Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш орқали хорижий инвестициялар оқимини жадаллаштириш (Хитой амалиёти)'

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш орқали хорижий инвестициялар оқимини жадаллаштириш (Хитой амалиёти) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1014
145
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЯИМ / КИЧИК БИЗНЕС / МАЛЫЙ БИЗНЕС / SMALL BUSINESS / ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ / ЭКСПОРТ / EXPORT / КОРХОНА ДАРОМАДИ / ВВП / GDP / ГОСУДАРСТВЕННЫЕ ЗАКУПКИ / GOVERNMENT PROCUREMENT / ДОХОДЫ ПРЕДПРИЯТИЙ / BUSINESS INCOME

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Умаров Фахриддин Умар Ўғли

Мақолада миллий иқтисодиётга хорижий инвестицияларни жалб этишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг Хитой тажрибаси батафсил ёритилган.В статье описан китайский опыт развития малого бизнеса и частного предпринимательства для увеличения привлечения иностранных инвестиций в национальную экономику.This article describes how China’s experience of development of small business and private entrepreneurship to increase the attraction of foreign investments into the national economy

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш орқали хорижий инвестициялар оқимини жадаллаштириш (Хитой амалиёти)»

Умаров Ф.,

Тошкент давлат иктисодиёт университети «Макроиктисодиёт» кафедраси катта укитувчиси

КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРКАЛИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ОКИМИНИ ЖАДАЛЛАШТИРИШ (ХИТОЙ АМАЛИЁТИ)

УМАРОВ Ф. КИЧИК БИЗНЕС ВА ХУСУСИЙ ТАДБИРКОРЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОРЦАЛИ ХОРИЖИЙ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ОЦИМИНИ ЖАДАЛЛАШТИРИШ (ХИТОЙ АМАЛИЁТИ)

Маколада миллий иктисодиётга хорижий инвестицияларни жалб этишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг Хитой тажрибаси батафсил ёритилган. Таянч иборалар: ЯИМ, кичик бизнес, давлат харидлари, экспорт, корхона даромади.

УМАРОВ Ф. УСКОРЕНИЕ ПОТОКА ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТИЦИЙ ПУТЕМ РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА И ЧАСТНОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА (ПРАКТИКА КИТАЯ)

В статье описан китайский опыт развития малого бизнеса и частного предпринимательства для увеличения привлечения иностранных инвестиций в национальную экономику.

Ключевые слова: ВВП, малый бизнес, государственные закупки, экспорт, доходы предприятий.

UMAROV F. ACCELERATING THE FLOW OF FOREIGN INVESTMENT THROUGH THE DEVELOPMENT OF SMALL AND PRIVATE ENTERPRISE (CHINESE PRACTICE)

This article describes how China's experience of development of small business and private entrepreneurship to increase the attraction of foreign investments into the national economy Keywords: GDP, small business, government procurement, export, business income.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

Кичик бизнесни цуллаб-цувватлаш ва ривожлантириш купчилик ривожланган давлатларнинг бугунги кундаги иктисодий сиёсатининг энг устувор йуналишларидан цисобланади.

Мамлакатимизни ислох этиш, уни ривожланган давлатлар каторига кушиш, халкимиз учун муносиб турмуш шароити яратиш максадида олиб борилаётган модернизация жараёнларининг изчиллигини ва боскичма-боскичлигини таъминлашда кичик бизнеснинг ахамияти бекиёсдир. Президентимиз Ислом Каримов сохани ри-вожлантиришнинг мухимлиги ва ахамияти борасида тухталар экан, «... кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик мамлакатимиз ялпи ички махсулоти таркибида хал килувчи тармокка, ижтимоий фаол ахоли-мизнинг катта кисмини камраб олган соха-га айланди. Х,озирги вактда - шунга урFу бериб айтмокчиман - иш билан банд ахо-лининг 74 фоиздан ортиFи айнан шу сохада мехнат килаётгани бунинг як,к,ол тасдиFи-дир1», деб таъкидлайди.

Шу билан биргаликда, республикамизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришдаги айрим муаммолар, фойдаланилмаётган имкониятлар хамда юксак иктисодий салохиятимиз мавжудли-гини хисобга олган холда, бу борада тупланган хорижий тажрибани урганиш мухим ахамият касб этади. Шу жихатдан бугунги кунда ик,тисодиёти жадал суръат-ларда ривожланаётган ва халк,аро иктисодий муносабатларнинг етакчи субъектла-ридан бирига айланишга улгурган Хитой Халк Республикасидаги кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш амалиё-тини урганиш мак,садга мувофикдир.

