CC BY
1К1Ш1 ТОП ЖАСТАГЫ БАЛАНЫЦ МЕКТЕПКЕ ДЕИ1НГ1 Б1Л1М БЕРУ МЕКЕМЕС1НЕ БЕИ1МДЕЛУ КЕЗЕЩНДЕГ1 ОИЫН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
Г.К. КИЛЫБАЕВА
8D01201 Мектепке дешнп окыту жэне тэрбиелеу мамандыгыныц 2 курс докторанты
Б.БАЗАРБЕК
С.Аманжолов атындагы ТТТКУ
Ацдатпа. Мацалада балабацша жагдайына бешмделу кезецгнде юш1 топ жастагы балалардыц ойын технологиясын уйымдастыру мэселесг царастырылады. Осы кезецдегг балалардыц ойын эрекетгнщ неггзгг царама-цайшылыгы аныцталды: 6ip жагынан, бгр-бгргмен жэне ересектермен ойын эрекет1не деген цажеттшк тек цалыптасу сатысында, ал ек1нш1 жагынан, бешмделудщ циындыцтарын ойын арцылы теггстеуге болады. Сондай-ац, мацалада ойынды тек бглгм беру цызметгне гана емес, сонымен цатар барлыц режимдгк сэттерге цосу арцылы осы мэселеш шешудщ жолдары ашылады.
TYÜiH свздер: бала, балабацша, ойын, бешмделу, технология, ойын технологиясы, таным, белсендтк, тэрбие, дуниетаным, цундылыц.
Krni топ-адам баласыньщ eмipiндеri ец шешуш^ api дамуын аныктайтын ец iргелi кдбшеттер1 калыптасатын кезецнщ 6ipi. Эйткеш осы кезецде баланыц бойында танымдык белсендiлiгi, коршаган ортага деген кез-карасы, элемге деген сенiмдiлiгi, шыгармашылыгы мен карым-катынасы жэне тагы да баска непзп касиеттеpi калыптасады. Мектепке дешнп окыту мен тэрбиелеу багдарламаларыныц негiзгi кундылыктарыныц бipi-эp баланыц денсаулыгыныц соныц iшiнде физикалык, жYЙке-психикалык жэне элеуметпк-психологиялык компоненттеpiн сактау жэне ныгайту болып табылады. ^sipri замангы балабакша жагдайындагы бул мiндет, эаресе психикалык жэне эмоционалды кYЙзелiске ушыраган баланыц бейiмделу кезецiнде басымдыкка ие болып табылады. Сол себегсп, баланыц мектепке дешнп мекемелерге бешмделуше ойын технологиясыныц мацыздылыгы ете зор [1].
Ойын-бул балалык шакта гYлдейтiн жэне eмip бойы адаммен бipге жYpетiн ерекше эрекет. Зеpттеушi галымдар, Л.С.Выготский, А.Н. Леонтьев, А.В. Запорожец, Д.Б. Эльконин ездершщ гылыми ецбектеpiнде ойын мэселесш кецiнен карастырган. Ойын ездшнен жетiлу аркылы емес, eмip мен тэрбиенщ элеуметтiк жагдайларыныц эсеpiнен калыптасатын жетекшi кызмет тYpi pетiнде аныкталады.
Выготский Л.С. балаларга барган сайын кYPделi элеуметтiк жэне когнитивтi дагдыларды игеpудiц негiзгi куралы ойын деп санайды. 2 жастагы балалардыц ойын эpекеттеpi пэндш-практикалык болып бeлiнедi деп карастырган. Ойын бала Yшiн тэуелаз магынага жэне тэуелсiз даму логикасына ие болады, оныц барысында ол езшщ киял элемiн жасайды.
