Научная статья на тему 'КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ БОШҚАРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УЛАРНИНГ БОШҚАРУВДАГИ АҲАМИЯТИ'

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ БОШҚАРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УЛАРНИНГ БОШҚАРУВДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
96
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Кичик бизнес / тамойил / ишбилармонлик / иқтисодиёт / мослашувчанлик / мустақиллик / ишлаб чиқариш / солиқ / молия / кредит. / малый бизнес / принцип / предпринимательство / экономика / гибкость / независимость / производство / налоги / финансы / кредит.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қосимова Дилором Собировна, Адашев Азимжон Ўринбоевич

Кичик бизнес субъектлари иқтисодиётнинг муҳим тармоқларидан бири ҳисобланади. Шу билан бирга улар нафақат миллий иқтисодиётда балки, ижтимоий соҳада ҳам муҳим аҳамият касб этади. Мақолада кичик бизнес субъектлари фаолиятини бошқариш тамойиллари ва уларнинг бошқарувдаги аҳамияти кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРИНЦИПЫ УПРАВЛЕНИЯ СУБЪЕКТАМИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА И ИХ ЗНАЧЕНИЕ В УПРАВЛЕНИИ

Малый бизнес является одним из важнейших секторов экономики. При этом он играет важную роль не только в экономике, но и в социальной сфере. В статье рассматриваются принципы управления деятельностью малых предприятий и их роль в управлении.

Текст научной работы на тему «КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ БОШҚАРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УЛАРНИНГ БОШҚАРУВДАГИ АҲАМИЯТИ»

Косимова Дилором Собировна,

Тошкент давлат иктисодиёт университети профессори, иктисод фанлари доктори

Адашев Азимжон Уринбоевич,

Наманган мухандислик-курилиш институти "Менежмент" кафедраси катта укитувчиси

КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ БОШКАРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УЛАРНИНГ БОШКАРУВДАГИ А^АМИЯТИ

УДК: 334.75 (575.16)

ЦОСИМОВА Д.С., АДАШЕВ А.У. КИЧИК БИЗНЕС СУБЪЕКТЛАРИНИ БОШ^АРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА УЛАРНИНГ БОШК,АРУВДАГИ АЦАМИЯТИ

Кичик бизнес субъектлари иктисодиётнинг мухим тармокларидан бири хисобланади. Шу билан бирга улар нафакат миллий иктисодиётда балки, ижтимоий сохада хам мухим ахамият касб этади. Маколада кичик бизнес субъектлари фаолиятини бошкариш тамойиллари ва уларнинг бошкарувдаги ахамияти куриб чикилган.

Калит сузлар: Кичик бизнес, тамойил, ишбилармонлик, иктисодиёт, мослашувчанлик, мустакиллик, ишлаб чикариш, солик, молия, кредит.

КОСИМОВА Д.С., АДАШЕВ А.У. ПРИНЦИПЫ УПРАВЛЕНИЯ СУБЪЕКТАМИ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА И ИХ ЗНАЧЕНИЕ В УПРАВЛЕНИИ

Малый бизнес является одним из важнейших секторов экономики. При этом он играет важную роль не только в экономике, но и в социальной сфере. В статье рассматриваются принципы управления деятельностью малых предприятий и их роль в управлении.

Ключевые слова: малый бизнес, принцип, предпринимательство, экономика, гибкость, независимость, производство, налоги, финансы, кредит.

QOSIMOVA D.S., ADASHEV A.U. THE MANAGEMENT PRINCIPLES OF SMALL BUSINESS ENTITIES AND THEIR IMPORTANCE IN MANAGEMENT

Small businesses are one of the most important sectors of the economy. At the same time, they play an important role not only in the national economy, but also in the social sphere. In the article is discussed the management principles of the small business's activities.

Key words: small business, principle, entrepreneurship, economics, flexibility, independence, production, taxes, finance, credit.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 3(151)

Кириш.

Тадкикот мавзусининг долзарблиги.

