258Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
KOGNITIV BUZILISHLAR PSIXODIAGNOSTIKASINING O'ZIGA
XOSLIGI
Ismigul Sharif qizi Shavkatova
Toshkent tibbiyot akademiyasi Xalq tabobati fakulteti talabasi Ilmiy rahbar Askarova Nargiza Abdivalievna. Toshkent tibbiyot akademiyasi Pedagogika, psixologiya va tillar kafedrasi katta o'qituvchisi, psixologiya fanlari
bo'yicha falsafa doktori
Kognitiv buzilishlar xalqaro - intizomiy darajadagi muammoga aylandi va amaliy tibbiyotning barcha darajalarida tibbiyot xodimlari ushbu muammo ustida ishlamoqda.
Kalit so'zlar. kognitiv funksiyalar, patologiya, neyrodegenerativ kasalliklar, test, demensiya.
Cognitive disorders have become an international-disciplinary problem, and medical professionals at all levels of applied medicine are working on this problem.
Keywords. cognitive functions, pathology, neurodegenerative diseases, test, dementia.
АННОТАЦИЯ
Когнитивные расстройства стали междисциплинарной проблемой, над которой работают медицинские работники всех уровней прикладной медицины.
Ключевые слова. когнитивные функции, патология, нейродегенеративные заболевания, тест, деменция.
Kirish. Shuni ta'kidlash kerakki, bir qator taniqli mahalliy va xorijiy olimlarning tadqiqotlari natijalariga ko'ra, erta tashxis qo'yish va to'g'ri profilaktika choralari nafaqat demans rivojlanishining oldini oladi, balki keksa yoshdagi odamlarning hayot sifatini yaxshilashga ham olib keladi. Shu bois birlamchi tibbiy-sanitariya yordami sohasida, ya'ni oilaviy poliklinikalar va qishloq vrachlik punktlarida kognitiv buzilishlarni erta tashxislash va oldini olis1 to'g'ri tashkil etish maqsadga muvofiqdir.Kognitiv funktsiy
ANNOTATSIYA
ABSTRACT
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
nima - bu miyaning eng murakkab funktsiyalari bo'lib, ular yordamida dunyoni oqilona bilish jarayoni amalga oshiriladi va u bilan maqsadli o'zaro ta'sir ko'rsatiladi. Bularga quyidagilar kiradi: diqqat - aqliy mehnat uchun zarur bo'lgan aqliy faoliyat darajasini saqlab qolish va aqliy faoliyatni dolzarb vazifaga qaratish qobiliyati. Xotira - hayot davomida olingan ma'lumotlarni saqlash, saqlash va qayta-qayta takrorlash qobiliyati. Nutq - og'zaki va yozma shaklda og'zaki muloqot qilish qobiliyati, shu jumladan murojaat qilingan nutqni tushunish va o'z bayonotini qurish.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili (Literature review)
Idrok (gnosis) - sezgi organlaridan keladigan ma'lumotlarni idrok etish va tan olish qobiliyati. Praxis - turli motorli ko'nikmalarni egallash, saqlash yoki ulardan foydalanish qobiliyati. Nazorat (tartibga solish) funktsiyalari - bu o'z kognitiv faoliyati va xatti-harakatlarini boshqarish qobiliyati, shu jumladan amalga oshirilgan harakatlarning bajarilishini rejalashtirish va nazorat qilish. Klinik amaliyotda kognitiv buzilishlardan shikoyat qilgan odamlar unutuvchanlik, diqqatni jamlashda qiyinchilik, aqliy qobiliyatning pasayishi va intellektual ish paytida charchoqning kuchayishi bilan bog'liq sharoitlarni ko'rsatdi. Kognitiv buzilishlari bo'lgan bemorlarni davolashda uning belgilarining diagnostikasi asosiy hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda, ushbu ilmiy ishimizning asosiy maqsadi - bunday buzilishlarni psixologik diagnostika jarayonida qo'llaniladigan usullar va ularning ahamiyatiga e'tibor qaratishdir. Kognitiv funktsiyalardagi buzilishlarni tashxislash uchun qo'llaniladigan usullarning bir guruhi xotira xususiyatlarini o'rganishga mo'ljallangan.