Хитой тезкор иктисодий усиш ва ривож-ланишни бир неча ун йиллар мобайнида куллаб-кувватлаб келмокда. 30 йилдан

1 Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик ислохотларни чукурлаштириш ва модернизация жараёнларини изчил давом эттириш йулидир. // «Халк, сузи» газетаси, 2011 йил 8 декабрь, 238-сон.

зиёд давр мобайнида кулланилаётган иктисодий ислохотлар ва очик эшиклар сиёсати Хитой иктисодиётининг юксалишига замин яратди. Бугунги куннинг энг мухим вокелиги

- бу Хитойнинг жахон сахнасида кудратли давлат сифатида намоён булгани булди. Буни иктисодий ривожланиш курсаткичлари хам тасдиклаб турибди. Охирги 30 йил ичи-да Хитой иктисодиёти уртача 9,5 фоизга усди. Хитой ЯИМи 2009 йилга нисбатан 2010 йилда 10,3 фоизга усиб, 39790 миллиард юанга етди (1- ва 2- расмлар). Киш-лок хужалик махсулотлари улуши 4,3 фоизга ошган булса, саноат секторида махсулот ишлаб чикаришнинг усиши 12,2 фоизга етди. Хизматлар сохасида усиш 9,5 фоизни ташкил этди. 2016 йилнинг биринчи ярим йиллигида Хитой саноат корхоналарининг фойдаси 3523,59 млрд юанни ташкил этди. Бу курсаткич йиллик 6,9%га усиб, усиш суръатлари 0,7%ни ташкил этди2.

Иктисодий усиш ахоли жон бошига туFри келадиган даромаднинг кескин равишда ортиши билан бир вактда юз берди. Хитой

- туFридан-туFри хорижий инвестициялар йуналтириладиган асосий майдон. Инки-розга карамасдан, Хитой энг йирик экспортёр давлатлардан хисобланади.

Хитой Коммунистик партиясининг 2003 йилда булиб утган XVI съездида мамлакат-нинг 2020 йилгача булган даврдаги ижти-моий-иктисодий дастури кабул килинган булиб, у 2050 йилга бориб мамлакатни туб-дан модернизация килиш, уни бой, демократик ва юкори тараккий этган давлатга айлантириш максадини амалга ошириши белгиланган. Дастурнинг хаётга татбик эти-лиши натижасида 2020 йилга бориб Хитойнинг ЯИМи 2000 йилга нисбатан 4 баравар-

2 http://www.stats.gov.cn/english/ PressRelease/201608/t20160829_1393850.html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

1-расм. Хитой ЯИМи динамикаси (млрд. доллар)1

2-расм. 2006-2015 йиллардаги Хитой ЯИМ усиш суръати (фоиз)2

га усишига олиб келиши керак. Бунда ах,оли жон бошига туFри келадиган йиллик даро-мад 3000 долларга етади, бу эса уртача да-ромадга эга давлатлар даражасига мос ке-лади. 2050 йилга бориб, Хитой Осиёнинг доминант давлатига айланади, натижада минтака ЯИМининг деярли ярми унинг х,иссасига туFри келади (1-жадвал).

Хитой х,укумати кичик бизнес субъектла-рининг мамлакат иктисодиёти улкан ах,амиятга эга эканлигини яхши англайди.

1 http://ru.tradingeconomics.com/china/gdp

2 Wayne M. Morrison. China's Economic Conditions. June 24, 2011. -Р. 4.; http://databank.worldbank. org/data/reports.aspx?source = 2&country=CHN

Олиб борилган иктисодий ислох,отлар на-тижасида утган асрнинг 90-йилларида давлат корхоналари сони сезиларли равишда кискартирилди. Корхоналарнинг унумдор-лиги ва рентабеллигини ошириш максадида уларнинг купчилиги хусусийлаштирилди. Айрим х,исоб-китобларга караганда, исло-^отлар натижасида кискартириш ва эрта нафакага чикиш х,исобига давлат сектори-даги 53 миллиондан зиёд иш урни камай-ган. Бундай кискартириш ижтимоий барка-рорликни таъминлаш борасида потенциал рискка эгалиги боис, давлат корхоналари-дан озод этилган ортикча ишчи кучини банд этиш максадида Хитой х,укумати кичик бизнесни ривожлантиришга устувор ах,а-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

1-жадвал. Осиё етакчи мамлакатларининг йиллардаги ЯИМ курсаткичлари1

Ранг, 2009 йил Мамлакат ЯИМ СОКП2да (2009 йил нархларида, млрд. АКШ долл.) Ранг, 2050 йил Мамлакат ЯИМ прогнози СОКПда (2009 йил нархларида, млрд. АКШ долл.)

