327Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
BUXGALTERIYA BALANSI: TURLARI, TARKIBI VA TALABLAR
Raxmatullo Sherzodbek o'g'li Abdumalikov
Toshkent davlat agrar universiteti Samarqand filiali 3-bosqich talabasi abdumalikovraxmatillo@gmail .com
Ushbu maqolada korxonaning moliyaviy faoliyati va holatini tahlil qilish bo'yicha hisobot ma'lumotlaridan buxgalteriya balansida qanday foydalanish, ularning tarkibiy tuzilishi va ularga qo'yiladigan talablarni o'rganish haqida ma'lumot berilgan.
Kalit so'zlar: Buxgalteriya balansi davlat organlari, korxona boshqaruvi, korxona egalari, banklar va investorlar, kreditorlar va qarzdorlar, asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar hisobotining asosiy shakli sifatida.
This article provides information on how to use the report data on the analysis of the financial activity and state of the enterprise in the accounting balance sheet, to study their structural structure and the requirements for them.
Keywords: Accounting balance as the main reporting form of government bodies, en terprise management, enterprise owners, banks and investors, creditors and debtors, fixed assets, intangible assets.
Buxgalteriya balansi korxonaning moliyaviy-xo'jalik faoliyati to'g'risida juda ko„p ma'lumotlarni o„z ichiga oladi: korxonaning mulkiy holati, moliyaviy resurslarning mavjudligi, ularning taqsimlanishi va ishlatilishi, moliyaviy natijalar (foyda), kapital va qarz. mablag'lar, pul mablag'larining mavjudligi va holati to'g'risidagi ma'lumotlar, debitorlik va kreditorlik qarzlarining holati, asosiy vositalar, nomoddiy aktivlarning holati va o'zgarishlari va boshqalar.
To'liq bo'lmagan va ishonchsiz ma'lumotlar, qoida tariqasida, noto'g'ri (noto'g'ri) boshqaruv qarorlarini qabul qilishga olib keladi, bu esa korxonaning raqobatbardoshligi va moliyaviy-iqtisodiy holatida aks etadi.
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
Kirish
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Korxona rahbarlari buxgalteriya balansida va moliyaviy hisobotning boshqa shakllarida ko'rsatilgan ma'lumotlardan foydalanishlari, ularni o'qishlari va ulardagi ma'lumotlardan har bir hisobot moddasi orqasida korxonaning haqiqiy holatini, mablag'lar qayerdan kelib chiqqanligini va qayerda ekanligini ko'rishlari mumkin. bor. ular o'zlarining joylashishini va normal ish uchun etarliligini baholashlari kerak.
Xo'jalik yurituvchi sub'ektning to'liq ishlashi va doimiy iqtisodiy o'sishi uchun uning moliyaviy holatini doimiy ravishda tahlil qilish va baholash kerak. Xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy-iqtisodiy holati to'g'risidagi hisobot ma'lumotlarini muntazam ravishda kuzatib borish korxonaga iqtisodiy siyosatiga o'z vaqtida tuzatishlar kiritish imkonini beradi.
Shu tarzda tahlil qilinadigan va baholanadigan hujjatlardan biri moliyaviy hisobotning asosiy shakllaridan biri hisoblangan balansdir. Qonun hujjatlariga muvofiq, xo'jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarni belgilangan muddatda va hajmda taqdim etishlari, shuningdek hisobotlarni taqdim etish va ayrim moddalarni baholashda zarur talablarga rioya etishlari shart.
Buxgalteriya balansi hisobotning asosiy shakli sifatida davlat organlariga, korxona boshqaruviga, korxona egalariga, banklar va investorlarga, kreditorlar va qarzdorlarga hisobot berish uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
Kompaniyaning mablag'larini va ularning manbalarini guruhlash va umumlashtirish, ularni qiymat ifodasida aks ettirish va moliyaviy hisobot tarkibida asosiy o'rinni egallash vositasi sifatida buxgalteriya balansining turlari va shakllarini o'rganishning ahamiyati ortib bormoqda.
Buxgalteriya balansining turlari va shakllarini toifalarga bo'lish orqali o'rganish korxonaga buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotning maqbul usulini tanlash imkonini beradi. Shuning uchun biz turli vaziyatlar uchun balansning tasnifini ko'rib chiqamiz.
