CC BY
3KINOOPERATORLIK SAN'ATI
Xasanov Xamidulla O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti
Annotatsiya: Film, uning barcha tarkibiy har bir elementlari hisobga olinmagan holda, qiziqarli yorug'lik palitrasi, kompozitsiya yechimi va aktyorlarning ajoyib o'yini, ssenariy mazmunini aks etira olmaydi. Ishlab chiqarish ssenariysi bo'yicha kinorejissor va kinooperator hech bo'lmaganda umumiy va asosiy, yetakchi tasvir sahnalarini aniqlashi juda muhimdir.
Kalit so'zlar: operator, san'at, tarix, obyektiv, fotokamera, rang, yorug'lik, kompozitsiya, simmetriya, kino, kinooperatorlik maktabi, ijodkor, badiiylik, tasviriy yechim
THE ART OF CINEMA OPERATORY
Khasanov Khamidulla Uzbekistan State Institute of Arts and Culture
Abstract: A film, without taking into account all its constituent elements, an interesting light palette, compositional solutions and excellent acting, cannot reflect the content of the script. It is very important that the director and cameraman identify at least the general and main, leading imaginative scenes in the production script.
Keywords: cameraman, art, history, lens, camera, color, light, composition, symmetry, film, school of cinematography, creator, artistry, pictorial solution
KIRISH
Kinooperatorlik - san'ati badiiy ijodkorlik ijodiy san'ati maxsus sohaga tegishli bo'lib, kinematograf bu sohasiz mavjud bo'la olmaydi.
Kino - ommaviy tasviriy plastik san'at, tasvir esa mafkuraviy va badiiy vazifalarni bajarishda asosiy komponentlardan biridir. Ushbu turdagi san'atning o'ziga xosligi, kinooperatordan kasb mahorat talab qiladi, filmni tasvirga olish jarayonidagi roli operatorning kasbiga alohida ahamiyat beradi.
USULLARI
Taraqiy texnologiya rivojlanishi kinematografiyaning tasviriy imkoniyatlarini boyitdi: bu nafaqat ovozli-DOLBI, rangli, keng ekranli, keng formatli, aylana panoramik, 3D; 5D; stereo formatlardir. Va eng muhimi, vaqt o'tishi bilan kino san'ati, tamosha - ommaviy bo'lib qolishi-dan chiqdi.
Kinematograf - bu hayot haqida suhbatlashish, unga nisbatan munosabatingiz-ni ifodalash, uning jarayonlarini tahlil qilish. Bu ham san'at, ham falsafa.
NATIJALAR VA MUNOZARA
Ushbu doimiy rivojlanib borayotgan kino san'atida, operatorning-ssena-riy muallifligi va rejissyorligi, talqin qiluvchiligi va hamkorlikda ijodiy g'oyani mazmunini chiqarishda roli kuchaymoqda. Vizual plastik - yorug'lik, harakat, hajm, rang yordamida-operator ekranda plastik tasvirni yaratadi va hissiy va falsafiy saflarni, o'z belgilariga, atrof-muhitga, noyob muhitga, kayfiyatga ega muayyan integral, o'ziga xos dunyoni to'playdi va filmni san'at asariga aylantiradi.
"Turnalar uchmoqda" filmidan kadrlar. "Mosfilm" 1957 yil. Rejissyor: Mixail Kalatozov. Bosh kinooperator: Sergey Urusevskiy. "Oltin palma to'pi" bosh
mukofoti 1958 yil. Kann. Fransiya
AQShning "Omon qolgan" "XX asr fokusi" filmidan kadrlar. 2014 yil. Rejissyor: Alexandra G. Inyarritu, bosh operator: Emmanuel Lubezki, Kino san'ati va fanlari
akademiyasi mukofoti: Oskar 2015.
Biroq zamonaviy badiiy ijodning bu sohasi hali ham zamonaviy kino san'at shunosligida kam urganilayapti. Operatorning ishini batafsil tahlil qilish-kinematografiya gazeta va jurnal sahifalarida, televidenie muhokamalarida hali ham kam yoritiladi.
Kinooperator - kinematografiya kasbidir. Bu inson, kino kamerada filmni tasvirga oluvchidir. Kinooperator filmni tasviriy yechimiga javob beruchi shaxs.
Kinooperator - filmni dramaturgiya tasviriy yechimini, yoritish, kino va video, uskunalari, optik asboblarning vizual imkoniyatlarini biladigan mutaxassisdir.