Узбекистон мустакиллигининг дастлабки йиллариданок конунчилик ва х,ук,ук,ий базани ривожлантириш, молиявий куллаб-кувватлашни ташкил этиш, тадбиркорларнинг х,ук,ук,ларини химоя килиш, кадрлар тайёрлаш ва малака-сини ошириш, кичик бизнес субъектларига хиз-мат курсатувчи бозор инфратузилмасини ривож-лантиришга катта эътибор каратиб келинмокда.

Илмий муаммонинг куйилиши. Кичик бизнес субъектларини бошкариш тамойиллари ва улар-нинг бошкарувдаги а,амияти иктисодиёт инте-грациялашуви шароитида уни к,айта-к,айта илмий жи,атдан урганиш, хулоса ва таклифлар ишлаб чик,иш илмий а,амиятга эга.

Тадкикот максади. Кичик бизнес субъектларини бошкариш тамойиллари ва уларнинг бошкарувдаги а,амияти та,лил этиш. Уларнинг иктисодиётдаги амалий а,амиятини ёритиш.

Маколанинг илмий мо^ияти. Ушбу маколада тупланган маълумотлар илмий тадкикот мак,сад(лар)ини белгилаш учун та,лил килинди, унинг негизида тадкикот максадига эришиш йуллари ва услублари (имкониятлари) аникланди.

Тадкикот методлари. Тадкикот методо-логияси сифатида кичик бизнес субъектларини бошкариш тамойиллари ва уларнинг бошкарувдаги а,амиятига оид олимлар фикрини урганган холда, иктисодий-статистик усуллар, тизимли та,лил, гурухлаштириш таккослаш, солиштириш, танланма кузатув усуллари ва бошка усуллардан фойдаланилган.

Асосий тах,лил ва натижалар. Бугунги кунда кичик бизнес субъектлари ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш хажмининг усиш суръатларини намойиш этишда давом этмокда. Сунгги йилларда кичик бизнеснинг улуши ЯИМда муттасил усиб бормокда ва биргина 2019 йилда кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши 56,5 фоизни ташкил этди (2018 йилда 60,4 фоиз). Ушбу пасайиш ялпи ички ма,сулот таркибидаги йирик корхоналар улуши-нинг ошиши билан изо,ланади.

Бу шуни англатадики, барча со,аларда (савдо, курилиш, саноат ва бошкалар) бир йилда ишлаб чикарилган ма,сулотлар ва курсатилган хизмат-ларнинг умумий массасида маълум бир кисми, бу холда уларнинг ярмидан купи айнан уша

кичик фирма ва корхоналар томонидан ишлаб чикарилган (1-расм).

2020 йилнинг узида Узбекистон Республикаси кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари томонидан саноат ма,сулоти ишлаб чикариш хажми (27,9 %), курилиш (курилиш ишлари умумий хажмининг 72,5 %) бажарилди.

Ривожланган мамлакатларнинг ялпи ички ма,сулотидаги кичик ва урта бизнеснинг улушини таккослайдиган булсак, уларда 50-60 фоизни ташкил этса, бу курсаткич: Польшада - 51%, Герма-нияда - 53%, Финляндияда - 60%, Голландияда - 63%га тенг1.

Кичик бизнес субъектлари фаолиятини сама-радорлигини ошириш ва ривожлантириш учун авваламбор, кичик бизнесни самарали ташкил этишга риоя килиниши керак. Бунинг учун эса, биринчи навбатда кичик бизнесни самарали ташкил этиш тамойилларига мувофик ташкил этиш лозим (2-расм).