Buxgalteriya balansini tasniflashda soha mutaxassislari tomonidan turlicha yondashuvlar mavjud. Jumladan, M.S.Ribyantseva va Ye.A.Oksanich buxgalteriya balansini tuzish maqsadlaridan kelib chiqqan holda turli belgilar bo'yicha tasnifni taqdim etdilar. Buxgalteriya balansining tasniflash belgilariga ko'ra quyidagilar ko'rsatilgan:
- buxgalteriya balansini tuzish vaqtida;
- buxgalteriya balansida aks ettirilgan ma'lumotlarga ko'ra;
- buxgalteriya balansi manbalari bo'yicha;
- buxgalteriya balansi ma'lumotlari hajmi to'g'risida;
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
- buxgalteriya balansining tozaligi to'g'risida;
- korxona faoliyati tavsifiga ko'ra;
- mulkchilik shakllari bo'yicha;
- buxgalteriya balansini tuzish maqsadida.
Rossiyalik mutaxassislar M.A.Ryabova va N.A.Bogdanovalar buxgalteriya balansini quyidagi belgilar bo'yicha tasniflashga e'tibor berish zarurligini ta'kidladilar:
- yaratilish vaqti bo'yicha;
- kompilyatsiya manbasi bo'yicha;
- tarkibi bo'yicha;
- aks ettirilgan ob'ektlarda;
- uning moddalarining tozaligi bo'yicha;
- ma'lumotlarni taqdim etish shakliga muvofiq.
Yuqorida qayd etilgan mualliflar tomonidan bildirilgan fikr-mulohazalarni tahlil qilib, balansni tasniflashda e'tiborga olinishi kerak bo'lgan belgilar to'liq ko'rsatilmagan.
O'zbek olimlaridan professor R.D.Dusmuratov muvozanat turlarini tasniflash uchun quyidagi belgilarni ajratib ko'rsatdi:
- kompilyatsiya manbasi;
- mulkchilik shakli;
- axborot hajmi;
- kompilyatsiya vaqti;
- huquqiy maqom;
- topshirish vaqti;
- qayta tashkil etish tartibi;
- tuzilish shakli;
- tozalik darajasi;
- faoliyat turi;
- tarmoqlar bo'yicha;
- kompozitsiyalash usuli bo'yicha.
R.D.Do'smuratov tomonidan keltirilgan tasnif belgilari boshqa mualliflar tomonidan taqdim etilgan tasnif belgilariga nisbatan o'zining to'liqligi bilan ajralib turadi.
Buxgalteriya balansining tarkibi bo'yicha rossiyalik ekspertlar tomonidan bildirilgan fikr-mulohazalar shuni
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
ko'rsatadiki, buxgalteriya balansi aktiv va passiv qismlardan, aktiv qismi aylanma mablag'lar va aylanma mablag'lardan, passiv qismi esa quyidagilardan iborat. kapital va zaxiralar, uzoq muddatli majburiyatlar va qisqa muddatli majburiyatlar.
O'zbekistonlik ekspertlar, jumladan R.D.Do'smuratov ta'kidlaganidek, buxgalteriya balansi ikki bo'limdan iborat: aktivlar va passivlar va balans aktivlari, o'z navbatida, uzoq muddatli aktivlar va aylanma mablag'lardan, passivlar esa o'z mablag'lari va mablag'lar manbalaridan iborat. majburiyatlar.
Section 1. 4 Section 1.
Long-term assets Sources of own funds
Section 2. Section 2.
Current assets Obligations
Shakl 1. Balans aktivi va passividagi bo'limlarning o'zaro bog'liqligi
I.T.ga ko'ra. Abdukarimov va N.V.Ten, balans quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi:
1. Korxonaga tegishli mablag'larni ifodalovchi aktivlar;
2. Korxona ixtiyoridagi xususiy kapital (moliyaviy resurslar);
3. Aktivlarni sotib olish natijasida yuzaga keladigan majburiyatlar kelajakdagi tayinlashda to'lanishi kerak.
Ushbu fikrda I.T. Abdukarimov va N.V.Ten, buxgalteriya balansining tuzilishi ularning tahlili asosida bayon qilinadi va buxgalteriya balansi tarkibini to'liq ochib bermaydi.
Buxgalteriya balansining bo'limlari va moddalarini joylashtirish uchun ma'lum qat'iy qoidalar mavjud. Buxgalteriya balansining tarkibiy tuzilmasi O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi "Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to'ldirish qoidalarini tasdiqlash to'g'risida"gi 140-son buyrug'i bilan tasdiqlangan. Buxgalteriya balansi shakli mazkur buyruqning 1-ilovasida tasdiqlangan bo'lib, balans aktiv va passiv qismlardan iborat. O'z navbatida, aktiv qismi ikki bo'limdan iborat: uzoq muddatli aktivlar va aylanma mablag'lar, passiv qismi esa: o'z mablag'lari manbalari va passivlar deb nomlangan bo'limlardan iborat.
