Научная статья на тему 'КОРЕЙС ВА ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ПАРЕМИОЛОГИК БИРЛИКЛАРНИНГ ҚИЁСЛАБ ЎРГАНИШИ'

КОРЕЙС ВА ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ПАРЕМИОЛОГИК БИРЛИКЛАРНИНГ ҚИЁСЛАБ ЎРГАНИШИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
105
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мақол / паремиология / паремиялар / фраземалар ва паремалар / корейс ва ўзбек тилларининг паремиологияси / истиора / ташбеҳ / метафора / таққослаш (антитеза) / параллелизм / анафора / қофиялаш / эвфоник воситалар (аллитерация / ассонанс) / киноя / ҳикматли иборалар / 한국어 속담 / 관용적 표현 / 중의적 표현 / 직접접 표현 / 동음어 / 다의어 / 단의어.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРЕЙС ВА ЎЗБЕК ТИЛИДАГИ ПАРЕМИОЛОГИК БИРЛИКЛАРНИНГ ҚИЁСЛАБ ЎРГАНИШИ»

КОРЕЙС ВА УЗБЕК ТИЛИДАГИ ПАРЕМИОЛОГИК БИРЛИКЛАРНИНГ

ЦИЁСЛАБ УРГАНИШИ

Ирода Фуркатовна Баёнханова

СамДЧТИ, Узок Шарк тиллари кафедраси Катта укитувчиси

Калит сузлар: Макол, паремиология, паремиялар, фраземалар ва паремалар, корейс ва узбек тилларининг паремиологияси, истиора, ташбех, метафора, таккослаш (антитеза), параллелизм, анафора, кофиялаш, эвфоник

воситалар (аллитерация, ассонанс), киноя, хикматли иборалар, ^^^

не, НЕ, ^зз НЕ, вд^,

Карама- карши ва панд-насихатни ифодалашга асосланган маколлар корейс ва узбек тилида паремиологик бирликларнинг катта кисмини ташкил килади. Киёсий тилшуносликда оламнинг лисоний манзарасини дунё тилларидаги паремиологик бирликлар оркали киёслаб урганилиши, бу борадаги лексик-семантик, структурал узига хосликлар тадкикотига багишланган изланишларжуда куплигига карамасдан, бу муаммо корейс ва узбек тиллари мисолида кенг ва атрофлича урганилмаганлигини таъкидлаш жоиз. Бу мавзунинг долзарблигидан, хар иккала тилдаги паремиологик бирликларнинг структур тузилишларини, семантикасини ва тилда бажарадиган функцияларини атрофлича ва чукур урганиш заруратини такоза килади.

Шу нуктаи назардан ушбу маколамизда корейс ва узбек тилларидаги карама-карши ва панд-насихатни ифодалашга асосланган маколларни лексик-семантик ва прагматик аспектда тахлил килиб урганишни , бу жараёнда куйидаги вазифаларни йечишни максад килиб куйдик:

1) тилшуносликда паремиологик бирлик тушунчасининг мохиятини аниклаш;

2) паремияларнинг лисоний бирликларнинг алохида синфи сифатида урганилишининг назарий муаммоларини аниклаш;

3) корейс ва узбек тилларидаги карама- карши ва панд-насихатни ифодалашга асосланган маколлардаги унивесалликни, структурал-семантик тузилишларидаги фаркларни аниклаш.

Одатда фольклор хакида гапирганимизда у оркали ифодаланадиган фикр универсал харакетерда булишлигини яхши биламиз. Бундай унивесаллик, янъи дунё тилларига хос умумий маъно ифодалаш хусусияти айнан паремияларга хам хос. Тилшуносликда юнонча «paroimia» сузи бизнинг тилимизда макол, матал маъносида кулланилади. Х,ар кандай тилдаги паремиологик бирликлар уз

семантикасида муайян бир халкнинг узок давом этган маданий-тарихий тараккиётини акс эттиради.Улар оркали турлича маданий кадриятлар, стереотиплар тилда мустахкамланиб, авлодлардан авлодларга кучади. Паремилогик бирликлар оркали тилда мустахкам урин олган тушунчалардаги образлар системаси шу халкнинг оламни лисоний тасаввурини хосил килади, чунки улар у ёки бу даражада шу лисоний коллективнинг моддий, маънавий, маданий, миллий ва ижтимоий тажрибаси натижасида вужудга келадики, уларда айнан ана шу маданий -миллий тажриба ва анъаналар уз ифодасини топади.