Кичик бизнесни ривожлантиришнинг хозирги холати уни давлат томонидан куллаб-кувватлаш стратегиясини янада такомиллаштириш буйича чора-тадбирларни кайта куриб чикиш зарурли-гини такозо этмокда2. Фикримизча, янги стратегия кичик бизнесни ривожлантиришнинг тармок ва худудий хусусиятларини хисобга олган холда ишлаб чикилиши керак. Шу билан бирга, ушбу стратегиянинг асосий таркибий кисмлари буйича куйидагиларни таклиф килиш мумкин:

- амалдаги меъёрий-хукукий базани такомиллаштириш;

- кичик ва йирик корхоналарнинг узаро алокаларини кенгайтиришга кумаклашиш;

- соликка тортиш тизимини такомиллашти-риш;

- молиявий ва кредит механизмларини такомиллаштириш;

- маъмурий тусикларни бартараф этиш;

1 https://ec.europa.eu/eurostat/cache/recovery-dashboard/

2 Регулирование деятельности субъектов малого предпринимательства в начале xXl века: мировой опыт : Абулкосимов Х.П., Бегжанов Э.О., Бого-мазова И.В., Бондарева Я.Ю., Вдовиченко Л.Ю., Владыка М.В., Волосюк М.В., Гумилевский А.Б., Ефимова А.В., Жанназарова Г.К., Ильина Т.Г., Каз Е.М., Каз М.С., Кашпур В.В., Климова Т.Б., Куклина Т.В., Кулик А.М., Монакова Е.А., Маковеева В.В., Макушина А.Ю. и др.- Томск : Издательский Дом Томского государственного университета, 2020. - 332 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 3(151)

1-расм. Узбекистонда 2020 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг тармок,лардаги

улуши, %да1.

2-расм. Кичик бизнесни ташкил этиш ва бошкариш тамойиллари2

Кичик бизнесни самарали ташкил этиш тамойиллари

Мул кч ил и к Узини-узи ташкил Максадли булиш Эркин мех,нат

--------,- —1--------

Кичик бизнесни бошцаришнинг умумий тамойиллари

Мослашувчанлик Маневрлик кобилияти Динамизм Самарадорли

Мустакиллик Карорларни танлашда мустакиллик

- кичик бизнес субъектларига хизматлар курсатиш ва маълумотларни такдим этиш тизи-мини ривожлантириш;

- тадбиркорларнинг ижтимоий х,аракатини ривожлантиришни куллаб-кувватлаш;

- кичик бизнес учун мутахассисларни тай-ёрлаш ва укитиш тизимини шакллантириш.

Хулоса ва таклифлар.

Ушбу таркибий кисмларни комплекс равишда амалга ошириш урта муддатли истикболда миллий ик,тисодиётда кичик бизнес сох,асини ривожлантириш ва самарали фаолият юритиши учун кулай шарт-шароитларни яратишга имкон беради. Таъ-кидлаш жоизки, х,озирги шароитида ах,оли банд-лигини таъминлаш ва даромадини оширишда

1 Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф ишлан-маси.

2 Муаллифлар томонидан ишлаб чикилган

кичик бизнесни раFбатлантириш, уни объектив бошкариш давлат олдида турган энг мух,им вази-фалардан биридир.

Ушбу бошкарув тизимини куришда тартибга солувчи чора-тадбирларнинг ягона тупламини яратиш, шу жумладан кичик саноат бизнесига таъсир утказиш воситаларининг замонавий арсе-налини яратиш; маъмурий-хукукий, маъмурий-иктисодий тамойилларга асосланган булиши керак.

Кичик бизнес компаниялардаги бошкарув йирик холдинглар ва уюшмалардаги бошкарув фаолиятидан унчалик фарк килмайди. Бунда х,ам мавжуд ресурсларни ортикча сарф-харажатларисиз белгиланган максадларга энг тезкор ва аникрок, эришиш мух,имдир. Ваколатли кичик бизнесни бошкариш белгиланган максадга эришиш учун белгиланган вазифаларни бажари-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 3(151)

nMmMHM 6omKapum acocnapugaH MyBa^aKuaTnu ^oMflanaHumra acocnaHraH.

BupoK, apaTurnraH pexanap xap gouM xaM acn Hycxacura moc paBumfla aManra omupumMaMAU. BenrurnaHraH pexa Ba Ba3u^anapHiHr 6axapu-numu Te3-Te3 MoHuiTopuHr Kunu6 6opurnu6 Ty3urn-raH pyMxaTnap y3rapTupunaAu. HyHKU, ynap MyH-Ta3aM paBumga Kypu6 muKumHui Ba Ty3aTMmHM Tana6 Kunagu Ba myHra Kypa rypyx at3onapu 6ap^a Terumnu MatnyMoTnapHU y3 BaKTuga onumnapu KepaK. LUy ca6a6nu, x,arro kumuk KopxoHanapga xaM MaKcagra эpмmмm,цa caMapanu 6omKapum y^yH MaBxyg 6ynraH ax6opoT MyxuTUHU apaTum Tana6 этunaAu.

