людзей да падзей i працэсау сапрауднага жыцця, ятя закранаюць iх ттарэсы i патрэбы. Ш Не дае Аксён задра-маць сялянам у iх защснутым жыцщ. Катурхае, будзщь iх грамадскую думку, кщае новыя мыст, падымае на змаганне з няпраудай, бо сялян ашу-калi, абышлi усякiя кручкатворы-чыноушю, панскiя прыслужнiкi (Я. Колас. На ростанях). -...Лiдачка, мне не хацелася б гаварыць груба i
жорстка, вы мяне выбачайце... Вы ведаеце, як за-вецца на мове грамадскае думкi Яроцю? Ведаеце, хто ён таю? (М. Зарэцю. Голы звер). Ён нена-вщзеу яго за тое, што горад, у масе сваёй, не жыу i нават не хацеу жыць уласнай думкай. Вярх1 жыл1 разбэшчаным рабалепствам перад «гра-мадскай думкай», якую увасаблялi прыдуркава-тыя ад старэчага маразму галовы ангельскага клуба (У. Карага^ч. Зброя). Яе [Амию Снац-кую] у гарадку пэуныя колы пачалi не любiць: ведаюць жа усю яе справу, бачылi яе навылёт, а разам з тым яна проста-такi не зауважае ix, iдучы па вулiцы. I пакрысе грамадская думка змянiлася. Каш раней ёй спачувалi, лiчылi яе нявшнай ахвярай гада Хурса, дык цяпер наадварот - яна была ва ушм вiнавата, а Хурс зрабiуся раптам нявiнны анёлак (К. Чорны. Трыццаць год).
ЗАДНЯЯ ДУМКА ^ фр. arrière-pensée - выраз з драмы «Марнатравец, або Дабрадзейная ашу-канка» ("Le dissipateur, ou l'honnête friponne", 1736) французскага драматурга Дзетуша (Фiлiпа Не-рыко, 1680-1754): «Жанчыны заусёды маюць заднюю думку (таемныя намеры)» ("Les femmes ont toujours quelque arrière-pensée"). □ Утоены, скрыты намер. Ш - HixTO не скажа без задняй думк1, што Лазар - дрэнны гаспадар. Нixто, за выклю-чэннем рэдкix ядынак, не паскардзщца на яго ад-носiны да нас. Трэба адкрыта сказаць, што тава-рыш Лазар дрэнны майстар для дрэнных рабо-чых (Ц. Гартны. Гаспадар). I тут, у Штатах, i у Канадзе часта пыталюя у мяне, што я думаю пра «Доктара Жывага». Пьпат i добрыя людзi, без задняе думк1 (Я. Брыль. Сцежкi, дароп, прастор). Мяне непрыемна уразша такая, мякка кажучы, адкрытасць. Што гэта? Тонк1 разлiк або на1унасць? Але колью я нi глядзеу на гэты перакрыулены твар, я не мог зауважыць на iм нават водблюку нейкай задняй думкi (У. Караткевiч. Дзiкае па-ляванне караля Стаха). Вось i тут: адразу пачуу, што ён, Золатау, кшщь. А Ман сапрауды адчуу гэта i без усялякай задняй думю шчыра пашка-давау начальнiка асобага аддзела (I. Шамякiн. Ахвяры).
Крылатыя словы з англамоуных крынщ. Трэцяй па колькасщ групай (каля 25%) шшамоуных крылатых слоу з'яуляюцца адзшю, за-пазычаныя з англамоуных крынщ (пераважна з фшасофсюх i мастацюх творау, а таксама назвау кiнафiльмау, выслоуяу знакамiтыx асоб i шш.). Напрыклад:
АГН1 ВЯЛ1КАГА ГОРАДА ^ англ. "City Lights" - назва нямога мастацкага фшьма (1931) амерыканскага рэжысёра, акцёра i сцэнарыста Чарлi Чаплiна (1889-1977). □ Смвал вялжага тдустрыяльнага горада, як1 чужы маленькаму простаму чалавеку i пагражае яму непрыем-насцям1 Ш На шлях, на усё больш рэдюя лясы паабапал яго, клауся ужо мякю i ласкавы летш
прысмерак. Пачынал1 ужо недзе далёка-далёка мщцець першыя агш вялшага горада (У. Карат-кев1ч. Чорны замак Альшансю). Я устау i пады-шоу да акна. Агш у небе i пад небам разгаралюя. Ён сказау: - Там мая вёска Маляушчына. - Там, як i тут, горад, агш вялшага горада, - адказау я, не зус1м яго зразумеушы (В. Карамазау. Жаваро-начкам бласлаулёнае).