May 12-13
87
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
O'zbekiston Respublikasida aktivlar qismlari va buxgalteriya balansining moddalari aktivlarning likvidligini oshirish tartibida tartibga solinadi. Buxgalteriya balansining "Uzoq muddatli aktivlar" 1-bo'limida realizatsiya qilish nisbatan qiyin bo'lgan aktivlar, "Joriy aktivlar" deb nomlangan 2-bo'limda 1-bo'limda joylashgan aktivlarga nisbatan likvid hisoblangan aktivlar mavjud, ya'ni ular o'z ichiga oladi. osonlik bilan pulga aylantiriladi va qarzni to'lash uchun ishlatiladi. Boshqa tomondan, «Joriy aktivlar» bo'limida aktivlar likvidlik darajasini oshirish tartibida joylashtiriladi.
Shu sababli, buxgalteriya balansining tuzilishi bo'yicha mutaxassislar o'z mamlakatlarida buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi me'yoriy-huquqiy hujjatlar talablarini hisobga olishga harakat qilishdi.
Balansning eng muhim jihatlaridan biri shundaki, u manfaatdor shaxslarga kompaniyaning mablag'lari, mablag'lar manbalari, aylanma mablag'lari, majburiyatlari va umumiy moliyaviy ahvoli to'g'risida ma'lumot beradi.
Buxgalteriya balansining ahamiyati va ahamiyati kompaniyaning aktivlari va passivlari harakatini to'liq nazorat qilish, foyda olish uchun u yoki bu resurslarni ishlab chiqarishga jalb qilishning maqsadga muvofiqligini aniqlash, salbiy iqtisodiy natijalarning oldini olish yoki kamaytirishdir. hodisalar, moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy o'sishni ta'minlash va ta'minlash imkoniyatini beradi. Ushbu maqs adlarga erishish uchun balans ma'lumotlaridan foydalanuvchilarni balans sub'ektlari deb atash mumkin.
Buxgalteriya balansi sub'ektlariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin:
1. Qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat organlari;
2. Investorlar va aksiyadorlar;
3. Tovar yetkazib beruvchilar va xaridorlar;
4. Turli kreditorlar.
Buxgalteriya balansi ma'lumotlaridan foydalanuvchilar tomonidan har xil turdagi ma'lumotlar qo'llaniladi. Ta'minotchilar va kreditorlar uchun korxonaning joriy va kelajakdagi to'lov qobiliyati, aktsiyadorlar va investorlar uchun korxonaning rentabellik darajasi, ichki foydalanuvchilar uchun aylanma mablag'larning harakati va holati kabi ma'lumotlar qiziq. Ko'rinib turibdiki, balans ma'lumotlaridan foydalanuvchilarning turli xil ma'lumotlarga bo'lgan ehtiyoji bor. Shundan kelib chiqib, buxgalteriya balansi ma'lumotlarini shakllantirish uchun muayyan talablar ishlab chiqilgan.
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
O'zbekiston Respublikasida buxgalteriya balansiga qo'yiladigan talablar «Buxgalteriya balansi» deb nomlangan № 15 buxgalteriya hisobi milliy standarti bilan tartibga solinadi.
"Buxgalteriya balansi" deb nomlangan 5-sonli BHMS balansni taqdim etishda oshkor etilishi kerak bo'lgan ma'lumotlarga qo'yiladigan talablarni belgilaydi. Ushbu standartning 4-bandida "Buxgalteriya balansidagi barcha ma'lumotlar to'g'ri oshkor etilishi va foydalanuvchilarga tushunarli bo'lishi kerak" ligi ta'kidlangan.
Ushbu 15-sonli BHM buxgalteriya balansining mazmunini va O'zbekiston Respublikasida axborotni shakllantirishga qo'yiladigan talablarni tartibga soluvchi asosiy hujjat hisoblanishiga qaramay, buxgalteriya balansini tuzishda amal qilish kerak bo'lgan tamoyillar keltirilmagan.
A.A.ning asarlarida. Karimov, F.R. Islomov, A.Z. Avloqulov, R.D.Dusmuratov,
D. Xolboev, I.K. Ochilov, D.X. Azlarov va boshqa soha mutaxassislari hisoblangan mamlakatimizda buxgalteriya hisobini tuzishda amal qilinishi lozim bo'lgan tamoyillar, umuman olganda, moliyaviy hisobotni tuzishda amal qilinishi lozim bo'lgan tamoyillar umumiy talablar bayon etilgan. .
