CC BY
127KORXONALAR MOLIYAVIY HOLATINI BASHORAT VA TAHLIL QILISHNING
IQTISODIY MODELINI YECHISH. E.A. Fattoyev
Toshkent amaliy fanlar universiteti "Umumiqtisodiy fanlar" kafedrasi assistenti (90)907-47-36 elbekjonfea@gmail.com https://doi.org/10.5281/zenodo.10809772
Annotatsiya. Yuqori darajada likvid Ъo'ladigan aktivlar (Al) guruhiga qo'shimcha ko'rsatkichlar foydalanilgan va Ъu guruhda shu saЪaЪli aktivlar to'lay olish qoMliyati yuqori sifatida ko'rinishi mumkin. Bu guruhga kiradigan aktivlar, kompaniyaning kassasidagi naqd maMag'lar, kassadanyiriklar, kassalarda o'tishni kuzatishga mo'ljallangan fondlar, va ko'rsatma va qo'llanmalarda ko'rsatilganlar kaM likvid aktivlar hisoManadi. Kompaniyaning aktivlari arasida likvidlik darajasining yuqori Ъo'lishi, moliyaviy tizimining to'lanish qoMliyati uchun yaxshi imkoniyatlar yaratadi. Likvid aktivlar korxonaning omonlik va moliyaviy xavfsizligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Kalit so'zlar: likvidlik, kreditorlik, koeffitsient, likvidlilik koeffisiyenti, Mutlok likvidlilik, Moliyaviy qaramlik koeffitsienti, Joriy likvidlilik koeffitsienti.
Abstract. In the aЪove-mentioned category, the group of activities (Al) is considered to Ъe the group in which most of the activities that can Ъe carried out can Ъe carried out in the aЪove-mentioned category. The activities hired in this group are considered to Ъe liquid activities in the sense that they are classified as liquid assets in the company's inventory, items in the inventory, items removedfrom the inventory, funds used to maintain the inventory, and those who are allowed to work in the inventory, and those who are allowed to work in the inventory. The high level of liquidity among the activities of the organization creates favoraMe opportunities for the moMlization of the moliaviy level. Likvid activists are of great importance in minimizing the lack of harmony and moMaviy.
Keywords: liquidity, creditworthiness, ratio, liquidity ratio, AЪsolute liquidity, Financial dependency ratio, Current liquidity ratio.
Аннотация. В вышеупомянутой категории группой видов деятельности (А1) считается группа, в которой большинство видов деятельности, которые могут быть осуществлены, могут осуществляться в вышеупомянутой категории. Виды деятельности, нанимаемые в этой группе, считаются ликвидными видами деятельности в том смысле, что они классифицируются как ликвидные активы в запасах компании, предметы в запасах, предметы, снятые с запасов, средства, используемые для поддержания запасов, и те, которые разрешены для работы в инвентаре, и те, кому разрешено работать в инвентаре. Высокий уровень ликвидности в деятельности организации создает благоприятные возможности для мобилизации молиевого уровня. Активисты «Ликвида» имеют большое значение в минимизации отсутствия согласия и мобиавии.
Ключевые слова: ликвидность, кредитоспособность, коэффициент, коэффициент ликвидности, абсолютная ликвидность, коэффициент финансовой зависимости, коэффициент текущей ликвидности.
Korxona balansi likvidliligining tahlilining misoli sifatida "O'zmevasabzavotuzumsanoat-xolding" kompaniyasining iqtisodiy-moliyaviy faoliyatini ko'rib chiqamiz.
O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 4-mart 78- sonli "O'zmevasabzavotuzumsanoat-xolding" kompaniyasi faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari tug'risida"gi qarorini ijro etish borasida tarmoqda natural holatida konserva, quruq meva va quritilgan sabzavot, uzum vinosi, konyak va spirt maxsulotlari ishlab chiqarish ko'paydi. Kompaniya holding boshqaruviga asoslangan aksionerlik jamiyatidir.
Xozirgi kunda kompaniya tarkibidagi vinochilik va spirt sanoati korxonalari nazorat paketi (51% aksiyalarga egalik xuquqi) va quruq meva- sabzavot korxonalari aksiya paketlarining (25% aksiyalarga egalik xuquqi) egasidir. Xolding kompaniyasi bo'yicha 2000 - yilda 5100 dal o'lchovida uzum vinosi, 3432 ming shisha shampan vinosi, 131 ming dal o'lchovida konyak ishlab chiqarilgan bo'lsa, bu ko'rsatkich 2001 yilda mos ravishda 5818 ming dal; 3924 ming dal shisha va 134 ming dalni tashkil etgan. 2002 - yilda kutilayotgan ma'lumotlarga ko'ra uzum vinosi 5881 ming dal, shamnan vinosi 5200 ming shishani, konyak esa 135 ming dalni tashkil etishi lozim. Konserva va quritilgan meva va sabzavotlar ishlab chiqarish: 2001 yilda 209,4 mub konserva; 3917 tonna quritilgan meva va sabzavot maxsulotlari ishlab chiqarilgan bo'lsa, 2002 yilda 260,7 mub konserva, 5930 tonna quritilgan meva va sabzavotlar ishlab chiqarilishi kutilmoqda.