ВОБРАЗ ЧАСУ < англ. the body and pressure of the times - выслоуе з трагедьп «Гамлет» ("Hamlet", 1601) англшскага паэта i драматурга Ушьяма Шэксшра (1564-1616). □ Уплыу часу на прыняцце рашэнняу; адчуванне абмежа-вання у часе. Ш *Вось гэтыя радю: «Пастаяннае маё 1мкненне знайсщ вобраз часу i уключыць час у апавяданне на роуных правах з героям1 i нават аддаючы яму перавагу - гэтае 1мкненне выступае у маёй цяперашняй задуме больш настойл1ва, чым раней... » (I. Мележ. Знайсщ вобраз часу). Исаць пра вайну азначае, на маю думку, маляваць не толью чалавечыя характары, яюя вельм1 выразна праяуляюцца у абставшах смяр-тэльнага бою, але - i гэта, мабыць, галоунае -ствараць непауторны вобраз часу. Вайна, а тым болей Айчынная вайна, - падзея, у якую быу уключаны увесь народ: яна падпарадкавала сабе усе адчуванш савецюх людзей, усе 1х думы i мары. Успомшм, што нават песш был1 розныя у розныя часы вайны (I. Навуменка. Чалавек на вайне). Ён па-з1рау на абрубак правае рую, успамшау вобраз i абставшы таго часу, кат урочная хвшя адняла яе ад яго здаровае, крэпкае постащ i зрабша ка-лекаю (Ц. Гартны. Праводзшы).
ГЕН1И - ГЭТА ПРАЦА < афарызм - зменены варыянт выказвання амерыканскага вынаход-шка i прадпрымальшка Томаса Эдысана (18471931): «Генш - гэта адзш працэнт натхнення i дзевяноста дзевяць працэнтау поту» ("Genius is one percent inspiration and ninety-nine percent perspiration"). □ Гаворыцца пра чалавека, ят дзякуючы цяжкай працы i настойлiвасцi дасяг-нуу выдатных выткау. Ш - Рэцэпт тут адзш -праца, праца i яшчэ раз праца. Нехта з вялЫх сказау, што генш - гэта на 90 працэнтау праца i толью астатняе - прыродныя здольнасщ. Цал-кам з гэтым згодны. Ведаеце, я i дзясятай долГ не зрабГу бы таго, што зрабiу, калi б аддавауся ля-ноце, гультайству. Я ж сабе не дазваляу такога школг Працавау з ранку i да позняга вечара. А у маладыя гады прыхоплiваУ i выхадныя днг Мой жыццёвы дэвГз: рую павiнны быць кожны дзень у глiне (Звязда).
ДЗЕСЯЦЬ ДЗЁН, ЯК1Я УЗРУШЫЛ1 СВЕТ < англ. "Ten Days that Shook the World" - назва кшп (1919) амерыканскага журналiста Джона Сайласа Рыда (1887-1920). □ Вобразная харак-тарыстыка Вялшай Кастрычнщкай рэвалю-цьи; атсанне якЫ-н. важных Ц сенсацыйных
падзей. Ш *Традыцыйныя угоди памащ росщюх мучашкау сёлета был1 асабл1ва шматлюдным1 i прадстаун1чым1 - споуншася 75 гадоу з таго часу, калi на гэтай зямлi адбылiся жахлiвыя падзе^ якiя yзрушылi свет сваiм трапзмам i ге-раiчнасцю. (Дзвiнская прауда). Кнiга пачынаецца акурат са зшкнення з гiстарычнай арэны СССР -«Падзе^ якiя yзрушылi свет». Мяснiковiчава сведчанне шмат дадае да вядомага нам пра той неадназначна успрыняты тады, ды i сёння так-сама, час. Але ж не толью гэта «Так было» (Звязда). Гэта была краша, якую будавалi нашы дзяды i прадзеды, якую паважалi у свеце, з якой лiчылiся i дасягненнi якой - таюя як першы па-лёт у космас, стварэнне першага ядзернага рэак-тара, першай ЭВМ i многоiя шшыя - узрушылi свет. Мы 6brni у гэтым плане лiдарамi. Больш таго, нi адно пытанне у свеце не вырашалася без Савецкага Саюза (Нясвiжскiя навiны). Дванац-цаць дзён, яюя yзрушылi увесь свет, стал пачат-кам адлiку заняпаду злачыннай хунты Польшчы i Л^вы, што павiнна быць добрым i апошнiм урокам для усяго калектыунага Захаду (Белта).
ДЗЯРЖАУНАЯ МАШЫНА ^ англ. the machinery of government - выраз з працы «Левiя-фан» ("Leviathan", 1651) англшскага фiлосафа Томаса Гобса (1588-1671). □ Сстэма травання дзяржавай. Ш Нашыя на месцах не могуць да-чакацца, нiбы галодныя ежы. 1м хутчэй падавай. Яны кажуць: «Мы гатовы»! Трэба i нам у кожную хвшшу быць напагатове. Мы-ж ведаем, што, апрача нас, таксама щзе праца па той-жа самай лшн. Нам i тыя дапамогуць. Мы iм таксама дапаможам. Бо хто супроць большэвшоу, той ужо з намг Значыць, панове, трэба рыхтавацца. Дзяржауная машына павiнна быць наладжана. У любую хвшну трэба чакаць магчымасщ пры-няць уладу у свае рук (З. Бядуля. Язэп Кру-шынскi. Кнiга II). Галоунае для нас - паспець за развщцём эканомiкi свету, каб з часам не апыну-цца у вымушанай самаiзаляцыi. Невыпадкова дзяржауная машына i бiзнэс ужо не першы месяц працуюць з новым паскарэннем i у новым рэжыме (Звязда).