O.V. Moshina buxgalteriya balansining ahamiyati uni shakllantirishning asosiy tamoyillarida aks etishini ta'kidlab, quyidagi asosiy tamoyillarni keltirdi. O.V.ga ko'ra. Mashina, faqat ushbu tamoyillarga rioya qilish buxgalteriya balansining zarur funksionalligini ta'minlaydi.
Correctness of the balance sheet
Shakl 2. Buxgalteriya
89
balansini shakllantirish tamoyillari
May 12-13
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
Buxgalteriya balansini shakllantirish tamoyillarining mazmunini ko'rib chiqaylik:
1. Buxgalteriya balansining to'g'riligi. Balansni shakllantirishning ushbu tamoyili ko'rsatkichlar shakllantiriladigan hisob-kitoblar va dastlabki hujjatlarning ishonchliligini ta'minlaydi. Agar ba'zi iqtisodiy faktlar to'g'ri tasdiqlanmagan yoki noto'g'ri rasmiylashtirilmagan holatlar mavjud bo'lsa, kompaniya balansida chalkash (buzilgan) ma'lumotlar aks etadi.
2. Buxgalteriya balansining aniqligi. Ushbu tamoyil buxgalteriya ob'ektlarining qiymati balansning tegishli satrlarida aks ettirilgan ma'lumotlarga mos kelishini anglatadi.
3. Muvozanatning birligi. Bu tamoyil buxgalteriya balansi buxgalteriya hisobi va baholashning yagona tamoyillari asosida shakllantirilishini bildiradi.
4. Balansning davomiyligi. Balansni shakllantirishning bu tamoyili shuni anglatadiki, har bir keyingi balans o'zidan oldingi balans ko'rsatkichlaridan kelib chiqadi. Masalan, o'tgan yilning yakuniy qoldig'i hisobot yilining dastlabki qoldig'i bo'lishi kerak.
5. Balansning aniqligi. Ushbu tamoyil balansni tuzadigan va uni o'qib chiqadigan va tahlil qiladigan barcha shaxslar uchun tushunarli bo'lishi bilan izohlanadi.
Bizning fikrimizcha, buxgalteriya balansini shakllantirishda yuqoridagi tamoyillarga amal qilish undagi ma'lumotlarning to'g'riligi, haqqoniyligi va qiyoslanishini ta'minlash imkonini beradi.
XULOSA
O'tkazilgan tadqiqot natijalarini umumlashtirib, shunday xulosaga kelish mumkinki, iqtisodiy adabiyotlarda buxgalteriya balanslarini tasniflashda yagona yondashuv mavjud emas. Har bir muallif buxgalteriya balansini tasniflash belgilari va turlari bo'yicha o'z nuqtai nazariga ega. Garchi har bir davrda buxgalteriya balansining tasnif belgilari axborotni shakllantirish va umumlashtirish talablari va tamoyillariga javob bergan bo'lsa-da, jamiyat rivojlanishi bilan birga, buxgalteriya hisobi va xo'jalik yuritishning kuzatish ob'ektlarining ma'lumotlarini shakllantirishga yondashuvlar. ob'ektlar o'zgardi va buning natijasida buxgalteriya balanslarining tasniflash belgilari ham o'zgardi. Mualliflar balansni tasniflashda turlicha yondashuvlarga ega bo'lishiga qaramasdan, umumiy jihatni - aniq vaqtni ko'rsatish mumkin. Buxgalteriya balansini tasniflashning
May 12-13
90
Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan
O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari
umumiy g'oyasi shundan iboratki, balans ma'lum bir sanada tuziladi va uni tuzish maqsadiga bog'liq.
Shunday qilib, umumlashtirilgan ko'rsatkichlarni shakllantirish va balansni tuzish maqsadlariga qarab, har qanday xo'jalik yurituvchi sub'ektning buxgalteriya balansining tasnif belgilarini ajratish mumkin.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi "Moliyaviy hisobot shakllari va ularni to'ldirish qoidalarini tasdiqlash to'g'risida"gi 140-son buyrug'i. https://lex.uz/docs/821320.
2. Buxgalteriya balansi. № 15 milliy buxgalteriya hisobi standartlari. O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2003-yil 12-martdagi №-5-son buyrug'i, O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2003-yil 20-martda davlat ro'yxatidan o'tkazilgan, 1226-son bilan tasdiqlangan.https://lex.uz / aktlar / 839065.
3.Dusmuratov R.D.Buxgalteriya hisobi nazariyasi. - T.: "Fan va texnologiya", 2013, 476 bet.
May 12-13
