Научная статья на тему 'КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОҲОТЛАРИ ИНСОН ҚАДРИ УЧУН'

КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОҲОТЛАРИ ИНСОН ҚАДРИ УЧУН Текст научной статьи по специальности «Право»

109
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
конституция / қонун / жамият / ҳокимият / шахс / инсон ҳуқуқлари / эркинликлар / кафолатлар.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Зарина Рустам Қизи Тожимурадова, Б. Э.Юлдашев

Ушбу мақола Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг инсон манфаатларига қай даражада хизмат қилиши, ҳар бир фуқаронинг ҳуқуқлари, уларнинг кафолатлари конституцияда белгилаб қўйилган моддалар асосида ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОҲОТЛАРИ ИНСОН ҚАДРИ УЧУН»

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati

КОНСТИТУЦИЯ ИСЛОХОТЛАРИ ИНСОН КАДРИ УЧУН

Зарина Рустам кизи Тожимурадова

ТДТрУ Иктисодиёт факултети 1-курс Yu-5 гурух талабаси zarinarustamovna@gmail.com Илмий рахбар: Б. Э.Юлдашев, т. ф. н., доцент

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола Узбекистон Республикаси Конституциясининг инсон манфаатларига кай даражада хизмат килиши, хар бир фукаронинг хукуклари, уларнинг кафолатлари конституцияда белгилаб куйилган моддалар асосида ёритилган.

Калит сузлар: конституция, конун, жамият, хокимият, шахс, инсон хукуклари, эркинликлар, кафолатлар.

Бугунги кунда инсон хукуклари, эркинликлари, уларнинг кафолатлари хар бир мамлакат учун ута мухим масалалардан биридир. Зеро, инсон хак-хукукларини куллаб кувватланган юрт доим юксак даражаларга эришганини тарих исботлаган. Инсон хукукларини куллаб кувватловчи конунлар тизими, бу конституциядир.

Маълумки, давлат ва жамият хаётида баъзи нарсалар борки, у ватанимиз каби ягонадир, яъни, байрогимиз, гербимиз, мадхиямиз битта ва шу катори конституциямиз хам ягонадир. Х,ар бир тимсол она ватанимиз ва халкимизнинг эзгу максадларини узида акс эттиради. Шу маънода конституциямиз хам мукаддасдир. Бош комусимизнинг мукаддимасида фукароларининг муносиб хаёт кечиришларини таъминлашга интилиш, демократик-хукукий давлат барпо этиш, фукаролар тинчлиги ва миллий тотувлигини таъминлаш максадида Конституция кабул килинганлиги кайд этилган, яъни Конституциямизнинг асосий мохияти инсонга муносиб хаёт шароитларини яратиш, уни бахтли килишдан иборатдир.

Узбекистон Конституциясининг узига хослиги шундаки, у икки маротаба халк мухокамасида юртдошларимиз хохиш-иродаси билан бойитилган. Умумхалк мухокамаси давомида Конституция лойихаси юзасидан жами 6 мингдан ортик таклиф ва мулохазалар билдирилган. Албатта, бу энг олий даражадаги карордир. Яна мухими хамда халкаро экспертлар томонидан эътироф этиладиган хусусиятлардан

December 1

419

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

бири, бу Конституциянинг мукаддимаси Узбекистан халки деб бошланишидадир. Бундай жумлаларни бошка бирон бир конунда учратмаймиз. Бунинг узи хам халк хокимиятчилигининг ёркин ифодасидир.

Конституциямизнинг яна бир мухим хусусияти бу халк суверенитети эътироф этилганлигидадир. Асосий конунимизнинг 7-моддасида "Халк давлат хокимиятининг бирдан-бир манбаидир" эканлиги мухрланган. Асосий конунимизда демократия ва демократик атамалар 7 марта, халк сузи эса 211-марта кулланилган. Гарб олимлари дунё конституциялари тахлили натижасида 70 та асосий мавзунинг камраб олиниши буйича 190 та давлат конституцияси ва конституциявий ахамиятдаги бошка хужжатларни урганганда, давлатимиз асосий конуни 0.59% натижани курсатиб, нисбатан купрок мавзуларни камраб олгани аён булди. Бу жихатдан Австрия конституцияси 0.57%, А^Ш конституцияси 0.49%, Буюк Британиянинг конституциявий ахамиятдаги хужжатлари 0.43% натижани курсатган.