Kognitiv buzilishning ikki darajasini ta'kidlash kerak - o'rtacha kognitiv buzilish va demans. Ortacha kognitiv buzilish - bu o'tish davri bo'lib, unda kognitiv funktsiyaning pasayishi kuzatiladi, ammo ijtimoiy moslashuvga olib kelmaydi. Masalan: bemor kundalik hayotda o'ziga to'liq xizmat qila oladi, ammo bemor ko'proq vaqt va kuch sarflaydi, bu esa xotirani yo'qotish, beparvolik, asabiylashish, umumiy zaiflik va hokazo shikoyatlarga olib keladi. Kognitiv buzilishlar nevrolog amaliyotida eng keng tarqalgan sindromlardan biri bo'lib, afsuski, ko'pincha terapiya imkoniyatlari sezilarli darajada cheklangan bo'lsa, ilg'or bosqichda tashxis qilinadi. Demans - bu neyropsikiyatrik sindrom bo'lib, uning tuzilishi og'ir kognitiv buzilish shaklida orttirilgan uzoq muddatli (6 oydan ortiq) klinik jihatdan ahamiyatli kognitiv pasayish bo'lib, ijtimoiy va kasbiy moslashuvni va har xil zo'ravonlikdagi odatiy funktsiyalarni yo'qotishni keltirib chiqaradi. Kognitiv buzilishlarning asosiy sabablari:
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
Altsgeymer kasalligi kabi neyrodegenerativ kasalliklar. Miya qon tomirlari kasalliklari - miya qon ta'minotining surunkali va o'tkir buzilishi (DEP, insult) "Miya shikastlanishi" ni keltirib chiqaradigan metabolik kasalliklar - surunkali kislorod etishmasligi, jigar, buyraklar kasalliklari, uglevod almashinuvining buzilishi, qalqonsimon bez kasalliklari, B1, B12 vitaminlari, foliy kislotasi, oqsillarning etishmasligi, toksik moddalar yoki dorilar bilan zaharlanish. Bundan tashqari travmatik miya shikastlanishi miya shishi, spirtli ichimliklar is'temoli oqibatida moddalar almashinuvining buzilishi (gidrosefali). Autoimmün kasalliklar (ko'p skleroz, revmatoid artrit), yuqumli kasalliklardan (meningit, ensefalit, virusli kasalliklar) kabilar.
Tahlil va natijalar (Analysis and results)
Kognitiv buzilishlarni tashxislash bilan bog'liq usullar tasnifida Luriyaning "10 ta so'zni yodlash" testi, "Raqamlarni eslab qolish" testi, "Visual xotira" testi va "Bentonning ko'rishni saqlab qolish" testi qayd etilgan. Biz ular orasidan Kreplen boyicha sanash va hisoblash testini Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Talabalar turar joyida yashaydigan qizlar orasida sinab kordik. Shuni qayd etish lozimki, bu metodika aqliy ish qobiliyati jadalligini o'rganishga ham mo'ljallangan. Bu metodikadan murakkab sezgi harakat reaksiyalarini, ish qobiliyatini, ixtiyoriy diqqat barqarorligini aniqlash, psixik jarayonlar kechishining tezligini aniqlash uchun foydalanish mumkin. Bu metodikani ko'llash uchun sinaluvchi bir necha o'nliklar ichida eng sodda arifmetik operatsiyalar - qo'shish va ayirishni bilishi kerak. Krepelin metodikasida sinaluvchiga qo'shilishi va ayrilishi kerak bo'lgan sonlar jufti yozilgan maxsus qog'oz taklif etiladi. Krepelin bo'yicha hisoblashda, (masalan: 30 da 3 gacha, yoki 100 dan 7 gacha) tadqiqot qarorida to'xtab qolishning uzoqligi va xatolar xarakteri qayd etib boriladi. Masalan: 30-3....27....24....21....19*....18....15....12....9....6....3....0. Xato hisoblashlar ham hisobga olinib (*) bilan belgilab qo'yiladi, sinaluvchiga xatolarni to'g'rilash taklif etiladi. Vaqt nuqta bilan qayd etiladi. Qoidaga ko'ra «nuqta» shartli ravishda 1 soniyagato'g'ri keladi. Bajarilgan qo'shish va ayirishlar sopi ko'pligi aqliy malakaning avtomatlashganidan, diqqatni uzoq vaqt bir narsaga to'play olish qobiliyati mavjudligidan dalolat beradi. Bajarilgan topshiriqlar sonining kamligi, ko'p to'xtab qolish faol diqqatning barqaror emasligidan, psixik tez charchashga moyillikdan dalolat beradi. Biz otkazgan metodikamizda 12nafar (4 ta 1-bosqich va 8 ta 2-bosqich) talaba qizlar ishtirok etishdi. Tadqiqoti " ' natijasiga ko'ra, 3 nafar 1-bosqich talabasida hisob kitob s
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
kam, xatolar bor -ularda diqqat barqaror emas, 1 nafarida hisoblash kop xatolar nisbatan kam -ularda diqqat ortacha psixik charchashga moyillik yoq.