Xolding kompaniyasi bo'yicha 2000 - yilda olingan sof foyda 2011,0 mln.so'm olingan bo'lsa, bu ko'rsatkich 2001 yilda 2300,0 mln.so'mni; 2002 - yilda kutilayotgan ma'lumotlarga ko'ra 2500,0 mln.so'mni tashkil etadi. Shu kunning bosh vazifasi 2002 - yil maxsulotlari uchun xaridorlar buyurtmasi portfelini o'z vaqtida shakllantirishdan iborat. Tarmoq xususiyatlariga ko'ra, odatda uzumning rivojiga qarab yangi hosilning miqdorini iyun oyidayoq bashorat qilish mumkin.
Bu hosilning vino mahsuloti esa noyabr-dekabr oylarida tayyor bo'ladi. O'rtadagi 6-7 oy katta muddat, shu oraliqda xaridorlar bilan ishlash bo'yicha juda unumli ish olib borilmasa, ombordagi qoldiq tovarlarga yana sotilmay qolgan maxsulotlar qo'shiladi, natijada kreditorlik qarzlarining yanada ortib ketishiga va oqibat korxonalarning iqtisodiy nochor holatiga tushishiga va bankrotlik holatiga keltirib ko'yishi mumkin.
Bozor munosabatlari korxonalardan marketingning bosh tamoyili: "nima ishlab chiqarilsa shu sotiladi, balki nima sotilsa shu ishlab chiqariladi" qoidasi asosida ishlashni bosh mezon qilib olishni talab etadi.
"O'zmevasabzavotuzumsanoat-xolding" Xolding kompaniyasi mamlakatimiz iqtisodiyotining strategik ahamiyat kasb etuvchi sohalaridan birida faoliyat ko'rsatadi. Bu sohaning uzoq yillar davomida rivojlanmasdan qolib ketganligi mamlakat iqtisodiyotini asosan xom ashyo bazasiga aylantirilganligi yoki faqatgina xomashyoga birlamchi ishlov berishga moslashtirilganligi ko'p sohalar kabi bu sohada ham ko'zga yaqqol tashlanadi.
Mamlakatimiz mustaqillikni qo'lga kiritgach, bu soxada tubdan o'zgarishlar amalga oshirildi. Sohaning eksport imkoniyatlarining yuqoriligi nafaqat mamlakatimizda, balki xorijda xam qiziqishlar uyg'otdi. Respublikamnzning geografik jihatdan qulay joylashganligi xalqimiznnng dehqonchilik va bog'dorchilikdagi ming yillik tajribasi va uning mehnatkashligi, davlatning siyosiy va iqtisodiy jihatdan stabilligi buning asosiy sababidir.
Xozirda Respublikamizda bu sohani rivojlantirish uchun bir qator qonun va farmoyishlar qabul qilindi.
"O'zmevasabzavotuzumsanoat-xolding" Xolding kompaniyasi O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1997 yil 18 iyul 363-sonli "Respublika meva-sabzavot xo'jaligida monopoliyadan chiqarish va ixtisoslashtirishni chuqurlashtirish chora-tadbirlari to'grisida"gi qaroriga muvofiq, ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan.
"O'zmevasabzavotuzumsanoat-xolding" Xolding kompaniyasi meva-sabzavot va uzum yetishtirish, tayyorlash, qayta ishlash, meva-sabzavot konservalari, quritilgan mevalar, quritilgan sabzavotlar, shampan spirti, ozuqaviy spirt va boshqa maxsulotlarni ishlab chiqarishni ko'paytirish, maxsulot turini kengaytirish va eksportni oshirish sohasida yagona investisiya va marketing siyosatini amalga oshirish maqsadida tashkil etilgan.
"Uzmevasabzavotuzumsanoat-xoldnng" Xolding kompaniyasi xolding boshqaruviga asoslangan aksionerlik jamiyatidir. Xolding boshqaruv tizimidagi korxonalarni aksiya paketlaridagi kompaniya ulushi asosida amalga oshiriladi.