ЖАЛЕЗНАЯ ПЯТА ^ англ. "The Iron Hell" -назва рамана (1907) амерыканскага пiсьменнiка i журналюта Джэка Лондана (1876-1916). □ См-emiHHae абазначэнне диктатуры фшансавай алиархи (аб капiталiзмe, iмпeрыялiзмe); аб примусе, прыгнечант, прыгнёце з боку каго-н. Ш I успыхнуу агонь вайны, яю, калi зiрнуць на падзеi уважшвым i, па-магчымасцi, бясстрасным вокам, гарэу, нiколi не тухнучы. Шмат жыццяу узяу ён. Згарэу у гэтым суровым агш князь Вячка, гераiчна абараняючы свае гарады Кукей-нос i Юр'еу, якiя пад жалезнай пятой мечанос-цау стал называцца Кокенгаузенам i Дэрптам (Л. Дайнека. Пра люоучыка, злога хлопчыка).
ycix naKiHyna 3a Toe, // ffiro yce 3HaBaKbini ae, // A nag Kane3Haro naToro, // flK nag MarinbHaro nnÎToro, // TpaBa y a6pa3e He ycTae (P. EapagyniH. fl3Be KapoyKi Ha Ka3y a6MaHay AHTOHÎK...).
3AKOH fl^yHTTfly ^ aHrn. "The Law of the Jungle " - Ha3Ba Bepma, aKi yвaхogзiцb y «Kmry gKyHrnay» ("The Second Jungle Book", 1895) aHrniHcKara nicbMeHHiKa, na3Ta i HaB3nicra flKo-33^a P3g'apga Kinnrnra (1865-1936). □ npuH^m ômnimacHaû канкурэнцui i wopcmmû ôapa^ôu 3a euwueaHHe, Kani He euôipaw^ cpodKay i euwueaeмaцнeûmu. ffl 3 gpyrora 6oKy, Ha AcaM-6nei rynana KpbiTbiKa y agpac thx iMnepwanicTbiH-Hbix i p3a^biHHbix cin, aKia, 3bixog3anbi ca CBaix By3Kix iHTap3cay, y napym3HHe CTaTyTa AAH, arynbHanpbrnaTbix HopM MiKHapogHara npaBa, npaBog3a^ naniTbiKy HeaKanamanic^aM 3KcnaHcii i arp3cii i na BiHe aKix y cвeцe icHyK^b anari Hanpy-KaHac^ i KaH^paHra^rn, He-He gw i y3HiKaro^ Bbi6yxoBaHe6acnenHbia ciTya^ii. «CëHHamHi CBeT naBiHeH agpoзнiвaццa ag CBeTy MiHynara, y aKiM naHaBay 3aKOH gKyHrnay!» - 3aaBiy MiHicTp 3a-Me^HHx cnpay KaTapa (A. Вapцiнcкi. Hbro-HopK-CKaa cip3Ha). flna MaHe crana agKpb^^M, mTO na-naBeKa mokkh УgapbIЦb, 3HaBaKbi^> npocTa TaK, 6e3 gaH npbiHbiHbi, TonbKi TaMy, mTO ëH Bbirnagae cna6eHmbiM i He npaaynae arp3cii. BbicBeTninaca, mTO y iHmbix ceM'ax кynbTbIвyroццa 3yciM iHmbia кamтoУнacцi: xto nacney - toh i 3'ey. 3aKOH gKyH-rnay. I Haraeg3aHbi Ha cBaë npo3Bimna, a goyra He Mor пpwcтacaвaццa ga r3Tbix napagKay (3Ba3ga).