1 Хитой 8888 1 Хитой 59475

2 Япония 4138 2 Хиндистон 43180

3 Хиндистон 3752 3 Япония 7664

Изох: ЯИМ млрд. АКШ долларида 2009 йил нархларида СОК.П (сотиб олиш кобилияти паритети) буйича хисобланган. Шу сабабдан жадвалдаги маълумотлар 1-расмдаги маълумотларга мос эмас.

MMAT 6epflM. KM4MK 6M3HeCHM pMBOXnaHTM-pMWHM paf6ainaHTMpMw 6yMM4a xyKyMai to-MOHMgaH TypnM ^opanap KynnaHMnflM. yw6y ^opanap cupacMra Ky^MflamnapHM kmpmtmw MyMKMH:

- AHm KopxoHanapHM o^mwhm ocoHnaw-TMpMw Ba Te3nawiMpMw MaKcagMga 6up

pywxaira onuw Ba MyBO^MK^aw-TMpwmHM xopMM этмw;

- km^mk 6M3Hec cy6"beKinapM y^yH KaM

ccyganap 6epMw y^yH Maxcyc $OHfl-napHM TawKMn этмw;

- ypHaiMnraH wapinapra moc KenyB^M KopxoHanap y^yH 2 MMnnMOH roaHra^a (290000 gonnapgaH 3MegpoK) 6ynraH KpegMT-napMHM Tynaw y^yH cy6cMflMA axpaiMw3.

xmtom xyKyMaTM gaBnai xapMgnapMHM km-4mk 6M3Hec coxacwra MyHaniMpMw tm3mmmhm TaKOMMnnawTMpMOKfla, ManaKanM Ba Tag6Mp-Kop MyTaxaccMcnapHM Tawepnaw Ba ynapHMHr xopmxmm 6o3opnapHM эгannawмfla KyMaK-nawMOKfla. XMTOMga 2005 MMnga «km^mk Ba ypia 6M3Hec KopxoHanapMHM paf6ainaHTMpMw TyfpMCMga»rM KOHyH Ka6yn KunMHgM. By KOHyH yw6y KopxoHanapHMHr MMpMK KOMna-HMflnap xyKyKnapwra, awHMKca 3aMOHaBMM TexHMKaHM cotm6 onMw, 6o3op MatnyMoina-pM Ba MonMABMM pecypcnapgaH ^OMganaHM-wm 6opacMga MaKCMMan TeHrnawTMpMWHM Ky3naMflM. «km^mk Ba ypTa KopxoHanapHM pM-BOxnaHTMpMw gaBnai $OHflM»HMHr TawKMn

1 THE WORLD IN 2050. The accelerating shift of global economic power: challenges and opportunities. http://www.noravank.am/eng/articles/ detail.php?ELEMENT_ID = 5706

2COK,n - cotm6 onuw Ko6unuaiu napuieiM.

3 https://www.acronymfinder.com/China-Center-for-Business-Cooperation-and-Coordination-

(Beijing,-China)-(CCBCC).html

этилиши кичик корхоналар ва уларнинг ин-весторларининг даромадларини барча мансабдор шахслар ва ташкилотлар таз-йикидан хукукий химоялаш, ишсизлар ва ногиронлар учун янги иш уринлари ярата-диган корхоналар учун солик имтиёзлари бериш мухим ахамият касб этмокда. Бу конун соха корхоналарининг, давлат назо-ратидаги айрим таянч секторлардан таш-кари, иктисодиётнинг купгина сердаромад тармокларига хам кириб боришига имкон яратади.

