Научная статья на тему 'Кичик бизнесни инвестициялаш бўйича хориж тажрибаси ва унинг ўзига хос хусусиятлари'

Кичик бизнесни инвестициялаш бўйича хориж тажрибаси ва унинг ўзига хос хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
280
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кичик бизнес / кичик бизнес субъектлари / инвестициялар / инвестициялаш / венчурли инвестициялаш / ялпи ички маҳсулот / аҳоли бандлиги / рақобат муҳити / рақобатбардошлик / инновацион фаоллик / инновацион лойиҳалар / дотация / субсидиялаш / микрокредитлар / экспорт салоҳияти / миллий валюта / кредитнинг фоиз ставкаси / кредитнинг имтиёзли ставкаси / кредитнинг бозор ставкаси. / Small business / subjects of small business / investments / investing / venture investing / investing activity / gross domestic product / population employment / competitive environment / competitiveness / innovation activity / innovation projects / subsidy / subsidizing / microcredit / export potential / national currency / interest rate for the credit / privilege credit rate / market credit rate

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Рузиева Д. И.

Мақолада кичик бизнеснинг аҳамиятли томонлари, инновацион фаоллиги ва уларнинг давлат томонидан қўллаб-қувватланиши ўрганилди ва уни инвестициялаш бўйича хориж тажрибасининг ўзига хос жиҳатлари таҳлил қилинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERNATIONAL EXPERIENCE AND SPECIFICS OF INVESTING TO SMALL BUSINESS

In the article are studied the priority sides of small business, innovative activity and support of small business by authorities, and also analyzed specific properties of experience of foreign countries on investment.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнесни инвестициялаш бўйича хориж тажрибаси ва унинг ўзига хос хусусиятлари»

Рузиева Д.И.

Бухоро мух,андислик технология институти "Менежмент" кафедраси мудири,доцент

КИЧИК БИЗНЕСНИ ИНВЕСТИЦИЯЛАШ БУЙИЧА ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ ВА УНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Таращий этган ва айрим утиш ицтисодиёти мамлакат-ларида кичик бизнесни инвестициялаш борасида бой таж-риба тупланган булиб, уни урганиш ва умумлаштириш Узбекистон амалиёти учун муцим амалий ацамият касб этади.

Тараккий этган мамлакатларда кичик биз-неснинг кай даражада ах,амиятга эга эканли-гини куйидаги 1-расм маълумотлари оркали куриш мумкин

1-расмда келтирилган маълумотлар-дан куринадики, кичик бизнес Европа Иттифокининг етакчи мамлакатларида юкори мавкега эгадир. Мазкур мамлакатлар ялпи ички мах,сулотининг 50 фоиздан ортик кисми кичик бизнес сох,асида яратилмокда, унинг умумий бандликдаги улуши 71 фоизга етган. Энг кизикарли жих,ати - тах,лил килинаётган мамлакатларда мавжуд корхоналарнинг 9799 фоизи кичик бизнес субъектларидир.

Кичик бизнеснинг иктисодий конъюн-ктуранинг узгаришларига мослашувчанлик даражасининг нисбатан юкори эканлиги, соFлом ракобат мух,итининг мавжудлиги ва улар фаолиятини давлат томонидан молия-вий куллаб-кувватлаш тизимининг шакллан-тирилганлиги кичик бизнеснинг тараккий этган мамлакатлар ижтимоий-иктисодий х,аётида мух,им урин тутишига олиб келди.

Мазкур мамлакатларда кичик бизнес субъектлари илмий-техника тараккиётини раFбатлантиришда мух,им роль уйнайди. Бостон университети технологиялар Мар-казининг маълумотларига кура, бозор-га чикарилган х,ар 1 миллион доллар микдоридаги тадкикот ва ишланмаларга кет-ган харажатга туFри келадиган янги турдаги

мах,сулотлар сони кичик корхоналарда уртача курсаткичдан икки баробар юкоридир.

