Научная статья на тему 'КОРПУС ЛИНГВИСТИКАСИ ТАРИХИГА НАЗАР'

КОРПУС ЛИНГВИСТИКАСИ ТАРИХИГА НАЗАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

13
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Дилдор Бахтияровна Отажонова

Сўнгги йилларда тилшунослик жабҳаларида, жумладан, лексикография, терминология, комьютер лингвистикаси, корпус лингвистикаси соҳаларида бир қатор тадқиқотлар олиб борилаѐтганлигига қарамасдан, нутқий акт ва унда ифодаланган сўз маънолари билан боғлиқ масалалар тўлалигича ўз ечимини топгани йўқ. Айнан сўз маъносининг ўзига хос жиҳатларини ўз объекти сифатида белгилаб олган соҳа – корпус лингвистикаси бугунги кунда кўплаб тадқиқотларни юқорида таъкидланган муаммо доирасида олиб борилишини таъминламоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРПУС ЛИНГВИСТИКАСИ ТАРИХИГА НАЗАР»

Chirchik State Pedagogical University Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023

Effectiveness of Introduction of Digital Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

КОРПУС ЛИНГВИСТИКАСИ ТАРИХИГА НАЗАР

Дилдор Бахтияровна Отажонова

Чирчик давлат педагогика университети, Чирчик, Узбекистон

d.otajonova@cspi.uz

Сунгги йилларда тилшунослик жабхаларида, жумладан, лексикография, терминология, комьютер лингвистикаси, корпус лингвистикаси сохаларида бир катор тадкикотлар олиб борилаётганлигига карамасдан, нуткий акт ва унда ифодаланган суз маънолари билан боглик масалалар тулалигича уз ечимини топгани йук. Айнан суз маъносининг узига хос жихатларини уз объекти сифатида белгилаб олган соха - корпус лингвистикаси бугунги кунда куплаб тадкикотларни юкорида таъкидланган муаммо доирасида олиб борилишини таъминламокда.

Корпус лингвистикаси тилшуносларнинг такбири буйича, "мувофиклик асосида хосил килинган сатрлар ва суз руйхатини экрандан кидириш билан комьютер дастурлари оркали катта матнлар ёки кичик матнларнинг катта тупламдаги ходисаларни тушунишга уруниш"нинг энг осон усули сифатида уларнинг онгида шакллангандир. Бу каби матн изохлаш усули катта хажмга эга матнлардаги бир нечта контекстда ифодаланган сузлар ва ибораларни тулик кидиришга асосланган булиб, ушбу усул ёрдамида XIII асрда инжилшунос олимлар ва уларнинг издошлари томонидан инжил сахифалари сатрларга ва сузларга кучирилган. Шунингдек, конкорданс [2] ёхуд мувофиклик асосида инжилдаги сузларнинг алифбо тартибида, иктибослари хамда кайси матнларда кулланилганлигини курсатишнинг амалий эхтиёжидан келиб чиккан холда бошка олимлар томонидан амалга оширилган.

Сузнинг этимологик талкинига назар ташлайдиган булсак, concordantia лотинча cum, яъни, "билан" ва cor эса "юрак" маъноларини англатиб, инжилнинг шунчаки матнлардан ташкил топган китоб эмас, балки ушбу машаккатли урунишнинг асл гоявий асоси унинг илохиятга уйгунлашган хабар эканлиги хакидаги даъвони таъкидлашдан иборат булган. Антонио Падуа инжилнинг биринчи аноним конкорданси Concordantiae Morales билан боглик Вулгейт (Vulgate) - инжилнинг V асрга тегишли булган, лотин тилидаги мукобилига асосланган. Шу даврнинг узида анчайин мукаммаллаштирилган иш 1230 йилда Авлиё Жеймс монастирида Сейнт (авлиё) Каролик кардинал Хьюго

October 20, 2023

https://cspi.uz/ Republican Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Effectiveness of Introduction of Digital Technologies^n^heEduçationMproçes^

Volume 4 | CSPU Conference 1 | 2023 Ta'lim jarayonida raqamli texnologiyalarni

ташаббуси билан ташкил этилган 500 кишидан иборат Доминикан рохиблари жамоаси томонидан "сузлар индексы" [1] тузилганлигини кузатиш мумкин. Шундан буен, инжил конкордансларининг куплаб бошкка тубдан узгарган мукобиллари, жумладан, 1737 йил Груденнинг "Мукаддас езувларга тулик мувофиклик" ва 1890 йил Стронгнинг "Инжилнинг тулик мувофиклик" каби конкорданслари яратилган.

Хрзирги кунга келиб, компьютер мувофиклаштирувчи программалари 500 та рохибнинг ишини бир неча сонияда амалга оширади. Шунингдек, Шекспирнинг асарлари хам конкорданснинг асосий воситаси сифатида ушбу соханинг ривожланишига хисса кушган. Мисол тарикасида келтириб утиш жоизки, Бекетнинг 1787 йилда Шекспирнинг асарлари асносида яратган конкордансида суз ва унинг лингвистик контексти хамда жойлашуви берилган булиб, адабиет шинавандалари учун кимматли маълумотларни такдим этган. [3] Илгари даврда, кийинчилик билан терилган конкордансларнинг узаги ва максадлари бизга маълум булган компьютер программаларида саклаб келинмокда. Электрон корпус яратиш ташаббусига инжил хамда бадиий асарларнинг мувофиклаштириш ва индекслаш жараенидаги машаккатли мехнат сабаб була олмаган. ни яратган, христиан дини рохиби Роберто Буса (Jesuit priest Roberto Busa) томонидан 1950-йилларда бошланган ва 1970-йилларнинг охирларида якунланган, авлие Томас Аквинас (St Thomas Aquinas)нинг тулик асарларини уз ичига камраб олувчи "Index Thomisticus / Томас Индекси" номли киска электроник ракамлаштирилган базасининг яратилиши конкорданснинг электрон усулининг вужудга келишига туртки булди. Шу уринда, яна иккита асосий манбани санаб утиш керак, масалан, лексикографлар ва Аврам Ноам Хомскийдан олдин фаолият юритган структур тилшуносларнинг тадкикотлари хам замин була олган. Х,ар иккала усул хам тадкикотчилар учун маълумотларни туплашда мухим ахамият касб этган. Шунингдек, доктор Самуэл Жонсон (Dr Samuel Johnson)нинг 1755 йилда чоп этилган биринчи "Инглиз тилининг изохли лугати" куп йиллар, жумладан, 1560-1660 йиллар мобайнида кулланилган когозларга туширилган мисолларни йигиш асносида когозда корпус яратишнинг махсули булиб хизмат килди.

REFERENCES

1. Bromiley (1997): 757; see also Tribble this volume.

2. Becket's (1787) A Concordance to Shakespeare.

3. LingvoUniversal (En-Ru) (for ABBYY Lingvo x5) The Universal English-Russian Dictionary. © ABBYY, 2011. 100,000 entries.

https://cspi.uz/

October 20, 2023 Republican Scientific and Practical Conference

192

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.