Хитой хукумати томонидан кичик биз-несни куллаб-кувватлаш борасида олиб борилаётган сиёсат уз самарасини берди. 2007 йилга келиб, мамлакатда 4,3 миллион кичик ва урта бизнес корхоналари ва 27,9 миллион якка тартибдаги корхоналар мав-жуд булиб, уларда шахарнинг иш билан банд ахолисининг 75 фоиздан зиёди камраб олинган4. Бу эса мамлакатдаги жами корхо-наларнинг 99 фоизидан купроFини ташкил этади. Кичик бизнес корхоналарининг ЯИМдаги улуши 60 фоиздан, солик тушум-ларидаги улуши 50 фоиздан хамда экспорт ва импортнинг умумий хажмидаги улуши 70 фоиздан ошади. Инновацион фаолият сохасида кичик бизнес корхоналари улу-шига 66 фоиздан зиёд патентлар туFри ке-лади ва улар янги авлод махсулотларининг 82 фоизини яратади. Уз фаолиятларида кичик бизнес корхоналари мамлакат инновацион технологияларининг 74 фоиздан ортиFини ишлатади. 2001-2005 йиллар да-вомида Хитойнинг уртача йиллик иктисодий

4 Малые и средние предприятия. Управление и организация. / Под ред. И.Х.Пихлера и др. Пер. с нем. - М.: МО, 2007. -С.102.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

3-расм. АКШ ва Хитой кичик бизнеси со^аси циёсий та^лили1.

А: Кичик бизнес корхоналарининг ЯИМдаги улуши.

B: Нокишлок хужалик сох,асида жами банд булганлар таркибида кичик бизнес улуши. С: Жами ишлаб чикариш корхоналари х,ажмида кичик бизнес корхоналарининг улуши.

усиши 9,5 фоизни ташкил этган булса, кичик бизнес корхоналарининг усиш суръати эса уртача 28 фоиздан иборат булди. Шу уринда таъкидлаш жоизки, Хитойда ишчи-лари сони 100 нафаргача булган кичик кор-хоналар барча корхоналар сонининг деяр-ли 99 фоизини ташкил этса, ишчилари сони 101 тадан 999 нафаргача булган урта корхоналар сони атиги 0,6 фоиздан иборат, холос2.

2008 йилнинг иккинчи ярмидан бошлаб глобал молиявий инкироз туфайли Хитой кичик бизнеси маълум талафотлар курди3. Хитой статистикасига кура, 2008 йилда мав-жуд 43 миллион кичик бизнес корхоналарининг 17,2 миллиони банкрот х,олатига тушган, 40 фоиз корхоналар молиявий инкироздан кучли талофат курган булса,

1 Zhang, Dongjin, «What Makes Small Business Develop in U.S. and China? An Exploratory Comparative Analysis of Georgia, USand Guangxi, China» (2009).Dissertations, Theses and Capstone Projects. Paper 8. - P.10.

2 Малый бизнес. Учебное пособие. / Под ред. В.Я.Горфинкеля. - М.: «КНОРУС», 2009. -С. 56.

3 Цзоу Сютин. Антикризисные меры Китая по развитию малых и средних предприятий. // «Регион: экономика и социология», 2010, №2. -С. 330-334.

уларнинг атиги 20 фоизигина инкироз зар-басидан кутулиб колган, холос. Айникса, уз мах,сулотларини хорижга экспорт килувчи корхоналар каттик зарар курди. Жах,он бо-зорида талабнинг пасайиши окибатида корхоналар уртасида ракобат кучайгани боис уларнинг купчилиги иш уринларини кискартиришга мажбур булди.

Молиявий инкироз шароитида кичик корхоналар айланма маблаFлари танкис-лиги муаммоси ва банк кредитларини олишдаги кийинчиликларга дуч келди. Бун-га банкларнинг капитални аккумуляция килишдаги кийинчиликлар сабаб килиб курсатилган. Мисол учун, биргина Чжецзян вилоятининг узида урганилган 3365 та кичик бизнес корхоналаридан 574 таси кредит олишда кийинчиликларга дуч келган. Бундан ташкари, кредитларнинг структура-си х,ам узгаришга учраган: урганилган кичик бизнес корхоналарининг 86 фоизи киска муддатли кредит олган булса, атиги 8 фоизгина корхоналар урта ва узок муддатли кредитлар олишга муваффак булган. Модернизация килишга етарли маблаFи булмаганлиги туфайли купгина корхоналар янги мах,сулотларни ишлаб чикаришни

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

узлаштира олмаган. Натижада ички ва ташки буюртмалар х,ажмининг камайиш х,олат-лари кузатилган.