Operator rejissyor va rassom bilan birgalikda filmning tasviriy yechimini yaratadi. Operator kino va tele filmlarini yaratishda eng muhim mutahasislardan
biridir: badiiy, fantastik, hujjatli, ilmiy ommabop va boshqa ko'plab filmlar janr turlaridir.
Vadim Abdrashitovning fikriga ko'ra: "Faqat kinooperator katta ekrandagi tasvirni ro'yobga chiqaraoladi. Bu tasvir deb ataladigan kino-video filmning mohiyati, atmosferani yaratish, aktyorlik qobiliyatini tomoshabinga yetkazish, tasvirni uslubi va janrini tatbiq etish - bu operatorlarning ijodiy faoliyati va ularning eng yaxshi asarlaridir. Eng yaxshi tasviriy ekran yechimida ishlangan filmlar kinosan'atini eng yuqori ko'rsatkichlari sanaladi
Tomoshabin filmni operatorning ko'zi bilan ko'radi. Ko'p jihatdan, filmning muvaffaqiyati bu mutaxassisning qobiliyatiga, vizual metodlarga ega bo'lishiga, filmning dramaturgiyasini his qilish qobiliyatiga bog'liq.
Operator san'ati, kinosan'atida maxsus o'ziga xos badiiy ijodning kinosurat -kinotasvirdan foydalangan holda, filmning mazmuni va g'oyasini to'liq va aniq ifodalashga qaratilgan usullar yaratishdir.
Kinooperator san'atini shakllanishi va rivojlanishi, umuman kinematografiyani rivojlanishi, tasviriy san'at, rasm, teatr va boshqa san'atning yutuqlarini rivojlantirish bilan chambarchas bog'liq bo'lib, o'z fikrini ifodalash va rivojlantirish uchun kino tasvirining o'ziga xos imkoniyatlari - kompozitsion, yoritish ranglari, tasviriy ranglar qarorlar yechish, reja va burchak, kamera harakati va boshqalar, shuningdek, zamonaviy kino texnologiyalari vositasi bilan, operator ssenariy asosida bulajak filmni tasviriy g'oya yechimini hamkorlikda rejissyor va rassom bilan ishlab chiqadi.
Kinooperator filmni suratga tushiradi va kino kvadratining tasviriy tarkibi uchun yorug'lik, ranglilik, rang berish, tasvirga tushurish turlar texnikasi, kinoplenkada negativga, raqamli kamerada tasvir sifati uchun, ekrandagi filmning tasviriga javobgardir.
Kinooperator badiiy film ishlab chiqarishida rejissyor va rassom bilan ijodiy aloqada bo'lgan holda film postanovkasini tayyorlash va suratga olish bilan shug'ullanadi, kino dekoratsiya va dekorativ dizaynini ishlab chiqishda ishtirok etadi, butun operatorlar guruxini faoliyatini nazorat qiladi.
Hujjatli filmlarda kinooperatorning ishi kinofilmning haqiqiy hodisalari va hodisalarini aks ettiruvchi ijodiy kinojurnalist ishidir. Operator kinofilmning aniqligi va kinodokumentlarni ifodalanganligi uchun ma'suldir.
Ilmiy kinematografiyada operator kamerasi ilmiy izlanish va ilm-fanni ommaviylashtirish vositasi bo'lib xizmat qiladi va operatordan bilim va yuqori malakali kasb ega bo'lishni talab yetadi.
Kelajak film qaysi bir turdagi janrda bo'lmasin, operatorning ishi, uning badiiy ijodiy shakli ifodasini aniqlaydigan, uning ajralmas qismidir.
Agar hujjatli filmlarda kinooperator filmni yagona muallifi bo'lishi mumkin bo'lsa, badiiy kinofilmlarda operatorning ishlari rejissyor, rassom bilan ijodiy hamkorlikda davom etadi va bunday filmning asosi - adabiy asar - kinossenariy.
Na rejissyor, na rassom, na ssenariy muallifi o'zlari tasvirga olishmasa ham, ammo ular kinooperator ifodalash vositalarini, imkoniyatlarini tushunishlari kerak. Badiiy film postanovkalari aktyorlar bilan bo'lgani uchun eng qiyin ishlab chiqarish jarayoni hisoblanadi.
Filmni ishlab chiqarish - bu filmni yaratish bo'yicha murrakab jarayondir, ishlab chiqarish ssenariysi, tayyorgarlik davri, tasvirga olish vaqti, va tasvirga olingan kinomaterialni yakuniy tahririni izohlashdan iborat.