Маколлар тугалланган фикрни бевосита ифодалайди. Маколлар тузилишига кура содда ва мураккаб паремаларга булинади. Маколлар тузилиши жихатидан энг ками икки элементдан (гап булагидан) иборат булади ва тугалланган фикр билдиради. Бу фикрни билдирувчи гап булаклари, одатда, бош булаклар булади, лекин бош булаклар: эга ёки кесим булиши паремада икки элементдан (гап булаги) булиши ва улар икки интонацион марказга мумкин. Бош булакларнинг булиши ёки булмаслигига карамасдан, хар бир булиниши шарт. Маколларни энг ками икки мантикий марказ хосил килади. Бу мантикий марказни ташкил килувчи сузлар бош булак вазифасида келиши хам келмаслиги хам мумкин. Содда паремалар икки ва ундан ортик элементлардан (гап булакларидан) иборат булади. Мураккаб паремалар эса икки ва ундан ортик компонентлардан (кушма гаплар таркибига кирувчи нисбий содда гапларни билдирувчи термин) ташкил топади. Демак, маколлар гап булакларидан иборат булиб, тугалланган фикрни ифодалайди ва маколлар тугалланган гап шаклида булганлиги учун улар факат кенгайтирилган гаплар оркали изохданади.(Лингвистик терминларнинг изошли лузати. А.Хожиев. -Т: 1985, 54-б.)

Хрзирги замон тилшунослигида паремиологик бирликларнинг лисоний статусини, лингвистик характеристикасини белгиловчи, барча тилшунослар томонидан тан олинган куйидаги назарий холатлар мавжуд:

1.Паремиологик бирликлар гап (жумла)га ухшаш конструкцияларнинг алохида куриниши булиб, модаллик, шахс категорияси, замоннинг синтактик усулда ифодаланиши , кандайдир фикрни тасдиклаб, унга карама карши уларок, кандайдир фикрни инкор килишга асосланган предикатив категорияларга эгадирлар. Паремиологик бирликларнинг бундай хусусиятлари одатда тилдаги номинатив лексик-синтактик бирликларга, шунингдек, тор маънодаги фразеологик бирликларга карама-карши куйилиб тадкик килинади[Виноградов1977: 250].

2.Паремиологик конструкциялар одатдаги тугал фикр ифодаловчи жумлалар сингари предикатив бирликларнинг муайян структур схемаси асосида тузилади.( Потебня 1989: 155]

Маколамизда биз паремиологик бирлик атамасини нутк жараёнида панд-насихат маъносида кулланиладиган, структур жихатдан гапга тенг келадиган, семантик жихатдан халк турмуш тарзининг маданий-маиший бахоловчи бирликлар сифатида тушунамиз. Премиологик бирликларнинг асосий типларини аниклаш учун даставвал уларнинг алохида ажралиб турувчи лисоний белгиларини аниклаш зарур. Г.Л. Пермяков бу белгиларнинг куйидаги типларга булиб урганишни таклиф килади: [Пермяков1970: 15]

1. Бирлик ифодалайдиган маъно ва шаклнинг тургунлиги: ■М^^ЭДт^Н^^^ -Сузма суз: Ёнаётган уйни елпиш. Маколнинг узбек тилидаги эквивалентида семантик адекватлик мавжуд булсада, оламнинг лисоний тасаввури бу уринда турлича объектлар оркали тасаввур килинишини кузатамиз: Оловга ёз сепиш ёки ярага туз сепиш;

2. Образлилик: .-Сузма суз: Йулбарс гапираётган вацтингда келади. Бу уринда хам умумий маъно бир хил булсада, образлилик хар иккала тилда турлича хайвонлар номи билан ифодаданганлигини курамиз: Бурини гапирсанг, цулоги куринади.

3. Панд-насихат (тарбиявий) маънода кулланилиши:

sh ^ 0 ^ ^ .- Сузма суз: Айтилган суз чиройли булса, жавоб

суз уам чиройли булади. Бу уринда маколнинг узбек тилидаги эквивалентида умумий маъно саклангани холда образлилик "салом" сузи билан ифодаланади: Саломга яраша алик ёки аввал салом, бадаз калом.

