Научная статья на тему 'КИЧИК БИЗНЕСНИ БОШҚАРИШНИНГ АХБОРОТ МОДЕЛИ'

КИЧИК БИЗНЕСНИ БОШҚАРИШНИНГ АХБОРОТ МОДЕЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
86
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Кичик бизнес / бошқарув / рақамли иқтисодиёт / иқтисодий таҳлил / операцион элементлар / объектнинг тизимли ахборотлашган жараёни (ОТАЖ) / маълумотлардан фойдаланишни тизимлаштириш (МФТ) / самарадорлигини оширувчи маълумотлар (СОМ) / алгоритмик тамойил / иқтисодий ахборот ресурси / рақамли иқтисодиёт талаблари. / Small business / management / digital economy / economic analysis / operational elements / systematic information process of the object (OTAJ) / systematization of data use (MFT) / efficiency-enhancing data (SOM) / algorithmic principle / economic information resource / digital economy requirements.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — D. Maxmudova

Mақолада ҳозирги ижтимоий-иқтисодий тизимни босқичма-босқич рақамлаштириш жараёнида кичик бизнес бошқарувини такомиллаштиришдаги муаммоларнинг самарали ечими сифатида объектнинг тизимли ахборотлашган жараёни (ОТАЖ) яъни ахборот моделининг моҳияти ва афзалликлари хусусида сўз юритилган.Муаллиф мадқиқотлари асосида кичик бизнесни бошқариш тизими (КББТ) ахборот модели ишлаб чиқилган ва унинг асосий хусусиятлари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFORMATION MODEL OF SMALL BUSINESS MANAGEMENT

The article discusses the essence and advantages of the information model of the object as an effective solution to the problems of improving small business management in the process of step-by-step digitalization of the current socio-economic system. Based on the author's research, the information model of the small business management system (SBM) was developed and its main features were revealed.

Текст научной работы на тему «КИЧИК БИЗНЕСНИ БОШҚАРИШНИНГ АХБОРОТ МОДЕЛИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

КИЧИК БИЗНЕСНИ БОШЦАРИШНИНГ АХБОРОТ МОДЕЛИ Махмудова Дилбар Рахмоновна

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти таянч докторанти https://doi org/10.5281/zenodo. 7376115

Аннотация. Ma^onada уозирги ижтимоий-ицтисодий тизимни босцичма-босцич рацамлаштириш жараёнида кичик бизнес бошцарувини такомиллаштиришдаги муаммоларнинг самарали ечими сифатида объектнинг тизимли ахборотлашган жараёни (ОТАЖ) яъни ахборот моделининг моуияти ва афзалликлари хусусида суз юритилган.Муаллиф мадцицотлари асосида кичик бизнесни бошцариш тизими (КББТ) ахборот модели ишлаб чицилган ва унинг асосий хусусиятлари очиб берилган.

Калит сузлар: Кичик бизнес, бошцарув, рацамли ицтисодиёт, ицтисодий таулил, операцион элементлар, объектнинг тизимли ахборотлашган жараёни (ОТАЖ), маълумотлардан фойдаланишни тизимлаштириш (МФТ), самарадорлигини оширувчи маълумотлар (СОМ), алгоритмик тамойил, ицтисодий ахборот ресурси, рацамли ицтисодиёт талаблари.

ИНФОРМАЦИОННАЯ МОДЕЛЬ УПРАВЛЕНИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА

Аннотация. В статье рассматриваются сущность и преимущества информационной модели объекта как эффективного решения задач совершенствования управления малым бизнесом в процессе поэтапной цифровизации действующей социально-экономической системы. На основе авторского исследования разработана информационная модель системы управления малым бизнесом (СУМБ) и выявлены ее основные черты.

Ключевые слова: Малый бизнес, управление, цифровая экономика, экономический анализ, операционные элементы, системный информационный процесс объекта (OTAJ), систематизация использования данных (MFT), данные повышения эффективности (SOM), алгоритмический принцип, экономический информационный ресурс, требования цифровой экономики.

INFORMATION MODEL OF SMALL BUSINESS MANAGEMENT

Abstract. The article discusses the essence and advantages of the information model of the object as an effective solution to the problems of improving small business management in the process of step-by-step digitalization of the current socio-economic system. Based on the author's research, the information model of the small business management system (SBM) was developed and its main features were revealed.