Инцирозга царши чоралар. Корхона-ларнинг иктисодий ах,волини яхшилаш максадида Хитой х,укумати катор инкирозга карши чоралар мажмуини ишлаб чикди. Инкирозга карши чоралар мажмуидан ки-чик бизнес корхоналарига кумаклашувчи максадли фондларни ташкил этиш, туFридан-туFри молиявий ёрдам курсатиш каби иктисодий чоралар билан биргаликда х,укумат даражасидаги сиёсий куллаб-кувватлаш чоралари х,ам урин олган. Маса-лан, 2009 йилда давлат бюджет маблаFлари х,исобидан 5,1 миллиард юан х,ажмида максадли фонд ташкил этилди ва ундан давлат кафолати билан кичик бизнес субъ-ектлари молиялаштирилди. Х,ажми 1 миллиард юандан ошмайдиган марказий ва минтакавий бюджет маблаFларини аккуму-ляциялайдиган 330 дан зиёд махсус орган-лар ташкил этилди. Улар 40000 дан зиёд кичик бизнес субъектлари учун кредит олиш ва 3 йилгача муддатда фойда соли-Fидан озод этилиш учун кафолат вазифаси-ни утамокда. Уездларда минтакавий бюд-жетдан кредит олган кичик бизнес субъектлари учун кафолат вазифасини утайдиган булинмалар ташкил этилди. Ушбу орган-ларнинг кафолати эвазига кичик корхона-лар томонидан 2009 йилда 600 миллиард юан микдорида кредитлар олинган.

Хукумат самарали фаолият курсатаётган кичик корхоналарга кимматли ^озлар, облигациялар чикаришга ёрдам беради, уларнинг йирик корхоналар томонидан куллаб-кувватланишига кумаклашади. Кичик бизнес корхоналарини бошкариш ма-лакаларини ошириш буйича махсус курс-лар ташкил этилиб, уларда бошкариш тех-никаси ва бозорга чикиш буйича консуль-тациялар ташкил этилади.

Санаб утилган чораларни амалга оши-риш натижасида Хитойда кичик корхона-лар фаолиятида ижобий узгаришлар сезил-ди. Масалан, 2009 йилнинг январь-август ойларида кичик бизнес субъектлари томонидан саноат мах,сулотлари ишлаб чикариш

2008 йилнинг жорий даврига нисбатан 11,1 фоизга ошган, даромад эса 1,6 фоизга усган. Иктисодиётдаги усиш баробарида

2008 йилда ишлашдан тухтаган ёки тулик кувват билан ишламаётган корхоналар уз ишлаб чикаришларини тиклай бошлади.

Минтакавий х,укумат, жумладан, Хэй-лунцзян вилояти х,окимияти жах,он молиявий инкирози окибатларини бартараф этиш буйича фаоллик билан чоралар ишлаб чикди. Кичик бизнес корхоналари ушбу минтаканинг иктисодиётида мух,им ах,амият касб этади.

Хэйлунцзян вилояти х,удудида 1,81 мил-лиондан зиёд кичик корхоналар фаолият юритади. Улар вилоятдаги барча корхона-ларнинг 90 фоиздан зиёдини ташкил этади. 2007 йилда Хэйлунцзян кичик корхоналари 280,8 миллиард юан микдорида мах,сулот ишлаб чикарди, минтакадаги ЯИМдаги уларнинг улуши 2002 йилдаги 29 фоиздан 39,6 фоизга кадар усди; улар томонидан туланган соликлар микдори (24 миллиард юан) 2002 йилга нисбатан 2 бараварга ошди ва минтакавий бюджет даромад кисмининг 60 фоиздан зиёдини ташкил этди.

Умумлаштирадиган булсак, Хэйлунцзян вилояти томонидан инкирозга карши куйи-даги чоралар кулланилди.

Биринчидан, минтакавий бюджет молиявий кумагида 100 дан ортик кафолат орган-лари ташкил этилди, уларнинг 40 таси кичик бизнес корхоналарига молиявий ёрдам курсатди. Ажратилган кафолатли кредит-ларнинг умумий киймати 22 миллиард юандан ошиб кетди.

Иккинчидан, инкироз шароитида Харбин (вилоят пойтахти) маъмурияти кичик бизнес корхоналарига шах,ар бюджети х,исо-бидан молиявий ёрдам курсатди. Биргина

2009 йилнинг узида шах,ар бюджетидан шах,ар кичик бизнес корхоналарини молиявий куллаб-кувватлаш фондларига 20 миллион юандан зиёд маблаF ажратилди.