Xozirda kompaniya tarkibidagi vinochilik va spirt sanoati korxonalari nazorat paketi, ya'ni 51 foizi, konserva va quruq meva-sabzavot korxonalari aksiya paketlarining 25 foizi Xolding kompaniya ixtiyoridadir.
"O'zmevasabzavotuzumsanoat-xoldnng" Xolding kompaniyasi o'z aksiyalariga ega. Xolding Kompaniya Ustav fondi 1.038.672.300 (bir mlrd.o'ttiz sakkiz million olti yuz yetmish ikki ming uch yuz) so'mdan iborat bo'lib, har biri 1000 (ming) so'mlik qiymatiga ega bo'lgan 1.038.672 dona egasi yozilgan aksiyalarga bo'linib, quyidagicha taqsimlanadi:
- oddiy egasi yozilgan aksiyalar - 1.038.672 dona
Ustav jamgarmasi qatnashchilari orasida quyidagi nisbatda taqsimlanadi:
- davlat ulushi - 100 foizi, ya'ni 1.038.672.300 (bir mlrd o'ttiz sakkiz million olti yuz yetmish ikki ming uch yuz) so'm, bu ustav jamg'armasining 1.038.672 dona aksiyasiga tengdir;
"O'zmevasabzavotuzumsanoat-xoldnng" Xolding kompaniyasi mamlakatimiz iqtisodiyotining qishloq xo'jalik maxsulotlarini qayta ishlash sohasida yetakchi o'rinlardan birini egallaydi. Xolding kompaniya oxirgi yillarda mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishida o'zining sezilarli xissasini qo'shdi. Xolding kompaniya oxirgi 2 yil ichidagi iqtisodiy-moliyaviy ko'rsatkichlarini taxlil qiladigan bo'lsak, kompaniya sezilarli yutuqlarga erishganini ko'ramiz.
Xalq iste'mol mollarini ishlab chiqarish 2 yil ichida 103441,7 mln so'mdan 116548,5 mln so'mga, ya'ni 112,7 foizga o'sganini ko'ramiz.
Natural holatida mahsulot ishlab chiqarish deyaril barcha sohalarda ko'paydi. Faqatgina, aroq va liker aroklar ishlab chiqarish sur'ati 2000 yilga nisbatan 94 foizni tashkil qildi.
Maxsulotlarni eksport qilish sohasida katta imkoniyatlarga erishildi. Maxsulot eksporti 2000 yilda 6,3 mln dollarni, 2001 yilda esa 8,89 mln dollarni tashkil qildi. Mos ravishda o'sish sur'ati 141,1 foizni tashkil qildi.
Xolding kompaniya moliyaviy ko'rsatkichlarini taxlil qilsak, kompaniya korxonalari joriy yilda 4276 mln.so'm miqdorida balans foyda olishga erishildi. Bu o'z navbatida o'tgan yilga nisbatan 85,7 foizni tashkil qiladi. Kompaniya bo'yicha foyda miqdorining o'tgan yilga nisbatan pasayganligi, asosan, ishlab chiqarish quvvatlaridan xomashyo tanqisligi tufayli to'liq foydalanmaganligi bilan tushuntiriladi.
Kompaniya tomonidan byudjetga qilingan to'lovlar jami 2000 yilda 64232 mln so'm, 2001 yilda esa 70106 mln so'mni tashkil qilgan, o'sish sur'ati mos ravishda 109,1 foizni tashkil qildi. Shu jumladan aksiz solig'i 2000 yilda 52846,8 mln so'm, 2001 yilda 57502,4 mln so'mni tashkil qildi, o'sish sur'ati 108,8 foizga yetdi.
Xolding kompaniya debitorlik qarzlari o'tgan yilga nisbatan 175 mln so'mga kamaydi, kreditorlik qarzlari esa o'tgan yilga nisbatan 77,7 foizni tashkil qildi.
Xolding kompaniyaning 2001 yildagi faoliyatiga umumiy baho bersak, kompaniya o'tgan yilga nisbatan anchagina katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Bu yutuqlar 2001 yilning dehqonchilik sohasida omadsiz kelishiga qaramay, aniq chora-tadbirlar qo'llanilgani hisobiga amalga oshirildi.