Kpunamun cnoeu 3 ÏHmux Moy (ienaHeKaû, imaMbHHCKaû, da^aû, hsmcmû). AnomHK>ro, HaH-MeHmyro na KonbKac^ rpyny (Kana 10%) cKnagaro^ KpMnaTMa BMpa3M 3 po3Hbix Moy - icnaHcKaH, iTa-nbaHcKaH, gaцкaн, H3mcKaH i iHm. (aK npaBina, 3 мacтaцкiх a6o My3MHHMx TBopay, a TaKcaMa bwc-noyay 3HaHbx aco6). HanpbKnag:
BAHHA flA nEPAMO^HATA KAHUA ^ icn. guerra al cuchillo - Bbipa3 - agKa3 icnaHcKara nan-KaBog^ i naniTMHHara g3eana Xac3 P36anbega g3 nana^oKc-i-Menbci, гepцaгa CaparocKara (17751847) Ha naTpa6aBaHHe ^paнцyзay, aKia acagKBani y 1808 r. Caparocy, зgaццa. □ Аргaнiзaeaнaн y3Ô-poeHan ôaрaцbôa da пoyнaгa, кaннaткoeaгa no-cnexy. ffl [fl3aMeHa (ycmKeae na rnxodKy):] - Ta-Bapumu, cTaa^ ga кaнцa цвëpga. BiHToBaK 3 pyK He вwпycкaцb. Ahh 3a BaHHy ga nepaMoKHara кaнцa, a mm 3a cBaro BaHHy. I Kani mw gaпycцiм, Ka6 Hac a6a336poini, gwK mm He cangaTw. A Kani ga3BoniM apмmтaвaцb Karo 3 Hac, gwK mm He TaBa-pwmw (fl. Konac. BaHHa BaHHe). 3a yciMi iHmwMi cToniKaMi TaKcaMa ryTapKa imna TonbKi a6 cëHHa-mHiM nepaMip'i. HexTa cryKay KynaKoM i Kpwnay: -He KagaeM Mipy 6e3 HiaKaH Kapbic^! HaBomTa Tagw mm BaaBani?.. 3a gpyriM cTanoM nyyca ronac: -Mm gocb^b MaryTHwa, Ka6 Hi ga Karo He npwcny-xoУвaццa i gaвecцi BaHHy ga nepaMoKHara кaнцa!
(Я. Маур. Апошнi вылет). - Што ж, калi так, тады можна, - сказау Радкевiч. - Упершыню мяне бальшавiкi зауважылГ, калi Керанскi абвясщу прадаужэнне вайны да «пераможнага канца» (I. Гурсю. Расцвiлi вiшнi).
С1ЛА ЛЁСУ iт. "Laforza del destino " - назва оперы (1861) iтальянскага кампазiтара Джузэпэ Вер-дзi (Джузэпэ Фартунiна Франчэска Вердзi, 18131901) на лiбрэта iтальянскага лiбрэтыста i опер-нага рэжысёра Франчэска Марьи П'явэ (18101876) паводле драмы «Дон Áльвара, або Сша лёсу» ("Don Álvaro o la fuerza del sino", 1833, пастаноука у 1835) iспанскага пiсьменнiка Ан-хеля дэ Сааведры (1791-1865). □ Прадвызнача-насць падзей, учынкау, ятя у першую чаргу уплываюць на быццё чалавека, народа i да т.п. Ш Вобраз Лявона Зяблша - выразна трагедыйны. Ён не можа скарыцца перад няумольнымГ сiламi лёсу, не можа уявщь, што перастане быць се-лянiнам, жыць i працаваць, як бацькi i дзяды, «на гэтым куску зямелью» (I. Навуменка. Перачытва-ючы Купалу). Цяпер, калi ляжыць перада мной доугачаканы лiст, калi мне трыццаць i калi п1шуцца гэтыя горюя словы, я думаю, што памылю усё ж не было. Не заусёды сшы лёсу нам паду-ладныя, i не заусёды мы ствараем абставшы, часам i абставшы ствараюць нас i прымушаюць ад нечага адмовщца i з нечым новым згадзщца, не асуджаючы гэтае новае i, можа, не прымаючы яго цалкам (Г. Марчук. Кветкi правшцып).
СНЕЖНАЯ КАРАЛЕВА ^ дац. "Sneedron-ningen" - назва казю (1844) дацкага шсьменшка Ганса Хрысцiяна Андэрсена (1805-1875). □ Ха-лодная, чэрствая, непрыступная, не здольная на спачуванне жанчына. Ш Сюжэт музычнай казю быу таю: Кароль ладзщь у царстве нава-годнi баль. Але весялосщ перашкаджае Снежная Каралева, якая заваражыла Прынцэсу Несмяяну, i тая не можа радавацца i весялщца, як астатнiя (Рэгiянальная газета). Што да манеры зносш з мужчынам, то паверце майму шматгадоваму
«мужчынскаму стажу» - усе гэтыя размовы пра тое, што мужчынам падабаецца браць сэрца прыгажуш аблогай, быццам непрыступную крэ-пасць, i жанчыне у сувязi з гэтым трэба паводзiцца у стылГ Снежнай Каралевы, мякка кажучы, лухта (Звязда).