Баланыц мектепке дешнп бшм беру мекемесшщ жагдайына бейiмделуiнiц сэттiлiгiне эсер ететш факторлардыц бipi-тэpбиешiнiц еpекшелiгi жэне педагогикалык YДеpiстi уйымдастыруы. Сондыктан бYгiнгi тацда езш жэне кэсiби кызметш курметтейтш кез-келген тэpбиешi баланыц мектепке дешнп мекеме жагдайына бешмделу кезецшдеп ю-шаралардыц калай eтетiндiгi жэне олардыц к^рп замангы талаптарга сай келетiндiгi туралы ойлануы керек. Барлык YДеpiстiц калыпты жYPуi жэне баланыц денсаулыгы Yшiн пайдалы болуы Yшiн бейiмделу кезецшде ойын технологияларын колданган жен, ейткеш олар бейiмделу кезецiнде тэpбиешiнiц жумысында басты рел аткарады. «Ойын педагогикалык технологиялары» угымы эpтYpлi педагогикалык ойындар тYpiнде педагогикалык YДеpiстi уйымдастыру эдютершщ кец тобын камтиды.
Ойын технологиялары педагогикалык технологиялардьщ ажырамас бeлiгi болып табылады. Педагогикалык теория мен практикада бшм беру YДерiсiнде ойын технологияларын колдану мэселесi жацалык емес.
Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, Д.Б. Эльконин жэне т.б. ойын теориясын, оныц эдюнамалык негiздерiн, оныц элеуметтiк табигатын, баланыц дамуы Yшiн мацыздылыгын тYсiндiрген.
Мектепке дейiнгi жас-бул жеке тулганыц негiзi каланатын, ерiк-жiгер дамитын, элеуметпк к¥зыреттiлiк калыптасатын ерекше жэне шешушi кезец.
Бул жэне баска да мацызды касиеттер тек арнайы сабактар Yдерiсiнде гана емес, сонымен катар балага беретiн ойында да бар:
- мацызды элеуметпк рeлдердi «байкап керу» мYмкiндiгi;
-зерттелетiн кубылыска жеке катысу (танымдык кызыгушылыктарды канагаттандыруга жэне шыгармашылыктыц куанышына багытталган);
- «накты eмiр жагдайында» бiраз уакыт eмiр CYPу.
Ойын педагогикалык технологиясы-эртYрлi педагогикалык ойындар тYрiнде педагогикалык Yдерiстi уйымдастыру. Бул тэрбиешiнiц дэйектi кызметi:
- ойындарды iрiктеу, эзiрлеу, дайындау;
- балаларды ойын кызметiне косу;
- ойынныц eзiн жYзеге асыру;
- ойын кызметшщ корытындыларын, нэтижелерiн шыгару.
Ойын технологиясындагы педагогикалык ойынныц басты белгiсi-окытудыц накты максаты жэне оку-танымдык багытымен сипатталатын оган сэйкес педагогикалык нэтижелер[2].
Ойын технологиялары оку-тэрбие процесшде мацызды орын алады, eйткенi олар танымдык кызыгушылыктарды тэрбиелеуге жэне окушылардыц белсендшгш арттыруга гана емес, сонымен катар бiркатар баска функцияларды орындайды:
1) материалдыц ерекшелiгiн ескере отырып, дурыс уйымдастырылган ойын есте сактауды Yйретедi, окушыларга сeйлеу дагдылары мен дагдыларын дамытуга кeмектеседi;
2) ойын окушылардыц акыл-ой белсендiлiгiн ынталандырады, зешн мен пэнге танымдык кызыгушылыкты дамытады;
3) ойын-окушылардыц пассивтiлiгiн жецудiц бiр эдiсi.
^азiрri уакытта ойын технологиялары тэрбиешшер Yшiн Yлкен кызыгушылык тудырады. Ойынныц гылыми жiктелуiне жэне оны кандай да бiр толык тужырымдамамен аныктауга бiрнеше рет эрекет жасалды, бiрак казiргi уакытта ойын мен адамзат мэдениеп арасындагы байланыстар гылыми тYPде аныкталды, Ойынныц бала мен ересек адамныц жеке басыныц дамуына тигiзетiн мэнi аныкталды, ойынныц биологиялык табигаты жэне оныц психологиялык жэне элеуметпк факторлармен шарттылыгы эмпирикалык турде аныкталды[3].
Бейiмделу кезецiндегi ойын технологиясыныц максаты-баланыц дамуы мен окуы емес, эмоционалды карым-катынас, бала мен ересек адам арасында байланыс орнату. Бешмделу кезецiндегi ойындардыц негiзгi мiндетi-баланы eзгертпеу немесе оны кайта жасамау, оган арнайы мшез-кулык дагдыларын Yйретпеу, бiрак ересек адамныц толык назары мен жанашырлыгымен оны кызыктыратын жагдайларды ойында «eмiр CYPуге» мYмкiндiк беру.