Конституциямизда инсон манфаатлари устуворлиги кайд этилган. Асосий конунимизни синчиклаб урганган хар бир шахс бевосита шунинг гувохи буладики, унинг бутун мазмун ва мохияти инсонга хизмат килишга йугрилган. Конституциямизнинг бирор бир жойида, давлатнинг хукуки ёки фукаролар давлат хохиш ва иродасини бажариши шарт кабилидаги коидалар учрамайди. Аксинча, асосий конунимизда, "Давлат халк иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат килади. Давлат органлари ва мансабдор шахслар жамият ва фукаролар олдида масъулдирлар." (2-модда), "Давлат фукароларнинг Конституция ва конунларда мустахкамланган хукуклари ва эркинликларини таъминлайди" (43-модда) каби давлатнинг мажбуриятларини учратамиз.

Конституциямиз узининг инсонпарварлиги билан ажралиб туради. Унга кура "Вояга етмаганлар, мехнатга лаёкатсизлар ва ёлгиз кексаларнинг хукуклари давлат химоясидадир." (45-модда), "Давлат ва жамият етим болаларни ва ота-оналарининг васийлигидан махрум булган болаларни бокиш, тарбиялаш хамда укитишни таъминлайди, болаларга багишланган хайрия фаолиятларини рагбатлантиради" (64- модда). Конституциямизнинг яна бир мухим жихати унинг баркарорлигидадир. Кайд этиш жоизки, утган 30-йил мобайнида конституциямизнинг асосий принциплари, инсон ва фукароларнинг асосий хукуклари, эркинликлари ва бурчлари, жамият ва шахс муносабатлари, маъмурий-худудий ва давлат тузулишига оид нормалари узгармади. Утган давр мобайнида унга ундан ортик узгартириш ва кушимчалар киритилган булса-да, буларнинг

December 1

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022

The Constitution of the Republic of Uzbekistan O 'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -

is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va

деярли барчаси давлат хокимиятини ташкил этиш булимига киритилган тузатишлар булиб, у хам булса мамлакатимизда конституциявий принцип булган халк хокимиятчилигини кучайтириш, давлат хокимиятини ташкил этиш ва фаолият курсатишида фукароларнинг бевосита ва билвосита таъсирини ошириш, парламентнинг давлат ички ва ташки сиёсатидаги ролини кенгайтириш, инсон хукук ва эркинликларини химоя килишда конституциявий ва одил судловнинг урнини янада мустахкамлашга оид тузатишлардир.

Конституциямизнинг мазмун-мохияти ва хукукий демократик давлат, кучли фукаролик жамияти барпо этиш асослари, фукароларнинг хукук ва бурчлари содда тилда чукур шархлаб берилган. Хусусан, Конституциямизнинг 37-моддасида "Х,ар бир шахс мехнат килиш, эркин касб танлаш, адолатли мехнат шароитларида ишлаш ва конунда курсатилган тартибда ишсизликдан химояланиш хукукига эгадир.

Суд хукми билан тайинланган жазони уташ тартибидан ёки конунда курсатилган бошка холлардан ташкари мажбурий мехнат такикланади" деб белгилаб куйилган. Ушбу хукук Инсон хукуклари умумжахон декларациясининг 23-моддасига тула мос келади. Миллий конунчилик тизимида мазкур меъёрлар бир катор конун хужжатларида, хусусан, Мехнат кодекси, "Ахолини иш билан таъминлаш тугрисида"ги, "Мехнатни мухофаза килиш тугрисида"ги конунларда хам уз ифодасини топган. Мазкур конунларга кура, барча фукаролар мехнат килиш хукукига эга булиши ва улардан фойдаланишда кенг имкониятларга эгадирлар. Жинси, ёши, ирки, миллати, тили, ижтимоий келиб чикиши, мулкий холати ва мансаб мавкейи, динга булган муносабати, эътикоди, жамоат бирлашмаларига мансублиги, шунингдек, ходимларнинг ишчанлик кобилятларига ва улар мехнатининг натижаларига алокадор булмаган бошка жихатларига караб мехнатга оид муносабатлар сохасида хар кандай чеклашларга ёки имтиёзлар белгилашга йул куйилмайди ва булар камситиш деб хисобланади.