4. Ифодаланаётган семантик маънонинг прагматик характерда, яъни фон билимларга асосланиб, билвосита ифодаланиши. Бундай маколлар хар иккала тилда хам жуда купчиликни ташкил килади ва узбек тилидаги эквивалентларининг куп вариантлилиги билан характерланади:

- Заррадек цум уюлиб, катта тог булади; Тома-тома кул булур; Куч бирликда; Бирлашган узар, бирлашмаган тузар.

-Осмондан юлдуз териш .Узбек тилида образлилик бошка объект билан ифодаланади: Игна билан цудуц цазиш.

-Уч ёшдаги одат - саксон ёшгача боради; Букрини гур тугирлайди; Цон билан кирган -жон билан чицади.

5. Купчилик корейсча маколлар ута миллийлиги билан характерланади. Бундай маколларни узбек тилида эквивалентлари мавжуд булмаганлиги учун уларни изохли таржима усулида таржима килишга тугри келади:

Щ Щ -Энг арзон нарса пижиток. Пижиток - бу "ток" деган пиширик колдикларидан килинадиган пирог.

Жуда купчилик тадкикотларда макол ва маталлар фразеологизмлар сифатида тасниф килинади. Фикримизча уларни фразеологизмлардан гап

даражасида фаркланадиган алохида бирликлар сифатида урганилиши максадга мувофик. Улар орасидаги фарклар куйидаги белгиларда уз ифодасини топади: 1. Хар бир фразеологик бирлик у канча компонентдан ташкил топишига ва канча сузлар воситасида изохланишига карамасдан, ягона бир фикрни ифодалайди, яъни кандайдир бир тушунчанинг лисоний белгиси вазифасини бажаради.

2. Фразеологизмларнинг сузга (тушунчага) эквивалентлиги уларда мантикий контекстнинг мавжуд эмаслигини тасдиклайди, айни пайтда маколларда бундай контекст доимо мавжуд.

3. Фразеологизмларнинг сузга эквивалент була олишлиги уларни мантикий трансформация килиш мумкин эмаслигини билдирса, маколларда бу холат жуда осон амалга оширилади.

Хар иккала тилдаги паремиологик бирликларнинг киёсий тахлили куйидаги хулосаларга олиб келди:

1. Карама- карши ва панд-насихатни ифодалашга асосланган паремиологик бирликларни хосил килинишида хар иккала тилда хам муайян нутк вазиятлари иштирок этади ва улар даги маъно нутк вазиятига кура узгариши мумкин.

2. Бундай бирликларнинг умумлаштирилган маъноси фикрни панд-насихат охангида ифодаланишига асосланади. Ифодаланадиган умумлашган фикрнинг образлилиги нуткнинг эмоционал экспрессив таъсирини белгилайди.

3. Х,ар иккала тилдаги бундай маколлардаги умумий маъно универсаллиги билан характерланади. Аммо бу уринда узбек тилидаги маколлардаги эквивалентлар микдори куплиги, образлилик бошка лексик бирликлар оркали ифодаланиши кузатилади.

Келтирилган фикр ва мисоллардан куриниб турибдики, маколлар корейс ва узбек тилларидаги умумий жихатларнигина эмас, балки хусусий ва киёсий жихатдан хам урганиш тилшунослик фанининг вазифаси хисобланади.

REFERENCES

1. Sh.Safarov. Pragmalingvistika. Toshkent, 2008. 57-bet

2. Виноградов В.В. Об основных типах фразеологических единиц в русском языке.- М., 1977. - 254 с.

3. Пермяков, Г.Л. От поговорки до сказки - М.: Наука, 1970. - 15 с.

4. Потебня, А.А. Слово и миф. - М., 1989. - 44 с.

5. ,Узбекхалцмацоллари. - Т: 1981, 5-б.

6. Лингвистик терминларнинг изошли лузати. А.Хожиев. -Т: 1985, 54-б.

7. " - ЩЖ Х|£АН еа, 2007 ^ 3 Ш, 1 ^ 6^

ААМ^ЩЖ ^ Ж^ Ж^ 351p.

8. ^E^ M|0|X|: http://www.kyohak.co.kr

9. 2006. 2107 6.

10. ^ ^ fll^AK 2006. 743 6. "^^O - 2005 ^ 12 ^10^ 1 & 8 170p.

11. ^^1.2005.1-11

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.