У ШЭСЦЬ ГАДЗ1Н ВЕЧАРА ПАСЛЯ ВАЙНЫ ^ чэш. V sest vecer po válce - выраз з няс-кончанага сатырычнага рамана «Прыгоды бра-вага салдата Швейка падчас першай сусветнай вайны» ("Osudy dobrého vojáka Svejka za svetové války", 1921-1923) чэшскага празаша-саты-рыка, журналiста i публiцыста Яраслава Гашака (1883-1923). □ Умоуны час сустрэчы пасля суровых выпрабаванняу. Ш - Давай падымiм на развГтанне! У апошш раз. - Чаму апошнi? Уба-чымся хутка. - Кат? У шэсць гадзш вечара пасля вайны? Жартавалi, паказвалi бестурбот-нымi сябе, а на душы было нявесела (I. Мележ. Мшсю напрамак). Потым у шэсць гадзш вечара пасля вайны мы па костачках разбяром гэты прагноз (Звязда).
Заключэнне. Таюм чынам, аналiз тэкстау розных жанрау i юнуючых фразеаграфГчных кры-нiц сучаснай беларускай лГтаратурнай мовы даз-волiу зафшсаваць даволi значную колькасць крылатых слоу, яюя паходзяць з шшамоуных л> таратурных i фальклорных крынщ.
У вышку даследавання устаноулена, што з 250 шшамоуных крылатых слоу, яюя шырока ужываюцца у сучаснай беларускай лГтаратурнай мове, 187 (каля 75%) адзшак не адлюстраваны у фразеалагiчных i лексiчных слоУнiках. З гэтых крылатых слоу 35% паходзщь з нямецкамоуных крынiц, 30% - з франкамоуных, 25% - з англамоуных, 10% - розных моу (юпанскай, ггальян-скай, дацкай, чэшскай).
Падрыхтаванае лексiкаграфiчнае апiсанне ш-шамоуных крылатых слоу будзе выкарыстана пры укладаннi слоУнiка «Крылатыя выразы i афарызмы у беларускай мове».
Cnic лггаратуры
1. ЯнкоУскi Ф. Крылатыя словы i афарызмы (з беларусюх лггаратурных крынщ). Мшск: Выд-ва АН БССР, 1960. 135 с.
2. 1ванова С. Ф., 1ваноу Я. Я. Слоушк беларускiх прыказак, прымавак i крылатых выразау: лшгвакрашазнаучы дапаможнiк. Мшск: БСФ, 1997. 262 с.
3. Крылатыя выразы у беларускай мове: тлумачальны слоушк. З шшамоуных (еурапейсюх i амеры-кансюх) крынщ ХИ-ХХ стст. / С. В. Вешдзктау [i шш.]. Магшёу: МДУ Гмя А. А. Куляшова, 2004. 164 с.
4. Крылатыя выразы у беларускай мове: тлумачальны слоушк. З рускамоуных лггаратурных i фальклорных крынщ ХИ-ХХ стст. / пад рэд. Я. Я. 1ванова. Магшёу: МДУ Гмя А. А. Куляшова, 2006. 208 с.
5. 1ваноу Я. Я. Крылатыя афарызмы у беларускай мове: з шшамоуных лггаратурных i фальклорных крынщ VIII ст. да н. э. - ХХ ст.: тлумачальны слоушк. Магшёу: МДУ Гмя А. А. Куляшова, 2011. 164 с.
6. Лепешау I. Я. Крылатыя словы // Энцыклапедыя лГтаратуры i мастацтва Беларусь Мшск: БелСЭ, 1986. Т. 3. С. 137.
7. МхневГч А. Я. Крылатыя словы // Беларуская мова: энцыклапедыя. Мшск: БелЭн, 1994. С. 273-274.
8. !ваноу Я. Я. Крылатыя словы // Беларусю фальклор: энцыклапедыя. Мшск: БелЭн, 2005. Т. 1. С. 729-730.
9. 1ваноу Я. Я. Праблемы лiнгвiстычнага вывучэння афарызма. Магiлёу: Брама, 2003. 194 с.
10. 1ваноу Я. Я. Дыферэнцыяльныя прыметы афарызма. Магiлёу: Брама, 2004. 160 с.
11. 1ваноу Я. Я. Афарыстычныя адзiнкi у беларускай мове. Магiлёу: МДУ iмя А. А. Куляшова, 2017. 208 с.
12. Вешдзштау С. В. 1ншамоуныя крылатыя выразы у сучаснай беларускай мове // Studia slawistyczne. 2003. T. 4. S. 121-130.
13. Вешдзштау С. В., 1ваноу Я. Я. Рускамоуныя запазычаннi крылатых слоу у сучаснай беларускай мове // Dziedzktwo przeszlosci zwi^zkow j^zykowych, literackich i kulturowych polsko-baltowschodnioslowianskich. 2002. T. VIII. S. 210-217.
14. 1ваноу Я. Я. Аб другасным спосабе дэрывацьп непрэцэдэнтных афарызмау // Грани слова: сб. науч. статей к 65-летию проф. В. М. Мокиенко. М.: Элпис, 2005. С. 463-468.
15. Теплякова А. Д. Источники происхождения крылатых слов в современном немецком литературном языке // Весшк МДУ iмя А. А. Куляшова. 2006. № 4 (25). С. 152-161.