Sinaluvchilarning 6 nafar 2-bosqich talabalarida esa, qoshishlar soni kop xatolar deyarli yoq ularda- aqliy faoliyat barqarorlashgan diqqatni uzoq vaqt bir narsaga jamlay oladi. 2 nafarida esa xatolar kam hisoblashlar soni ham kam- ularda diqqat ortacha barqarorlikda. Bu metodikamizdan xulosa shuki 1-2 bosqich talabalarida diqqatni uzoq vaqt bir narsaga jamlay olish qobiliyati qay darajada rivojlanganligini bilish va uni baholashdan iborat.
So'nggi paytlarda nevropatologlar, gerontologlar, psixiatrlarning kognitiv buzilishlarga qiziqishi ortdi - turli kasalliklardan kelib kognitiv buzilishlarni o'rganish va to'liq tashxislashda chiqadigan ruhiy kasalliklarning eng keng tarqalgan turlaridan biri. Dollzarbligi ularning paydo bo'lish chastotasi bilan izohlanadi. Kognitiv funktsiyalarni skrining diagnostikasi usullari tavsiflangan, ular tibbiy-ijtimoiy ekspertiza amaliyotida, psixolog ambulatoriya sharoitida ishlaganda va har doim ham bemorlarni chuqur psixodiagnostik tekshiruvdan o'tkaza olmaydigan va amalga oshirishi kerak bo'lgan hollarda qo'llanilishi tavsiya etiladi. Taurin asab tizimida ko'p funktsiyalarga ega bo'lgan asosiy funktsional aminokislotadir. Taurinning kognitiv funktsiyaga ta'siri ortib borayotgan e'tiborni uyg'otdi. Birinchidan, taurin va uning tashuvchilarining fiziologiya va patologiyada kognitiv buzilishlar bilan bog'liq. Bu kognitiv buzilishlarni tashxislash va davolashda yordam berishi mumkin, ammo mavjud tadqiqotlarda mexanizmlar to'liq ochilmagan. Keyinchalik, turli fiziologiyalar, patologiyalar va toksikologiyalarning kognitiv buzilishlarida taurin qo'shimchalari ko'p hollarda bilishni sezilarli darajada yaxshilash va tiklash uchun ko'rsatildi. Shu bilan birga, miya suyuqligida ekzogen ta'sir qilish natijasida ko'tarilgan taurin darajasi faqat perinataldan erta tug'ruqdan keyingi davrgacha bo'lgan fiziologik sezgir davrda bilishning kechikishiga olib keladi.
Keyinchalik, taurin qo'shimchalarining fiziologiyadagi bilimlarga ta'siri, turli xil patologiyalar va kognitiv buzilishlarning toksikatsiyasi (masalan, qarish, Altsgeymer kasalligi, streptozototsin (STZ) bilan bog'liq miya shikastlanishi, ishemiya modeli, ruhiy buzilish, genetik kasalliklar va farmatsevtik shikastlanishlar va kognitiv shikastlanishlar). toksinlar) tahlil qilinadi. Ushbu ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, taurin ko'plab potentsial mexanizmlar (masalan, taurin tashuvchisi va g-aminobutirik kislota (GABA) A retseptorlari bo'linmalarining funktsiyalarini tiklash; neyroinflamatsiyani yumshatish; Nrf2 ifodasini va antioksid " " imkoniyatlarni yuqori tartibga solish; faollashtirish) orqali bi
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
funktsiyasini yaxshilashi mumkin. yo'l va mitoxondriya biogenezini, sinaptik funktsiyani yanada kuchaytirish va oksidlovchi stressni kamaytirish; bular orqali neyrogenez va sinaptik funktsiyani oshirish; ularning o'tadigan yo'lini faollashtirish). Biroq, bu mexanizmlar hali izlanishlarga muhtoj.
