CC BY
0KORPUS TA'LIM TEXNOLOGIYASI ASOSIDA NOFILOLOGIK TA'LIM YO'NALISHI TALABALARINING KASBIY KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYALARNI TAKOMILLASHTIRISH
Pak Janna Gerasimovna
MTTDMQTMOI "Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish uchun innovatsion
tadqiqot laboratoriyasi" metodisti https://doi.org/10.5281/zenodo.11256859 So'nggi o'n yilliklarda O'zbekiston oliy ta'lim tizimida bir qator keng ko'lamli o'zgarishlar ro'y bermoqda, bu mamlakatning jahon ta'lim tizimiga kirishi, ijtimoiy-madaniy o'zgarishlar va davlatning universitet bitiruvchisiga qo'yadigan talablarini oshiradigan istiqbollar bilan bog'liq hisoblanadi. Yangi talablardan kelib chiqib, ta'limning turli bosqichlarida, xususan, oliy ta'lim muassasalarining bitiruvchi talabalari jahon mehnat bozoriga raqobatbardosh bo'lib kirib kelishini ta'minlashda chet tilini o'qitish sifatini oshirish masalalariga sezilarli darajada e'tibor ortib bormoqda. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi hozirgi vaqtda keng imkoniyatlarni ochmoqda va global ko'p tilli tizimning haqiqiy joizligini yaratmoqda, ta'lim ko'lamini kengaytirmoqda, bu talaba uchun katta imkoniyatlar ochib beradi va chet tilini o'rganish vositasi sifatida o'rganish zarurligini bildiradi. Oliy ta'limning ko'p bosqichli tizimining maqsadlari iqtisodiyot va mehnat bozorining joriy ehtiyojlarini hisobga olgan holda universitetlarning shaxs va umuman jamiyatning ko'plab madaniy va ma'rifiy ehtiyojlarini qondirish imkoniyatlarini kengaytirish, bitiruvchilarning umumiy madaniy, kasbiy va ilmiy tayyorgarligining moslashuvchanligini oshirishdan iborat. Nolingvistik pedagogik yo'nalishlar bakalavriat talabalarining kasbiy yo'naltirilgan chet tili kommunikativ kompetensiyasi chet tilini o'qitish jarayonida shakllanadigan shaxsiy fazilatlar va qobiliyatlar, chet tilidagi bilim, ko'nikma va malakalarning uzviy majmuasi sifatida belgilanadi. Universitet va kasbiy faoliyat sohadagi talabalardan va kadrlardan jahon kasb bozorida o'z o'rniga ega bo'lishi va raqobatbardosh bo'lishida chet tilida mustaqil og'zaki va yozma muloqotni kasb doirasida amalg oshirishida kasbiy kommunikativ kompetensiyaga ega bo'lishi talab etiladi.
N.A.Muslimov fikriga ko'ra,kompetensiya —tegishli sohada kasbiy faoliyat yuritish uchun zarur bo'lgan bilim,ko'nikma,malaka va shaxsiy sifatlar majmuidir.[5]
Kompetentlik esa insonning ijtimoiy-kasbiy faoliyatidagi intellectual va shaxsiy shartli tajribasi, barcha kompetensiyalarga egalik darajasi,kasbiy faoliyatda kompetensiyalarni qo'llashga tayyorligidir.[6]
Kasbiy kompetensiya o'z tavsifi va qo'llanish darajasi bo'yicha qaralayotgan mutaxassislikka mos keluvchi komptensiya bo'lib, kasbiy kompetentlik esa mutaxassis tomonidan kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan bilim,ko'nikma va malakalarning egallanishi va ularni amalda yuqori darajada qo'llay olishdir.[3]
Kommunikativ kompetentsiya - bu kommunikativ maqsadlarga ijtimoiy jihatdan mos ravishda erishish qobiliyati. U tashkillashtirilgan va maqsadga yo'naltirilgan, ya'ni tegishli kontekstda mos va samarali ko'nikmalarni tanlash va qo'llash qobiliyatini o'z ichiga oladi. U og'zaki va yozma muloqot ning xatti-harakatlarni o'z ichiga oladi.Kommunikativ kompetentsiya talabalarning muloqot qilish uchun tildan foydalanish qobiliyatini anglatadi. Kommunikativ kompetentsiyani Canale va Swain (1980) 4 ta sohani shakllantirish sifatida aniqladilar:[6] • So'zlar va qoidalar
• Muvofiqlik
• Uyg'unlik va izchilik
• Muloqot strategiyalaridan foydalanishdir.