Айни вактда хар бир шахснинг мехнат хукукларини химоя килиш кафолатланади. Х,ар бир ходим, уз мехнати учун конун хужжатларида белгиланган энг кам ойлик иш хакидан кам булмаган микдорда хак олиш, муддатлар чегараси белгиланган иш вактини урнатиш, бир катор касблар ва ишлар учун иш кунини кискартириш, хар хафталик дам олиш кунлари, байрам кунлари, шунингдек, хак туланадиган йиллик таътиллар бериш оркали таъминланадиган дам олиш, хавфсизлик ва гигиена талабларига жавоб берадиган шароитларда мехнат

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

килиш, касбга тайёрлаш, кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш, иш билан боглик холда соглигига ёки мол-мулкига етказилган зарарнинг урнини коплаш, касаба уюшмаларига хамда ходимлар ва мехнат жамоаларининг манфаатларини ифода этувчи бошка ташкилотларга бирлашиш, кариганда, мехнат кобилиятини йукотганда, бокувчисидан махрум булганда ва конунда назарда тутилган бошка холларда ижтимоий таъминот олиш, узининг мехнат хукукларини химоя килиш, шу жумладан суд оркали химоя килиш ва малакали юридик ёрдам олиш, жамоаларга доир мехнат низоларида уз манфаатларини кувватлаш хукукига эгадир.

Шуни хам эслатиш керакки, унумли ва ижодий мехнат килишга булган уз кобилиятини тасарруф этиш ва конун хужжатлари билан такикланмаган хар кандай фаолият билан шугулланиш хар кимнинг мутлак хукукидир.Ихтиёрий равишда иш билан банд булмаслик жавобгарликка тортиш учун асос булмайди.

Хулоса килиб айтганда, Узбекистон Республикаси Конституцияси умуминсоний кадриятларга содик эканлигини намоён килди. Ушбу умуминсоний кадриятларнинг диккат марказида инсон, унинг хаёти, эркинлиги, шаъни, кадр-киммати ва бошка дахлсиз хукукларини таъминлаш давлатимиз олдидаги олий маъсулият эканлиги Конституциямизнинг асосий гояси сифатида танлаб олинди. Конституциямизнинг барча тамойиллари, аввало, инсон ва фукаролар хукук ва эркинликларини химоя килишга каратилган булиб, давлатнинг мажбурияти ушбу хукук ва эркинликларини таъминлашда акс этади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Т, "Узбекистон", 2021, 4-22 бетлар.

2. Узбекистон Республикаси Конституциясига шарх. Муаллифлар жамоаси. Т., "Узбекистон", 2008, 25-253 бетлар.

3. Узбекистон Республикасининг Конституциявий Конуни лойихаси. Узбекистон Республикасининг Конституциясига узгартиш ва кушимчалар

KHpHTHm TyrpncHga. https://lex.uz.

4. Yuldashev, B. E., & Yuldasheva, M. M. STATE POLICY OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN IN THE FIELD OF RAILWAY.

5. Dadasheva, A. A. (2022). PUBLIC OPINION AND GOVERNMENT EVALUATION IN NEW UZBEKISTAN. The

December 1

Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life

Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati

American Journal of Interdisciplinary Innovations Research, 4(01), 16-19.

6. Юлдашев, Б. Э. (1994). Железнодорожники Ташкентской магистрали в развитии народного хозяйства Узбекистана в 30-е годы.

7. Дадашева, А. А. (2022). УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ-КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОХ,ОТЛАР ДАВР ТАЛАБИ. Academic research in educational sciences, 3(10), 288-291.

8. Раматов, Ж. С., & Юлдашев, Б. Э. (2019). ЖЕЛЕЗНЫЕ ДОРОГИ УЗБЕКИСТАНА: ИСТОРИЯ, СЕГОДНЯ, ПЕРСПЕКТИВЫ. Транспорт шелкового пути, (1-2), 10-14.

9. Adilovich, N. R., & Ergashevich, Y. B. (2021). Structural and functional approaches to the development of the social sector: Reform and prospects. European Journal of Molecular and Clinical Medicine, S(1), 1388-1396.

10. Назарова, Н. Ж., Муратова, Д. А., & Жуманиязова, Н. С. (2022). УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА АЁЛЛАРНИНГ УРНИ ВА РОЛИ. Scientific Impulse, 7(3), 331-336.

December 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.