Ойынныц мацыздылыгы мен ойын дагдыларыныц мYмкiндiктерiн, кiшi топ жастагы балалардыц психологиялык ерекшелштерш ескере отырып, жацадан келген балаларга мектепке дейiнгi бiлiм беру мекемесшщ жагдайына бейiмделу Yдерiсiн ец аз ауыртпалыксыз етуге кeмектесетiн ойын технологиясын модельдеуге болады.
Егер бiз ойынды кeбейту жэне модельдеу аркылы шындыкты игерудiц ерекше формасы репнде карастыратын болсак, ал технология - белгш бiр нэтиженi болжайтын эдютер кешенi ретiнде карастыратын болса, онда баланыц мектепке дешнп бiлiм беру мекемесшщ жагдайына бешмделу кезещнде колданылатын ойын педагогикалык технологиясы - бул
баланыц эмоционалды кYЙзелiсi мен мазасыздыгын азайтуга жэне курдастарымен карым-катынас жасаудыц коммуникативтi дагдыларын жэне тэрбиеш^е деген сенiм сезiмiн калыптастыруга багытталган ойындар мен ойын эрекеттершщ тацдауы, сонымен катар тэрбиеш^е баланыц жеке ерекшелiктерiн зерттеуге, оныц эрi карай жеке бiлiм беру багытын куруга кeмектеседi.
«Ойын педагогикалык технологиялары» угымы эртYрлi педагогикалык ойындар тYрiнде педагогикалык YДерiстердiц эдiстерi мен тэсшдершщ жеткiлiктi аукымды тобын камтиды. Жалпы ойыннан педагогикалык ойынныц басты белгiсi - окытудыц накты максаты жэне оган сэйкес педагогикалык нэтижелерi айкын тYPде кeрiнедi, негiзделедi жэне оку-танымдык багытта сипатталады.
Ойын ортасы ойындар технологиясыныц ерекшелiгiн аныктайды: затпен жэне затсыз ойындар, Yстел Yстiнде, кешеде, белмеде, компьютерде, оку техникалык куралдармен жэне тYрлi жYPУ техникасымен ойындар.
Ойын iс-эрекетiнiц психологиялык тетiктерi тулганыц eзiн-eзi керсету, eзiн-eзi бекпу, eзiн-eзi реттеуге деген кYPделi кажетпктерше CYЙенедi.
Бала ойындарыныц мазмуны келесщей кезектiлiкпен дамиды:
- заттык ю-эрекет;
-адамдар арасындагы карым-катынас;
-когамдык тэртштщ ерекшелiктерiн орындау.
Ойын технологияларыныц максаты бiркатар мiндеттердi шешу болып табылады:
- дидактикалык (ой-eрiстi кецейту, танымдык ю-эрекет; практикалык iс-эрекетте кажет белгш бiр кабiлеттер мен дагдыларды калыптастыру жэне т.б.);
- дамытушы (назарды, есте сактауды, сeйлеудi, ойлауды, ^з алдына елестетудi, киялды, шыгармашылык идеяны, зацдылыктарды орнату, оцтайлы шешiмдi табу кабшетш жэне т.б. дамыту);
- тэрбиелеушi (eз ерiктерiн тэрбиелеу, мшез-кулык, эстетикалык жэне дYниетанымдык позицияларын калыптастыру, ынтымактастьщты, бiрлестiктi, тiл табысушылыкты жэне т.б. тэрбиелеу);
- элеуметтендiрушi (когам нормалары мен кундылыктарына YЙрету; ортаныц жагдайларына бейiмдеу жэне т.б.).