Xolding kompaniya moliyaviy holatini chuqurroq tahlil qilish uchun, avvalom bor kompaniya moliyaviy faoliyatini to'liq yoritib beruvchi xujjatlardan foydalanish zarur. Bularga quyidagi xujjatlar kiradi:
1. Xolding kompaniya yillik buxgalteriya balansi - 1-shakl;
2. Moliyaviy natijalar hisoboti - 2-shakl;
3. Asosiy vositalar xarakati hakidagi hisobot - 3-shakl;
4. Pul oqimlari hisoboti - 4-shakl;
5. Boshqa statistik ma'lumotlar.
Xolding kompaniya o'tgan moliyaviy yilda o'zining moliyaviy holatini anchagina tiklab olgan. Kompaniya moliyaviy ko'rsatkichlari uning 2001 yilda o'z sho'ba korxonalariga bergan kredit mablag'larida ko'rinadi. Ular joriy yilda 1 mlrd so'mdan ko'prokdir.
Xolding kompaniya moliyaviy likvidliligini tahlil qilsak, kompaniya o'tgan yilda anchagina yuqori ko'rsatkichlarga erishdi.
Umuman, likvidlilik tushunchasi korxonaning moliyaviy tomondan to'lov qobiliyatini ifodalovchi ko'rsatkichdir. Balans likvidliligi korxonaning aylanma mablag'larini naqd pulga aylanishi tushuniladi. Likvidlilik ko'rsatkichi 2 dan ko'p bo'lsa, korxona likvid, 2 dan kam bo'lsa, nolikvid hisoblanadi.
Bizning holatda Xolding kompaniya anchagina likvid bo'lib, buni biz Xolding kompaniya buxgalteriya balansining 1-shaklini tahlil qilish orqali aniqlaymiz.
Balansning aktiv va passiv qismida Xolding kompaniya o'tgan moliyaviy yil mobaynida joriy aktivlar miqdori 3078157 ming so'm, joriy majburiyatlar esa 1477573 ming so'm bo'ldi. O'z navbatida likvidlilik koeffitsienti 2,08 ni tashkil qildi.
Mazkur izlanishda "Uzmevasabzavotuzumsanoat-xolding Xolding kompaniyasining sho'ba korxonasi ya'ni, OLO "Sirdaryo-Vino" korxonasini misol qilib olamiz.
Yuqoridagi boblardan nazariy va amaliy ko'rsatmalardan foydalanib misol sifatida OAO "Sirdaryo - Vino" korxonasini moliyaviy holatini tahlil qilishga o'tamiz.
1-bobda aytib o'tilganidek, korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishda asosan buxgalteriya xisobotining ma'lumotiga ko'ra olib boriladi va mablag'larning kamayishi va ortishini o'rganib absolyut moliyaviy barqarorlik aniqlanadi.1
OAO "Sirdaryo-Vino" korxonasinnng 2001 yil uchun bergan yillik hisobotini asosiy ma'lumotlar banki (bazasi) deb olamiz.
Ushbu korxonaning moliyaviy holatini tahlil qilishda klassik usullardan voz kechib, 1- va 2-boblarda keltirilgan zamonaviy usullarning modellaridan foydalanamiz.
Eng avvalo 2000 yil uchun OAO "Sirdaryo -Vino" korxonasining moliyaviy barqarorligini aniqlaymiz.
1. O'z mablag'lari (xususiy kapital) bilan ta'minlanishning umumiy koeffitsientini topamiz.
K„ = (390 -"") .100»% = 1021 -100% = 343.66%
300 300
2. Xususiy tushumlar va qarzlar munosabatining koeffitsienti
540 183834
K„ = 540 -100% = 183834 -100% = 475.73% 390 38642
3. Moliyaviy qaramlik koeffitsienti
о 1 А ООО 1
к =--100% =--100% = 574.95%
Q 390 38642
4. Xususiy kapitalning xarakatchanlik (manevrlik) koeffitsienti
= (390-110) i00% = Ш1_ 100% = 2.66% ^^^ 390 38642
5. Moliyalashtirish koeffitsienti
KxB = (390-110) .100% = i?64i .100% = 21.02%
540 183834
1 V.V.Bocharov. Finansoviy analiz. "Piter" 2002 y.
6. Chetdan jalb qilingan mablag'larning koeffitsienti
К = 540.100% = 183834 . 100% = 82.74% 310 222176
Bu topilgan natijalarning tahlili shuni ko'rsatadiki, o'z mablag'lari bilan ta'minlanish (xususiy kapital) bilan ta'minlashning umumiy koeffitsienti bu 1,0 yoki 100 % ga nisbatan uch baravardan ortiq bo'lib, ta'minlanish me'yordan kattadir.
Xususiy tushumlar va qarzlar munosabatining koeffitsietini bo'lib, 1,0 yoki 100 % bilan solishtirsak, qariyb to'rt barobar ortiqdir.