By 6opaga xo3upru KyHga 3aMoHaBufi 6omKapyB BocuTanapu cu^aTuga MaxannuM Ba 6ynyMU x,aMKopnuK TM3MMnapuflaH ^ofiflanaHuw kuNUK 6u3-Hec ypTacuga xyga caMapanu 6ynu6, ynap KoMna-HMaHMHr xoguMnapura xap KaHgaM y3rapumnapflaH, ynapHMHr xoMnawuw xotfugaH KaTtu Ha3ap, gouMo xa6apgop 6ynumnapura umkoh 6epaflu. By эca y3 HaB6aTufla 6omKapyB xoflMMnapuHMHr Te3ga Ba3u^anapHu 6enruna6 onumnapu x,aMga ucTan-raH BaKTga 6yropTManap 6axapumumMHM Ha3opaT Kunumnapu y^yH MMKoHMaT apaTagu.

Tapm kumuk 6u3Hec эranapu 6omKapyBHUHr TamKunuM TaMoMunnapura puoa Kunum KepaK эмac ge6 yMnamca xaM, xaKuKaTga эca Ka^oH MaKcag Ba pexacu3 um 6omna6 6ynMacnuruHu 6ap^acu aHrna6 eTagu. TaMoMunnap 6ui3Hec эra-napu 6omKapyBHuHr Kapop Ka6yn Kunumga $otf-AanaHumu MyMKUH 6ynraH KypcaTManapHu u^o-AanaMflu. ^eKMH TatKugnam xoM3KM, TaMoMunnap kotu6 KonraH KoHyHnap 3Mac. Bat3uga TaMoMunnap aMHaH KaHgaM 6aeH этunraн 6ynca, myHgaM umna-Tunumu no3UM geraHu эмac, aMpuiM naMTnapga ynapHu y3rapTupum eKu x,aTTo yMyMaH эtтu6op-cu3 Konflupunumu MyMKUH. OaKaTruHa kunuk 6u3-Hec aranapu TaMoMunnapgaH Ka^oH Ba Kaepga flanaHumHu eKu ynapHu y3rap™puwHM y3 Taxpu6a-napugaH Kenu6 ^MKKaH x,onga ypraHumnapu KepaK.

TaMoMunnapgaH caMapanu Ba TyFpu KoHTeK-cTga ^oMganaHum KynuH^a TamKunuM caMapa-AopnuKHu KenTupu6 ^uKapaflu Ba my 6unaH 6u3-HecHuHr ycumura onu6 Kenagu. Bat3u 6up TamKu-nuM TaMoMunnap ku^uk KopxoHanapra x,aM, MupuK KopxoHanapra x,aM Terumnu 6ynu6, ynapgaH yMy-mum TaMoMunnap cu^aTuga ^oMganaHum MyMKuH.

OoMfla^aHM^raH aga6MeT^ap pywxaTM:

1. Y36eKucToH Pecny6nuKacu npe3ufleHTu 2019 Mun 5 ^eBpangaru "Xax,oH 6aHKu Ba XanKapo Monua кopnopaцuacuнuнr «Bu3Hec ropuTum» MunnuK ^uco6oTufla Y36eKucToH Pecny6nuKacu-HuHr peMTuHruHu axmunamra goup KymuM^a 4opa-Tafl6upnap TyFpucuAa"ru nK-4160-coHnu Kapopu.

2. Qosimova D.S.."Kichik bizness va xususiu tadbirkorlik". Darslik.T.:"MHHoBauuoH puBoxna-Hum" HampueT MaH6a yMu .15 6.T.2021 M.

