Научная статья на тему 'КОМПОЗИТОР AЛИШЕР ЛAТИФ-ЗAДЕ ИЖОДИДA “ШAРҚОНA ЭСКИЗ”'

КОМПОЗИТОР AЛИШЕР ЛAТИФ-ЗAДЕ ИЖОДИДA “ШAРҚОНA ЭСКИЗ” Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
11
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
композиторлик ижоди / жаз / блюз / жанр / таҳлил

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Юлдуз Aтабековна Дадажонова

Мазкур мақола халқаро композитор, шунингдек Ўзбекистон композиторлар уюшмаси аъзоси Aлишер Латиф-заде ижодининг ўзига хослигига бағишланган. Турфа жанрларни синтезлашга ҳаракат қилган композиторнинг блюз жанри ҳамда миллий мусиқа оҳанглари уйғунлашган, алт-саксофон ва камер оркестр учун ёзилган “Шарқона эскиз” асари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОМПОЗИТОР AЛИШЕР ЛAТИФ-ЗAДЕ ИЖОДИДA “ШAРҚОНA ЭСКИЗ”»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / https://oac.dsmi-qf.uz Volume 4 Issue 6 / December 2023

КОМПОЗИТОР АЛИШЕР ЛАТИФ-ЗАДЕ ИЖОДИДА "ШАРЦОНА

ЭСКИЗ"

Юлдуз ATa6eKOBHa Дадажонова bazarbekova96@list.ru УзРФA Санъатшунослик институти

Аннотация: Мазкур макола халкаро композитор, шунингдек Узбекистан композиторлар уюшмаси аъзоси Aлишер Латиф-заде ижодининг узига хослигига багишланган. Турфа жанрларни синтезлашга харакат килган композиторнинг блюз жанри хамда миллий мусика оханглари уйгунлашган, алт-саксофон ва камер оркестр учун ёзилган "Шаркона эскиз" асари тахлил килинган.

Калит сузлар: композиторлик ижоди, жаз, блюз, жанр, тахлил

'ASTERN SKETCH" IN THE CREATIVITY OF THE COMPOSER

ALISHER LATIF-ZADE

Yulduz Atabekovna Dadajonova bazarbekova96@list.ru Institute of Art Studies of ASRU

Abstract: This article is devoted to the work of an international composer, as well as a member of the Union of Composers of Uzbekistan, Alisher Latif-zade. The author analyzes the work of a composer who tried to synthesize various genres combining the genre of blues and melodies of national music, "Oriental Sketch" written for alto saxophone and chamber orchestra.

Keywords: composition work, jazz, blues, genre, analysis

П.Чайковский номидаги Москва консерваторияси битирувчиси, Тошкент давлат консерваториясида бир неча йиллар укитувчилик фаолиятини олиб борган хозирда ижодини А^Шнинг Нью-Йорк шахрида давом эттираётган, халкаро композитор Алишер Латиф-заденинг ижодий "багажи"да турфа жанрлар мужассам. Булардан оркестр учун ёзилган асарлар, опера, оратория, камер вокал ва чолху мусикаси ва хор учун асарлар шулар жумласидандир. Композитор ижодининг узига хос жихати эса асарларида шарк, гарб , классик мусика хамда жаз мусикаси охангларини синтез килиб ноёб узининг услубига эришиб келмокда. Турли хил давлатлар мусикасини яхши узлаштиргани, хаёт йулларининг пасту баландликларида турли хил давлатларда(Тожикистон,

Узбекистан, Козогистон, Америка ва бошка) яшаб ижод килгани композиторнинг бой мусикий тили мавжудлигидан далолат беради.

Ижодининг яна бир эътиборли жихати шундаки, хаётининг куп кисмини узининг ватанидан узокда яшаб утаётган булсада асарларида узбек-тожик миллий оханглари хали хамон уз аксини топиб келмокда. А. Латиф-заденинг асарлари Европа, Осиё, Американинг куплаб давлатларида, бундан ташкари Японияда хам дунёнинг турли давлатларида ижро этилиб келинмокда.

Композиторлик ижодидан ташкари А. Латиф-заденинг педагогик фаолияти хам, муаллифлик килган укув ва методик кулланмалари ёш мусикачиларни тарбиялашда катта мактаб вазифасини бажариб келмокда. Булардан Америкада чикарган "1000 and One step to composition: Music History Tests for Composers.", "Daily Exercises and Etudes for Very Young Violinists", ""Music Box of Adem": Children's suite for Flute Choir" ва бошкаларни мисол келтирсак булади. А. Латиф-заде Узбекистон(1996-й.дан), Россия(2000 й.дан) композиторлар уюшмаси, ASCAP, Америка композиторлар ва муаллифлар жамоаси(2000-й.дан), АКШ миллий композиторлик ассоциацияси ^АСША;2005-й.дан) аъзоси.