Kasbiy kommunikativ kompetensiyalar - kasbiy faoliyatidagi murakkab jarayonlarida yuzaga keladigan tushunmoqvchilikka sabab bo'luvchi kasbiy so'zlarni ,til birliklarini qo'llay olish va kommunikativ kompetensiyalarning komponentlarining (pragmatik, lingvistik,stradegik va sotsiolinguistik)[4] jamlanmasidir.
Kasbiy kommunikativ kompetensiyalar talabalarning atrofdagi dunyoga, davlatga, jamiyatga, odamlarga va o'z faoliyatiga munosabatini tavsiflovchi barcha shaxsiy fazilatlarini aks ettiradi. Sababi, kasbiy kompetentlikka ega kadr doimiy o'z bilimlarini boyitib turadi,yangi axborotlarni o'zlashtiradi, xalqaro davr talablarini chuqur anglaydi va yangi kasbiy bilimlarini xorijiy tillarda o'zlashtiradi va o'z amaliy faoliyatida qo'llay oladi.[3]
Kasbiy kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirishning komponenti leksik kompetensiya xisoblanib, bunda chet tilida o'z soxaviy til birliklarini o'rganish, og'zaki va yozma nutqda amalda qo'llashdir.Ushbu soxaviy leksik birliklarini o'rgatishda korpusga asoslangan yondashuvning o'rni juda kattadir.
Korpus - bu qo'lda yoki elektron shaklda ishlab chiqilishi mumkin bo'lgan va haqiqiy til ma'lumotlarini aks ettiruvchi yozma yoki og'zaki matnlarning katta to'plami xisoblanadi. Korpus amaliy tilshunoslik sohasida lug'atlar yaratish, grammatika kitoblarini yaratish, til o'rganish va o'qitishni yaxshilash,kasbiy so'zlarni o'rgatish va o'rganish, dialektlarni o'rganish, elektron tarjimasi va boshqalar kabi ko'plab ilovalarga ega.
Bugungi kunda korpuslar sinflari mavjud bo'lib, ular birinchi, ikkinchi yoki xorijiy tillarni o'rganishga hissa qo'shadilar. Korpora barcha til ko'nikmalarida boshlang'ich va yuqori darajalar uchun o'quv materiallarini ishlab chiqishda foydalanish mumkin; o'qish, yozish, lug'at, tinglash yoki gapirish. Ular o'quvchilarning qobiliyatini rivojlantirishga va ularning lingvistik ko'nikmalarini yaxshilashga va shu orqali kasbiy kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirishga yordam beradi, ya'ni so'z va leksik birliklarning sinonimlar, antonimlar, polisemiya, omonimiya orqali bilish va uni yozma va og'zaki nutqda qo'llash.[1] Barlou [2] to'g'ri ta'kidlaganidek:
"Korpora nafaqat o'quvchi o'zlashtirishi kerak bo'lgan til misollar doirasini, balki ularning chastotasini ham ochib berishi mumkin, bu esa materiallarni ishlab chiqish va o'quv dasturini tuzishda muhim omil hisoblanadi. Bundan tashqari, korpusdan foydalanish ikkinchi tilni o'rganish sohasini tubdan o'zgartirishi mumkin. Korpus orqali chet tilidagi kasbiy til birliklarini o'rgatishda, talabalar til tadqiqotchilariga o'xshab konkordans satrlarida kelgan soxaviy so'zlarining bir qancha usullarda qo'llanilishi bilib olishadi.(1-rasm)
I I _' doc#20 its body here okay now this is what was that was that a was that psychology engineering what was it well i i suggest rfs
2 □ © doc#53 icide the Japanese traditions and samurai culture add to Western psychology religion and maladjustment and after all it brings a the bndge has
□ © doc#54 and and societies in Freud we've got sorry in psycho in psychology and in psychoanalysis we have Freud trying to understand the irre
4 □ © doc#55 emphasizes people as social performers rather than as individual psychologies so the close-up tends to take you in on the interior thoughts of sor