Badiiy filmni postanovkali rejissyorlik ssenariy yozish davrida, rejissyor va operator filmning har bir montaj uzunligi, har bir montaj jumlasi uzunligini aniqlab olishlari kerak. Amaliy montaj qismi, uzunlik vaqtini "epizodni o'ynash" bilan aniqlanadi. Vaqtni sekundomer hisoblagich bilan o'lchaydi.
Aktyorni "Epizodni o'ynash", deganda biz aktyor yoki guruxdan kimdir (assistent) namunali namoyish chiqishini nazarda tutamiz, keyinchalik tasvirga olish vaqtida kameraning oldida ochiladi. "Epizodni o'ynash", davomiyligi ham hisobga olinadi. Bunday vaqtni o'lchashdan so'ng, har bir epizodni harakatini davomiyligini bilib olamiz. Shunday qilib har bir epizodni vaqt uzunligi bilamiz va shu epizodga ketadigan plenka uzunligini yoki raqamli kamerada MBaytni bilib olamiz. Filmni umumiy uzunlik vaqtini ham shunday qilib aniqlaydi.
Operator uchun har bir montaj uzunligini belgilashda, uning ekrandagi vaqt muddati grafik shaklni yaratishda muhim rol o'ynaydi. Bu, asosan, yoritish, rakrus burchakka, optikani tanlashga, shuningdek, har bir epizodni rangli yechimlariga nisbatan yagona yoritish kalit mexanizm zanjirning bog'lanishi sifatida qo'llanadigan texnikaning darajasini aniqlashi kerak.
Kinooperator, postanovkachi rejissyorlik ssenariy bo'yicha ishlaydigan paytda, operator filmni rasmiy tasviriy yechimni asosiy ssenariyda belgilaydi, yoki aloxida "operator eksplikatsiyasini" adabiy yozuvlar shaklida sxema grafik eskizlarni belgilaydi.
Albatta, keyinchalik takomillashtirilishi va o'zgarishi ehtimoli bor, hattoki kadrni tasviriy o'rnini yanada chuqurroq ifodalash uchun almashtirishi ham mumkin. Bunday o'zgarishlar, shuningdek, tayyor filmning umumiy kinematik shakli operatorning tasavvurida va keyinchalik tasvirga olish davrida shakllanishi, tugallanmagan ishlab chiqarish ssenariysini o'qiyotganda ham amalga oshirilishi mumkin.
Har doim kinorejissor va kinooperator o'zlarining ishlarini birma-bir aniq belgilab yagona birlashgan asar tarzda tashkil etishlari kerak. Aks holda film, uzuq-
yuluq, u yer bu yerdan olib bayon qilish, voqealar uzulib, tasvir esa yordam bermaydi, filmni idroklashga yordam bermaydi.
XULOSA
Film, uning barcha tarkibiy har bir elementlari hisobga olinmagan holda, qiziqarli yorug'lik palitrasi, kompozitsiya yechimi va aktyorlarning ajoyib o'yini, ssenariy mazmunini aks etira olmaydi. Ishlab chiqarish ssenariysi bo'yicha kinorejissyor va kinooperator hech bo'lmaganda umumiy va asosiy, yetakchi tasvir sahnalarini aniqlashi juda muhimdir. Bu kelgusida, bo'lajak filmni montaj kompozitsiyasi bilan bevosita bog'liqliqdir. Masalani hal qilishda, tasvirga qaysi planda, yoriq yoki umumiy kadrni suratga olishda va maqsadiy montaj zanjiri dramaturgiya mizanssena sahnalari vazifalari bilan belgilanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Dr. Tadjibayeva O.K.; Melikuziev I.M.; Khusanov Sh.T., Issues of the using the Special Effects as means of Visual expression in the Cinema art. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7, 2, 2020, 2204-2215.
2. Ikbal Melikuziev. (2020). Cmematographer's ability in the creation of graphic image in uzbek historical films. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(05), 1554-1567. Retrieved from http: //sersc.org/j ournal s/index.php/IJAST/article/view/10078
3. Ikboljon, M., & Tirkashaliyevich, K. S. (2019). Creative researches of young cameramen on the creation of graphic image in modern uzbek feature films. International Journal of Engineering and Advanced Technology, 9(1), 5230-5236. doi:10.35940/ijeat. A2948.109119
4. Ikboljon Melikuziev. (2016). Duties of a Cinematographer in Creating a Film. Journal of Literature and Art Studies, 6(7). https://doi.org/10.17265/2159-5836/2016.07.013
5. Melikuziev, I. (2020). Cmematographer's ability in the creation of graphic image in Uzbek historical films. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(5), 1554-1567.