А.Латиф-заденинг ижодининг катта кисмини жаз жанридаги асарлар етакчилик килиб келмокда. Булардан саксафон квартети ва биг бенд оркестри учун ёзилган "Туёна", симфоник оркестр учун ёзилган "American in Tashkent"("Америкаликлар Тошкентда"), "Жазмаком", саксафон ва камер оркестр учун ёзилган блюз жанридаги "Восточный эскиз"("Шаркона эскиз"), труба ва фортепиано учун ёзилган "The night gone with my fantasy"("Кечкурун менинг тассаввурларим билан утиб кетди"), брасс квинтет учун ёзилган "Brass-humoresque", фортепиано учун ёзилган "Жаз момент", фортепиано дуэти учун ёзилган "Dixy-East", мулти ударник ва фортепиано учун ёзилган "Усульнаме", 10 куллик фортепиано учун ёзилган "Шутка-хажв"(бу асар хам регтайм жанрида), скрипка, виолончель ва фортепиано учун ёзилган "Джаз-вальс Йо-Йо", "Шелковый путь через Мэдисон Авенью" ("Мэдисон Авенью узра Ипак йули")кабиларни мисол келтирсак булади.

1989 йилда Урта Осиё композиторлари орасида Германияда ижро этиш учун утказилган конкурсда голибликни кулган киритган А.Латиф-заденинг блюз жанрида ёзилган "Восточный эскиз" асарида тухталамиз. Асар альт-саксафон ва камер оркестр учун ёзилган. Бу асарда хам миллий оханглар билан хамоханг келган блюз жанрининг элементлари коришмасини тинглашимиз мумкин. Асардаги жаз мусикаси хусусиятларини хамда унинг специфик хусусиятларини очиб беришга харакат киламиз.

Биринчи уринда асарнинг оркестровасига ахамият каратамиз. Блюз ритмининг ноёб хусусиятллари унинг вокал табиати билан богликдир. Ундаги бардавом узгармас хар бир чоракка тушувчи асосан ритм гурух ижро этувчи

харакатни композитор скрипка партияларига бергани асарнинг узига хос жихатларидандир. Хдмда мазкур аккомпонементнинг фонида унга номутаносиб мураккаб ритмик фактурадаги саксафон солоси худди инсон овозига такдид килаётгандек эшитилади. Блюз жанрининг энг сара асарлари инсон овози оркали ижро этилган. Шу сабабдан хам айнан саксафон, биг-бендларда ижро этиладиган жаз композицияларда хам асосан инсон овозига таклид килувчи чолгу сифатида ишлатилиши хаммамизга маълум.

Асарнинг вокал табиатини асосий мавзудаги куйнинг "нотекис" харакати хам курсатиб беради. Унинг ритми бутун асар давомида мелодик линиядаги турли хил хиссаларга тушаётган акцентларда хамда асарнинг улчов бирликлари тинимсиз узгариб келиши билан ажралиб туради. Бу билан композитор блюзнинг импровизацион характерига ургу берган.

Яна бир блюз жанрининг ёркин хусусиятларидан асарда бонджо чолгусининг мавжудлигидадир. Асарнинг лирик рухдаги биринчи кисмда

бонджо ижро этилмайди. 6 цифрадан бошлаб ритмик фактура мураккаблашиб бонджо хамда ритм гурух кушилади.

Асарнинг охиридаги ёркин каденция саксафон ижрочидаги виртуоз пассажлар жаз мусикасининг табиатини янада очиб берган. Аммо унинг мусиккий тили нафакат блюз жанрида балки миллий мотивлар хам уйгунлигидадир. Мазкур каденцияда динамик ривожлов чолгуларнинг тинимсиз харакати, мелизмлар оркали шовкинли характердаги фон ва асар динамикасининг юкори боскичларга кутарилиши билан бойитилган.

Композитор асарда миллий мусика охангларини янада ёркин курсатиш уларни жаз мусикасининг мураккаб ритми билан боглаш максадида мумтоз мусикамиздаги каби мураккаб ритмларнинг узгариб туришидан фойдаланган. Бу асарга янада шаркона рух багишлаб, блюз жанридаги ажойиб асар ярата олган.

Мазкур асар жанрларнинг ноодатий ва кизикдрли жипслашувига як;ол мисол була олади. Бу мисол билан яна бир карра жаз асарларининг фольклор муси;асига я;инлигига ишонч хосил ;илиш мумкин. Композитор Латиф-заде жаз муси;асининг бирон жанрига мурожаат ;илар экан унинг ифодавий воситаларига эхтиёткорлик билан ёндашиб, композиторлик махорати ила унга миллий рух багишлашга интилади. Буни нафа;ат ю;орида айтиб утган асарларимиз балки ижодини бойитиб турган жаз жанридаги бош;а асарларини тинглаб хам ишонч хосил ;илса булади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Latif-Zade A.J. 1000 and One step to composition: Music History Tests for Composers.(Volume I). — USA, 2012. — 34 с. — ISBN 1478355050.

2. Latif-Zade A. J. Daily Exercises and Etudes for Very Young Violinists. — USA: CreateSpace, 2013. — 97 с.

3. Latif-Zade A. J. "Music Box of Adem": Children's suite for Flute Choir. — USA, 2017. — 56 с. — ISBN 1542604095.

4. Latif-Zade A. J. "Eastern sketch" for saxophone (Alto) and Chamber Orchestra. — USA, 2017. — 100 с. — ISBN 198340831X.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.