16. 1ваноу Я. Я. Беларусюя прыказю з бiблiйных крынщ (матэрыялы да руска-беларуска-англшскага слоУнiка бiблеiзмау) // Авраамиевские чтения. Смоленск: Радопа, 2014. С. 11-24.
17. Ломакина О. В., Мокиенко В. М. Крылатика в современном культурном контексте // Вестник РУДН. Сер. Теория языка. Семиотика. Семантика. 2019. Т. 10, № 2. С. 256-272.
18. Теплякова А. Д. Источники крылатых выражений в белорусском языке // Фразеология и языковая динамика. Greifswald: Ernst-Moritz-Arndt Universität; СПб.: СПбГУ, 2011. С. 67-69.
19. Иванов Е. Е. Языковая природа крылатых слов // Праблемы беларускага лпаратуразнауства. Мшск: МНТ, 2000. С. 303-312.
20. Цеплякова А. Д. Структура, семантыка i функцын запазычаных крылатых слоу у беларускай мове // Славянская фразеология в ареальном, историческом и этнокультурном аспектах. Гомель: ГГУ, 2007. С. 236-240.
21. 1ваноу Я. Я. Афарыстычнае выказванне як моуная мадэль крылатых слоу // Фшолопчш студи. 2017. Вип. 16. С. 114-121.
22. 1ванова С. Ф., 1ваноу Я. Я., Мячкоуская Н. Б. Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя i культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы). Мшск: Веды, 1998. 112 с.
23. Теплякова А. Д. О структуре словаря крылатых слов современного немецкого языка (для белорусов, изучающих немецкий язык как иностранный) // Фшолопка. 2020. Вип. 21. C. 68-86.
24. Tepljakowa A. Über den Aufbau des Wörterbuchs der geflügelten Worte der modernen deutschen Schriftsprache (für Belarussen, die Deutsch als Fremdsprache studieren oder lernen) // J^zykoznawstwo. 2020. No. 1 (14). С. 107-128.
25. Цеплякова А. Д. Англамоуныя запазычанш крылатых слоу у сучаснай беларускай лггара-турнай мове (колькасны склад i крынщы паходжання) // Весшк Мазырскага дзяржаунага педагапч-нага ушверсггэта iмя I. П. Шамякша. 2009. № 2 (23). С. 162-166.
26. Цеплякова А. Д. Нямецкамоуныя запазычанш крылатых слоу у сучаснай беларускай лггара-турнай мове (колькасны склад i крынщы паходжання) // Весшк МДУ iмя А. А. Куляшова. 2009. № 1 (32). С.137-143.
27. Цеплякова А. Д. Франкамоуныя запазычанш крылатых слоу у сучаснай беларускай лпара-турнай мове (колькасны склад i крынщы паходжання) // Весшк Брэсцкага дзяржаунага ушверсгота. Сер. Фшалапчныя навую. 2009. № 2 (12). С. 109-116.
28. Панова С. Ф., Цеплякова А. Д. Лацшсюя запазычанш крылатых слоу у сучаснай беларускай лпаратурнай мове (колькасны склад, формы ужывання i крынщы паходжання) // Весшк Мазырскага дзяржаунага педагапчнага ушверсгота iмя I. П. Шамякша. 2010. № 1 (26). С. 88-93.
29. Панова С. Ф., Цеплякова А. Д. Старажытнагрэчасюя запазычанш крылатых слоу у сучаснай беларускай лпаратурнай мове (колькасны склад, формы ужывання i крынщы паходжання) // Весшк Полацкага дзяржаунага ушверсггэта. Сер. А. Гумаштарныя навукг 2010. № 7. С. 176-179.
30. Tepljakowa A. Die deutschen Entlehnungen geflügelter Worte in der modernen belarussischen Schriftsprache // Фшолопчний часопис. 2019. Вип. 1 (13). С. 122-129.
31. !ваноу Я. Я., Цеплякова А. Д. Лигатурным крынщы фразеалапчных адзшак, запазычаных з нямецкай мовы у беларускую мову (па-за межамi этымалапчнага слоушка фразеалапзмау) // Немецкий язык - лингводидактическое обеспечение и методика преподавания. Могилев: МГУ имени А. А. Кулешова, 2019. С. 82-87.
References
1. Yankouski F. Krylatyya slovy i afaryzmy (z belaruskikh litaraturnykh krynits) [Winged words and aphorisms (from Belarusian literary sources)]. Minsk, Vydavetstva AN BSSR Publ., 1960. 135 p. (In Be-larusian).
2. Ivanova S., Ivanou Ya. Slounikbelaruskikhprykazak, prymavaki krylatykh vyrazau: lingvakrainaznauchy dapamozhnik [The Dictionary of Belarusian proverbs, sayings and winged words: linguistic studies guide]. Minsk, BSF Publ., 1997. 262 p. (In Belarusian).