6. S Khusanov, B Bazarbayev, K Xidirova (2020) Lacking professional personnels as the major issue in the" karakalpakfilm" cinema studio - International Journal of Psychosocial Rehabilitation.
7. Хидирова, К. (2022). РАЗВИТИЕ ПОЭТИЧЕСКОГО СТИЛЯ В УЗБЕКСКИХ КИНЕМАТОГРАФИИ. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(13), 20-23. извлечено от https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/6842
8. Таджибаева О. К. Народные эпосы в театральном искусстве Центральной Азии //Филология и лингвистика в современном обществе. - 2014. - С. 17-20.
9. Tadjibaeva, O. K. . (2021). Epic Heritage - The Gold Treasure. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 3(06), 131-140. https://doi.org/10.37547/taj iir/Volume03Issue06-18.
10. Mirsaidova, D. . (2022). ZAMONAVIY OVOZ ISHLAB CHIQARISHNING ASOSIY YO'NALISHLARI. Eurasian Journal of Law, Finance and Applied Sciences, 2(5), 33-36. извлечено от https://www.in-academy.uz/index.php/EJLFAS/article/view/3063.
11. Shokirova, G. (2022). PROBLEMS OF SKILLS OF YOUNG FILMMAKERS IN UZBEK CINEMATOGRAPHY. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(13), 201-207.
12. Agzamov, Doniyor. "TEXNIKA VA SAN'AT UYG 'UNLIGIDA OVOZ REJISSORLIGINING AHAMIYATI." Eurasian Journal of Academic Research 3.1 (2023): 109-112.
13. Adilov, A. (2022). THE IMPORTANCE OF SHOOTING STYLES WHEN CREATING A FEATURE FILM. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 2(13), 208-213.
14. Talabbaev, R. E. (2020). Problems And Errors Of Video Editing Beginners. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(10), 80-83.
15. Talabbaev, R. E. (2020). THE IMPORTANCE OF SOUND RECORDING AND PROCESSING USING MODERN COMPUTER TECHNOLOGY IN CINEMA. In WORLD SCIENCE: PROBLEMS AND INNOVATIONS (pp. 194196).
16. Ergashalievich, T. R. (2022). PLACE OF UZBEK ANIMATED FILMS IN THE WORLD OF ANIMATED FILMS. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 10(6), 1250-1252.
17. Ergashalievich, T. R. (2022). The importance of investigation the experience of world cinema industry specialists in the development of Uzbek cinematography. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 12(5), 10221025.
18. Meliqo'ziev, I. . (2023). TARIXIY FILMLARDA SYUJET RIVOJI VA KOMPOZISIYA. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 3(2),126-133. https: //in-academy.uz/index.php/ej sspc/article/view/10042.
18. Копадзе , А. (2023). МЕТАМОРФОЗЫ ИСТОРИИ МИРОВОГО ДУБЛЯЖНОГО ИСКУССТВА. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 3(2), 116-125. https://in-
academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/10041.
19. Khidirova, K. (2023). VISUAL AND EXPRESSIVE MEANS OF CINEMATOGRAPHY. Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and Culture, 3(2), 134-141. https://in-academy.uz/index.php/ejsspc/article/view/10052.
20. HATAM FAYZIEV -A BRIGHT REPRESENTATIVE OF THE UZBEK CINEMATOGRAPHY SCHOOLIqbal Mamasodikovich MelikuzievUzbek State Institute of Arts and culture,"Voicedirecting and operatic skills" head of the department,doctor of philosophy in art Sciences (PhD), professor, e-mail: iqbol.1981.nozxon@gmail.comhttps://doi.org/10.5281/zenodo.7509691.
21. ShCh Amanmuradov /STUDYING THE SUBJECT "TECHNOLOGY AND PRACTICE OF SOUND DESIGN" AT THE STATE INSTITUTE OF ARTS AND CULTURE OF UZBEKISTAN //Art: Actual Problems of Theory and Practice, 2021.
22. ShCh Amanmuradov / PECULIARITIES OF THE SOUND-VIEW MONTAGE OF THE FILM "THE MAN LEAVES THE BIRDS// Oriental Art and Culture, 2022.
23. N Sadikova/ EXPLORING INNOVATIVE METHODS AND THE CHALLENGE OF MODULAR LEARNING IN SOUND DESIGN TEACHING// Eurasian Journal of Social Sciences, Philosophy and, 2022.
24. O.R Rakhimdjanov / The Role And Importance of Using the Experience of Foreign Modern Cinematographers in the Development of Uzbek Cinematography// Open Access Repository, 2022.