Fарбий Европа мамлакатларида кичик бизнес субъектларининг 30 фоиздан 60 фоиз-гача кисми инновацион фаол х.исобланади1.

Уз навбатида, кичик бизнес субъектларининг инновацион фаоллиги уларнинг ракобатбардошлигини таъминлашда мух,им урин тутади. Шу сабабли, тараккий этган мамлакатларда кичик бизнес субъектларининг инновацион фаоллиги давлат томонидан куллаб-кувватланади. Масалан, Герма-нияда кичик бизнес субъектларининг инновацион лойих,аларини амалга ошириш, уларнинг илмий-техникавий ишланмалари-ни раFбатлантиришга каратилган давлат да-стури мавжуд. Мазкур дастур доирасида кичик бизнес субъектларига 1 миллион евро-гача булган микдорда 10 йилгача муддат-га имтиёзли кредит берилади, бунда дотация микдори кредит суммасининг 3 фоизидан 10 фоизигача кисмини ташкил этади2.

Узбекистон Республикасида кичик бизнес субъектларини давлат томонидан молия-вий куллаб-кувватлаш тизими мавжуд. Хусу-сан, кичик бизнес субъектларига солик им-тиёзлари берилган, уларга имтиёзли став-каларда кредитлар бериш ташкил килинган.

1 Зарубежный опыт поддержки малого и среднего предпринимательства. http://www.gias.ru.

2 Щенин Р.К. Экономика Европейского Союза. - М.: «КноРус», 2012. -С. 139.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

1-расм. Европа Иттифок,ининг етакчи мамлакатларида кичик бизнеснинг мавк.еи1

99,1 99,3 99,2 97,6

52 55,е 57 69,С 55 71,С 50 56'«

Буюк Британия Германия Италия Франция

Буюк Британия Германия Италия Франция

□ Кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши, %

■ Кичик бизнеснинг умумий бандликдаги улуши, %

□ Кичик бизнеснинг корхоналарнинг умумий сонидаги улуши, %

Масалан, Микрокредитбанк томонидан кичик бизнес субъектларига бошланFич капи-тални шакллантириш максадида йиллик 3,0 фоизли ставкада микрокредитлар берила-ди. Холбуки, 2013 йилнинг 1 январь х,олатига кура, Узбекистон Республикаси Марказий банки кайта молиялаш ставкасининг йиллик ставкаси 12,0 фоизни ташкил этган2.

Аммо республикамизда кичик бизнес субъектларининг инновацион фаоллигини куллаб-кувватлашга каратилган махсус дав-лат дастурлари мавжуд эмас.

Тараккий этган мамлакатларда кичик бизнес субъектларининг экспорт салох,иятини ошириш учун кулай шарт-шароитларнинг яратилганлиги натижасида уларнинг мамла-катлар экспортидаги улуши сезиларли дара-жада юкоридир. Масалан, Германия ва Ни-дерландияда кичик бизнеснинг инновацион саноат мах,сулотлари экспортидаги улуши 40 фоизни, Италияда эса 25 фоизни ташкил этади. Бундай юкори курсаткичларга эришишда кичик бизнес субъектларига давлат томонидан курсатилаётган молиявий куллаб-кувватлаш тадбирларининг урни ва ах,амияти каттадир. Масалан, Буюк Британияда кичик корхоналарнинг мах,сулотларини экспорт килиш би-лан боFлик булган харажатларнинг 50 фоизи-ни давлат тулаб беради. Германияда кишлок хужалик мах,сулотларини экспорт киладиган кичик бизнес субъектларининг транспорт ха-ражатлари ва мах,сулотларни саклаш хара-

1 Нестеренко Ю.Н. Экономическая сущность и роль малого бизнеса в экономике Европейского Союза. Экономика Европейского Союза. Под ред. Щенина Р.К. -М.: «КноРус», 2012. -С. 134.

2 www.cbu.uz сайти маълумотлари.