3. Venidziktau S. V., Danilenka I. L., Ivanova S. F., Ivanou Ya. Ya. Krylatyya vyrazy u belaruskay move: tlumachal'ny slounik. Z inshamounykh (eurapeyskikh i amerykanskikh) krynits XII-XX stst. [Winged words in the Belarusian language: explanatory dictionary. From foreign (European and American) sources of 1220 centuries]. Magilev, MDU imya A. A. Kulyashova Publ., 2004. 164 p. (In Belarusian).
4. Venidziktau S. V., Danilenka I. L., Ivanova S. F., Ivanou Ya. Ya., Chekh V. V. Krylatyya vyrazy u belaruskay move: tlumachal'ny slounik. Z ruskamounykh litaraturnykh i fal'klornykh krynits XII-XX stst. [Winged words in the Belarusian language: explanatory dictionary. From Russian literary and folklore sources of 12-20 centuries]. Magilev, MDU imya A. A. Kulyashova Publ., 2006. 208 p. (In Belarusian).
5. Ivanou Ya. Ya. Krylatyya afaryzmy u belaruskay move: z inshamounykh litaraturnykh i fal'klornykh krynits VIIIst. da n. e. -XXst.: tlumachal'ny slounik [Winged aphorisms in the Belarusian language: from foreign literary and folklore sources from 8 to 20 century: explanatory dictionary]. Magilev, MDU imya A. A. Kulyashova Publ., 2011, 164 p. (In Belarusian).
6. Lepeshau I. Ya. Winged words. Entsyklapedyya litaratury i mastatstva Belarusi [Belarusian literature and art encyclopedia]. Minsk, BelSE Publ., 1986, vol. 3. P. 137 (In Belarusian).
7. Mikhcnevich A. Ya. Winged words. Belaruskaya mova: entsyklapedyya [The Belarusian language: encyclopedia]. Minsk, BelEn Publ., 1994, pp. 273-274 (In Belarusian).
8. Ivanou Ya. Ya. Winged words. Belaruski fal'klor: entsyklapedyya [Belarusian folklore: encyclopedia]. Minsk, BelEn Publ., 2005, vol. 1, pp. 729-730 (In Belarusian).
9. Ivanou Ya. Ya. Prablemy lingvistychnaga vyvuchennya afaryzma [Problems of linguistic study of aphorism]. Mogilev, Brama Publ., 2003. 194 p. (In Belarusian).
10. Ivanou Ya. Ya. Dyferentsyyal'nyya prymety afaryzma [Differential signs of aphorism]. Mogilev, Brama Publ., 2004. 160 p. (In Belarusian).
11. Ivanou Ya. Ya. Afarystychnyya adzinki u belaruskay move [Aphoristic units in the Belarusian languag]. Mogilev, MDU imya A. A. Kulyashova Publ., 2017. 208 p. (In Belarusian).
12. Venidziktau S. V. Foreign winged words in the modern Belarusian language. Studia slawistyczne, 2003, vol. 4, pp. 121-130 (In Belarusian).
13. Venidziktau S. V., Ivanou Ya. Ya. Russian borrowed winged words in the modern Belarusian language. Dziedzistwo przeszlosci zwiqzköw jqzykowych, literackich i kulturowych polsko-baltowschodnioslowianskich, 2002, vol. VIII, pp. 210-217 (In Belarusian).
14. Ivanov Ya. Ya. On the secondary method of derivation of unprecedented aphorisms. Grani slova: sbornik nauchnykh statey k 65-letiyu professora V. M. Mokienko [Edges of the word: collection science articles for the 65th anniversary of Prof. V. M. Mokienko]. Moscow, 2005, pp. 463-468 (In Belarusian).
15. Teplyakova A. D. Etymological sources of winged words in the modern literary German language. VesnikMDU imya A. A. Kulyashova [Bulletin of Mogilev State A. Kuleshov University], 2006, no. 4 (25), pp. 152-161 (In Russian).
16. Ivanou Ya. Ya. Belarusian proverbs from biblical sources (materials for Russian-Belarusian-English dictionary of biblicalisms). Avraamiyevskiye chteniya [Abraham readings]. Smolensk, Radopa Publ., 2014, pp. 11-24 (In Belarusian).
17. Lomakina O. V., Mokienko V. M. Studying of winged words in modern cultural context. Vestnik Rossiyskogo universiteta druzhby narodov [Bulletin of Peoples' Friendship University of Russia], series Theory of a language. Semiotics. Semantics, 2019, vol. 10, no. 2, pp. 256-272 (In Russian).
18. Teplyakova A. D. The sources of winged words in Belarusian. Frazeologiya iyazykovaya dinamika [Phraseology and language dynamics]. Greifswald, Ernst-Moritz-Arndt Universität Publ.; St. Petersburg, SpbGU Publ., 2011, pp. 67-69 (In Russian).