Учинчидан, Харбин шах,ри маъмурияти кафолати асосида банклар кичик бизнес субъектларига кредитлар ажратади. 2009 йилда бу модель асосида 300 дан зиёд ки-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

чик бизнес корхоналари 1,5 миллиард юан-га якин кредитлар олди.

Туртинчидан, вилоятнинг турли даража-даги хукумати кичик бизнес корхоналарини сиёсий конъюнктура ва инкироз холати туFрисидаги расмий маълумотлар билан беминнат таъминлаб турди.

Юкорида таъкидланган чоралар билан биргаликда, вилоятнинг турли даражадаги хукумати молиявий инкироз шароитида маъмурий иш тарзини яхшилади, кичик бизнес субъектларига курсатиладиган маъмурий сифатни оширди, жумладан, улар-нинг лойихаларини тасдиклаш жараёнини соддалаштирди.

Амалга оширилган инкирозга карши чоралар туфайли Хэйлунцзян вилоятининг купгина кичик бизнес корхоналари инкирозгача булган холатини тиклаб олди.

Хукумат кумаги билан биргаликда кичик бизнес субъектлари хорижий молия ташки-лотларидан хам мадад олишлари мумкин. Масалан, Citibank кичик бизнес субъектларига ссудалар ажратиш, маслахатлар бе-риш ва накд пулларни бошкариш билан шуFулланувчи филиалини очди. Standard Charter Bank Шанхай ва Шэнчьжэнда 2 йил муддатга 500000 юангача гаровсиз кичик кредитларни беришни бошлади. Жахоннинг барча кичик бизнес субъектлари сингари Хитой тадбиркорлари NYSE Area янги биржа платформаси хизматларидан фойдала-нишлари мумкин1. Бу эса корхоналарга асосий биржа листингининг барча стандарт талабларини бажара олишларига кадар махсус листинг категориясидан жой олишларига имкон яратади.

Шунга карамасдан, Хитойнинг кичик бизнес субъектлари кредиторларни тан-лашда эхтиёткорликни унутмаслиги зарур. Коррупция Хитойнинг энг асосий муаммо-ларидан бирилигича колмокда2. Банклар-нинг менежерлари ва ходимлари томони-

1 https://www.glassdoor.com/Salary/ Standard-Chartered-Bank-Shanghai-Salaries-EI_ IE226853.0,23_IL.24,32_IM999.htm; https://www. nyse.com/publicdocs/nyse/indices/nyse_arca_china_ index.pdf; https://www.nyse.com/markets/nyse-arca

2 http://www.acg.ru/news2.phtml?m = 2883

дан катта маблаFларни уFирлаб, мамлакат-ни тарк этиш холатлари куп маротаба кайд этилган. Банкларнинг туланмаган ссудала-рининг умумий микдори 204 миллиард доллардан ошиб кетди. Купгина банклар мамлакатнинг йирик валюта захиралари томонидан курсатилаётган молиявий ёрдам воситасида кутулиб колмокда. Бу каби нобаркарор молиявий тизимдан фойдала-наётган кичик бизнес субъектларининг уз молиявий холатини химоя килиши мушкул.

Мамлакатда коррупция шунчалик дара-жада кенг таркалганки, Хитой Коммунистик партияси етакчилари уни тараккиёт йули-даги энг катта хавф деб эълон килди.

Кулай шартномаларни кулга киритиш ва шу каби максадлар йулида порахурликни куллаш натижасида кичик бизнес субъектлари учун тадбиркорлик риски ва нархлари ошиб бормокда. Мамлакатда, шунингдек, корхоналар билан бевосита алокада буладиган куйи хокимият вакиллари ораси-да хам коррупция кенг таркалган.

Хорижий кичик бизнес субъектларининг Хитой бозорига киришида тусикларнинг яна бири - бу интеллектуал мулкчиликнинг етарлича химоя килинмаганлигидир. Так-рорий катъий чоралар кулланаётганига карамасдан, Хитой бозорига чикишни ре-жалаштираётган хорижлик кичик тадбир-корлар у ерда уз махсулотларининг арзон ва сохталаштирилган шакли сотилаётгани-нинг гувохи булишади. Купчилик халкаро компаниялар суд харажатлари ва сохтакаш-ларга карши курашга сарф-харажат килиш лаёкатига эгалар, аммо кичик бизнес субъектларининг иктисодий имкониятлари бун-га етмайди.