3. Sobirovna, K.D., Gafurovich, A.N., Abdugafarovich, S.A., & Hamrakulovich, K.A. (2021). DEVELOPMENT OF SMALL BUSINESS AND ENTREPRENEURSHIP-A SPRINGBOARD FOR ENSURING MACROECONOMIC STABILITY. Journal of Contemporary Issues in Business and Government Vol, 27(2).

4. D.Kosimova, B.Mullaboyev. Imroving Human Resourse Managemenr in the Oil and Fat Industry Based on Structural Changes. International Journal of Advance and Innovative Research. (Impact factor 7.36)/Volume08,Isshue 02, January 2019, p.41-46.

5. AC.KocMMoBa. CaHoaT KopxoHanapuga Max.cy.noT paKo6aT6apflomnuruHu owupuwHUHr MyHanumnapu. MKTucoflueT Ba uннoвaцuoн TexHonoruanap» u.mum aneKTpoH xypHan.№2.2019. MapT-anpenb.

6. ^.C.KocuMoBa, CXynbMaHoB. CTpaTeru^ecKaa э^^eктuвнocтb ynpaBneHua noтeнцuanoм peruoHanbHoro arponpoMNmneHHoro KoMnneKca // PeruoHanbHaa BKoHoMUKa: Teopua u npaK-TuKa. - 2020. - T. 18, № 5. - C. 951 - 965.https://doi.org/10.24891/re.18.5.951 http://fin-izdat. ru/journal/ region/

MKTMCOA BA / ЭКОНОМMКА M OMHAHCN 2022, 3(151)

7. D.S.Kosimova. Imroving Human Resourse Managemenr in the Oil and Fat Industry Based on Structural Changes. International Journal of Advance and Innovative Research.(Impact factor 7.36)/Volume08, Issue 02, January 2019, p.41-46.

8. Д.С.К,осимова. Саноат корхоналарида мах,сулот ракобатбардошлигини оширишнинг йуналишлари. Иктисодиёт ва инновацион технологиялар» илмий электрон журнал.№2.2019. март-апрель.

9. Косимова Д.С. «Менежмент назарияси». Дарслик.и T.: Tafakkur bо'stoni. 2015. - 336 б.

10. Qosimova D.S. Menejment va marketing asoslari. Darslik. - T.:TDIU, 2014. - 224 bet.

11. Qosimova D.S. "Bojhona menejmenti." Darslik. .Т.:"Инновацион ривожланиш" нашриёт манба уйи .20 б.т.2021 й.

12. Development of small business and entrepreneurship - a springboard for ensuring macroeconomic stability. Journal of Contemporary Issues in Business and Government Vol. 27, No. 2,2021.https://cibg.org.au/

13. Адашев А.У. Корхоналарда инновацион ривожланишининг таркибий асослари // Научное знание современности. - 2017. - №. 4. - С. 8-12.

14. Адашев А.У., Аскаралиев А. Современные подходы к показателям и ценностям экономического развития //Теория и практика современной науки. - 2017. - №. 2. - С. 28-30.

15. Адашев А.У. Кичик бизнес субъектларида ишлаб чик,ариш жараёнини ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг назарий асослари //Экономика и финансы (Узбекистан)-2020. 4 (136)

16. Адашев А.У. Иктисодиётни либераллаштириш шароитида саноатни ривожлантириш-нинг устувор йуналишлари//Экономика и финансы (Узбекистан)-2020. 2 (134)

17. Регулирование деятельности субъектов малого предпринимательства в начале XXI века: мировой опыт : Абулкосимов Х.П., Бегжанов Э.О., Богомазова И.В., Бондарева Я.Ю., Вдовиченко Л.Ю., Владыка М.В., Волосюк М.В., Гумилевский А.Б., Ефимова А.В., Жанназа-рова Г.К., Ильина Т.Г., Каз Е.М., Каз М.С., Кашпур В.В., Климова Т.Б., Куклина Т.В., Кулик А.М., Монакова Е.А., Маковеева В.В., Макушина А.Ю. и др.- Томск : Издательский Дом Томского государственного университета, 2020. - 332 с.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 3(151)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.