19. Ivanov E. E. Linguistic nature of winged words. Prablemy belaruskaga litaraturaznaustva [The problems of Belarusian literary studies]. Minsk, MNT Publ., 2000, pp. 303-312 (In Russian).
20. Tseplyakova A. D. The structure, semantics and functions of borrowed winged words in the Belarusian language. Slavyanskaya frazeologiya v areal 'nom, istoricheskom i etnokul 'turnom aspektakh [Slavic phraseology in areal, historical and ethno-cultural aspects]. Gomel, GGU Publ., 2007, pp. 236-240 (In Belarusian).
21. Ivanou Ya. Ya. Aphorisms as a language model for winged words. Filologichni studii [Philological studies], 2017, issue 16, pp. 114-121 (In Belarusian).
22. Ivanova S. F., Ivanou Ya. Ya., Mjachkouskaja N. B. Satsyyakul 'turnayaprastora movy (satsyyal 'nyya i kul 'turnyya aspekty vyvuchennya belaruskay movy) [Sociocultural space of the language (social and cultural aspects of learning the Belarusian language)]. Minsk, Vedy Publ., 1998. 112 p. (In Belarusian).
23. Tseplyakova A. D. About the structure of the dictionary of winged words in the modern literary German language (for the Belarusians studying German as a foreign language). Ftlologika [Philologika], 2020, issue 21, pp. 68-86 (In Russian).
24. Tepljakowa A. Über den Aufbau des Wörterbuchs der geflügelten Worte der modernen deutschen Schriftsprache (für Belarussen, die Deutsch als Fremdsprache studieren oder lernen). J^zykoznawstwo. 2020. no. 1 (14), pp. 107-128 (In German).
25. Tseplyakova A. D. English borrowed winged words in the modern Belarusian literary language (the amount and etymological sources). VesnikMazyrskaga dzyarzhaunagapedagagichnaga universiteta imya I. P. Shamyakina [Bulletin of Mozyr State Pedagogical I. Shamyakin University], 2009, no. 2 (23), pp. 162166 (In Belarusian).
26. Tseplyakova A. D. German borrowed winged words in the modern Belarusian literary language (the amount and etymological sources). VesnikMDU imya A. A. Kulyashova [Bulletin of Mogilev State A. Kuleshov University], 2009, no. 1 (32), pp. 137-143 (In Belarusian).
27. Tseplyakova A. D. French borrowed winged words in the modern Belarussian literary language (the amount and etymological sources). Vesnik Brestskaga dzyarzhaunaga universiteta [Bulletin of Brest State University], series Philological sciences, 2009, no. 2 (12), pp. 109-116 (In Belarusian).
28. Ivanova S. F., Tseplyakova A. D. Latin borrowed winged words in the modern Belarusian literary language (the amount, forms of usage and etymological sources). Vesnik Mazyrskaga dzyarzhaunaga pedagagichnaga universiteta imya I. P. Shamyakina [Bulletin of Mozyr State Pedagogical I. Shamyakin University], 2010, no. 1 (26), pp. 88-93 (In Belarusian).
29. 21. Ivanova S. F., Tseplyakova A. D. The ancient Greek borrowed winged words in the modern Belarusian literary language (the amount, forms of usage and etymological sources)). Vesnik Polatskaga dzyarzhaunaga universiteta [Bulletin of Polotsk State University], series A. Humanity sciences, 2010, no. 7, pp. 176-179 (In Belarusian).
30. Tepljakowa A. Die deutschen Entlehnungen geflügelter Worte in der modernen belarussischen Schriftsprache. Filologichniy chasopis [Philological journal], 2019, issue 1 (13), pp. 122-129 (In German).
31. Ivanou Ya. Ya., Tseplyakova A. D. Literary sources of the idioms borrowed from German into Belarusian (beyond the etymological dictionary of idioms). Nemetskiy yazyk - lingvodidakticheskoye obespecheniye i metodika prepodavaniya [German - lingua-didactical support and methodology of teaching]. Mogilev, MGU imya A. A. Kuleshova Publ., 2019, pp. 82-87 (In Belarusian).
lH$apMa^iH npa ayTapa
^nnHKOBa Ä^böiHa ^MrrpayHa - crapmbi BbiKnagnbiK Ka^egpbi тэарэтнннан i npbiKnagHOH nrnraicTbiKi. MarineycK g3ap^ayHbi ymBepcroT iMa A. A. KynamoBa (212022, r. Mariney, Byn KacMa-HayTay, 1, Рэcпy6niкa Eenapycb). E-mail: tepliakova@msu.by
Information about the author
Tseplyakova Albina Dmitrauna - Senior Lecturer, the Department of Theoretical and Applied Linguistics. Mogilev State A. Kuleshov University (1, Kosmonavtov str., 212022, Mogilev, Republic of Belarus). E-mail: tepliakova@msu.by
nacmyniy 11.09.2023