Keywords: Small business, management, digital economy, economic analysis, operational elements, systematic information process of the object (OTAJ), systematization of data use (MFT), efficiency-enhancing data (SOM), algorithmic principle, economic information resource, digital economy requirements.

КИРИШ

Кичик бизнесни х,озирги ижтимоий-иктисодий муносабатлар ривожланиши тизимида ташкил этиш ва уни самарали бошкариш билан боглик жараёнлар куп жихдтдан, уларни (мана шу жараёнларни) тулаконли ифодалашда иштирок этиши мумкин булган барча комплекс ахборотларни тизимли тарзда тадкик этиш билан боглик. Ижтимоий-иктисодий тизимларда х,ар кандай жараёнларни ташкиллаштириш ва бошкариш

БС12МС2 ЛМТ> ШЖОУЯТЮЖ

ШТЕКМАТЮКАЬ ЗСШетШС ГОиККАЬ УОЬиМБ 1 К8иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК: 2181-3337

масалалари энг аввало, бу тизимларда кечаётган ахборот алмашинуви, уларда маълум бир тизимли тарзда ахборотларнинг шаклланганлиги хамда бундай шаклланганликнинг иктисодий ва ижтимоий мохияти, табиати хамда кандай максадларга каратилганлиги буйича илмий-амалий жихатдан асосланган холда олинган натижаларга боглик булади. Энг мухими, бундай тизимлар каторида булган кичик бизнесни бошкариш механизмида иштирок этиши мумкин булган ахборотлар (маълумотлар) мохияти ва табиатидан келиб чикиб, уларни иктисодий ресурслар сифатига олиб келишнинг ташкилий-хукукий ва иктисодий асосларини ишлаб чикиш ута мухим вазифа саналади.

Масаланинг бундай куйилишидан асосий максад шундан иборатки, айнан ракамли иктисодиётнинг туб максади ва вазифалари билан кичик бизнесни бошкаришнинг ахборот тизимлари узаро алокадорлигини уйгунлашган холда бахолаш, бундай алокадорликнинг узига хос хусусиятларидан келиб чикиб, кичик бизнесни бошкариш тизимининг ахборот моделини ишлаб чикишдир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Классик иктисодий назария асосларидан келиб чикадиган булсак, кичик бизнесни бошкариш билан боглик жараёнлар иктисодий тахлилнинг бир канча усулларига асосланган. Бунда мухим жихат шундан иборатки, иктисодий тахлилни куллаш объектнинг табиати, табиий холда шаклланиши ва унда кечаётган жараёнлардан жамият хаёти ва иктисодий муносабатларга курсатадиган таъсирини бахолашга каратилиши билан бирга, уни тартибга солишдан кутилаётган бош максадни аниклашни таказо этади. Шу билан бирга, бундай максадни адекват куйилиши хам, кулланилаётган иктисодий тахлил усулининг кай даражада кенг камровли, тизимли хдмда кандай маълумотларга асосланганлигига куп жихатдан боглик булади. Умуман олганда, хар кандай ижтимоий-иктисодий объектлар уз-узидан шаклланмайди, уларнинг маълум бир ички хусусиятлари мавжудки, улар хар доим хам аник ифодаланиши, иктисодий тахлил усулларида маълум булган "операцион элементлар" микёсида бундай хусусиятлар тулик камраб олиниши мумкин булмай колади. Бу масалалар ечими, бизнинг фикримизча, ана шу тадкик этилаётган объектнинг тизимли ахборотлашган жараён (ОТАЖ) сифатида каралишига богликдир.