Moliyaviy qaramlik koeffitsienti KMQ = 574,95% ga teng va 2,0 yoki 200 % dan ikki yarim barobar ortiqdir, bu yuqoridagi ikkita koeffitsient juda katta bo'lishiga qaramasdan korxonaning moliyaviy qaramligi yomon ahvolda ekanligini ko'rsatadi.
Xususiy kapitalning xarakatchanligining koeffitsienti bo'lib 0,5 yoki 50 % ga nisbatan solishtirsak, xususiy kapitalning xarakatchanligi o'ta yomon ahvolda ekanligni ko'rsatadi.
Moliyalashtirish koeffitsienti KM =21,02% ga tengdir, bu esa 1,0 yoki 100 % ga nisbatan juda kam bo'lib korxonaning moliyalashtirish manbalarining belgilari bo'lgan pul mablag'lari, tovar-moddiy boyliklar, mablag'larning kelib chiqish manblari, korxonaning ichki manbalari, korxonaning tashqi manbalari, mulkka egalik qilish xuquqi, o'z mablag'lari va chetdan jalb qilingan mablag'lar kabilar talab darajasida emasligini ko'rsatadi.
Chetdan jalb qilongan mablag'larning koeffitsienti Kchk = 82,74% bo'lib, 0,5 yoki 50 % bilan solishtirsak, yaxshi ekanligini ko'ramiz. Bu esa uzoq va qisqa muddatli majburiyatlar, uzoq va qisqa muddatli bank kreditlari, uzoq va qisqa muddatli qarz mablag'lari kabi belgilardan yaxshi foydalanilganligini bildiradi.
1. 2000 yil uchun Likvidlilikning umumiy koeffitsienti
110 + 300 1ЛЛП/ 35241 +101355 1ЛЛП/
Кттг =--100% =--100% = 139.34%
540 98029
2. Joriy likvidlilik koeffitsienti
= —300--100% = —101355--100% = 107.15%
JL 540 - 400 98029 - 3442
3. Oraliq likvidlilik koeffisiyenti
170 + 180 +190 + 200 + 210 + 220 + 230 + 240 + 250 + 260 + 270 + 280 + 290 1AA0/ 33661 1AA0/ IOO,
Knr =--100% =--100% = 35.58%
540 - 400 94587
1. Likvidlilikning umumiy koeffitsienti
= 110.300 .шо% = 35241 + 101355 = ^^
540 98029
KJL =--100% =--100% = 107.15%
2. Joriy likvidlilik koeffitsienti
,ioo»% = 101355
540 - 400 98029 - 3442
3. Oraliq likvidlilik koeffisiyenti
170 +180 +190 + 200 + 210 + 220 + 230 + 240 + 250 + 260 + 270 + 280 + 290 iririn/ 33661 lnno/ ,__„„.
K^j =--100% =--100% = 35.58%
540 - 400 94587
4.Mutlaq likvidlilik koeffitsienti
= 170 +180 +190.100% = _B28_ .100% = 0.70% M 540 - 400 180392
Demak, 2000 yil buxgalteriya balansining xisobotiga ko'ra, likvidlilikning umumiy
koeffitsienti KLU = 120,85% bo'lib, 200 % dan ancha kichikdir, joriy likvidlilik koeffitsienti KJL
= 95,68% ga teng bo'lib, bu ham 200 % dan ancha kichik, oraliq likvidlilik koeffitsienti
KOL=26,66% bo'lib, bu ham 100 % ga nisbatan juda ham kamdir, mutlaq likvidlilik koeffitsienti
KAL =0,70% bo'lib, 20 % ga nisbatan juda kamdir.
2000 yil hisobotiga ko'ra Mutlok likvidlilik likvidliligining birorta koeffitsienti
qanoatlantiradigan darajada emas, bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, korxonaning to'lay
olish qobiliyati yomon ahvolda ekanligi va uning sababi ko'plab omillarga bog'liq bo'lganligi
uchun balans likvidililigini qo'shimcha ko'rsatkichlari bilan tahlil qilib ko'ramiz.
Bu ko'rsatkichlarni asosan ikki guruhga bo'lamiz:
A1, A2, A3, A4 lar balansning aktiv qismidagi mablag'lar guruhlarining likvidlilik darajasi bo'yicha guruhlanishi;
P1, P2, P3, P4 lar balansning passiv qisminnng likvidlilik darajasi bo'yicha guruhlanishi. Agar korxona balansining aktiv va passiv guruhlari orasida ushbu munosabat bajarilsa, ya'ni bo'lsa, korxona likvid deb hisoblanadi.