Ойын технологиялары мектепке дешнп жаста кецiнен колданылады, себебi ойын осы кезецде жетекшi iс-эрекет болып табылады. Бала рeлдiк ойынды Yш жасына карай игеред^ адами карым-катынастармен танысады, кубылыстардыц шю жэне сырткы жактарын айыра бастайды, eзiнде уайымдау сезiмi бар екендшн ашады жэне оларга багдарлана бастайды. Балада бiр заттыц касиетiн баска затка ауыстыруга мYмкiндiк беретiн ^з алдына елестету жэне танымныц саналы iс-эрекетi калыптасады, eз сезiмдерiнде багдар туындайды жэне олардыц мэдени ^рсету дагдылары калыптасады, бул балага ужымдык iс-эрекетке жэне карым-катынаска косылады. Мектепке дешнп кезецде ойын ю-эрекетш мецгеру нэтижесшде окытудыц когамдык мацызды жэне когамдык багалау iс-эрекетiне дайындыгы калыптасады.
Бешмделу кезецшде колданылатын ойын технологиясыныц ею багыты бар:
1. Балалардыц бейтаныс ересектермен жэне балалармен тэж1рибе жинактауына ыкпал ететiн ойындар.
Бiрiншi багыттыц мiндеттерi:
- жагымды эмоционалды кeцiл-кYЙдi калыптастыру;
- эмоционалды шиелешс пен мазасыздыктыц тeмендеуi.
2. Мектепке дешнп мекемелерде элеуметпк кещстшн игеру ойындары.
Бейiмделу кезецiндегi ойын педагогикалык технологиясыныц екiншi багытыныц негiзгi мшдеп балага бастапкы элеуметтенудiц бiрегей тэжiрибесiн жинактау Yшiн жагдай жасау болып табылады.
Жумыстыц осы багыттарыныц мiндеттерiн iске асыру Yшiн элеуметтiк кецiстiктi игеру бойынша ойын сюжеттерi тYрiндегi iс-шаралар усынылады, оган ашык ойындар, сeйлеу
CYЙемелдеуi мен музыкалык к;озгалыстар, ойын жаттыгулары кiредi. Ойын сюжет кiшкентайларFа коркынышты жецуге кемектеседь Алгашкы ойындар фронтальды болуы керек, сондыктан бiрде-бiр бала назардан тыс калмайды[4].
Ойындардыц бастамашысы эркашан ересек адам. Ойындар балалардыц ойын мYмкiндiктерiн, етюзшетш орындарын жэне т.б. ескере отырып тацдалады. Сэбилер ата-аналарымен коштасудан, ерекше жаFдайдан, бейтаныс ересектердщ пайда болуынан жэне топта езш ышайсыз сезiну, сонымен катар, уялшак балалар ерекше назар аударуды жэне жеке кезкарасты кажет етедi. Осы кезецде «Саусак ойындары» балалардыц кецш-^шн жецiлдетуге, кецiл-кYЙдi кетеруге кемектеседi. Сюжетп бейнелеу ойындары, театрландырылFан ойындар, экспериментлк ойындар бейiмделу кезецiн тегiстеуге кемектеседь Осылайша, тэрбиешi дайындаFан, накты жоспарлаFан жэне сауатты жYзеге асырылFан ойын технологиясы кiшi топ жасындаFы балалардыц мектепке дешнп бшм беру уйымдарыныц жаFдайына бейiмделу кезецiнде оц нэтиже береди Ойын технологияларын колдану жеке тулFаFа баFытталFан технологияларды сэттi жYзеге асыруды камтамасыз етедi, бул балалар мекемесшдеп бiлiм беру YДерiсiн iзriлендiруге ыкпал етедi.
1. ТYрлi жас топтарында ойындарды уйымдастыру жэне басшыльщ ету эдiстемесi бойынша эдiстемелiк усынымдар/ Астана 2022 «Балаларды ерте дамыту институты» 2022 ж.
2. Играем с малышами: игры и упражнения для детей раннего возраста: пособие для воспитателей / Г.Г. Григорьева, Н.П. Ко-четова, Г.В. Губанова. - М.: Просвещение, 2003. -
3. Калинина Р. Ребенок пошел в детский сад. К проблеме адаптации детей к условиям жизни в дошкольном учреждении / Р. Калинина // Дошкольное воспитание. - 1998. - №4.
4. Бондаренко А. К., Матусик А. И. Воспитание детей в игре: пособие для воспитателя детского сада. М.: Просвещение, 1983.-192 с.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
80 с.