Ижтимоий-иктисодий жараёнларни тизимли тахлил этиш ёки уларга тизимли ёндашиш азалдан иктисодий тахлил усули сифатида кулланилиб келинган. Лекин, бундай ёндашувларни, хозирги замон ахборот тизимлари ва технологиялари ривожланганлик даражасидан келиб чикадиган булсак, амалий тадбикига турлича карашлар мавжудлигини кайд этиш лозим булади. Яъни, объектни тизим сифатида караш, уни тизимли тахлил этиш ва тизимли бошкариш масалаларида иштирок этаётган маълумотлар (ахбортлар)дан фойдаланишни хам тизимлаштириш, уларни ташкил этувчилари (элементлари) табиатидан келиб чикиб комплекс тарзда умумлаштирилиши хам ута мухим вазифа хисобланади. Таъкидламокчимизки, маълумотлардан фойдаланишни тизимлаштириш (МФТ) масаласи тизимли тахлил жараёнларини турли объектларга куллашда хозирги кун тартибида турган ута долзарб масала хисобланади. Демак, бизнинг объектга нисбатан каралганда, максадимиз, ракамли иктисодиёт ривожланиб бораётган шароитда Кичик бизнеснинг шаклланишини ва уни тартибга солинишини ОТАЖ шаклида ифодалашга эришиш хамда унга асосланиб кичик бизнесни бошкариш тизимини бахолаш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

хисобланади. Бунинг учун бизнингча, биз кичик бизнесни бошкариш тизимининг ахборот моделини ишлаб чикиш зарур булади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Ракамли иктисодиёт шароитида кичик бизнесни бошкариш тизимининг ахборот моделини ишлаб чикишда бир жихатга жиддий эътибор каратиш лозим булади. У хам булса, масаланинг куйилиши, яъни кичик бизнес ракамли иктисодиётда узини бор хусусиятларини тулик ифода этишини хамда бу хусусиятларни кичик бизнес иштирокчилари кесимида уларнинг ахборот ташувчиларини ахборот тизимига олиб келиш (шакллантириш) асосида ёритиш ва шунга асосан уни тартибга солиш масаласи бир томондан куйилса, иккинчи томондан эса, ишлаб чикилиши назарда тутилган кичик бизнесни бошкаришнинг ахборот моделига алохида тизимли талаб куйилиши масаласидир. Бу тизимли талаб, бизнинг фикримизча, масаланинг биринчи жихатдан куйилишидаги ахборот тизимини шакллантиришда улар элементлари ахборот ташувчиларининг самарали асосда ана шу тизимни шакллантиришга хизмат килиши зарурлиги масаласидир.

Натижада, бу талабнинг бажарилиши билан кичик бизнесни бошкаришнинг ахборот модели самарадорлигини оширишга каратилган бу кичик бизнесни ташкил этувчиларининг маълумотлар базалари хам, мана шу модель доирасида таркиблаштирилади. Кичик бизнесни бошкаришнинг ахборот модели концептуал чизмасини келтиришдан аввал, юкорида айтиб утилган «объектнинг тизимли ахборотлашган жараён (ОТАЖ)» ва «маълумотлардан фойдаланишни тизимлаштириш (МФТ)» тушунчаларига тухталиш зарур булади.

Ракамли иктисодиёт шароитида кичик бизнесда кечадиган жараёнларни тизимли ахборот жараёнлари сифатида караш шундай жихатки, унда кичик бизнес фаолиятидан олинган натижалар (бандлик ва ишсизликнинг даражаси ва таркиби; уларни ифодаловчи маълумотлар) хар кандай ихтиёрий вактда кичик бизнес иштирокчиларининг максади ва вазифаларини белгиловчи маълумотлар базаларида ахборот алмашинуви жараёнлари содир булаётганлиги асосида олинади. Шу билан бирга, ана шу ахборот алмашинуви натижасида шунга алохида эътибор бериш керакки, ахборот алмашинувига киришувчи маълумотлар базаларида (кичик бизнес иштирокчиларининг) узаро алокадорликка киришувчи маълумотлар ва узаро алокадорликка кириши мумкин булмаган маълумотларга ажралиши содир булади.

Гап, узаро алокадорликка кириши мумкин булмаган маълумотлар базаларидаги маълумотлар кисмларини урганиш, уларни кичик бизнесни бошкариш тизими ахборот модели ишлашининг самарадорлигини оширувчи маълумотлар (СОМ) сифатида карашга эришишдир. Бунинг учун, маълумотлардан фойдаланишни тизмилаштириш (МФТ) тушунчасини киритамиз. Буни тушуниш учун, у ёрдамида, яъни маълумотларда (узаро алокадорликка киришиши мумкин булмаган) фойдаланишни тизимлаштириш ёрдамида куйидаги масалалар уз ечимини топишини тушуниш етарли деб хисоблаймиз.