OAO "Sirdaryo-Vino" korxonasining 2000 yilgi moliyaviy faoliyatini tekshirib chiqamiz.
1. Yuqori daraj ada likvid bo'ladigan aktivlar (A i) Ai =170 + 180 =377
2. Tezroq likvid bo'ladigan aktivlar (A2)
A2 = 220 + 230 + 290 = 5454 + 27347 + 14762 = 47563
3. Sekin likvid bo'ladigan aktivlar (A3)
A3 = 120 + 130 + 140 = 76465 + 46289+ 445 = 123199
4. qiyin likvid bo'ladigan aktivlar (A4) A4 = 110 = 49573
Endi Pi, P2, P3, P4 larni ya'ni korxona balansi passivlarini xisoblaymiz.
1. Zudlik bilan tulanadigan majburiyatlar Pi Pi = 480 + 5000 = 549 + 2016 = 2565
2. Qisqa muddatli kreditlar va qarz mablag'lari P2 P2 = 420 + 430 = 20940
3. Uzoq muddatli kreditlar va qarz mablaglari (P3) P3 = 400 + 430 = 3442
Xususiy kapital (o'z mablag'lari) va shunga tenglashtirilgan mablaglar P4 P4 =38642
Olingan natijalar asosida A " A ~ A " P3'A-4 < P munosabatni tekshirib qaraymiz. Ai = 377 < Pi = 2565
A2 = 47563 > P2 = 20940
---100% =--100% = 115.92%
A3 123199 > P3 = 3442
A4 = 49573 > P4 = 38642
Bu tengsizlikdagi munosabatdan ko'rinib turibdiki, shart bajarilmagan, demak yuqori darajadagi likvid bo'ladigan aktivlar ya'ni, A1, talabga javob bermagan, tez likvid bo'ladigan aktivlar A2 va sekin likvid bo'ladigan aktivlargina talabga javob bergan xolos. Shuning bilan birga qiyin likvid bo'ladigan aktivlar A4 bilan xususiy kapital va unga tenglashtirilgan mablag'lar P4 orasidagi munosabat ham bajarilmagan, bu ko'rsatkich muvozanatlashtiriladigan bo'lib, korxonada yetarli aylanma mablag' bo'lishiga qaramasdan juda kam moliyaviy barqarorlik shart bilan ta'minlangan.
Endi 2001- yil uchun korxonaning moliyaviy barqarorligini aniqlaymiz.
1. O'z mablag'lari (xususiy kapital) bilan ta'minlanishning umumiy koeffisiyentnni topamiz.
(390z!M .100%=181624
300 300
2. Xususiy tushumlar va qarzlar munosabatining koeffitsienti
540 642832
K = 540.100% = 642832 -100% = 410.28% 390 156680
3. Moliyaviy qaramlik koeffitsienti
310 79951200
K = 310-100% = 79951200-100% = 510% MQ 390 156680
4. Xususiy kapitalning harakatchanlik (manevrlik) koeffitsienti = (390-110) = (156680 - 338344) 100% =, 1592%
ZKr 390 156680
5. Moliyalashtirish koeffitsienti
= 156680 100%% = 24.37% M 642832
6. Chetdan jalb qilingan mablaglarning koeffitsienti
642832
K =--100% = 80.4%
Q 799512
Bu koeffitsientlar quyidagicha baholanadi:
1. O'z mablag'lari (xususiy kapital) bilan ta'minlanish koeffitsienti -1,0 yoki 100%;
2. Xususiy tushumlar va qarzlar munosabatining koeffitsienti - 1,0 yoki 100%;
3. Moliyaviy qaramlik koeffitsienti - 2,0 yoki 200 % ;
4. Xususiy kapitalning harakatchanlik (manevrlik) koeffitsienti - 0,5 yoki 50 % ;
5. Moliyalashtirish koeffitsienti - 1,0 yoki 100 % ;
6. Chetdan jalb qilingan mablag'larning koeffitsienti - 0,5 yoki 50 % ;
Topilgan koeffitsientlarning tahliliga o'tsak, o'z mablag'lari bilan ta'minlanish koeffitsienti Kxkx = 115,92% bo'lib, ta'minlanish darajasi yaxshi holatda ekanligini bildiradi.