жатлари тулик субсидияланади. Бунинг натижасида, кичик бизнес субъектлари экспорт килаётган мах,сулотларнинг жах,он бозорида-ги бах,оси ошади.

Республикамизда эса кичик бизнес субъектларининг мах,сулотларни экспорт килиш билан боFл и к булган харажатларини субси-диялаш амалиёти мавжуд эмас. Бу эса кичик бизнес субъектларининг экспорт билан боFл и к булган харажатларини, биринчи на-вбатда, транспорт харажатларини камайти-риш имконини бермайди.

Тараккий этган мамлакатларда миллий ва-лютанинг баркарорлиги, инфляция даража-сининг пастлиги кичик бизнес субъектларининг экспорт салох,иятини оширишда мух,им урин тутади. Утиш иктисодиёти мамлакатларида эса миллий валютанинг баркарорлигини таъминлаш ва инфляция даражасини пасай-тириш муаммоси мавжуд. Бу эса кичик бизнес субъектларининг экспорт салох,иятига нисбатан салбий таъсирни юзага келтиради.

Кичик бизнесни инвестициялашда амортизация ажратмалари мух,им урин тутади. Чунки амортизация ажратмалари асо-сий капиталга килинган инвестициялар-ни туFридан-туFри молиялаштириш манбаи х,исобланади. Бунда Германия тажрибасини урганиш ах,амиятли деб х,исоблаймиз. Бунинг сабаби шундаки, Германияда кичик бизнес субъектлари учун амортизация ажратмала-рини шакллантиришнинг имтиёзли тартиби жорий килинган. Мазкур тартиб натижасида кичик бизнес субъектларининг инвестицион харажатларининг 66 фоизини таъминлаш им-кони юзага келади. Сарф этилган инвестицион маблаFлар уч йил мобайнида балансдан

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2013, 9

чикарилади. Бунда биринчи йили сарфланган капиталнинг 50% и, иккинчи йили 30% и ва учинчи йили 20% и балансдан чикарилади1.

Кичик бизнесни инвестициялашда Хи-той тажрибасининг х,ам урганса буладиган жих,атлари мавжуд. Бу мамлакатда глобал молиявий-иктисодий инкироз шароитида кичик бизнес субъектларини инвестиция-лаш жараёнини куллаб-кувватлаш максадида куйидаги конкрет чора-тадбирлар амалга оширилди:

- кичик бизнес субъектларининг иннова-цион фаолиятини раFбатлантириш максадида Марказий бюджет ва провинциал бюджет-лардан 28,64 миллиард юань ажратилди;

- венчурли инвестициялаш раFбатлантирилди;

- кичик бизнес субъектларига давлат то-монидан кредит кафолати бериш тизими та-комиллаштирилди;

- кафолатли кредитлар бериш сох,аси кен-гайтирилди;

- кичик бизнес субъектларига берилган кредитларнинг фоиз ставкасини Марказий бюджет маблаFлари х,исобидан бонификация килиш жорий этилди2.

Эътиборли жих,ати шундаки, Хитойда х,ам, Европа Иттифоки мамлакатларида х,ам кичик бизнес субъектларига тижорат банклари то-монидан берилган кредитларнинг фоиз став-каларини давлатнинг маблаFлари х,исобидан бонификация килиш амалиёти мавжуд. Бунда тижорат банки кичик бизнес субъектига им-тиёзли ставкада кредит беради. Кредитнинг имтиёзли ставкаси билан бозор ставкаси уртасидаги фарк суммаси давлат маблаFлари х,исобидан тулаб берилади. Бунинг натижа-сида, биринчидан, кичик бизнес субъектларининг тижорат банкларининг кредитлари-дан фойдаланиш даражаси ошади; иккинчи-дан, берилган кредитларнинг уз вактида ва тулик кайтарилиши учун кулай шароит юзага келади. Чунки фоиз ставкаси берилган кредитнинг бах,оси х,исобланади.

Республикамизда эса кичик бизнес субъектларига тижорат банклари томонидан берилган кредитларнинг фоиз ставкаларини

1 Щенин Р.К. Экономика Европейского Союза. - М.: «КноРус», 2012. -С. 141.