5 □ © doc#59 ig periods of time so there may not be some from art history yeah psychology okay well shame well try and just for your own interest look at it wl I I doc#70 the film mm 'cause i think it some bits of it are a bit kind of crappy psychology a bit kind of look at nature and isnt it beautiful which mm is very lii I I doc#70 <now stop this is so you said wishy-washy and thinking about pop psychology it is kind of like it it's like kind of nght the plague that kind of nature I I doc#71 teed to understand the past is to think about economics sociology psychology to have if you like a a a broad sort of flowing together of different c
9 Q doc#89 d of the way down the page only in the Dionysian mystenes in the psychology of the Dionysian condition does the fundamental fact of the Hellen
10 Q © doc#92 here in terms of their neurophysiology that first common thing for psychology the sort of explanation that we deploy all the time in everyday life i I I doc#92 other people is often talked about in the literature the literature of psychology the literature of philosophy the literature of popular science is oftei
□ © doc#92 Dsophy the literature of popular science is often referred to as folk psychology and what all the folk psychology come across it says all that folk p I I doc#92 cience is often referred to as folk psychology and what all the folk psychology come across it says all that folk psychology means is simply comr
□ © doc#92 / and what all the folk psychology come across it says all that folk psychology means is simply common sense approach okay now there's a prol
Korpusga asoslangan yondashuv talabalarning malaka darajasidan qat'iy nazar kasbiy kommunikativ kompetensiyani o'rganish va o'qitishda o'z hissasini qo'shishi mumkin..Korpus talabalarning savollariga javob beradi va o'qituvchilar uchun o'quv qo'llanmalarini qiziqarli va haqiqiy tarzda tayyorlash uchun keng eshiklarni ochadi. To'g'ri qo'llanilsa, moslashuvchan o'rganish strategiyalarini beradi. Ilmiy tadqiqot natijalari korpusga asoslangan yondashuv tillarni o'rganish va o'qitishda samarali ekanligini ko'rsatadi. Korpusga asoslangan yondashuvda, xususan,talabalar ma'lumotlarga to'g'ridan-to'g'ri kirishlari mumkin (qo'lda) va bu yuqori samarali o'quv natijalariga olib keladi. Korpora til o'rganish va o'qitishda o'zgarishlar qilishi mumkin, bunda o'quvchilar -lingvistik tadqiqotchilarga, o'qituvchilar esa fasilitator, rahbar va koordinatorga aylanadi.
REFERENCES
1. O'zbek tilining izohli lug'ati. A.Madvaliyev tahriri ostida. "O'zbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent. 2006-2008-yillar.
2. Pedagogika: ensiklopediya. II jild / tuzuvchilar: jamoa. - Toshkent: "O'zbekiston milliy ensiklopediyasi" Davlat ilmiy nashriyoti, 2015. -376 bet.
3. Assude, T. (2005). Time management in the work economy of a class, a case study: Integration of Cabri in primary school mathematics teaching. Educational Studies in Mathematics, 59(1-3), 183-203.
4. Butler, F. M., Miller, S. P., Crehan, K., Babbit, B., & Pierce, T. (2003). Fraction instruction for students with mathematics disabilities: Comparing two teaching sequences. Learning Disabilities Research and Practice, 18, 99-111.
5. F.R. Valiyeva The importance of educational content in preparation of competative personnels// 2nd International Conference BRIDGE TO SCIENCE: RESEARCH WORKS San Francisco, USA February 28, 2018
6. Kalmuratov T.N. Evaluation of the Effectiveness of Management of the Activities of NonState Pre-School Educational Organizations on the Basis of Public-Private Partnership. http://ijmmu.com editor@ijmmu.com ISSN 2364-5369 Volume 9, Issue 9 September, 2022 Pages: 336-340. 4-bet