Хитойда муаллифлик хукукларининг бу-зилишига карамасдан, ижобий холат сифа-тида шуни келтириш мумкинки, Хитой бозорига чикишдан манфаатдор хорижий кичик бизнес субъектлари уз давлатлари хукуматларининг кумагидан маълум дара-жада фойдаланишлари мумкин. АКШ савдо вазирлиги Хитойда муаллифлик хукуклари-ни химоялаш борасида бепул маслахатлар берувчи «SME China IPR Advisory Program» консультатив дастурини амалиётга кирит-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

ди. Шунга ухшаш «China IPR SME Helpdesk» агентлиги Европа иттифокида ташкил этил-ган1.

Хитойда иктисодий ислох,отларнинг асо-сий йуналтирувчиси - бу Ривожлантириш ва кайта шакллантириш миллий комиссия-си (NDRC) х,исобланади2. Унинг фаолияти-даги энг мух,им йуналишлардан бири кичик бизнесни динамик ривожлантиришдир. Бу максадда унинг таркибига «Кичик ва урта бизнес департаменти» киради. Шунингдек, «Хитой бизнесни координациялаш ва коо-перациялаш маркази» (ХБККМ, The China Center for Business Cooperation & Coordination — CCBCC) ташкил этилган3. ХБККМнинг асосий вазифаларига куйида-гилар киради: секторнинг роли, х,олати ва эх,тиёжларини тадкик этиш; уни ривожла-нишига ёрдам берувчи ишлаб чикариш буйича ахборотларни туплаш ва таклиф-ларни ифодалаш; савдо ярмаркалари, кур-газмаларини ташкил этиш ва ишчи музока-раларини утказишда кумаклашиш; бизнесга укитиш, ахборот хизмати курсатиш, масла-х,атлар бериш ва диагностика килиш.

Марказ фаолиятининг самарасини тузил-ган халкаро лойих,алар сони яккол курсата-ди. Биргина 1990 йилдан 2005 йилгача булган даврда марказ томонидан ташкил этилган халкаро кургазмалар доирасида Хитойда кичик бизнесни ривожлантириш буйича умумий киймати 6,2 миллиард доллар булган 950 дан зиёд халкаро лойих,алар имзоланган.

Мамлакатнинг барча ах,олиси ва давлат органлари учун кичик бизнес корхоналари туFрисидаги х,ар томонлама ва уз вактидаги ахборот хизматларини курсатишни таъмин-лаш максадида Хукумат карорига биноан 2001 йилда нотижорат давлат ахборот хизмати (CSMEO) ташкил этилди. CSMEO фао-лияти NDRC таркибидаги «Кичик ва урта

1 http://www.acg.ru/english/news2.phtml?iri=2866; http://www.china-iprhelpdesk.eu/frontpage

2 https://www.uschina.org/sites/default/files/ NDRC%202014%2004.pdf

3 https://www.acronymfinder.com/China-Center-for-Business-Cooperation-and-Coordination-

(Beijing,-China)-(CCBCC).html

бизнесни ривожлантириш департаменти» томонидан куллаб-кувватланади4. CSMEO сайти 58 та асосий рукн ва 180 дан зиёд тематик булимларни камраб олган булиб, уларда мавжуд 1000 га якин турли хабар-лар х,ар куни 200 мингдан зиёд ташриф буюрувчиларни узига жалб килади.

CSMEO ишида 10 мингдан зиёд турли агентликлар ва воситачи компаниялар иш-тирок этади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Шундай килиб, хулосалаш мумкинки, Хитой х,укумати кичик корхоналарни янада ривожлантириш буйича кулай шарт-шароитларни яратиш, улар фаолиятини ^укукий тартибга солиш тизимини тако-миллаштириш ва иктисодиётнинг ушбу сек-торига хизматлар курсатиш буйича доимий равишда турли чора-тадбирларни куллаб келмокда.