2 www.acfic.org.cn. сайти маълумотлари.

бонификация килиш амалиёти мавжуд эмас. Бунинг урнига алох,ида банк ташкил этилиб, ушбу тижорат банки оркали кичик бизнес субъектларига имтиёзли ставкада кредитлар бериш жорий этилган. Ана шу максадда республикамизда 2006 йилда Микрокредит-банк ташкил этилган. Давлат маблаFлари х,исобидан Микрокредитбанкнинг устав капитали амалдаги 72 миллиард сумдан 150 миллиард сумга етказилган. Бундан ташкари, Микрокредитбанк солик туловларидан озод килинган. Ана шундай йуллар билан Микрокредитбанк фаолияти давлат томонидан мо-лиявий куллаб-кувватланади. Уз навбатида, Микрокредитбанк кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига имтиёзли ми-кромолиявий хизматлар курсатади. Микрокредитбанк кичик бизнес субъектларининг инвестицион харажатларини, асосан, микролизинг асосида молиялаштиради.

Микрокредитбанк томонидан берилади-ган микролизинг кредитлари суммаси энг кам иш х,акининг 2000 баробаригача микдорда булиб, унинг йиллик фоиз ставкаси 5 фоизни ташкил этади.

Тараккий этган ва айрим утиш иктисодиёти мамлакатларида мавжуд булган кредитларнинг фоиз ставкаларини бонификация килиш тизими республикамизда мавжуд булган кичик бизнес субъектларининг инвестицион харажатларини кредитлаш тизимига нисбатан бир катор афзалликларга эга. Улардан асо-сийлари, фикримизча, куйидагилардан ибо-рат:

1. Бонификация тизимида кичик бизнес субъектларига берилган кредитлардан фойдаланиш самарадорлиги юкори булади. Бунинг сабаби шундаки, биринчидан, кичик бизнес субъектининг банк кредитидан фойдаланиш билан боFл и к булган харажатла-ри камаяди; иккинчидан, тижорат банклари кичик бизнес субъектларининг инвестицион харажатларини кредитлашдан манфаатдор булади. Чунки кредит риски даражаси нисбатан паст булади.

Республикамиз шароитида эса паст фоиз ставкаларида кредитларнинг берилиши Микрокредитбанкнинг молиявий х,олатига нисбатан салбий таъсирни юзага келтириши мумкин.

2. Кичик бизнес субъектларига берилган кредитларни бонификация килиш тизими ти-жорат банклари уртасида кучли ракобатни юзага келтиради. Республикамиз шароити-да эса Микрокредитбанк кичик бизнес субъектларига кредитлар беришда, шу жумладан, имтиёзли микролизинг кредитлари беришда монопол мавкега эга булиб колади. Чунки бошка тижорат банклари кичик бизнес субъектларига имтиёзли ставкаларда кредитлар

бериш учун арзон ресурсларга ва молиявий имтиёзларга эга эмас.

Хулоса урнида айтганда, тараккий этган давлатларнинг ва айрим утиш иктисодиёти мамлакатларининг кичик бизнесни инве-стициялаш борасидаги илFор тажрибасини урганиш ва ундан республикамиз шароити-да ижобий фойдаланиш кичик бизнеснинг инвестициялаш тизимини ривожлантиришда мух,им амалий ах,амият касб этади.

Адабиёт:

1. Нестеренко Ю.Н. Экономическая сущность и роль малого бизнеса в экономике Европейского Союза. Экономика Европейского Союза. Под ред. Щенина Р.К. - М.: "КноРус", 2012.

2. Щенин Р.К. Экономика Европейского Союза. - М.: "КноРус", 2012.

3. Зарубежный опыт поддержки малого и среднего предпринимательства. http:// www.gias.ru.

4. www.cbu.uz сайти маълумотлари.

5. www.acfic.org.cn. сайти маълумотлари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.