Xususiy tushumlar va qarzlarning munosabatining koeffitsienti Kxt = 410,28% ekanligi 100 % ga nisbatan juda yuqoridir. Moliyaviy qaramlik koeffitsienti Kmq = 510% bo'lib, korxonaning moliyaviy qaramliligi juda katta ekanligini ko'rsatadi. Xususiy kapitalning harakatchanlik koeffitsienti Kxkx = 115,92% bo'lib, 50 % ga nisbatan juda katta ko'rsatkichdir. Moliyalashtirish koeffitsienti Km = 115,9% ga teng bo'lib, 100 % ga nisbatan juda kichikdir. Chetdan jalb etilgan mablag'larning koeffitsienti me'yorga nisbatan ya'ni. 50 % ga nisbatan juda
ko'p bo'lib, bu esa korxonaning moliyaviy holatiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Endi korxona balansi likvidligining koeffitsientlarini topamiz.
Avvalo 2001 yilda korxona balansi likvidliligini yil boshi uchun xisoblaymiz:
1. Likvidlilikning umumiy koeffitsienti
= 110+300,100% = 428711 1000% = ^ 540 280703
2. Joriy likvidlilik koeffitsienti
300 275759
= --! 00% = 275759.! 00% = 99.4%
JL 542 - 400 277261
3. Oraliq likvidlilik koeffitsienti
_ 170 + 180 + 190 + 200 + 210 + 220 + 230 + 240 + 250 + 260 + 270280 + 290
OL ~ 540-400
35474
a 00% =-a 00% = 112.79%
277261
4. Mutlaq likvidlilik koeffitsienti
= 170 + 180 + 190 100% = _43^ 1000% = 0.150% 540 - 400 277261
Endi yil oxiridagi ma'lumotlarni hisoblaymiz:
1. Likvidlilikning umumiy koeffitsienti
= 110 + 300 . 100%%
540
= (338344 + 461168) 100% = 124.37% 642832
2. Joriy likvidlilik koeffitsienti
= 300 00% = 461168--100%% = 461268.100% = 126.52%
JL 542 - 400 642832 - 277875 364957
3. Oraliq likvidlilik koeffitsienti
170 +180 +190 + 200 + 210 + 220 + 230 + 240 + 250 + 260 + 270 + 280 + 290
K , =-u
542-400
461168 - 241966 - 93499 - 59863 100% = 401108 ^^ [100% = 18.04%
642832-277875
4. Mutloq likvidlilik koeffitsienti
= 170 + 180 + 190.100% = _603£L .100% = 16%% 540 - 400 364957
2001 yil ma'lumotlariga ko'ra, mutloq likvidlilik koeffitsientidan tashqari, barcha koeffitsientlar qo'yilgan talablarga javob bermagan.
Likvidlilikning umumiy koeffitsienti 124 % bo'lib, u 200 % dan kichik. Oraliq likvidlilik koeffitsienti 8,04 % bo'lib, 100 % dan kam, joriy likvidlilik koeffitsienti 126,52 % ga teng bo'lib, u ham 200 % kichik. Bundan kelib chiqadiki, o'sish tendensiyasi yetarli darajada bo'lmagan. Endi mazkur korxona uchun balans likvidliligining yil boshi va yil oxiri bilan solishtiramiz.
Berilgan ma'lumotlarga ko'ra 2000-2001 yillarda korxonaning likvidlilik koeffitsientlarining barchasi qo'yilgan talabga javob bermaydi. Demak balans likvidliligi darajasi bo'yicha ta'minotchilarninggina talabi qoniqtirilgan xolos.
Shunday qilib, korxona balansi likvidlilik darajasi bo'yicha ta'minlovchilarning talablari qanoatlantirilgan holda, banklarning, mahsulot xaridorlarining, aksiya egalarining korxonaga qiziqishi bo'lmagan.
Shuning bilan birga mutloq likvidlilik koeffitsienti 16 % foiz bo'lib, 20 % ga yetmasa ham, korxonaning to'lay olish qobiliyati borligini bildiradi.
Yuqorida korxona balansining likvidliligini aniqlash uchun uning aktivlarini (mablag'larini) likvid bo'lish vaqti jihatidan tegishli guruhlarga bo'lish lozimligini aytib o'tgan edik, ularni tahlil qilish uchun OAO Sirdaryo-Vino korxonasining 2001 yilgi xisobotidan A1, A2, A3, A4 , P1, P2, P3, P4 larni olib,
A > P
Л > P A3 > P3 A4 < P4
Mutlok likvidlilik shartini tekshirib ko'ramiz.
1) yuqori darajali likvid bo'ladigan aktivlar (A1): Ai =170 + 180 = 3197 + 7221 = 10418
2) tezroq likvid bo'ladigan aktivlar (A2)
A2 = 220 + 230 + 290 = 841 + 2885 +1696 = 5422
3) sekin likvid bo'ladigan aktivlar (A3):
A3 = 120 +130 +140 = 241966 + 93499 + 54863 = 390328
4) qiyin likvid bo'ladigan aktivlar (A4): A4 =110 = 38344
Endi korxona passivlarini hisoblaymiz.