Xulosa va takliflar (Conclusion/Recommendations)
Nevrologik amaliyotda kognitiv buzilishlar tez-tez uchraydi va tashxis qo'yish qiyin emas. Psixik jarayonlarda o'zgarishlar aniqlangan hollarda bemorning butun shaxsiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Kasallikning dastlabki bosqichlarida o'tkaziladigan psixodiagnostik ishlar natijasiga ko'ra o'zgarishlar ahamiyatsiz va deyarli sezilmaydigan bo'lsa, u kognitiv buzilishning dastlabki belgilarini aniqlay oladi. Bu shifokorga samaraliroq bo'lishi uchun dori-darmonlarni davolash zarurligini aniqlashga imkon beradi va bemorning ijtimoiy moslashuvini samarali kechishiga yordam beradi. Nevrolog, nevropsixolog, psixoterapevt tomonidan tekshiruv, miyaning MRI /cheklovlar bilan miyaning KTUAC, OAM, EKG, biokimyoviy qon testi, koagulogramma, B1, B12 vitaminlari va foliy kislotasi kontsentratsiyasi uchun qon testi. Keyinchalik, nevrologni tekshirgandan va tadqiqot natijalarini olgandan so'ng, chuqur o'rganish, tashxis qo'yish va reabilitatsiya dasturi bilan davolashni tanlash amalga oshiriladi.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, kognitiv buzilishning sababini erta aniqlash bilan samarali tiklanish yoki hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilash ehtimoli yuqori. Buning uchun kognitiv buzilishlar psixodiagnostikasini o'z vaqtida amalga oshirish bemor sog'lig'ini tiklash va og'iroq buzilishlar oldini olishda, bemorning hayotga onsonroq moslashuvida yordam beradi.
REFERENCES
1. Abdivalievna, A. N., & Nuriddinovna, I. N. (2022). EMERGENCY PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN EXTREME SITUATIONS. Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development, 6, 66-71.
2. PSYCHODIAGNOSTICS OF MEMORY DISORDERSMelibaeva Ruzakhan NasirovnaPhD, associate professor, Head of the Department of'Pedagogy and Psychology" at theTashkent Medical Academy.
3. Factors of Psychosomatic Diseases in School Children. Askarova Nargiza Abdivalievna, Boymurodova Xolisa Rahmonqul qizi. European
Journal of Pedagogical Initiatives and Educational Practices
65-67.
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar
y
4. Psixodiagnostika: teoriya i praktika. M.: Progress, 1986.
5. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development, 10, 132-137.
6. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological Characteristics Of Doctor And Patient Communication. Eurasian Scientific Herald, 8, 106-109.
7. Abdivalievna, A. N. (2021). Psychodiagnostics of children with attention deficiency syndrome and hyperactivity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 2352-2355.
8. Abdivalievna, A. N. (2022). Age Features of Aggressive Behavior. Eurasian Medical Research Periodical, 15, 16-20.
9. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development,
10. 132-137.
10. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological features of adaptation of students abroad. Innovative Society: Problems. Analysis and Development Prospects, 117-
11. Karimovna, N. Y. (2023). COGNITIVE DISORDERS. American Journal of Interdisciplinary Research and Development, 12, 126-131.
12. Нарметова, Ю. (2016). Психодиагностические аспекты перинатальной психологии. Диагностика в медицинской (клинической) психологии: традиции и перспективы (к 105-летию СЯ Рубинштейн).
13. Нарметова, Ю. (2016). Tibbiyot muassasalarida faoliyat yurituvchi psixologik kadrlar tayyorlash muammolari. Ilmiy axborotnoma.
12. Мелибаева, Р. Н. (2018). Проблема умственного развития в трудах психологов советского периода. In International scientific review of the problems and prospects of modern science and education (pp. 127-129).
13. Nasirovna, M. R. (2022). THE ROLE OF PSYCHOLOGICAL DIAGNOSIS IN CLINICAL PRACTICE. Conferencea, 4-6.
14. Мелибаева, Р. (2018). ТАЛАБАЛАР ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ
120.