Юкоридагилардан келиб чиккан х,олда, кичик бизнесни ривожлантириш буйича Хитой тажрибасининг айрим жих,атларидан Узбекистан Республикасида сох,ани янада жадал ривожлантириш буйича фойдаланиш мумкин. Бу максадда:

- республикамиз кичик бизнес ва хусу-сий тадбиркорлик субъектларининг хори-жий молия ташкилотларидан мадад олиши-ни кулайлаштириш буйича республикамиз х,удудида халкаро молия ташкилотларининг махсус филиалларини очиш;

- тадбиркорларимизнинг халкаро бо-зорга чикишларига кумаклашиш максадида NYSE Arca биржа платформасидан жой олишга шароит яратиш;

- кичик бизнес субъектлари учун бозор конъюнктураси, сектордаги тенденциялар, хорижий ва мах,аллий корхоналар туFри-сидаги маълумотлар ва бошка зарурий ахборот билан мунтазам таъминлайдиган махсус агентликлар ташкил этиш ва улар-нинг сайтларини жорий этиш;

- сох,а вакиллари учун малака ошириш ва кайта тайёрлаш курсларини ташкил этиш, замонавий коммуникация технология-

4 Предпринимательство: Учебник. / М.Г.Лапуста, А.Г.Поршнев, Ю.Л.Старостин, Л.Г.Скамай. 4-е изд. - М.: «ИНФРА-М», 2007. -С. 118.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

ларидан фойдаланган х,олда масофавий таълимдан кенг фойдаланиш;

- кичик бизнес субъектларининг ким-матли ^озлар бозорида муносиб урин эгаллаши учун самарали фаолият курса-таётган корхоналар томонидан кимматли K0F0злар, облигациялар чикаришига ёрдам бериш;

- кичик бизнес субъектларига курсати-ладиган маъмурий хизмат сифатини оши-риш, лойих,аларни тасдиклаш жараёнлари-ни янада осонлаштириш ва мутасадди хо-димларнинг уз хизмат вазифаларини суиис-теъмол килиш х,олатлари, бюрократик тусикларнинг олдини олиш буйича ^уку-кий-меъёрий базани янада такомиллашти-риш максадга мувофик, деб х,исоблаймиз.

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. Бизнинг йулимиз - демократик ислох,отларни чукурлаштириш ва модернизация жараёнларини изчил давом эттириш йулидир. // «Халк сузи» газетаси, 2011 йил 8 декабрь, 238-сон.

2. Wayne M. Morrison. China's Economic Conditions. June 24, 2011. -P. 4.

3. Малые и средние предприятия. Управление и организация. / Под ред. И.Х.Пихлера и др. Пер. с нем. - М.: МО, 2007. -С. 102.

4. Малый бизнес. Учебное пособие. / Под ред. В.Я.Горфинкеля. - М.: «КНОРУС», 2009. -С. 56.

5. Цзоу Сютин. Антикризисные меры Китая по развитию малых и средних предприятий. // «Регион: экономика и социология», 2010, №2. -С. 330-334.

6. Предпринимательство. Учебник. / М.Г.Лапуста, А.Г.Поршнев, Ю.Л.Старостин, Л.Г.Скамай. 4-е изд. - М.: «ИНФРА-М», 2007. -С. 118.

7. Zhang, Dongjin, «What Makes Small Business Develop in U.S. and China? An Exploratory Comparative Analysis of Georgia, USand Guangxi, China» (2009).Dissertations, Theses and Capstone Projects. Paper 8. -P. 10.

8. THE WORLD IN 2050. The accelerating shift of global economic power: challenges and opportunities. http://www.noravank.am/eng/articles/detail.php?ELEMENT_ID=5706

9. http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/201608/t20160829_1393850.html

10. http://ru.tradingeconomics.com/china/gdp

11. http://databank.worldbank.org/data/reports.aspx?source=2&country=CHN

12. https://www.acronymfinder.com/China-Center-for-Business-Cooperation-and-Coordination-(Beijing,-China)-(CCBCC).html

13. https://www.glassdoor.com/Salary/Standard-Chartered-Bank-Shanghai-Salaries-EI_IE226853.0,23_IL.24,32_IM999.htm;

14. https://www.nyse.com/publicdocs/nyse/indices/nyse_arca_china_index.pdf;

15. https://www.nyse.com/markets/nyse-arca

16. http://www.acg.ru/news2.phtml?m=2883

17. http://www.acg.ru/english/news2.phtml?m=2866;

18. http://www.china-iprhelpdesk.eu/frontpage

19. https://www.uschina.org/sites/default/files/NDRC%202014%2004.pdf

20. https://www.acronymfinder.com/China-Center-for-Business-Cooperation-and-Coordination-(Beijing,-China)-(CCBCC).html

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 8

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.