1) Zudlik bilan to'lanadigan majburiyatlar (P1) Pi =480 + 500 = 1218 + 1266 = 2494
2) qisqa muddatli kreditlar va zayom mablaglari (P2) P2 = 420 + 430 = 30000 + 148890 = 178890
3) uzoq muddatli kreditlar va zayom mablag'lari (P3) P3 = 400 + 430 = 277875 +148890 = 426765
4) xususiy kapital (o'z mablag'lari) va shunga tenglashtirilgan mablag'lar (P4 ) P4 =390 =156680
Endi yuqorida keltirilgan munosabatni tekshirib ko'ramiz, ya'ni,
10418>2494
5422< 178890
390328< 426765
38344< 156680
Ko'rinib turibdiki, A2 > P2 va A3 > P3 shart bajarilmagan, bu esa korxonaning to'lay olish qobiliyati albatta ayrim elementlar bo'yicha past ekanligini ko'rsatadi.
3.1. bo'limda keltirilgan modellardan foydalanib, likvidlilik omillarining korxonalarning moliyaviy xolatiga ta'sirini aniqlaymiz.
Korxonaning moliyaviy ko'rsatkichlari ushbu jadvalda keltirilgan.
Bu xolda iqtisodiy model yi , sof foyda ikkita omilga bog'liq bo'lgani uchun quyidag'icha bo'ladi:
y = a0 + alali + a2 a2i (i)
Va likvidlililik omillarining o'zaro ta'sirini ifodalovchi chiziqli korrelyatsiya parametrlarining xisobini ushbu jadvalda keltiramiz.
R = yja{ryxu + a2ryx2i = 0.88 , 0 < R < 1
Bu natija 1 ga yaqinligi uchun yaxshi deb xisoblaymiz.
(2) model korxonalarning moliyaviy ko'rsatkichlarini bashorat qilishga yordam berishini ta'kidlab o'tgan edik, ya'ni xli va x2i , omillarning kelgusi vaqt oralig'i uchun qiymatlari ma'lum bo'lsa, ulardan birinnng o'rniga yangi qiymatni qo'yib, ikkinchisinnng o'rniga o'rtachasini qo'ysak, kutilayotgan yilning yangi qiymatini topish mumkin. Natijada rejalashtirilayotgan korxonaning moliyaviy ko'rsatkichi qanday bo'lishini oldindan aytish mumkin.
Xulosa
Korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishning zamonaviy usullari tadqiq qilinib, barcha nazariy tushunchalarning qanday qilib amaliyotga qo'llash masalasi o'rganildi.
Korxonalar moliyaviy barqarorligini aniqlovchi barcha nazariy tushunchalar va amaliy formulalarga keng izoh berilib, amaliyotga qo'llanildi. Bu yerda korxonaning moliyaviy barqarorligini ifodalovchi ko'rsatkichlar tizimi keltirildi. Korxona moliyaviy barqarorligining o'z mablag'lari (xususiy kapitali) bilan bog'liq ko'rsatkichlar tizimi va ularni aniqlash yo'llari yoritildi. Korxona moliyaviy barqarorligining chetdan jalb qilingan mablag'lari (kapitali) bilan bog'lik ko'rsatkichlar tizimi va ularni topish yo'llari ishlab chiqildi. Korxona moliyaviy barqarorligining xarakatdagi mablag'lar bilan bog'lik ko'rsatkichlar tizimi, asosiy vositalar bilan bog'liq ko'rsatkichlar tizimi, aylanma mablag'lar bilan bog'liq ko'rsatkichlar tizimi va ularni aniqlash yo'llari tahlil qilinib amaliyotga qo'llanildi. Bu borada OAO "Sirdaryo-Vino" korxonasining moliyaviy holati moliyaviy barqarorlikni aniqlovchi koeffitsentlar yordamida tekshirilib tahlil qilindi va kamchiliklari ko'rsatildi. Korxona balansi likvidliligini ifodalovchi ko'rsatkichlar va ularni aniqlash usullari tahlil qilindi. Korxona balansi likvidliligining tahlili o'rganilib OAO "Sirdaryo-Vino" korxonasining 2000, 2001 yillardagi balans likvidililigining ko'rsatkichlari darajasi talab nuqtai nazaridan past ekanligi ko'rsatildi. Korxona balansi likvidliligini prognoz bashorat qilish algoritmi ya'ni, regression model algoritmi o'rganilib, aniq masala yechib tahlil qilindi.