Демак, МФТ ёрдамида ОТАЖни самарадорлигини тулик ифодалашга каратилган ва шу билан бирга айнан иктисодий нуктаи назардан асосланган маълумотлар (курсаткичлар) гина фойдаланишлиги кераклиги масаласи хал этилади; бундан ташкари, бундай самарадорликни бахолаш мезонларини ишлаб чикиш хамда бу мезонларни амалий тадбики учун зарур булган маълумотлар интеграциясини асослаш маслаларига ечим

БС12МС2 АМТ> ШЖОУЯТЮЖ

INTERNATЮNAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 ИШ-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

топилади. Шундай килиб, ОТАЖ ва МФТ лар кичик бизнесни бошкариш тизими ахборот моделининг узаги х,исобланади. ^уйида ракамли иктисодиёт шароитида кичик бизнесни бошкариш тизими ахборот моделининг концептуал чизмаси келтирилади (1-расм).

Кичик бизнесни бошкариш тизими (КББТ) ахборот моделининг бирламчи хусусияти шундан иборатки, унда ахборотлар окимининг (ахборот жараёнларининг) алгоритмик тамойили амал килиниши зарурлигидир. Бу, яъни алгоритмик тамойил шундай тамойилки, унга кура, ахборотлар окимининг "катъий белгиланган" кетма-кетлигининг сакланиши заруриятидир. Бошкача айтганда, келтирилган концептуал чизмада элементлар (булимлар) туб мазмун-мох,иятини, бажаришлари зарур булган вазифаларини ва узларини умумий чизмадаги урни (максади)ни ифодалашга каратилган маълумотлар базаларига эгаки, улар (ана шу маълумотлар базалари) ихтиёрий эмас. Балки бош максадга каратилган ахборотлар алмашинувига киришади.

1-расм. КББТнинг ахборот модели концептуал чизмаси

ХУЛОСА

Демак, бош максадга каратилган бундай ахборотлар алмашинуви тегишли алгоритм асосида амалга оширилиши зарур; бош максад эса, бу - кичик бизнесни бошкариш тизимининг самарадорлигини унинг (кичик бизнеснинг) ахборот модели доирасидаги ахборот ресурсларидан фойдаланган х,олда оширишга эришишдир. Яна мух,им бир жихдт шуки, келтирилган чизмада катнашувчи мутлак барча маълумотлар (ахборотлар) айнан кичик бизнесни бошкаришнинг ахборот моделида (куйилган максадга мувофик) катнашаётганлиги асос булади, яъни самарадорликни ошириш нуктаи

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

назаридан маълумотлар (ахборотлар) ахборот ресурсига, тyFрироFи, иктисодий ахборот ресурсига айланади, чунки самарадорлик соф иктисодий тушунчадир.

Таклиф этилаётган КББТнинг ахборот модели концептуал чизмасига кура, юкорида айтилганидек, ОТАЖ ва МФТларни моделнинг бош элементлари (узаги) эканлигини уларни «Ракамли иктисодиёт талаблари» булимига киритишимиз билан асослаймиз. Уларни айнан шу булимда карашимизнинг боиси шундаки, иктисодиётни ракамлаштиришнинг бош максадини, яъни, келгусида барча ижтимоий-иктисодий муносабатлар такомиллашуви айнан ахборот ва ракамли технологияларга асосланиб бориши зарурлигини (бош максад) КББТнинг ахборот моделида хам кайд этиш кераклигидадир. Буни ахборотлар алмашинуви нуктаи назаридан карасак, улар (ОТАЖ ва МФТ) кичик бизнес иштирокчиларининг маълумотлар базаларидан олинган маълумотларгагина асосланади.

Уз навбатида айтиш жоизки, "Ракамли иктисодиёт талаблари"га кичик бизнес иштирокчилари маълумотлар базаларидан хеч кандай маълумотлар олинмайди, сабаби, бундай талаблар (ракамли иктисодиётнинг) умумгоявий, умумтехнологик тараккиётга булган илмий-назарий карашлар махсулики, улар хар кандай маълумотлар базаларини ана шундай карашлар доирасидаги тегишли маълумотларнинг объектив манбаи хисобланиши керак. Бизнинг объектимизга нисбатан айтадиган булсак, кичик бизнес иштирокчиларидан тугридан-тугри ОТАЖ ва МФТ лар маълумотлар олмайди, балки иштирокчилар узаро ахборотлар алмашинуви асосида шаклланган уларнинг маълумотлар базаларидангина, узларининг туб мохиятидан келиб чикиб (ОТАЖ ва МФТ ларнинг) тегишли маълумотлар (ахборотлар)ни талаб килади, ва шу талабни кондириш буйича уларда ички ахборот жараёнлари кечади.

REFERENCES

1. Rakhmonovna M. D. A System of Government Regulation and Support Measures to Improve Small Business Governance in the Digital Economy //Academic Journal of Digital Economics and Stability. - 2022. - Т. 14. - С. 93-97.

2. Rakhmonovna M. D. Foreign Experience In Regulating And Supporting Small Business By The State //Eurasian Journal of History, Geography and Economics. - 2022. - Т. 5. - С. 2226.

3. Rakhmonovna M. D. TASKS AND SOLUTIONS TO IMPROVE SMALL BUSINESS IN THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY //Conferencious Online. - 2021. -С. 57-60

4. Rakhmonovna M. D. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT 2021

5. Rakhmonovna M. D. UNDERSTANDING THE ESSENCE OF ENTREPRENEURSHIP AND BUSINESS IS THE BASIS FOR IMPROVING SMALL BUSINESS MANAGEMENT

6. Makhmudova D., Kholikulov A. FINANCIAL SUPPORT OF SMALL BUSINESS AND PRIVATE ENTREPRENEURSHIP IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN //Интернаука. - 2020. - №. 4-3. - С. 38-39

7. Rakhmonovna, Makhmudova Dilbar. "RESEARCH PARK." (2021).

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

8. Dilbar, M. METHODOLOGICAL BASIS, FORMS, METHODS AND PROPERTIES OF SMALL BUSINESS AND ITS MANAGEMENT.

9. М.Д.Рахмоновна СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УПРАВЛЕНИЯ МАЛЫМ БИЗНЕСОМ В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ. VIII Международная научно-практическая конференция «SCIENCE AND EDUCATION IN THE MODERN WORLD: CHALLENGES OF THE XXI CENTURY» 2021. Том. 2. С. 40-43

10. MD Rakhmonovna "The Role and Importance of Small Business in Shaping the Digital Economy" American Journal of Economics and Business Management 4 (8), 82-90, 2021

11. D. Maxmudova "Ракамли ик;тисодиётни шакллантириш асосида кичик бизнеснинг бошкдрув тизимини такомиллаштириш" Science and innovation 1 (A5), 440-448, 2022

12. D.Maxmudova "РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТДА КИЧИК БИЗНЕС ИСТЩБОЛЛАРИ" Science and innovation 1 (A6), 516-523, 2022

13. D. Maxmudova "КИЧИК БИЗНЕС ВА УНИ БОШ^АРИШНИНГ МЕТОДОЛОГИК АСОСЛАРИ, ШАКЛЛАРИ, МЕТОДЛАРИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ" Science and innovation 1 (A7), 435-445. 2022

14. D. Maxmudova "РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА КИЧИК БИЗНЕС БОШ^АРУВИНИ ТАКОМИЛЛАШТИШДА КАДРЛАР МАСАЛАСИ" Science and innovation 1 (A7), 446-450. 2022

15. D. Maxmudova "РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС БОШ^АРУВИНИ РАКАМЛАШТИРИШНИНГ ДОЛЗАРБ МУАММОЛАРИ ВА ИСТЩБОЛЛАРИ" Science and innovation 1 (A7), 451-461. 2022

16. D. Maxmudova "РАКАМЛИ ЩТИСОДИЁТНИ РИВ ОЖЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА КИЧИК БИЗНЕС БОШ^АРУВИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ" Science and innovation 1 (A7), 462-469. 2022

17. D. Maxmudova "ТАДБИРКОРЛИК ВА БИЗНЕСНИНГ МОХДЯТИНИ АНГЛАШ, КИЧИК БИЗНЕС БОШАРУВИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ АСОСИДИР" Science and innovation 1 (A7), 470-781. 2022

18. D. Maxmudova "ДАВЛАТ ТОМОНИДАН КИЧИК БИЗНЕСНИ ТАРТИБГА СОЛИШ ВА ^УЛЛАБ-^УВВАТЛАШДА ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ" Science and innovation 1 (A7), 482-488. 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.